Leszek Sługocki
Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 15 kwietnia 1986 r., VI KZP 3
Palestra 31/12(360), 136-139
136 Orzecznictwo Sądu Najwyższego N r 12 (360)
3.
G L O S A
do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1986 r.
VI KZP 3/86 •
Głosowana uchw ała m a brzm ienie następujące:
O wymiarze opłaty w wypadku łączenia grzywien różnego rodzaju decyduje fakt równoczesnego skaza nia za zbiegające się przestępstwa na karę bezwzględnego pozbawienia wolności; w wypadku takim w y mierza się opłatę w wysokości 20% łącznej kwoty grzywny.
I. Sąd Wojewódzki w K. zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie zagad nienia prawnego wym agającego za sadniczej wykładni ustawy (art. 390 § 1 k.p.k.), a sprow adzającego się do p y tan ia:
„Czy w w ypadku w ym ierzenia oskarżonemu łącznej kary grzywny, w skład której wchodzą grzywny orzeczone obok k ary pozbawienia wolności i grzywny orzeczone na podstaw ie art. 36 § 1 k.k. (a więc grzyw na sam oistna ,— uwaga m oja
L.S.),
ew entualnie także grzywny orzeczone na podstawie art. 75 § 1 k.k. (a więc przy w a runkow ym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności — uw aga m oja L.S.), opłatę od łącznej kary grzywny należy wymierzyć na podstawie art. 3 ust. 1 lub art. 3 ust. 2 ustaw y z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223), tj. w wy sokości 10%, czy też na podstaw ie art. 3 ust. 1
in fine
cytowanej ustaw y o opłatach w spraw ach karnych, tj. w wysokości 20%?” * 1Ja k w ynika z przytoczonego sfor m ułow ania zagadnienia prawnego, miało ono bardzo ogólny (całościo wy) charakter, gdyż zmierzało do w yjaśnienia (zagadnień), które nie mogło(y) się jaw ić w odniesieniu do jednego oskarżonego. Mógł być bowiem oskarżony skazany jednym wyrokiem na karę grzywny orze czonej obok kary pozbawienia wol ności oraz n a grzywnę sam oistną (w w ypadku skazania za dw a czy ny), ale tym samym wyrokiem nie mógł być skazany za trzeci czyn na karę pozbawienia wolności z w arunkow ym zawieszeniem jej w y konania i na grzywnę orzeczoną na
* O p u b lik o w a n a w O SN K W z 1986 r . n r 9—10, p oz. 16.
l S ą d W o je w ó d z k i w K . p r z e d s ta w i! S ą d o w i N a jw y ż s z e m u je s z c z e d r u g ie p y t a n ie : „ C zy n a w y so k o ść o p ła ty w y m ie r z o n e j od łą c z n e j k a r y g rz y w n y m a w p ły w z a k r e s z a s to s o w a n ia k u m u l a c j i i a b s o r p c ji p r z y w y m ie r z a n iu łą c z n e j k a r y g r z y w n y ? ” , a le S N o d m ó w ił u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a to p y ta n ie w o b e c t r e ś c i r o z s trz y g n ię c ia p ie rw sz e g o p y ta n ia . D la te g o teZ n in ie js z a g lo sa n ie z a jm u je s ię k w e s tią d r u g ie g o p y ta n ia .
podstaw ie art. 75 § 1 k.k.8
Sform ułow anie SW odnosić się więc m usiało do sytuacji praw nej co najm niej dwóch oskarżonych — i ta k w istocie rzeczy było, gdyż jak w ynika z części w stępnej orzecze n ia SN, rzeczywiście om awiane za gadnienie powstało n a tle sprawy, w której było dwoje oskarżonych.
Sąd Najwyższy uznał, że — nie zależnie od rodzaju wym iaru grzyw ny — o wysokości opłaty od łącznej kwoty grzywny decy duje okoliczność skazania n a karę bezwzględnego pozbawienia w olnoś ci, pow odująca w ym ierzenie opłaty za równocześnie orzeczoną grzywnę w wysokości 20% od ¡kwoty w ym ie rzonej grzywny, gdyż oplata w w y sokości 10% przew idziana jest przy skazaniach na grzywnę wymierzoną sam oistnie (art. 3 ust. 1 zd. pierw sze ustaw y o opłatach w spraw ach karnych) i przy skazaniach na karę grzywny określoną w art. 75 § 1 k.k. (art. 3 ust. 2 tej ustawy).
Przy takim ustaw ieniu zagadnie n ia SN uchylił się od odpowiedzi na ten fragm ent zagadnienia praw ne go, który odnosił się do uzyskania odpowiedzi, jak a opłata pow inna być w ym ierzona przy skazaniu jed nym wyrokiem na grzywnę sa * 3
m oistną (art. 36 § 1 k.k.) i na grzywnę określoną w art. 75 § 1 k.k.
K ontynuując swój tok rozum owa nia, SN »powołuje się n a art. 6 ustaw y o opłatach w sprawach karnych stanowiący, że „w razie orzeczenia kary łącznej opłatę w y m ierza się od tej kary”, i dochodzi do wniosku, że przy wym ierzeniu grzywny obok kary pozbawienia wolności i grzywny samoistnej k a ra łączna powoduje „wchłonięcie” grzywny sam oistnej przez grzywnę orzeczoną obok kary pozbawienia wolności, gdyż rezultatem łączenia jest grzywna orzeczona obok kary pozbawienia wolności. Rzecz tylko w tym, że nie m a w Polsce prze pisu uzasadniającego taki pogląd, a koncepcja „wchłonięcia” jest tu zu pełnie sztuczna i dowolna.8
G rzyw na orzeczona obok kary pozbaw ienia wolności odnosi się do jednego czynu, a więc może być orzeczona za jeden czyn. Sytuacja ulega radykalnej zmianie, gdy m a my do czynienia z k arą łączną, a więc odnoszącą się do co najm niej dwóch czynów, w których za jeden zostaje w ym ierzona grzywna sam o istna, a za drugi — grzywna obok kary pozbawienia wolności. Pow
sta-z S ą d N a jw y ż s z y w ie lo k r o tn ie w y p o w ie d z ia ł się , że n ie m o ż e b y ć w y d a n y w y r o k łą c z ą c y k a r ą b e z w z g lę d n e g o p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i i o rz e c z o n ą z w a r u n k o w y m z a w ie s z e n ie m j e j w y k o n a n ia (p o r. w y r o k i: I K K n 548/58, O S P iK A a 1959 r . z. V I, p o z. 172; V K R N 314/69, O SN K W z 1969 r . n r 12, poz. 151; V K R N 444/70, O SN K W z 1971 r . n r 6, p o z . 89; p o r. te ż u c h w a łą s ie d m iu sę d z ió w S N V I K O 35/59; OSN z 1960 r ., n r IV , p oz. 51). T a k sa m o n i e m o ż e b y ć w y d a n a k a r a łą c z n a o b e jm u ją c a k a r ą b e z w z g lę d n e g o p o z b a w ie n ia w o ln o śc i i o rz e c z o n a z w a r u n k o w y m z a w ie s z e n ie m j e j w y k o n a n ia . S z c z e g ó ło w e o m ó w ie n ie te g o p r o b le m u p r z e k r a c z a ło b y r a m y n i n ie js z e j g lo sy . S ą p r a w n ic y , k tó r z y r e p r e z e n t u j ą o d m ie n n y p o g lą d n iż p o g lą d S N , 3 „ W c h ło n ię c ie ” w k .k . z 1969 r . p r z e w id z ia n e j e s t w r a z ie : 1) s k a z a n ia za je d n o z e z b ie g a ją c y c h się p r z e s tę p s tw n a k a r ę ś m ie r c i ( a r t. 68 § 1), 2) s k a z a n ia za je d n o z e z b ie g a ją c y c h się p r z e s tę p s tw n a k a r ę 25 l a t p o z b a w ie n ia w o ln o śc i ( a r t. 68 § 2), 3) s k a z a n ia za z b ie g a ją c e się p r z e s tę p s tw a — n a k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i 1 o g r a n ic z e n ia w o ln o ś c i w y m ie r z a n a J e s t k a r a p o z b a w ie n ia w o ln o śc i (a rt. 69).
138
Orzecznictwo Sądu NajwyższegoNr 12 (360)
je bowiem wówczas jakościowo nowa sytuacja.
Rezultatem koncepcji przyjętej przez SN jest pogorszenie sytuacji oskarżonego, którem u wym ierzona zostaje oplata w wysokości 20% od całości grzywny, choć od grzywny samoistnej pow inna być w ym ierzo na opłata w wysokości 10%. Nie m a u nas przepisu statuującego, że k ara łączna może pogorszyć sytuację oskarżonego. W prost przeciwnie, art. 6 zdanie drugie ustaw y o opła tach w spraw ach karnych w prost stanow i: „Jeżeli -kara łączna została orzeczona w yrokiem łącznym, od rębnej opłaty od tej kary nie po biera się”. Innymi słowy, gdyby dany oskarżany skazany został na grzywnę orzeczoną obok k ary po zbawienia wolności, a w drugim wyroku tylko n a grzywnę sam o istną, to w razie w ydania wyroku łącznego sum a opłat od grzywien mogłaby być niższa, niż gdyby ska zanie m iało miejsce w jednym w y roku.
Konkludując, należy w yraźnie stwierdzić, że koncepcja przyjęta w głosowanej uchw ale jest nie do przyjęcia.
II. Jakie negatyw ne następstw a ma dla oskarżonego przyjęte przez SN rozwiązanie, przedstaw ię to tylko n a jednym przykładzie. Otóż na tle art. 107 k.k. podjął SN w dniu 18 m aja 1877 r. następującą w pełni zasadną uchw ałę (również w trybie art. 390 § 1 k.p.k.) treści n astęp u jącej: „Do przedaw nienia w ykonania -kary grzywny orzeczonej obok kary pozbawienia wolności m ają zastosowanie przepisy art. 107 * *
pkt 1 lub 2 k.k.” 4 Z uchw ały tej wynika — co ziresztą jest zgodne z art. 107 pkt 3 k.k. — że do grzywny samoistnej odnosi się najkrótszy okres przedaw nienia w ykonania, tj. okres 10-letni. N astępstw em zaś koncepcji głosowanej uchw ały będą dłuższe okresy przedaw nienia wyko nania grzywien: 25-letni (pkt 1) lub 1-5-letni (pkt 2).
III. To już po raz drugi na tle k.k. z 1969 r. prezentuje SN pogląd sprowadzający się do pogorszenia sytuacji oskarżonego przez orzecze nie kary łącznej grzywny. Po raz pierwszy zostało to dokonane uchw ałą z dnia 16 lipca 1970 r. (VI KZP 41/70)5 o treści n astępu jącej: „W razie w ym ierzenia łącznej kary grzywny przekraczającej 1000 zł należy określić zastępczą -karę pozbawienia wolności zarówno w te dy, gdy ta kara łączna pow stała z połączenia grzywny nie przekracza jącej 1000 zł z grzyw ną przekra czającą tę wysokość, j a k i w t e dy, g d y k a r a t a p o w s t a ł a z g r z y w i e n , z - k t ó r y c h ż a d n a n i e p r z e k r a c z a t e j w y s o k o ś c i ” (podkreślenie m oje —
L.S.).
Tytułem przypom nienia podam, że w pierw otnej w ersji k.k. z 19.69 r. sąd obowiązany był określić zastęp czą karę pozbawienia wolności jako grzywnę przekraczającą 1000 zł, a. to zgodnie z art. 37 § 1 k.k. (obecnie 20 000 zł).Do uchw ały tej (podjętej również w trybie art. 390 § 1 k.p.k.) nie ukazała się ani jedna glosa, a szko da. Aprobował ją H. R ajzm an w „Przeglądzie orzecznictwa Sądu
4 O SN K W z 1977 r . n r 7—8, p o z. 74. * O SN K W z 1970 r . n r 10, p o z . 120.
Najwyższego w zakresie praw a k a r nego m aterialnego” (II półrocze 1970 r.),B a jego aprobata potw ier dzała jedynie stanowisko SN (od H. R ajzm ana pochodziło tylko słowo „słusznie”). Kom entarze do k.k. tylko ją cytowały.* 7
Przeciw staw iłem się zdecydowanie zasadności tej uchwały.8 Przeciw staw ili się jej zasadności także M. Cieślak i E. W eigend w pracy „Die G eldstrafe in d er Polnischen V olksrepublik”.9
IV. Zanim głosowana uchw ała ukazała się w OSNKW, została opublikowana w „Gazecie P raw n i
« N o w e P r a w o z 1971 r . n r 3, s. 398—399.
7
K o m e n ta r z e d o k o d e k s u k a r n e g o : J , B a f i i i i n . (w y d . z 1971 r ., s. 132, te z a 10; w y d . z 1977 r „ s. 243, te z a 10); I. A n d r e j e w a i i n . , s. 190, te z a 3.8
L e s z e k S ł u g o c k i : K a r a g r z y w n y s a m o is tn e j i j e j w y k o n a n ie , W a rsz a w a 1984, s. 270, p r z y p is 50. 9 W p r a c y z b io r o w e j p o d r e d . H .H . J e s c h e c k a i G. G r e b i n g a : D ie G e ld s tra f e im d e u ts c h e n u n d a u s lä n d is c h e n R e c h t, B a d e n -B a d e n 1978, s. 789. 10 „ G a z e ta P r a w n ic z a ” n r 22 z 16.XI.1986 r ., s. 6.czej”.10 • Mimo wszystko dziwi, że w zbiorze urzędowym powtórzone zo stały błędy, które w „Gazecie P ra w niczej” mogły być uw ażane za przypadkowe. Tak więc tekst jedno lity ustaw y o opłatach w sprawach karnych opublikowany został w 1983 r., a nie w 1982 r. Natom iast zasady łączenia kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia w ol ności reguluje art. 69 k.k., a nie art. 70 § 2 k.k. Takie błędy w zbio rze urzędowym n ie powinny mieć miejsca.
Leszek Slugocki
4.
UCHWAŁA SĄDU NAJWYŻSZEGO z dnia 15 kwietnia 1986 r.
VI KZP 8/86 * Teza głosowanej uchwały m a brzm ienie następujące:
Prawo do wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego, o którym mowa w art. 33 § 1 ustawy z dnia 10 maja
1985 r. o szczególnej odpowiedzial ności karnej (Dz. U. Nr 23, poz. 101), przysługuje również obrońcy oskarżonego.
G L O S A
do powyższej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1986 r.
VI KZP 8/86 Stosunkowo nieczęsto m a okazję Sąd Najwyższy w ypow iadać się w kwestiach dotyczących jednego ze
środków zaskarżenia, jakim jest sprzeciw. Problem atyki związanej z cofnięciem zgłoszonego przez oskar
