Krakowskie firmy wydawnicze w roku 2002
O d 20 lat w K atedrze Teorii Tekstu i Ed ytorstw a In stytutu Inform acji Naukow ej i Bibliotekoznaw stw a Akadem ii Pedagogicznej w Krakow ie autor prow adzi badania dotyczące problem ów książki oraz ruchu w y
daw niczego w Polsce i na św iecie. Efektem tych działań było opracowa
nie p u b lik acji na tem at fu nkcjonow ania firm w ydaw niczych okresu m iędzyw ojennego w kilku najw iększych polskich m iastach, takich jak K a
towice, Lwów, Łódź, Poznań i W ilno1 *. Pow stały także prace cząstkowe do
tyczące księgarń , wydawnictw i drukarń przedw ojennego Krakowa*. K il
ka lat pracy i analiz zaowocowało bogatym materiałem źródłowym, który w ykorzystano przygotow ując hasło: Księgarstwo krakowskie XX wieku, zamiesz
czone w Encyklopedii Krakowa3. Pracow nicy naukowi oraz studenci specjal
ności Edytorsko-w ydaw niczej zgrom adzili też obszerne kartoteki i mono
grafie dotyczące polskich firm wydawniczych istniejących po 1945 r.4 5, które zostały w ykorzystane w pracy dotyczącej krakow skich firm wydawni
czych istniejących w r. 1997®.
Jed n ym z powodów podjęcia tem atu były odbywające się po raz pierw szy jesien ią 1997 r. Targi K siążki w Krakow ie. W św ięcie św iata książki
1 M. Pieczonka, Lwowskie firmy wydawnicze w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej), [w:]
Książki, czasopisma, biblioteki Krakowa i Lwowa XIX i XX wieku, Kraków 1993, s. 46-57, tenże, Wileńskie firmy wydawnicze w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej), [w:] Wilno i Kresy Północno-Wschodnie,
Białystok 1996, s. 3 2 7 -3 4 4 , tenże, Poznańskie firmy wydawnicze w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej), [w:] Literatura. Prasa. Biblioteka. Studia i szkice ofiarowane profesorowi j.jarowieckiemu w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowej, Kraków 1997, s. 3 3 2 -3 3 4 , tenże, Łódzkie firmy wydawnicze w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej), [w:] Księga pamiątkowa poświęcona prof. W. Szelińskiej, Kraków 1999, s. 5 7 -7 2 , tenże, Katowickie firmy wydawnicze w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej) -
tekst w rękopisie.
8 M. Pieczonka, Wydawcy literatury pięknej w Krakowie w latach 1918-1939, [w:] Kraków-Lwów.
Książki, czasopisma, bibliotekiXIXiXX wieku, t. 6, pod red. J. Jarowieckiego, Kraków 2003, s. 112- 129.
3 M. Pieczonka, M. Zięba, Księgarstwo krakowskie (XX wieku), [w:] Encyklopedia Krakowa, Kraków 2000, s. 555.
4 Kartoteka liczy ok. 2500 fiszek.
5 M. Pieczonka, Krakowskie firmy wydawnicze w roku 1997, [w:] Kraków-Lwów. Książki, czasopisma, bibliotekiXIX iXX wieku, t. 5, pod red. J. Jarowieckiego, Kraków 2001, s. 204-212.
brało udział 140 wydawców z całej Polski, w tym 34 firm y m ające swoje siedziby w Krakow ie. Kolejne spotkania wydawców z czytelnikam i roz
rastały się i w r. 2003 targi te liczbą w ystaw ców i imprezami tow arzy
szącym i prawie dorównywały Krajow ym Targom K siążki organizow a
nym w Warszawie. O prestiżu tej im prezy niech św iadczy fakt, że hono
rowy patronat nad nią objął Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej A leksan
der Kw aśniew ski, który w słowie wstępnym do katalogu targów pisał:
„Wielki sentym ent, jakim darzę stary i piękny Kraków, [...] sprawił, że z największą ochotą objąłem honorowym patronatem coroczne targi książ
ki. [...] Organizatorom dziękuję za w ielki w ysiłek wkładany w to przedsię
wzięcie, wzorowo promujące książkę i potrzebę czytelnictw a w Polsce”6.
K raków może poszczycić się bogatym i tradycjam i w ydaw niczym i.
Jed n ak ja k w ynika z przeprow adzonych analiz, pełny rozwój ruchu wy
daw niczego nastąpił dopiero w latach 1 9 1 8 -1 9 3 9 , kiedy m iasto to znaj
dowało się na drugim m iejscu pod w zględem liczby w ydaw nictw za War
szawą, a przed Lwowem i W ilnem 7.
W m iędzyw ojennym K rakow ie stosu n k o w o dobrze rad ziły sobie w nowych w arunkach firm y z dużym i tradycjam i, ja k i te pow stałe po 1918 r. W śród nich znajdowały się takie pryw atne w ydaw nictw a, jak:
K rakow ska Sp ółka W ydawnicza, K sięgarn ia Ja n a Czern eckiego, K się garnia Fryderyka Eberta, K sięgarn ia S.A . K rzyżanow skiego, K się g a r
nia Powszechna, K sięgarn ia Ja giello ń sk a , K sięgarn ia N akładow a O rbis, Spółka W ydawnicza „Fala”, W ydawnictwo B ajek i B aśn i, W ydawnictwo Daniela Edw arda Friedleina, W ydawnictwo Leona From era, W ydawnic
two Gutenberga, W ydawnictwo Literackie W ojciecha M eiselsa, Wydaw
nictw o Sensacja. N a terenie K rakow a książki wydawały także spółdziel
nie, np. Spółdzielnia W ydawnicza „Czytelnik”, oraz oficyny społeczne sy gnow ane przez stow arzyszenia i związki zawodowe, takie jak : Wydaw
nictw o Zw iązku Literatów Polskich, W ydawnictwo K om itetu Funduszu Tetm ajerow skiego, Salon M alarzy Polskich czy Klub M łodych Artystów . Inicjatyw y edytorskie podejm owały drukarnie, np. D rukarnia W ładysła
wa Ludw ika Anczyca, D rukarnia Narodow a, D rukarnia Przem ysłow a, D rukarnia Polska, D rukarnia „Pow ściągliw ość i Praca” czy D rukarnia
„Patria”. Spośród firm w yznaniowych udanym i edycjam i w yróżniały się W ydawnictwo A postolstw a M odlitw y K sięży Jezuitów . D uża liczba ty tu łów ukazyw ała się nakładem w łasnym autorów. K siążki wydawali np.
Jó ze f B iałogórski, Piu s Bużycki, W incenty K u glin czy Stefan R o ga lsk i.
W okresie okupacji na terenie Krakow a działało k ilk a firm zajm ują
cych się konspiracyjną działalnością drukarsko-w ydaw niczą. Przodow ały
6 Targi Książki w Krakowie 23-26.10.2003, Kraków 2003, s. 5.
7 M. Pieczonka, Firmy wydawnicze w Polsce w latach 1918-1939 (Próba rejestracji ilościowej), „Rocz
nik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie” 1990, z. 1 3 5 ,s . 41-56.
takie oficyny jak : „O ssolineum ”, K sięgarn ia Stefana K am iń sk iego czy
„Szkolnica”8.
N a jednym z czołow ych m iejsc pod w zględem liczby w ydawnictw zna
lazł się K raków w pierw szych latach pow ojennych. Pow stały lub reakty
w ow ały sw oją działalność takie firmy, ja k np. W iedza-Zaw ód K ultura Tadeusza Zapióra, W ydaw nictw o Stefan a K am iń sk ego, W ydaw nictw o M ieczysława K ota czy Polskie W ydawnictwo M uzyczne9. Jedn ak po r. 1950, po likw idacji oficyn pryw atnych, Kraków znowu stracił na znaczeniu.
N a polskim rynku wydawniczym liczyło się tylko W ydawnictwo L iterac
kie, Polskie W ydawnictwo M uzyczne i W ydawnictwo Apostolstw a M odli
twy. Krótkotrw ały rozwój, głów nie „konspiracyjnego” rynku drukarsko- w ydaw niczego nastąpił dopiero w okresie stanu w ojennego. Pow stało w tym czasie tutaj wiele firm, które zajm owały się opracowywaniem w y
daw nictw bezdebitowych. Teksty jednak wydawano w m ałych nakładach, okazjonalnie i nie m iały one w iększego wpływu na rozwój ruchu wydaw
n iczego tam tego okresu. Now e inicjatyw y wydawnicze zaistniały dopie
ro po zm ianach ustrojow ych. Ponieważ w Polsce w 1989 r. było tylko 47 profesjonalnych w ydaw nictw (w Krakow ie np. PW M, WAM, W ydawnic
tw o Literackie), w w iększości państw ow ych, podjęto działania zm ierza
jące do w ypełnienia istniejących braków 10 11. Szczególnie ustaw a z 1988 r.
0 podejm ow aniu prywatnej działalności gosp o d arczej" oraz zniesienie cenzury 12 m aja 1990 r.12 spowodowały szybki rozwój nowych wydaw
nictw . F irm y w całym kraju w ydaw ały k siążk i w dużych nakładach 1 osiągały spore zyski. Przykład niech stanow ią w ydaw nictw a takie jak:
Am ber (W arszawa), K leks (B ielsko-B iała) czy R ebis (Poznań)13.
Podobna sy tu acja m iała m iejsce w Krakow ie. Stopniow o pojaw iały się nowe firm y wydawnicze, które swój rodowód wywodziły jeszcze przed 1989 r. Do nich należały np. M iniatura (1988 r.), czy Rock Serwis (1983 r.).
Je d n a k najwięcej firm pow stało w r. 1990, np. G reg, Im puls, Karpaty, Text, a także 2000 r. - np. Em ilia, Głos O jca Pio czy Góry. Ja k wykazały badania przeprowadzone w odniesieniu do krakow skiego rynku książ
ki, w 1997 r. istniało tutaj 106 firm w ydaw niczych14. N a rynku krakow skim działały 3 firm y państw ow e (Polskie W ydawnictwo M uzyczne, Wy
8 M. Pieczonka, Dzieje Księgami „Ossolineum” w latach 1939-1945 w Krakowie,„Rocznik Nauko
wo-Dydaktyczny WSP w Krakowie” 1982, z. 78, s. 183-192.
6 A. Bromberg, Książki i wydawcy. Ruch wydawniczy w Polsce Ludowej w latach 1944-1964,Warszawa 1966, s. 26.
10 Ł. Gołębiewski, Rynek książki w Polsce 2002,Warszawa 2002, s. 32.
11 Ł. Gołębiewski, RynekksiążkiwPolsce 1998,Warszawa 1998, s. 11.
18 Tamże.
13 Badania przeprowadzone przez M. Pieczonkę w latach 1980-2002 w Katedrze Teorii Tekstu i Edytorstwa Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa AP w Krakowie;
dane niepublikowane.
14 M. Pieczonka, Krakowskie firmy [...] w roku 1997,s. 204-212.
daw nictw o L iterackie i W ydawnictwo PAN). Zarejestrow ano także 83 firm y prywatne. Trzecią grupę w ydawnictw stanow iły firm y kościelne (9), gdzie do najw iększych należały: W ydawnictwo A postolstw a M odli
twy, La S alette czy Tyniec. W Krakow ie istniało też w tym czasie 5 in sty
tu cji prow adzących działalność wydawniczą, np. M iędzynarodow e C en trum K ultu ry czy Kraków 2000.
W latach 1 9 9 3 -1 9 9 5 gw ałtow nie spadło zainteresow anie książką. N a rynku wydawniczym nastąpiła stabilizacja. Utrzym ały się tylko dobre i prężnie działające wydawnictwa. Okazało się, że 28 najw iększych w y
daw nictw (100 tytułów rocznie) wprowadziło na rynek około 3 5% p u blikacji, natom iast pozostałe w ydały po k ilk a tytułów. Podobnie było w kolejnych latach, kiedy to na rynku zostały duże firmy. Zm ieniły się tylko ich nazwy i w łaściciele. W r. 2001 i 2002 zm niejsza się udział du
żych firm, takich jak: W ydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Warszawa), Reader’s D ige st (Warszawa) oraz W ydawnictwo Naukow e PW N (W arsza
wa), czy należące do grupy Wydawniczej Bertelsm ann M edia (W arszawa) wydawnictwa: D iogenes, Św iat K siążki, Politeja. Pojaw iły się natom iast nowe, takie jak: A rka (Poznań), M arek Rożak (Straszyn) czy N ow a E ra (Warszawa). Zdarzały się także w ypadki, że niektóre firm y zostały w chło
nięte przez posiadające duży kapitał koncerny, np. pow stały takie zrze
szenia w ydawnictw ja k np.: Polskie W ydawnictwo Profesjonalne, Dom W ydawniczy A B C - Warszawa, W ydawnictwo Praw nicze Lex - Sopot, K an tor W ydawniczy Zakam ycze - Kraków, O ficyna Ekonom iczna - Kraków, W ydawnictwo Konieczny i Kruszew ski - W arszawa czy gru pa wydaw nictw katolickich „Ordo”, w skład której w chodziły w ydaw nictw a k ra
kow skie: Hom o D ei, W ydawnictwo i Poligrafia K urii Prow incjonalnej Zakonu Pijarów, W ydawnictwo K sięży Sercanów, W ydawnictwo La Sa- lette, W ydawnictwo Salwator.
Co ciekaw e, w latach 1 9 9 7 -2 0 0 2 coraz lepiej funkcjonow ały w ydaw nictw a szkolne i edukacyjne. O bok takich potentatów, ja k W ydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne czy M. Rożak, pojaw iły się nowe, np. M A C E d u kacja z K ielc czy Pearson Education Polska z Warszawy. Sukcesyw n ie zwiększano nakłady oraz ofertę podręczników szkolnych do gim nazjum i liceum . Działo się tak dlatego, że każdy nauczyciel m ógł wybrać z kilku lub kilkunastu propozycji. W ydawnictwa prześcigały się w zachęcaniu do kupna książki. Początkow o podręczniki sprzedaw ano poprzez hu r
tow nie i księgarn ie, ale potem zorganizow ano sieć kolporterów, którzy docierali bezpośrednio do szkół i oferowali szereg zachęt przy zakupie podręczników i skryptów.
Sytuację polskich firm pogorszył natom iast fakt, że m usiały one kon kurow ać z coraz liczniejszym i wydawnictw am i z kapitałem zagranicz
nym. N a rynku wydawniczym pojaw iły się nowe dom y w ydaw nicze, ta
kie ja k C .H . B eck - kapitał niem iecki (Warszawa), Bertelsm ann M edia - kapitał niem iecki (Warszawa), E gm o n t Polska - koncern m iędzynarodo
wy (W arszawa), H arlequin - koncern m iędzynarodowy (Warszawa) czy R ead er’s D ig e st - koncern św iatow y (Warszawa). Jed n ak ju ż w latach 90. rynek książki się nasycił i firm y zagraniczne rzadziej konkurow ały z firm am i polskim i. Jeżeli ju ż m iało to m iejsce, kupowały one konkretne w ydaw nictw a, hurtow nie czy księgarn ie. Tak było np. z siecią księgarń E m p ik u . Także ta k ie duże firm y w ydaw n icze, ja k np. P o l-N o rd ica (O tw ock) sprzedające książki poprzez kioski z prasą, ograniczały pro
dukcję i zm ieniły system sprzedaży. Pojaw iły się też kluby książki. Do w iększych należały Św iat K siążki, Klub dla Ciebie czy Klub K siążki D i
sneya, które docierały ze sw oją ofertą do czytelników w całej Polsce.
Zdarzało się też często, że w ydaw nictw a pozbywały się zbędnego ba
lastu obciążającego ich budżet i likw idow ały własne drukarnie, k sięga r
nie czy rezygnow ały z redagow ania tytułów prasow ych. Tak było np.
w kw ietniu 2002 r. z w ydaw nictw em Pruszyński i S-ka, które sprzedało koncernow i prasow em u „A gora” S A 11 sw oich czasopism i gw ałtow nie zredukow ało tytu ły oraz nakłady. O kresem przełom owym dla produkcji wydawniczej były niewątpliwie lata 1 9 9 5 -1 9 9 7 . Ustabilizow ała się kon
dycja finansow a poszczególnych firm. Szczególn ie duże oficyny odnoto
wały ogrom ny w zrost sprzedaży. Przychody ze sprzedaży w r. 1995 wy
nosiły 5 50 min zł i w zrosły w 1997 r. do 1200 min zł aż o 7 1 % 15. Lekkie załam anie rynku w ydaw niczego nastąpiło w 2002 r., kiedy to 42% wy
daw nictw zaliczanych do 100 najw iększych uzyskały spadek przycho
dów. Dobre w yniki mieli jedyn ie wydawcy podręczników szkolnych, bele
try sty k i i książek fachow ych16. N a pierw szym m iejscu pod w zględem przychodów i zysków znajdowały się pod koniec lat 90. W ydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Warszawa), kolejne m iejsca zajmowały: Św iat K siążki (Warszawa), W ydawnictwo Naukow e PW N (W arszawa), R eader’s D ig e st (W arszawa), W ydawnictwo Kurpisz (Poznań) i M uza (W arszawa)17.
Trochę inaczej sytuacja książki wyglądała po 1997 r. Gwałtownie ogra
niczono produkcję książek oraz zatrudnienie. Np. w lutym 2002 r. Zarząd W ydawnictwa Naukow ego PW N zapowiedział zwolnienie 160 pracowni
ków. Ponieważ wzrosły koszty produkcji, pomimo zerowej staw ki podat
ku VAT trzeba było podnieść ceny książki. D latego też w 2001 r. opraco
wano 24 420 nowych tytułów (łącznie 153,2 min egz.), a średni nakład w ynosił 8 tysięcy egz., natom iast w 2002 r. ukazało się tylko 22 960 tytu
łów (łącznie 141,6 min egz.), a średni nakład wynosił 6274 e g z .18.
W rejestrze B iu ra IS B N Biblioteki Narodowej w 1993 r. odnotowano ok. 2273 wydawnictwa, w 1998 r. zarejestrowanych było 11 800 wydaw
nictw, ale tylko 1927 Centrum Inform acji o Książce uważało za aktyw ne,
15 Ł. Gołębiewski, Rynekksiążki [...] 1998,s. 19.
18 Ł. Gołębiewski, Rynekksiążki (...) 2003,Warszawa2003, s. 31.
17 Ł. Gołębiewski, Rynek książki (...) 1998,s. 25.
18 Ł. Gołębiewski, Rynek książki(...) 2003,s. 34, 35.
a w 2001 r. aktyw nych było ponad 2 0 0 0 19. N atom iast w połow ie 2002 r.
zarejestrow anych było 17 0 00 wydawnictw, z czego tylko 3 0 0 0 prow a
dziło aktyw ną działalność20.
Ł ukasz Gołębiew ski w zestaw ieniu firm krakow skich pod w zględem przychodu za r. 2001 odnotow ał tylko jedno wydaw nictw o - Znak. N ato
m iast w grupie najw iększych wydawnictw książkow ych (badano w iel
kości sprzedaży), o przychodach powyżej 2 min zł, w śród 132 polskich firm um ieścił Znak (26 m iejsce), WAM (32 m iejsce), W ydawnictwo L ite rackie (39 m iejsce), Zieloną Sow ę (50 m iejsce), Biały K ru k (61 m iejsce), Polskie W ydawnictwo M uzyczne (63 m iejsce), W ydawnictwo E d ukacyjne (70 m iejsce), Zam Kor (72 m iejsce), K luszczyński Ryszard (75 m iejsce), W ydawnictwo „M ” (111 m iejsce), U niversitas (121 m iejsce), Fogra (126 m iejsce)21.
Chcąc dokładnie om ówić rynek wydawniczy lat 1 9 4 5 -2 0 0 2 natrafia
my na ogrom ne trudności. B rak bowiem rzetelnych danych dla te go okre
su. Sta ty sty k i są niepełne i zm ieniały się w zależności od materiałów, z których korzystano. Po w ojnie pierw sze staty styk i roczne dotyczące firm i tytułów od 1955 r. publikow ał In stytu t Bibliograficzny B iblioteki Narodowej. Jed n ak po 1989 r. w iększość pryw atnych w ydaw nictw nie przekazyw ała tutaj egzem plarza obow iązkow ego, tłum acząc się brakiem środków finansowych. Rzadko też inform owano o w ielkości nakładów i przychodów, zasłaniając się tajem nicą handlową firmy. Trochę lepiej było od m om entu, kiedy trzeba było podawać w ielkość nakładu w stopce re
dakcyjnej. Łatw iej też było obliczyć dochody firm y śledząc ceny książki.
W latach 90. wiele firm w Polsce drukowało ceny na okładkach. M iało to uchronić wydawców przed naliczaniem w ysokiej marży przez hurtow nie i księgarn ie. Działo się tak głów nie w przypadku w ydaw nictw encyklo
pedycznych, sprzedaw anych w subskrypcji lub przez akw izycję. Taka sytuacja m iała m iejsce np. w w ypadku krakow skiej firm y Fogra, która w 1994 r. wydała pierw szy tom Popularnej encyklopedii powszechnej (cena w y
tłoczona na okładce), złożony w D rukarni Narodowej i D rukarni Anczy- ca w Krakow ie. Jed yn ą in stytu cją, która posiadała częściow e inform ację o w ydaw nictw ach i ich produkcji, było Krajow e Biuro Num erów IS B N Biblioteki Narodowej. Aby uspraw nić grom adzenie te go rejestru, z Ini
cjatyw y Polskiej Izby K siążki i Polskiego Tow arzystw a W ydawców K sią żek oraz fundacji B iblioteki Narodowej pow stało Cen trum Inform acji o Książce22. Z inicjatyw y C IO K co roku ukazyw ał się ka talog składow y
„Polska K siążka” i stale aktualizow ane bazy: Wydawcy, K sięgarn ie, H u r
tow nie. Inform acje o rynku w ydaw niczym m ożna było także uzyskać
19 Ł. Gołębiewski, Rynek książki (...) 1998, s. 15.
20 Ł. Gołębiewski, Rynek książki (...) 2002, s. 43.
21 Tamże, s. 90-94.
22 D. Szczepańska, Centrum Informacji o Książce, „Notes Wydawniczy” 1994, nr 2, s. 10.
z raportów publikow anych od 1995 r. przez Ł . Gołębiew skiego w dodat
ku „Rzeczypospolitej”, pt. Firm a. „Biblioteka Analiz” wydaje od 2000 r.
na C D bazę danych dotyczących w ydaw nictw (W ydawnictwa w Polsce) oraz księgarń (K sięgarn ie w Polsce). Św iadczy również odpłatnie usługi m arketingow e w ram ach oddziału Centrum Badań nad rynkiem książ
ki83 oraz wydaje czasopism a: „M agazyn Literacki K siążki” i „Biblioteka A naliz”. Sporo ciekaw ych i aktualnych inform acji uzyskać m ożna w ła
śnie w fachow ych tekstach w ydawanych przez to dru gie pism o. Spółka
„B iblioteka Analiz” oprócz corocznych publikacji książkow ych pt. Rynek Książki w Polsce opublikow ała także i inne fachowe teksty, np. Rozmowy o rynku książki, Who is who w polskiej książce, Raport o książce szkolnej 2000 czy Ja k u b a Frołow a Raport o multimediach84.
N a fakt, że K raków znalazł się na czołowym m iejscu pod w zględem liczb y firm w ydaw niczych , w płynęło sporo czynników . Po pierw sze w m ieście tym od lat znajdowało się wiele placów ek ośw iatow ych i nau
kow ych o znaczeniu ogólnopolskim . Potencjalnym i odbiorcam i wydawa
nych książek byli pracow nicy naukow i i słuchacze w yższych uczelni.
Szczególn ie prężnie działającym i ośrodkam i był Uniw ersytet Ja gie llo ń sk i, Akadem ia Pedagogiczna, Akadem ia Ekonom iczna czy Akadem ia G ór
niczo-H utnicza. Działało też sporo uczelni pryw atnych. Także uczniowie ogrom niej liczby szkół średnich państw ow ych i pryw atnych byli klienta
mi w ydaw nictw i księgarń . O d lat też gu sty czytelnicze kształtow ały licz
ne biblioteki publiczne i naukowe. To w ich czytelniach pracow nicy nau
kow i i studenci korzystali z książek, które ze w zględu na w ysokie ceny nie zawsze m ogli kupić.
W ielki wpływ na rozwój ruchu w ydaw niczego w pierwszej kolejności m iała sieć księgarń i antykwariatów. N a terenie Krakow a w r. 2002 od
notow ujem y około 100 placów ek tego typu. Najczęściej lokalizow ano je w obrębie R y n k u G łów nego, centrów handlow ych i ośrodków akadem ic
kich. N iew ątpliw ie instytucjam i, z którym i ściśle w spółpracuje każde w ydaw nictw o, są drukarnie. Krakow skie oficyny korzystały z u słu g za
równo tych z dużym i tradycjam i ja k D rukarnia Narodow a, D rukarnia Zw iązkow a czy D rukarnia W ydawnicza, i nowych takich jak: M arial, Pa
radis czy Text.
*
Przystępując do badań nad rejestrem krakow skich firm w ydaw ni
czych działających w r. 2002 brano pod uw agę różne kryteria i podziały.
W zestaw ieniu tym nie um ieszczono wydawnictw, które istniały tylko 23 24 23 J. Frołow, Nie pisze na zamówienie, „Notes Wydawniczy” 2003, nr 10, s. 5-15.
24 www.biblioteka-analiz.pl., www.rynek -książki.pl.
w 2002 r. Działały one bowiem okazjonalnie, wydawały najczęściej po jednym lub k ilk a tytułów w niew ielkich nakładach i nie m iały w iększe
go wpływu na rozwój krak ow skiego rynku w ydaw niczego. W 2 00 2 r.
zarejestrow ano aż 47 te go rodzaju in sty tu cje, do których należały np.
Form at, Fu tu ra czy Ilustrator. N ie om aw iano także ty ch firm , k tó re wprawdzie pow stały w 2002 r., ale sw oją działalność rozw inęły dopiero w r. 2003 (29 instytucji) np.: A stra, Kobra, K arina czy O pres. W rejestrze nie znalazły się też duże w ydaw nictw a będące filiam i (12 firm ), ja k np.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Warszawa), Dom W ydawniczy A B C (W arszawa), W ydawnictwo Naukow e PW N (Warszawa) czy W ydawnictwo Praw nicze Lex (Warszawa). N ie znalazły się tutaj również w ydaw nictw a powołane przez państwowe i pryw atne szkoły wyższe (10 firm ), np. A k a
demię Pedagogiczną, Akadem ię Ekonom iczną, Akadem ię Rolniczą, Poli
technikę Krakow ską, U niw ersytet Ja giello ń sk i czy Profesjonalną Szkołę B iznesu, które prow adzą trochę odm ienną działalność niż pryw atne, kom ercyjne oficyny i ich funkcjonow anie om ówione zostanie w odrębnej publikacji. W sum ie do analizowanych w tym m ateriale 105 firm działa
jących w Krakow ie w r. 2002 trzeba by było doliczyć 98, co daje im ponu
jącą liczbę 203 oficyn i staw ia Kraków na jednym z czołow ych m iejsc w Polsce.
Podobnie ja k w poprzednich publikacjach opracow anych przez auto
ra, w pierwszej kolejności pogrupow ano w ydaw nictw a w zależności od sposobów ich finansowania. W edług te go kryterium firm y podzielono na:
pryw atne, państw ow e, kościelne (religijne) i społeczne25. W zięto też pod uw agę badania prowadzone przez „Bibliotekę Analiz”. W opracow aniu tym założono, że należy określać firm y wydawnicze w zależności od w y
sokości przychodu na: duże, średnie, małe i w ydaw nictw a nieaktyw ne.
Z badań i analiz prowadzonych w latach 1 9 9 7 -1 9 9 8 w ynikało, że w Pol
sce 12 oficyn należało do grupy dużych (przychody powyżej 15 m in zł), 90 to oficyny średnie o przychodach 1 -1 5 min zł, około 1000 to firm y małe (do 1 m in zł) i w ydaw nictw a tzw. nieaktyw ne (efem erydy), w ydają
ce 1-2 książki rocznie (bez num erów IS B N trudno podać ich dokładną liczbę)26. N atom iast w r. 2002 za duże uważa się te, które osiągn ęły przy
chód w w ysokości 5 min U SD (26 w ydaw nictw ), średnie od 250 tys. U S D do 5 min U SD (ok. 200), małe mniej niż 250 tys. U S D , ale w ydały rocznie co najmniej dwa tytu ły (ok. 2 000) i nieaktyw ne w ydające okazjonalnie książki w nakładach nie przekraczających 1 tys. egzem plarzy (ok. 6 -8 tys.). D o tej ostatniej grupy zaliczono również te założone przez autorów, publikujących w łasne te k sty 27.
25 M. Pieczonka, Firmy wydawnicze w Polsce w latach 1918-1939, s. 43.
26 Ł. Gołębiewski, Rynek książki (...) 1998, s. 16-18.
27 Ł. Gołębiewski, Rynek książki (...) 2003, s. 40.
Pogrupow ano także w ydaw nictw a w edług rodzaju publikowanej li
teratury, w ielkości produkcji wydawniczej oraz okresu działalności28.
C h arak tery sty k ę krakow skich w ydaw nictw za r. 2 00 2 w pierwszej kolejn ości przeprow adzono w edług kryterium finansow ania inw esty
cji. W K rakow ie odnotow ano dwie profesjonalne firm y państw ow e (patrz tab. I ) 29. Pierw szą je st założone w 1945 Polskie W ydawnictwo M uzycz
ne. Ta najw iększa oficyna polska specjalizująca się w w ydaw nictw ach m uzycznych i nutow ych, rozpoczęła proces pryw atyzacji w 1998 r., a od m aja 1999 r. działa jako spółka akcyjna będącą w łasnością skarbu pań
stw a. W 2001 rozpisano przetarg dla inw estorów chętnych do kupna akcji. Z głosiło się k ilk a poważnych firm, lecz m inister unieważnił prze
ta rg i nadal nie wiadomo, ja k i będzie dalszy los pryw atyzacji firmy. Nie mniej skom plikow ana spraw a dotyczy W ydawnictwa Literackiego. Pra
ce nad je g o pryw atyzacją rozpoczęto ju ż w 1999 r. Wojewoda krakow ski 31 październ ika 2001 r. postaw ił w ydaw nictw o w stan pryw atyzacji i oddał spółce z o.o. W L, w której udziały m ieli pracow nicy oraz (w ięk
szość) Ja n M ichalski. Je d n a k form alnie firm a została przejęta w pryw at
ne ręce dopiero w lutym 2003 r. Działania te nie przeszkodziły jednak w realizacji planu w ydaw niczego. WL w latach 1 99 0 -2 0 01 zwiększyło sprzedaż o 50% , a w 2002 r. firm a wydało 170 tytułów.
W Krakow ie w 2002 r. przeważały pryw atne firm y wydawnicze. O d
notow ano tutaj 83 te go typu in stytu cje (patrz tab. 1). N a użytek tej sta ty sty k i autor podzielił je w edług osobowości prawnej (patrz tab. 2). W tej grupie m ogliśm y odnotow ać spółki z o.o. Taką formę stosow ano w 10 przypadkach. Firm y te były przeważnie zakładane przez jed n ą lub kilka osób. Finansow e rozliczenia z fiskusem były uproszczone. Ułatw iało to niew ątpliw ie ich działalność i dlatego do tej grupy należały takie znane firm y ja k Arcana, Baran i Suszczyński, B iały K ruk, Idea, K sięgarn ia A ka
dem icka, W ydawnictwo Literackie czy Znak. Spółkam i były także nie
w ielkie w ydaw nictw a, np. A ssim il Polska, B ratni Zew czy Meteor. Infor-
28 Przy gromadzeniu informacji na temat działalności poszczególnych firm korzystano z:
wyszukiwarek portali: www.onet pi, www.wp.pl,www.gazeta.pl.www.chip.pl; serwisów:
www.ksiazka.pl,www.portal.pl Wirtualny Wydawca, www.waszww.pl; stron internetowych ok.
60 firm wydawniczych; Targi Książki w Krakowie 23-25 października 1997, Kraków 1997; Targi Książki w Krakowie 21-24.10,1999, Kraków 1999; Targi Książki w Krakowie 25-28 października 2001, Kraków 2001 ; Targi Książki w Krakowie 26.10.2003, Kraków 2003; Katalog wystawców. 45 Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie, Warszawa 2000; Katalog wystawców. 46. Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie,
Warszawa 2001; Wydawcy. Poligrafia. Papier, Warszawa 2000; M. Marcola, Nowe oficyny wydawnicze w Krakowie po roku 1989 i ich działalność (1996). Praca magisterska napisana w Katedrze Bibliote
koznawstwa i Informacji Naukowej WSP Kraków pod kierunkiem dr Piotra Krywaka.
29 Do wydawnictw finansowanych przez państwo niektórzy badacze zaliczają także wy
dawnictwa uczelniane, np. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne Akademii Gór
niczo-Hutniczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiel
lońskiego, Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicz
nej , Wydawnictwo Akademii Muzycznej.
m acje o tym , że firm a należy do grupy spółek cyw ilnych pojaw iają się w w ypadku 7 firm np. A N D , G re g czy Kw adrat (patrz tab. 2). W śród w ydaw nictw pryw atnych nie odnotow ano firm y mającej statu s spółki akcyjnej. R eszta wydawnictw, czyli aż 88, była zakładana przez osoby fizyczne i rejestrow ano je najczęściej tyko w wydziale handlu. N ie odno
towano też firmy, którą powołałby do życia autor publikacji. W ynikało to najczęściej z faktu, że tw órcy dzieła, publikujący tek sty w łasnym nakła
dem, najczęściej nie rejestrow ali firm pod swoim nazw iskiem lub pow ie
rzali wydawanie książek profesjonalnym wydawnictwom .
Trzecią grupę firm stanow iły wydawnictwa kościelne, zakładane głów nie przez diecezje, kościoły, zakony i parafie30. Najczęściej firm y religijne pow stają przy diecezjach i zakonach. W całej Polsce je st ich ponad 100.
Publikują przede w szystkim literaturę dotyczącą życia K ościoła i spraw duchow ych, a swoje tek sty wydawane nieraz w dużych nakładach roz
prowadzają najczęściej we w łasnych księgarn iach lub w m ałych kioskach znajdujących się w kościołach czy dom ach parafialnych. W Krakow ie działało 17 tego typu instytucji (patrz tab. 1). D o najw iększych zalicza się W ydawnictwo Apostolstw a M odlitw y Księży Jezuitów . Ta istniejąca od 1872 r. firma, w 2002 r. należała do najprężniej działających nie tylko w Krakow ie, ale także w Polsce. Pom agał w tym niew ątpliw ie fakt, że książki opracowuje tutaj profesjonalny zespół redaktorów, drukuje się je we w łasnej, nowoczesnej drukarni, a sprzedaje w firmowej księga rn i i sieci kiosków przykościelnych. Now ości reklamowane są na profesjonal
nie przygotowanych stronach internetow ych (www.wydawnictwowam.pl).
Także zakupu książek można dokonać drogą elektroniczną. Dużym po
wodzeniem w śród czytelników cieszyły się też książki firm: L a Sallete sygnow ane przez Księży M isjonarzy, W ydawnictwo Tyniec reprezento
wane przez Benedyktynów , W ydawnictwo i Poligrafii Kurii Prow incjo
nalnej Zakonu Pijarów, A lleluja - W ydawnictwo Zm artw ychw stańców , Bratni Zew - W ydawnictwo Ojców Franciszkanów czy eSPe W ydawnic
two Polskiej Prow incji Zakonu Pijarów. B o ga tego obrazu katolickiego ruchu w ydaw niczego dopełniają m niejsze firm y reprezentow ane przez Kościół, takie jak: Homo D ei, Głos O jca Pio, Salw ator czy W ydawnictwo św. Stanisław a.
Do ostatniej z charakteryzow anych grup zaliczam y firm y społeczne finansowane przez tow arzystw a, stow arzyszenia i grupy tw órcze. W K ra
kowie odnotowano trzy tego rodzaju instytu cje (patrz tab. 1). Pierw szą z nich był założony przez ludzi z kręgu „Tygodnika Pow szechnego” i m ie
sięczn ik a „Z n ak” Społeczny In sty tu t W ydaw niczy Znak. Firm a ta od r. 1959 nie tylko zajmowała się publikow aniem książek o nurcie katolic
kim , ale także stała się in stytu cją społeczno-polityczną. D ru g ą reprezen
tu je pow ołane przez pracow ników U niw ersytetu Ja giello ń sk iego Towa
rzystw o Autorów i Wydawców Prac N aukow ych U niversitas. O ficyna ta, od lat specjalizująca się w wydawaniu książek naukow ych i popularno
naukow ych z dziedziny hum anistyki, należała do jednych z najw iększych na krakow skim rynku książki. W 2002 r. wydano tutaj 179 publikacji, przychody ze sprzedaży w ynosiły 2,5 min zł, a w katalogu było aż 500 tytułów. Takim dorobkiem nie m ogło poszczycić się wydawnictw o spo
łeczne firm owane przez M iędzynarodow e Centrum Kultury. N iski budżet oraz brak dośw iadczenia sprawiły, że wydawano tutaj te k sty okazjonal
nie, a dotyczyły najczęściej organizow anych w ystaw lub spraw kultury.
Bardzo ważnym czynnikiem św iadczącym o kondycji firm y je st kry
terium dotyczące przychodów. Ja k podaje Ł . Gołębiew ski, w Krakow ie w 2002 r. nie było firm y należącej do kategorii dużej, która miałaby do
chody przekraczające 15 min zł. Natom iast w grupie średnich należy umie
ścić W ydawnictwo Znak. D o gru py firm m ałych zaliczyć możem y nato
m iast takie pryw atne krakow skie firmy, ja k np.: a5, A ksjom at, Arcana, Baran i Suszczyń ski, Fogra, Idea, Im puls, Karpaty, Secesja. Tak jak to m iało m iejsce w całej Polsce, także w Krakow ie najwięcej było firm nie
aktyw nych - efem eryd w ydających rocznie mniej niż 3 książki. I tak np.
w gron ie tym znajdują się firmy: Korona, L est czy Partner.
O d k ilk u lat Ł . Gołębiew ski najpierw na łam ach „Rzeczpospolitej”
potem „Biblioteki Analiz” prow adził ranking najlepszych polskich w y
dawnictw. Także w 2002 r. przeprowadził takie badania, biorąc pod uwa
gę zarówno w ysokość obrotów ja k i w ielkość produkcji. W gronie najlep
szych 105 badanych in stytu cji, których przychody przekraczały 2 min zł, znalazły się takie krakow skie wydawnictw a, ja k Znak (20 m iejsce), WAM (29 m iejsce), W L (33 m iejsce), Zielona Sow a (39 m iejsce), Zam Kor (53 m iejsce), B iały K ru k (55 m iejsce), PWM (57 m iejsce), W ydawnictwo
„M ” (59 m iejsce), U niversitas (94 m iejsce)31.
N ie mniej ważnym kryterium św iadczącym o znaczeniu w ydaw nic
tw a na rynku książki był fakt prow adzenia dodatkowej działalności usłu
gow ej. Zdarzały się sytuacje, gd y firm y wydawnicze zajm owały się także prowadzeniem : drukarni (4 przypadki), księgarn i (6), księgarn i inter
netowej (6), antykw ariatu (2), hurtow ni książek (2), sklepu internetow e
g o (1), reklam y (5), handlu i u słu g (4), fonografii (1), redakcji czasopism (14). Takie dodatkow e u słu gi prow adziły np.: W ydawnictwo Arcana - czasopism o „A rcana”; W ydawnictwo Baran i Suszczyński - księgarnia;
W ydawnictwo Barbara - księgarn ia i antykw ariat; Dęby R ogaliń skie - czasopism o „Warsztaty Fotograficzne”; W ydawnictwo Em ilia - agencja reklam owa; G óry - czasopism a sportowe; K sięgarn ia A kadem icka - k się
garnia, handel; Im puls - księgarn ia internetow a; Paganini - sklep inter
netowy, m agazyn m uzyczny; M edycyna Praktyczna - czasopism o „M edy
cyna Praktyczna”; Skrzat - księgarn ia; Secesja - drukarnia; W ydawnic
two Literackie - księgarnia; WAM - drukarnia, księgarnia; Zielona Sow a - księgarn ia, czasopism o „Studium ” (patrz tab. 3).
Należy stw ierdzić, że badacze ruchu w ydaw niczego dzielą także w y
daw nictw a w edług rodzaju produkcji w ydawniczej (patrz tab. 4). N a pierwszym m iejscu znajdują się książki katolickie (17 firm ), np. WAM, W ydawnictwo eSPe, W ydawnictwo K sięży Sercanów, W ydawnictwo Pau- listki, W ydawnictwo „M ”, W ydawnictwo O jców Pijarów. N a dru gim m iej
scu znajdują się w ydaw nictw a edukacyjne (9 firm ), np. W ydawnictwo A ksjom at, W ydawnictwo Edukacyjne, Liberal, a na trzecim firm y w yda
jące literaturę piękną (7 firm), np. W ydawnictwo Literackie, Zielona Sowa, Spes. W yróżniono też wydawców literatury dla dzieci i m łodzieży (10 firm), np. D elta, Skrzat, Zielona Sow a, oraz poezji (6 firm ), np. Wydaw
nictw o a5, Barbara, M iniatura. N a kolejnych m iejscach znajdują się w y
dania podręczników szkolnych (6 firm ), np. W ydawnictwo Ed ukacyjn e, A ksjom at, Idea, W ydawnictwo Szkolne O m ega, W ydawnictwo Zam Kor, podręczników akadem ickich (3 firm y), np. Im puls, K sięgarn ia A kade
m icka, Text, albumów (6 firm ), np. B iały K ruk, Kw adrat, Parol, Ryszard Kluszczyński. Publikacje popularnonaukow e wydawało 5 firm, np. Abrys, A ksjom at, Em ilia, Uczelniane W ydawnictwo N aukow o-D ydaktyczne, na
ukowe (3 firm y), np. R atio, Salwator, U niversités, historyczne (5 firm ), np. Arcana, Baran i Suszczyński, B ratni Zew. S ą też firmy, które w yspe
cjalizowały się w wydawaniu jed n ego rodzaju literatury. D o nich m oże
my zaliczyć takie, które w ydały książki dotyczące: buddyzm u (1 firm a) - W ydawnictwo A, filozofii (2 firm y), np. D om Pisarzy Tow arzystw a Je z u sow ego, języków obcych (1 firma) - A ssim il Polska, psychologii (2 firm y), np. B ratni Zew, satyry (1 firma) - G aleria A. M leczki, m edycyny (2 firm y), np. „M edycyna P raktyczn a”, tu ry styk i (2 firm y) - „G óry”, „K arp aty”, m uzyki (3 firm y) - PW M, M usica Iagiellonica, Paganini, encyklopedii (2 firm y) - K luszczyński, Fogra, ogrodnictw a (1 firma) - P lan tp ress, fil- m oznaw stwa (1 firma) - Rabid, kom iksu (1 firma) - Post.
W zestaw ieniu tym starano się także przedstaw ić w ielkość produkcji wydawniczej. Jed n ak ze w zględu na dużą liczbę tytułów, które pojaw iły się w tym czasie na rynku, postanow iono opisać ten problem tylko frag
m entarycznie. W zięto tutaj pod uw agę jedynie najw iększe krakow skie firmy, które m iały jak iś znaczący wpływ na rozwój ruchu w ydaw niczego w Polsce.
Niew ątpliw ie najw iększą firm ą było w ydaw nictw o Zielona Sow a (465 tytułów , w tym 167 now ości). K siążki Zielonej Sow y w ydaw ane były w kilku działach i seriach. Pierw sza z nich to książki edukacyjne w tym
„Lektury licealisty” w 7 seriach, „Lektura z opracowaniem ”, „Św iat przed
szkolaka” oraz słow niki i atlasy. W ydają także klasykę literatury polskiej („Złota Seria”) w twardej oprawie skóropodobnej ze złoceniam i (łącznie 19 pozycji), oraz klasykę literatury obcej w serii „Arcydzieła L iteratury
Św iatow ej” (9 pozycji). W grupie tej znajdą się także książki z serii „Opo
w ieści N iesam ow ite”. K olejny blok to literatura dla dzieci, wydawana w serii „Bajeczki dla N ajm łodszych” oraz książeczki kartonow e, legendy i w iersze dla dzieci. „Niezapom niane K siążki N aszego D zieciństw a” N o
w ością była seria „Biblioteka Stu dium ”, w ram ach której proponowano czytelnikom najnow szą prozę i poezję polską (ponad 40 pozycji). Całość oferty zam yka klasyka krym inału pośw ięcona książkom Jo e Alexa - M a
cieja Słom czyń skiego (8 pozycji).
N a kolejnym m iejscu pod w zględem w ielkości produkcji znalazło się W ydawnictwo „M ” (251 tytułów, w tym 121 nowości). O ficyna ta od po
czątku swojej działalności należy do Stow arzyszenia Wydawców K atolic
kich i specjalizuje się w publikacji tego rodzaju literatury. W sw oim kata
lo gu w 2002 r. m iała ona aż 600 tytułów publikow anych w dość dużych nakładach, a niektóre w ydania sięgn ęły nawet m agicznej liczby 100 tys.
egz. O d dziesięciu lat firm a specjalizow ała się w wydawaniu książek do
tyczących nauki Kościoła, teologii, psychologii, leksykonów oraz eku
m enizm u. W katalogu z 2002 r. możem y znaleźć kilka cyklów i serii. Do najw iększych należą „Ojcowie Kościoła” i „Spotkania z ...”. W roku tym zapoczątkow ano wydawanie utworów zebranych księdza Ja n a Tw ardow skiego. Poza serią ukazały się także prace osób duchow nych.
W ydawnictwo WAM to kolejna duża katolicka in stytu cja wydawnicza (232 tytułów, w tym 131 now ości), ta najw iększa po Pallotinum Polska oficyna od lat w ydaje katechizm y i m odlitew niki, książki z dziedziny teo
logii, filozofii, psychologii i p ed agogiki, literaturę dla dzieci oraz litera
tu rę piękną, poezję i prozę nie tylko autorów katolickich. Do najpopular
niejszych serii publikow anych przez WAM należy niewątpliwie „M yśl Teo
logiczn a” , „Problem y Teologiczne”, „Ojcowie Żyw i” czy „Wokół W spółcze
sn o ści”. Firm a ta w ydaje także książki przeznaczone dla szerok iego ogółu czytelników.
W iele now ych tytułów pojaw iło się w prowadzonym przez Towarzy
stw o Autorów i Wydawców Prac Naukow ych W ydawnictwie U niversitas (179 tytułów, w tym 161 nowości). O d m om entu pow stania miało służyć pracow n ikom i stu d en tom w yższych uczeln i. Specjalizow an o się tu w w ydaw nictw ach naukow ych i popularnonaukow ych, głów nie dotyczą
cych historii i literatury. Wydawano też pojedyncze tytu ły z dziedziny prawa, ekonom i, polityki i medycyny. W r. 2002 w katalogu U niversitasu było ponad 500 pozycji, w tym wiele serii, np.: „Bestsellery z Przeszło
ści” , „B iblioteka Polska”, „H oryzonty N ow oczesności”, „Klasycy W spół
czesnej Polskiej M yśli H um anistycznej” czy „K lasyka Mniej Znana”.
D o najbardziej znanych i najstarszych firm krakow skich należy nie
w ątpliw ie W ydawnictwo Literackie (170 tytułów, w tym 117 nowości).
Firm a ta od lat specjalizow ała się w wydawaniu książek z dziedziny lite
ratury p ięk n ej. W ciągu 50 lat istnienia wydawano tutaj dzieła zebrane wielu w ybitnych pisarzy polskich oraz tek sty mniej znanych autorów
polskich i zagranicznych, sporo w seriach, np.: „Literatura Iberoam ery- kańska”, „Lekcje Literatury” , „Pisarze Język a N iem ieckiego”, „Seria D w u
języczna”, „Biblioteka Poezji Młodej Polski”, „Pary” . Z W L związani byli tacy znani autorzy, ja k W isława Szym borska, Stanisław Lem , Tadeusz Różew icz, Sław om ir M rożek, W itold Gom browicz, Stanisław B arańczak, Czesław M iłosz, Je rzy Pilch. W 2002 r. książki tych autorów ponow nie zostały wznowione i cieszyły się dużą popularnością.
N a kolejnym m iejscy w ran k in gu firm o dużej prod u kcji w ydaw ni
czej znajduje się w ydaw nictw o Znak (133 tytuły, w tym 8 0 now ości).
D o 1989 r. wydawano tutaj głów nie książki autorów związanych z K o ściołem katolickim . Była to literatura piękna, a także eseje, książki filo
zoficzne, historyczne czy popularnonaukow e. Z firm ą przez lata w spół
pracowali tacy autorzy, ja k Czesław M iłosz, Stefan K isielew ski, Je rzy Tu- rowicz, Leszek Kołakow ski, Stanisław Barańczak, Karol W ojtyła, Stefan W yszyński, ks. Ja n Tw ardow ski. Od kilku lat firm a wydaje także pod
ręczniki do gim nazjum . W gronie tym znalazło się także Polskie Wydaw
nictw o M uzyczne (106 tytułów, w tym 57 now ości). O d lat firm a ta sp e
cjalizuje się w wydawaniu dzieł polskich kom pozytorów, publikuje także partytury Pendereckiego, Lutosław skiego, G óreckiego, K ilara czy B ace
wicz. Wydaje znane serie „Kom pozytorzy Polscy X X w ieku”, „Ilustrow ane M onografie W ielkich Kom pozytorów ”, „Ludzie Św iata M uzyki”, „Polska M uzyka Kam eralna”. W r. 2002 ukazał się 7 tom Encyklopedii muzycznej PWM.
Wydano też kolejne tom y serii „Ludzie Św iata M uzyki” oraz wznowiono utw ory takich kompozytorów, ja k Chopin, M oniuszko, Karłow icz.
N ie mniej znaną na krakow skim rynku wydawniczym była firm a Zam - Kor (44 tytuły, w tym 9 now ości) specjalizująca się w w ydaw aniu pod
ręczników edukacyjnych dla gimnazjów. Przoduje głów nie w druku pod
ręczników do fizyki. Pod tym w zględem w yprzedza naw et takie duże polskie firmy, ja k Now a E ra i W ydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. F ir
ma w swoim dorobku posiada także książki popularnonaukow e.
O statnim w tym rankingu je st B iały K ru k (17 tytułów, w tym 14 no
w ości). W ydawnictwo to od lat specjalizuje się w publikow aniu wydaw
nictw album owych o tem atyce katolickiej. Bohaterem zdjęć w ykonanych przez Adam a Bujaka je st przeważnie Ja n Paweł II. Firm a publikuje także książki artystyczne oraz literaturę faktu.
F irm y w ydaw n icze K ra k o w a u p orzą d k ow an o ta k ż e d o d a tk o w o w zależności od okresu, w którym przyszło im działać (patrz tab. 5). I tak n ajstarsza była firm a W ydaw nictw o A p o sto lstw a M odlitw y założone w 1872 r., W ydawnictwo Karm elitów B osych założone w 1927 r., Polskie W ydawnictwo M uzyczne założone w 1945 r., W ydawnictwo L iterackie założone w 1953 r. i Społeczny In sty tu t W ydaw niczy Znak założony w 1959 r. O dn otow an o ta k że po jed n ej firm ie pow ołanej w la ta ch 1 9 8 0 ,8 3 ,8 8 ,8 9 ,9 8 oraz w 1990 r. - 9, 1991 r. - 7, 1992 r. - 4, 1993 r. - 6,
1994 r. - 5, 1995 r. - 5, 1996 r. - 2, 1997 r. - 21, 1999 r. - 9, 2000 r. - 11 i 2001 r. - 15 firm.
W opracowaniu odnotowano też wydawnictwa, które posiadają wła
sne księgarnie internetowe lub inform ują sw oich klientów o nowościach d rogą elektron iczn ą. I ta k w śród 105 krakow skich firm znajdujem y 6 placówek tego typu, np. Oficyna Wydawnicza Impuls (impulsoficyna.
com .pl), W ydawnictwo „M ” (www.wydm.pl) czy Polskie Wydawnictwo M u
zyczne (www.pwm.com )38. O nowościach drogą elektroniczną informują i swoje strony internetowe posiadają prawie w szystkie opisywane tutaj firmy, zarówno duże takie jak: Arcana (ww.arcana.pl), Biały Kruk (www.
b ialykru k), F ogra (w w w .fogra.com .pl), U niversitas (www. univers it a s.
com ), W AM (w w w .w ydaw nictw oW am .pl), W ydaw nictw o E d u k a cy jn e (www.w e.pl), W ydaw nictw o Literackie (w w w .w l.net.pl), W ydawnictwo a5 (w w w .w ydaw nictw oa5.pl), W ydawnictwo A (w w w .buddyzm .com .pl), Zielona Sow a (www.zielonasowa.pl), Znak (www.znak.com .pl), ja k i m niej
sze in stytu cje wydawnicze takie ja k np. Barbara (w w w .historyk.pl) czy G aleria A. M leczki (www.m leczko.pl).
Ja k w idać z te go zestaw ienia, w Krakow ie istniało sporo prężnie dzia
łających firm w ydawniczych. N iektóre z nich zarówno liczbą tytułów jak w ysokością nakładów dorównywały najlepszym w ydawnictwom polskim . Zw raca także uw agę dążenie do unow ocześnienia opracowania technicz
nego tek stu oraz zastosow ania św iatow ych technik składu i druku. Po
zw oliło to na sk ró cen ie cy k lu p ro d u k cji k sią żk i oraz p od n iesien ie jak ości opracow ania graficznego i druku. N iektóre firm y wydawnicze idą jeszcze dalej w zastosow aniu najnow szych technik wydawniczych.
Przykład niech stanow i wydaw nictw o WAM, które od kilku lat proponu
je czytelnikom oprócz klasycznych wydań w postaci zwartej, także książ
ki e-book w postaci pliku elektronicznego.
Tabela 1
Podział w yd aw n ictw w g kryterium finansow ania
F IR M Y L IC Z B A p a ń stw o w a 2 p ryw atn a 8 3 k o ście ln a 17
sp o łeczn a 3
R A Z E M 1 0 5
T a b e la 2
Podział w yd aw n ictw w g kryterium osobow ości praw nej
O S O B O W O Ś Ć P R A W N A L IC Z B A
spółki z o.o. 10
spółki akcyjne -
sp ółki cyw ilne (określone w nazw ie firm y) 7
nakład w łasn y -
In n e 8 8
R A Z E M 1 0 5
T a b e la 3
F irm y w yd aw n icze prow adzące dod atk ow ą działalność R O D Z A J D O D A T K O W E J D Z IA Ł A L N O Ś C I L IC Z B A
drukarnia 4
k się garn ia 6
k się g a rn ia intern etow a 6
h u rtow n ia książek 2
an tykw ariat 2
sklep in tern etow y 1
reklam a 5
redakcja czasopism 14
h an d el-u słu gi 4
fonografia 1
T a b e la 4
Stru k tu ra w yd aw n ictw w e d łu g typ u literatury
Profil w y d aw n iczy (litera
tura)
K o ściel
n a
dla dzieci i m ło
dzie
ży
ed u ka
cyjn a p ię k - n a
p o d ręcz
niki szkol
n e al
b u m y
p o ezja
p opu - lar- n o - n a- u k o - w a
hi- sto - rycz- n a
p o d ręcz
n iki aka- de- m ic- kie
n a uko
w a
L IC Z B A 17 10 9 7 6 6 o 5 5 3 3
T a b e la 5
F irm y w K rak ow ie ( 1 8 7 2 -2 0 0 3 )
R o k założenia L a ta ist
n ien ia
L iczb a firm
R o k założenia L a ta ist
n ien ia
L iczb a firm
1 8 7 2 1 3 0 1 1 9 9 3 9 6
1 9 2 7 7 5 1 1 9 9 4 8 5
1 9 4 5 5 7 1 1 9 9 5 7 5
1 9 5 3 4 9 1 1 9 9 6 6 2
1 9 5 9 4 3 1 1 9 9 7 5 2 1
1 9 8 0 2 2 1 1 9 9 8 4 1
1 9 8 3 19 1 1 9 9 9 3 10
1 9 8 8 14 1 2 0 0 0 2 11
1 9 8 9 13 1
2 0 0 1 1 efem e
rydy 15
1 9 9 0 12 9
1 9 9 1 11 7 2 0 0 2 - 4 7
1 9 9 2 10 4 -
