Andrzej Zieliński
Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 11 września 1986 r. (III CZP 58
Palestra 32/4(364), 86-89
1988
ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO
1
GLOSA
do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 11 września 1986 r.
(III CZP 58/86)*
T e z a g ło s o w a n e j u c h w a ły m a b rz m ie nie n a s tę p u ją ce :
Osoba, któ ra uzyskała posiada
nie nieruchom ości na podstaw ie
um owy zobow iązującej do prze
niesienia je j w łasności sporzą
dzonej w form ie a ktu notarialne
go, może m ieć przym ioty sam o
istnego posiadacza w dobrej w ie
rze w rozum ieniu a rt. 172 k.c.
1. P rz e d s ta w io n e d o ro z s trz y g n ię c ia w try b ie art. 391 k.p.c. S ą d o w i N a jw y ż s z e m u p rze z S ą d W o je w ó d z k i w S. p o s ta n o w ie n ie m z d n ia 5 c z e rw c a 1986 r. sygn. a k t I C r 2 3 1 /8 6 n a s tę p u ją c e p y ta n ie p ra w n e: „C z y o so ba , k tó ra po z a w a rc iu w fo r m ie aktu n o ta ria ln e g o u m o w y z o b o w ią z u ją c e j d o p rz e n ie s ie n ia w ła s n o ś c i o b ję ła w p o s ia d a n ie n ie ru c h o m o ś c i i w y k o n y w a ła n a d n ią w ła d z tw o fa k ty c z ne, m o ż e b y ć tra k to w a n a ja k o p o s ia da cz w d o b re j w ie rz e , m im o że u m o w a p rz e n o s z ą c a w ła s n o ś ć n ie ru c h o m o ś c i nie z o s ta ła n a s tę p n ie z a w a rta ? ” w y ło n iło się na tle b e z s p o rn e g o m ię d z y uc z e s tn ik a m i p o s tę p o w a n ia n a s tę p u ją c e g o s ta n u fa k ty c z n e g o :
W dn iu 5 w rz e ś n ia 19 64 r. w P a ń s tw o w y m B iu rze N o ta ria ln y m w S. z o s ta ła z a w a rta u m o w a s p rz e d a ż y za b u d o w a n e j n ie ru c h o m o ś c i p o ło ż o n e j w S. C z y n n o ś ć z o s ta ła z a w a rta p o m ię d z y z b y w c a m i W . i
B. m a łż o n k a m i K. a n a b y w c a m i F. i H. m a łż o n k a m i S.
C e n a s p rz e d a ż y z o s ta ła u s ta lo n a na 4 0 .0 0 0 z ł i s tro n y o ś w ia d c z y ły , ż e k w o ta ta z o s ta ła u iszczo n a . W § 7 u m o w y n o ta ria ln e j s tro n y u sta liły, ż e w y d a n ie p rz e d m io tu s p rz e d a ż y w p o s ia d a n ie n a b y w c ó w na stą p i z c h w ilą z a m ia n y na m ie s z k a n ie k w a te ru n k o w e z n a jd u ją c e s ię w p o s ia d a n iu na byw ców . S p rz e d a w c y z o b o w ią z a li s ię p rz e n ie ś ć p ra w o w ła s n o ś c i s p rz e d a n e j n ie ru c h o m o ści po u z y s k a n iu d e c y z ji P re z y d iu m M R N w S. o n ie w y k o n a n iu p ra w a p ie rw o kupu. W cią gu ty g o d n ia od d a ty o m a w ia n e j u m o w y z o b o w ią z u ją c e j n a s tą p iło je j fa k ty c z n e w y k o n a n ie p rze z w y d a n ie z b y w co m m ie s z k a n ia z a jm o w a n e g o d o ty c h c z a s p rze z n a b y w c ó w o ra z p rz e z w y d a n ie n a b y w c o m przez z b y w c ó w s p rz e d a ne j n ie ru c h o m o ś c i. N a to m ia s t d o d n ia d z is ie js z e g o nie d o s z ło d o z a w a rc ia u m o w y p rz e n o s z ą c e j w ła s n o ś ć n ie ru ch o m o ści. P o śm ie rci H. S. w 19 69 r. F. S. s ta ł się je d y n y m p o s ia d a c z e m n ie ru c h o m o ś c i, a k ie d y i o n z m a rł w 19 74 r., n a m o c y d z ie d z ic z e n ia te s ta m e n to w e g o je d y n y m p o s ia d a c z e m o m a w ia n e j n ie ru c h o m o ś c i s ta ł s ię w n io s k o d a w c a w n in ie js z e j s p ra w ie K. K., któ ry w ła d a ł n ie ru c h o m o ś c ią ja k w ła ś c ic ie l, z a c h o w u ją c c ią g ło ś ć p o sia d a n ia .
P o ś m ie rc i W . K. w 1 9 7 8 r. je g o s p a d
Nr 4 (364)
Orzecznictw o S ąd u N ajw yższego87
k o b ie rc y p o d ję li s ta ra n ia o o d z y s k a n ie s p rz e d a n e j n ie ru c h o m o ś c i n a te j p o d s ta w ie , że nie n a s tą p iło p rz e n ie s ie n ie p ra w a w ła s n o ś c i. W 1981 r. w n io s k o d a w c a w y s tą p ił z p o z w e m o w y d a n ie o rz e c z e n ia s ą d u z a s tę p u ją c e g o o ś w ia d c z e n ie w o li u c z e s tn i k ó w w y m ie n io n e j w y ż e j u m o w y p rz e n o s z ą c e j w ła s n o ś ć n ie ru c h o m o ś c i. P o w ó d z tw o to z o s ta ło o d d a lo n e . N a to m ia s t u c z e s tn ic y p o s tę p o w a n ia w d n iu 9 .V II.19 84 r. w n ie ś li p o z e w o e k s m is ję w n io s k o d a w c y . P o s tę p o w a n ie to z o s ta ło z a w ie s z o n e z u w a g i n a n in ie js z ą s p ra w ę , w k tó re j w n io s k o d a w c a K. K. w y s tą p ił z w n io s k ie m o s tw ie rd z e n ie n a b y c ia w ła s n o ś c i n ie ru c h o m o ś c i p rz e z z a s ie d z e n ie . S ąd R e jo n o w y w S. o d d a lił ten w n io sek, w y c h o d z ą c z za ło ż e n ia , że p o p rz e d n ik p ra w n y w n io s k o d a w c y b y ł w z łe j w ie rze i ż e p rz e d up ły w e m 2 0 la t u c z e s tn ic y p o s tę p o w a n ia w y s tą p ili z p o w ó d z tw e m o e k s m is ję , w s k u te k c z e g o p rz e rw a li bieg z a s ie d z e n ia , a w z w ią z k u z ty m nie s p e ł n iła s ię p rz e s ła n k a u p ły w u c z a s u n ie z b ę d n e g o d o n a b y c ia n ie ru c h o m o ś c i w złe j w ie rz e . S ąd W o je w ó d z k i, ro z p o z n a ją c re w iz ję w n io s k o d a w c y K., p o w z ią ł tu w ą tp liw o ś ć w y ra ż o n ą w tre ś c i p rz e d s ta w io n e g o p y ta n ia pra w n ego . S ąd N a jw y ż s z y , p o ro z s trz y g n ię c iu o m a w ia n e g o z a g a d n ie n ia , w y ra z ił z a p a try w a n ie ja k w o d p o w ie d z i n a p y ta n ie p ra w n e . 2. P ro b le m a ty k a p o ję c ia „d o b re j w ia ry ” n a tle z a s ie d z e n ia w o rz e c z n ic tw ie S ąd u N a jw y ż s z e g o i w lite ra tu rz e nie je s t je d n o lita . P rz e c h o d z iła o n a z m ie n n ą e w o lu c ję , p rz y c zym w y s tę p o w a ła ró w n o le g le z a ró w n o te n d e n c ja d o lib e ra ln e g o ja k i te n d e n c ja d o ry g o ry s ty c z n e g o in te rp re to w a n ia te g o p o ję c ia .1 D o b rz e się z a te m sta ło , ż e S ą d N a jw y ż s z y , po u p ły w ie kilk u lat, m ia ł k o le jn y ra z o k a z ję do ro z w a ż e n ia te g o z a g a d n ie n ia . W u z a s a d n ie n iu g ło s o w a n e j u c h w a ły S ą d N a jw y ż s z y u z n a ł, iż — b io rą c pod u w a g ę d o ty c h c z a s o w e o rz e c z n ic tw o — d o b ra w ia ra z a c h o d z i ty lk o w te d y , gd y p o s ia d a c z je s t p rz e ś w ia d c z o n y , ż e nie n a ru s z a n ic z y ic h p ra w o ra z że je g o d z ia ła n ie nie z m ie rz a d o o m in ię c ia p ra w a . S ąd N a jw y ż s z y z a ją ł p rz y ty m tra fn e s ta n o w is k o , ż e d o b ra w ia ra je s t p o ję c ie m z k a te g o rii ś w ia d o m o ś c i, i to nie ś w ia d o m o ś c i a b s o lu tn e j, a ty lk o w z g lę d n e j, w y z n a c z o n e j w z a s a d z ie in te re s a m i u c z e s t n ik ó w p o s tę p o w a n ia .p rz y u w z g lę d n ie n iu o g ó ln y c h z a s a d p o rz ą d k u p ra w n e g o . S ta n o w is k o S ą d u N a jw y ż s z e g o z a w a rte w o d p o w ie d z i n a p y ta n ie p ra w n e n a le ż y u z n a ć z a tra fn e . Z g o d n ie z w y k ła d n ią a rt. 172 § 1 k.c., w w y p a d k u g d y c h o d z i o n ie ru c h o m o ś ć , c h w ilą s ta n o w c z ą — p rz y n a b y c iu w ła s n o ś c i p rz e z z a s ie d le n ie — je s t w y ł ą c z n i e c h w ila o b ję c ia n ie ru c h o m o ś c i w p o s i a d a n i e s a m o i s t n e . * 2 W o d n ie s ie n iu d o p rz e d s ta w io n e g o w y ż e j s ta n u fa k ty c z n e g o p o d s ta w o w e z n a c z e n ie m a u s ta le n ie , c z y p o p rz e d n i c y w n io s k o d a w c y m a łż o n k o w ie S. w d n iu 1 0 .X I.1 9 6 4 r., tj. w c h w ili o b ję c ia n ie ru c h o m o ś c i w p o s ia d a n ie , b y li w do b re j w ie rz e . Z a is tn ie n ie m d o b re j w ia ry m a łż o n k ó w S. p rz e m a w ia p rz e d e w s z y s tk im d o m n ie m a n ie p ra w n e is tn ie n ia d o b re j w ia ry w y ra ż o n e w art. 7 k.c. J e d n a k ż e s y tu a c ja
' Por. A. K u n ic k i: Zasiedzenie w prawie polskim, s. 1 3 5 -1 4 2 : E. J a n e c z k o : Zasiedzenie, s. 9 8 -1 9 7 (i wskazane tam orzecznictwo Sodu Najwyższego); orzeczenie SN z dnia 24.III. 1980 r. III C Z P 14/80, O SN C P 1980, poz. 161; orzeczenie SN z dnia 17.1.1977 r. III C R N 309/76, O S N C P 1977, poz. 214 i inne.
2 Por.: J. W a s i lk o w s k i: Prawo własności w PRL — Zarys wykładu, 1969, s. 194; System prawa cywilnego (praca zbiorowa), t. ii, 1977, s. 335; J. I g n a t o w i c z : Prawo rzeczowe, 1976, s. 104; E J a n e c z k o : Zasiedze nie, 1981, s. 100 i nast.
m a łż o n k ó w S. je s t o ty le n ie je d n o z n a c z na, że z a s a d n ie m o ż n a im z a rz u c ić b ra k d o b re j w ia ry , je ś li c h o d z i o sku tki pra w n e ich ty tu łu p ra w n e g o . Z a w a rli oni b o w ie m u m o w ę z o b o w ią z u ją c ą i z o s ta li p o u cze n i prze z n o ta riu s z a o k o n ie c z n o ś c i z a w a r c ia u m o w y p rz e n o s z ą c e j w ła s n o ś ć n ie ru c h o m o ś c i, g d y ż d o p ie ro ta o s ta tn ia u m o w a ro d zi s k u tk i p ra w n e (n a b y c ie w ła s n o ści). J e d n a k ż e n a le ż y tu o d ró ż n ić d w a a s p e kty sp ra w y, a m ia n o w ic ie : 1) d o b rą w ia rę co d o u z y s k a n ia p o s ia d a n ia i 2) d o b rą w ia rę w d z ie d z in ie s k u tk ó w p ra w n y c h ty tu łu p ra w n e g o . D o b ra w ia ra o d n o s i s ię b o w ie m do s a m e g o u z y s k a n i a p o s i a d a n i a , a nie d o d o b re j w ia ry w d z ie d z in ie s k u t k ó w ty tu łu p ra w n e g o . I ta k np. n a b y w c a m o ż e m ie ć p e łn ą ś w ia d o m o ś ć , że u m o w a n ie fo rm a ln a nie p rz e n o s i w ła s n o ś c i, co je d n a k w c a le nie o z n a c z a , że b ra k m u d o b re j w ia ry co d o u z y s k a n ia p o s ia d a nia, z w ła s z c z a g d y u m o w a fo rm a ln a m ia ła być w y k o n a n a d o p ie ro p ó ź n ie j.3 W o m a w ia n y m w y p a d k u w e j ś c i e w p o s i a d a n i e n ie ru c h o m o ś c i n a s tą p iło na s ku te k w y k o n a n ia p o s ta n o w ie ń u m o w y n o ta ria ln e j (§ 7), n ie z a le ż n y c h o d p o s ta n o w ie ń d o ty c z ą c y c h p rz e n ie s ie n ia pra w a w ła s n o ś c i, p rz y c z y m w y d a n ie w p o s ia d a n ie n a b y w c ó w tej n ie ru c h o m o ś c i n a s tą p iło d o b ro w o ln ie . T rz e b a za te m u z n a ć w ty c h w a ru n kach, że n a b y w c y n ie ru c h o m o ś c i m ieli u s p ra w ie d liw io n e w ty c h o k o lic z n o ś c ia c h p rz e k o n a n ie , iż p rz y s łu g u je im w s to s u n ku d o te j n ie ru c h o m o ś c i ta k ie p ra w o do
w ła d a n ia nią, ja k ie fa k ty c z n ie w y k o n y w a li, tj. p ra w o w ła ś c ic ie li.4
B ra k je s t ta k ż e p o d s ta w d o tra k to w a nia z a w a rte j p o m ię d z y stro n a m i um o w y z o b o w ią z u ją c e j (o b lig a c y jn e j) ja k o p ró b y o m in ię c ia p ra w a , skoro je j s p o rz ą d z e n ie m usi p o p rz e d z a ć u m o w ę o s k u tk a c h p ra w n o -rz e c z o w y c h . N a w et e w e n tu a ln e p ó ź n ie js z e p rz e k s z ta łc e n ie s ię d o b re j w ia ry n a b y w c ó w w z łą w ia rę nie m a ż a d n e g o zn a c z e n ia , a lb o w ie m dla o c e n y do b re j lu b z łe j w ia ry d e c y d u ją c a je s t c h w ila o b ję c ia n ie ru c h o m o ś c i w p o s ia d a n ie s a m o istne. 3. J a k w y n ik a z o p is a n e g o stan u fa k ty c z n e g o , w s p ra w ie n in ie js z e j is tn ie je je sz c z e je d n o in te re s u ją c e z a g a d n ie n ie p ra w n e , p o m in ię te w pyta n iu p ra w n y m i z n a tu ry rz e c z y ta kże w o d p o w ie d z i S ąd u N a jw yższe g o . C h od zi m ia n o w ic ie o to, c z y p o z e w o e k s m is ję w m yśl p rz e pisu art. 123 § 1 p k t 1 k.c. p rz e ry w a bieg z a s ie d z e n ia . S ąd R e jo n o w y z a ją ł s ta n o w is k o , że tak. J e s t to je d n a k s ta n o w is k o n ie s łu s z n e , g d y ż p o gląd ta ki je s t w y n i kie m b łę d n e j w y k ła d n i c y to w a n e g o p rz e pisu. W e d łu g art. 123 § 1 k.c. ty lk o ta k a c z y n n o ś ć p rz e d s ąd em m o ż e p rz e rw a ć b ie g z a s ie d z e n ia , któ ra z o s ta ła p rz e d s ię w z ię ta b e z p o ś re d n io w c e la c h w s k a z a n y c h w ty m prze pisie. Z g o d n ie z u trw a lo n y m w d o k try n ie i o rz e c z n ic tw ie s ta n o w is k ie m b ie g te rm in u z a s ie d z e n ia p rz e ry w a : — w y to c z e n ie p o w ó d z tw a p e ty to ry jn e g o o w y d a n ie rzeczy, — w n io s e k o w s z c z ę c ie e g ze ku cji z m ie rz a ją c e j do w y d a n ia rzeczy, — w n io s e k o d z ia ł sp a d k u .5
3 Z. N o w a k o w s k i: Prawo rzeczowe — Zarys wykładu, 1980, s. 99
* Zob : orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25.VI 1986 r III C R N 159/68, OSPiKA, poz. 197: E. J a n e c z k o : op cit., s. 105 i nast.
5 Por.: System prawa cywilnego (praca zbiorowa), t. II, s.331 i n a s t; uchwala SN z dnia 18.VI 1968 r., O S N C P 1969, poz 62: S W ó jc ik : Z problematyki stosowania przepisów o biegu przedawnienia roszczeń do biegu zasie dzenia. „ZUJ — Prace z Wynalazczości Ochrony Własności Intelektualnej", 1974, s. 2, s. 246; A S z p u n a r , W. W a n a t o w s k a : Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego, NP 1969, nr 1 1 -1 2 . s. 1714 i nast
Nr 4 (364)
Orzecznictwo S ąd u N ajw yższego89
N a le ż y u zn a ć, iż ro s z c z e n ie o e k s m i s ję n ie je s t ro s z c z e n ie m p e ty to ry jn y m , a z a te m n ie m o ż e o n o p o c ią g a ć z a so b ą p rz e rw a n ia b ie g u z a s ie d z e n ia . O c h ro n a p e ty to ry jn a s ta n o w i c y w ilis ty - c z n ą o c h ro n ę w ła s n o ś c i p rz e w id z ia n ą w art. 2 2 2 k.c. P rz y s łu g u je o n a w y łą c z n ie w ła ś c ic ie lo w i w ra z ie n a ru s z e n ia je g o p ra w a w ła s n o ś c i i z m ie rz a d o o c h ro n y te g o p ra w a . N a to m ia s t p o w ó d z tw o o e k sm is ję (o p ró ż n ie n ie lo k a lu ) nie z m ie rz a d o o c h ro n y p ra w a w ła s n o ś c i i m o ż e być w y to c z o n e n ie ty lk o p rze z w ła ś c ic ie la , ale ta k ż e p rz e z p o s ia d a c z a lu b Inne o s o by, w y m ie n io n e np. w art. 4 0 ust. 2 u s ta w y z d n ia 1 0 .IV .1 9 7 4 r. - P ra w o lo k a lo w e (te kst je d n o lity : D z. U. z 1 9 8 3 r. N r 11, po z. 55). W k o n k re tn y m w y p a d k u bieg z a s ie d z e n ia m o g ło b y p rz e rw a ć ty lk o ro s z c z e nie w in d y k a c y jn e (art. 2 2 2 § 1 k.c.) bą d ź ro s z c z e n ie n e g a to ry jn e (art. 2 2 2 § 2 k.c.), ja k o ro s z c z e n ia z a lic z o n e do o c h ro n y p e ty to ry jn e j. Ż a ło w a ć n a le ż y , ż e S ąd N a jw y ż s z y nie m ia ł o k a z ji d o w y p o w ie d z e n ia s ię w te j kw e stii. dr Andrzej Zieliński
2
GLOSA
do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 8 sierpnia 1986 r.
lit CZP 48/861
*
T e z a g ło s o w a n e j u c h w a ły brzm i, ja k n a s tę p u je :Jeżeli
Z a k ła d
O czyszczania
M iasta na p o d staw ie decyzji ad
m in istracyjnej o zatw ierd zen ie
planu realizacyjneg o budowy dro
gi za jął część gruntu rolnego bez
za w a rc ia um ow y o przeniesienie
praw a w łasności gruntu zajętego
pod drogę z w ła ś cic ie lem nieru
chom ości i nie uruchom ił postę
pow ania w yw łaszczeniow ego, to
strony, za w ie ra ją c e ugodę sądo
1. Z a ró w n o te z a u c h w a ły ja k i je j p ra w n e u z a s a d n ie n ie z a s łu g u ją n a a p ro b a tę. C e le m g lo s y je s t ro z w in ię c ie fra g m e n tu te z y o ra z z w ią z a n e g o z n ią p o g lą du d o ty c z ą c e g o n a b y w a n ia n ie ru c h o m o ści na p o d s ta w ie art. 8 u s ta w y z d n ia 29 k w ie tn ia 1 9 8 5 r. w d ro d z e o k re ś le n ia
w ą , m ogą o kreślić w a rto ś ć grun
tu według cen wolnorynkow ych,
z tym za s trz e le n ie m , że cen a ta
nie m oże p rzekraczać ceny m ak
sym alnej ustalonej w tryb ie a rt. 8
u staw y z dnia 29 k w ie tn ia 1985 r.
o gospodarce gruntam i i w y w ła
szczaniu nieruchom ości (Dz. U.
Nr 2 2, poz. 9 9) przez radę narodo
w ą stopnia w o jew ódzkiego dla
danej m iejscow ości.
w a rto ś c i te g o g ru n tu w e d łu g ce n w o ln o ry n k o w y c h , z ty m z a s trz e ż e n ie m , że c e n a ta n ie m o ż e p rz e k ra c z a ć c e n y m a k s y m a ln e j u s ta lo n e j w try b ie p o w o ła n e g o w y ż e j p rz e p is u . W s z c z e g ó ln o ś c i w te z ie z o s ta ły u ż y te o k re ś le n ia „c e n y w o ln o ry n k o w e ” o ra z „c e n y m a k s y m a ln e ” . W
