T o m ( V o l u m e ) X X X V I I I — 1968 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 1 K r a k ó w 1968
JA N U SZ KOTLARCZYK, FELIK S M ITURA
INOCERAMUS BOEHMI H E I N Z Z WARSTW INOCERAMOWYCH PŁASZCZOWINY SKOLSKIEJ W OKOLICY RYBOTYCZ (KARPATY PRZEMYSKIE)
(Tabl. X I—X II i 1 fig.)
Inoceramus boehmi H e i n z des couches a Inocerames de la nappe de Skole aux environs de Rybotycze (Carpathes de Przemyśl)
(Tabl. X I — X I I et 1 fig.)
W roku 1965 znaleziono w najniższej części w arstw inoceram ow ych jednostki skolskiej w pobliżu Rybotycz ławicę m arglu z bogatą fauną ino- ceramów. Eksploatacja jej ze względu na kruchość skały i bardzo cienkie skorupki n a tra fia ła n a duże trudności. Udało się wydobyć 3 egzem plarze (zachowane w połowie lub w 2/3), z k tórych pierw szy i drugi są pokazane n a tablicy X I fig. 1 i tablicy X II fig. 1. Oprócz tego znaleziono w jednym z bocznych potoków rybotyckich leżący luzem frag m en t skorupy inoce- ram a, przylegającej do kaw ałka tw ardego m arg lu krzem ionkow ego
(tabl. XII, fig. 2). Okaz te n należy również do tego samego gatunku.
Te cztery osobniki są pierw szym i egzem plarzam i Inoceramus boehm i z jednostki skolskiej K a rp a t polskich. Znalezione wcześniej okazy z oko
lic Żywca i Wieliczki pochodzą z jednostki podśląskiej bądź p rzed m ag u r- skiej (S. K r a j e w s k i , J. U r b a n i a k , 1964).
Znaczenie fau n y z Rybotycz polega przede w szystkim n a tym , że w y
stępuje ona wśród osadów m arglisty ch spokojnego morza, a więc na pew no znajd u je się in situ. P onadto zaistniała możliwość przeprow adzenia porów nań z zaw artą w skale m ikrofauną. Istnieje konieczność dalszego eksploa
tow ania fau n y w przyszłości.
Zgodnie z ustaloną uprzednio m etodyką opracow ania fau n y (K o 1 1 a r- c z y k, M i t u r a , 1966) podajem y poniżej pełną d o k um entację znaleziska.
O pracow anie geologiczne w ykonał J. K o 1 1 a r c z y k, paleontologicz
ne F. M i t u r a . A utorzy p rag n ą w tym m iejscu gorąco podziękować do
centow i S. A 1 e x a n d r o w i c z o w i za w ykonanie oznaczeń m ikrofauny tow arzyszącej faunie inoceramów.
Inoceramus boehm i H e i n z , 1932
Tabl. X I, fig. 1; 'tabl. X II, fig. 1, 2a, 2b
1932. Inoceramus boehmi, W o l a n s k y : O b er-K reide Pom m erns, str. 28, tabl. 5, fig. 3, 7.
M a t e r i a ł
4 duże n ieca łk o w ite okazy (brak w ierzchołków ) z dobrze zachow anym i skorupam i i rzeźbą, z których jed en (tabl. XII, fig. 2b) przedstaw ia część w ew n ętrzn ą skorupy grubości 0,4 mm. Ś cian k i pryzm atycznej części skorup są grubości 1— 2 mm. O sob-
3 R o c z n i k G e o l o g i c z n y t o m X X X V I I I
niki m ają duże rozm iary, gdyż n ieca łk o w icie zachow ane części skorup m ają w y so k o ść 16 cm (tabl. X II, fig. 1) i długość 18 cm (tabl. X I, fig. 1).
Ó p i s
F orm y duże, płaskie, koliste. G łów ny elem ent urzeźbienia stanow ią koncentryczne obrączki przyrostow e o szerokości 1— 2 m m , biegnące na całej skorupie w reg u la rn y c h kolistych łukach i odstępach. Na tabl. XII, fig. 2b (strona w ew n ętrz n a skorupy) widoczne są d elik atn e prom ieniste pręgi oraz koncentryczne linie przyrostow e przebiegające w zdłuż grzbie
tów obrączek przyrostow ych. Na okazach (tabl. XI, fig. 1 i tabl. XII, fig. 1) w części brzeżnej przedniej i ty lnej skorupy w y stę p u ją rów nież szerokie (około 0,5— 0,7 cm), płaskie fale przyrostow e w łu kach kolistych, k tóre w części grzbietow ej skorupy praw ie zanikają.
U w a g i
Okazy nasze są identyczne z typoidem D o r y W o l a n s k y (1932), przedstaw ionym na tabl. 5, fig. 3. Podobne urzeźbienie i płaską dużą skorupę posiada jeszcze drugi g atunek z koniaku I . circularis S c h l i i t e r ( H e i n e , 1929, tabl. 4, fig. 23).
G atunki te różnią się zasadniczo kształtem skorup i k ątem szczytowym (kąt zaw arty m iędzy brzegiem przednim i brzegiem zam kow ym skorupy).
U I. circularis skorupa z uszkiem m a k ształt trapezu, a k ąt szczytowy jest ro zw arty (około 140°), natom iast I . boehm i posiada skorupę o zarysie tró jk ątn y m , a k ą t szczytowy jest o stry lub najw yżej prosty. Bardzo d eli
k atne są różnice urzeźbienia skorupy, stąd jednoznaczne oznaczenie ga
tu n k u w yłącznie na podstaw ie urzeźbienia p rzy b rak u szczytów skorup jest bardzo tru d n e.
U I . circularis obrączki przyrostow e w części środkow ej skorupy są szersze (3 mm), natom iast fale przyrostow e w y stęp u ją nieregularnie w od
stępach 1 cm, bardziej w yraziste w części grzbietow ej skorupy, spłaszcza
jące się w stronę uszka.
U I . boehm i obrączki przyrostow e są w części środkow ej skorupy węższe (1—2 mm), a fale przyrostow e przebiegają reg u la rn ie w odstępach 0,5— 2 cm, silnie w yrażone p rzy w ierzchołku oraz w brzeżnych częściach skorupy, natom iast spłaszczają się lub praw ie całkiem zanikają w części grzbietow ej i dolnej skorupy. Raczej te ostatn ie cechy urzeźbienia d ają się prześledzić na naszych okazach (tabl. XI, fig. 1 i tabl. XII, fig. 1), stąd osobniki te, biorąc rów nież pod uw agę w spółtow arzyszącą m ikrofaunę, należałoby zaliczyć do g atu n k u I. boehm i H e i n z . W m a rg lu bowiem przyrośniętym do okazów inoceram ów znaleziono bogate zespoły m ik ro fauny. Obecność takich gatunków , jak Bolivinoides decorata decorata, B. laevigata, Bolivina incrassata, Aragonia onezzanensis, Osangularia cor- dieriana, Globotruncana area, G. fornicata, G. lapparenti tricarinata, G.
lapparenti bulloides, G. globigerinoides, G. calicijormis, w skazuje na w iek górnego kam panu.
S t r a t y g r a f i a
I. boehm i H e i n z w y stęp u je wg D o r y W o l a n s k y (1932) oraz F. M i t u r y (1963) w senonie górnym (kam pan górny — m a stry c h t dolny).
U m i e j s c o w i e n i e
Stanow isko z fau n ą inoceram ów znajduje się w odległości około 1200 m na SE od kościoła w Rybotyczach, w zachodniej części dużej odkryw ki w p raw y m brzegu W iaru (fig. 1). W m iejscu ty m W iar, m e an d ru jąc
w swoich nanosach, oddala się n ajd ale j n a południe od drogi biegnącej do H uw nik i podcina strom y p ra w y brzeg. W długiej na około 250 m odkryw ce odsłania się najniższa część w arstw inoceram ow ych o raz pod-
u/qw A — A fwp
Fig. 1. M apka geologiczna i przekrój rejonu na SE od Rybotycz. O bjaśnienia (M dla m apy, P dla przekroju): 1 — wars'twy w ierzow sk ie; 2 — w a rstw y god u lskie (czer
w o n e i zielon e łupki); 3 — m argle k rzem io n k o w e cien k oław icow e, tw ard e, z fu k o id a - mi; 4 — strefa p rzejściow a do w a rstw in oceram ow ych (m argle niezbyt tw ard e z w k ład k am i łu p k o w o-p iask ow cow ym i); 5 — w a rstw y in oceram ow e doln e (cienko
ła w ic o w e p ia sk o w ce i łupki); 6 — w a rstw y in o cera m o w e górne (różnoław icow e p iask ow ce, łupki, w k ła d k i zlep ień ców i soczew ek m argli n ieu ław iconych); 7 — pstry p aleocen (w arstw y p ok uckie — k ruche p ia sk o w ce i p stre łupki); 8 — norm alne
zapadanie w arstw ; 9 — lin ie n asun ięć tek ton iczn ych ; 10 — stanow isk o fa u n y Fig. 1. Carte geologiq u e et coupe d e la region SE d e R ybotycze. E xp lication s (M pour la carte, P pour la coupe): 1 — couches de W ierzow ice; 2 — couches de G odula (schistes rouges et vertes); 3 — m arn es siliceu ses a bancs fin s, dures a v ec des fucoides; 4 — zone de p a ssa g e a u x couches a Inoceram es (m arnes pas trop dures avec des in tercalation s s c h isto -g reseu ses); 5 — couches a Inoceram es in ferieu res (gres a bancs fin s et schistes); 6 — couches a Inoceram es superieures (gres a bancs divers, schistes, in tercalation s des conglom erats et des le n tille s des m arnes non stratifiees); 7 — P a leo cen e bigarre (couches de P ok u cie — gres tendres et sch istes bigarres); 8 — p lon gem en t norm al des couches; 9 — lig n es des ch evau ch em en ts
tecton iq u es; 10 — position de la fa u n ę
3*
ścielające je m arg le krzem ionkow e. Pozycja ławicy z fau n ą je st więc ściśle określona w profilu w arstw inoceram ow ych.
L i t o 1 o g i a z ł o ż a
Skorupki inoceram ów znajd u ją się w grubo i słabo łupliw ym , niezbyt tw ard y m m a rg lu zielonkawoszarym , rzadko lam inow anym rów nolegle ciemnozielonym łupkiem . M argle te w wodzie nie rozm akają. Na po
w ierzchniach łupliwości spotyka się czasem fukoidy. M argle przekładane są czasem cienkim i kilkum ilim etrow ym i piaskow cam i lub pyłowcami.
W dość dużych odstępach w ystęp u ją w śród m arg li grubsze — k ilk u n a
stocentym etrow e ławiczki piaskowców. Ogólnie m ożna powiedzieć, że strefa z fau n ą m a c h a ra k te r m arglisto-łupkow y, dopiero w yżej piaskowce zaczynają odgryw ać rów norzędną rolę z łupkam i. Inoceram y w y stę p u ją zatem w osadach nie zaburzonych osuw iskow e i odznaczających się po
wolną sedym entacją. Mimo iż w y stęp u ją one n a pew no in situ, dostaw ały się do osadu już w sta n ie częściowo połam anym . Na p rzy k ład w egzem plarzu z tabl. XI, fig. 1 nie znaleziono części szczytowej skorupki, mim o iż w przedłużeniu skorupki znajdow ał się nie zaburzony m argiel. Nie powinno w ydać się to dziwne, jeśli się zważy, że skorupki były stosunkowo duże (nasze okazy do około 30 cm) i bardzo cienkie.
Egzem plarz czw arty inoceram a, znaleziony w aluw iach potoka, p rz y rośnięty jest do cienkiej w arstew k i tw ardego m arg lu krzem ionkowego.
Na tabl. XII, fig. 2b w idoczny jesit ślad fukoida na skorupce.
P o z y c j a g e o l o g i c z n a
Położenie fau n y w profilu w a rstw inoceram ow ych ilu s tru je załączony przekrój geologiczny (fig. 1). Z w arty kom pleks tw ard y ch m a rg li k rze
m ionkowych, zresztą w ew nętrznie złuskow any i częściowo zredukow any, przechodzi ku górze w serię bardziej m iękkich m argli łupkowych. Są to na przem ian p ak iety m argli, to znów p ak iety łupków m a r glisty ch z w k ład kam i cienkich piaskowców. S eria ta m a jak gdyby c h a ra k te r przejściow y do w yżejległych w arstw inoceram owych. Miąższość zw artego kom pleksu m argli łącznie z ostatnio om ówionym i wynosi około 200 m.
Wyżej w y stępuje p ak iet o 250 m grubości złożony z cienkoławicowych piaskowców i łupków o typow ym charak terze fliszowym. N ależy je za
liczyć do tzw. dolnego ogniw a w arstw inoceram ow ych. W niższej części tego kom pleksu w y stęp u ją czasem soczewkowate w k ład y czerw onych łupków .
Nad w spom nianym kom pleksem zaczynają się pojaw iać pojedyncze w kładki średnio- i gruboław icow ych piaskowców oraz zlepieńców. B rak tu jednak typowego kom pleksu gruboław icow ych piaskowców tw orzących w bardziej w ew n ętrzn y ch rejo n a ch jednostki skolskiej środkow e ogniwo w arstw inoceram ow ych (K o t l a r c z y k , M i t u r a , 1966). T ak w ięc o m a
w iany kom pleks w arstw liczący w Rybotyczach około 400 m m ożna za
liczyć do górnego ogniw a w arstw .
P ow yżej typow ych w arstw inoceram ow ych w y stępuje tu jeszcze do 50 m grubości pakiet charak tery sty czn y ch rozsypliw ych piaskowców p rz e kładanych niew apnistym i łupkam i wiśniow ym i lub ciemnozielonymi, k tóre zostały w ydzielone podobnie jak w okolicy Birczy jako tzw. p s try paleocen (w arstw y pokuckie — J. K o t l a r c z y k , 1961, 1966).
Ław ica z fau n ą w y stępuje na pograniczu dolnych w arstw inoceram o
w ych oraz w a rstw przejściow ych do niżej leżących m a rg li krzem ionko
wych.
W i e k w a r s t w i n o c e r a m o w y c h z R y b o t y c z
W św ietle omówionego znaleziska fauny inoceram ów, p o p arte j bada
niam i m ikrofaunistycznym i, stw ierdzony został stosunkowo bardzo m łody w iek najniższej części w arstw inoceram ow ych w łusce Rybotycz. Szcze
gółowo problem te n jest omówiony w przygotow yw anej do d ru k u p racy J. K o t l a r c z y k a. Tu tylko ograniczym y się do stw ierdzenia, że w roz
p a try w a n y m profilu w arstw y inoceram ow e piaskowcowo-łupkowe, a w y
stępujące ponad m arglam i krzem ionkow o-fukoidow ym i, nie są starsze od kam panu górnego i sięgają po paleocen.
K a t e d r a Geologii A k a d e m i i G ó rn icz o -H u tn ic z ej I n s t y t u t N a f t o w y
K r a k ó w
W YKAZ LITERATURY BIBLIO G R A PH IE
H e i n e F. (1929), D ie Inoceram en des m itte lw e stfa lisch en Em schers und unteren U ntersenons. Abh. preuss. geol. L andesanst. A. N. F. 120, Berlin.
K o t l a r c z y k J. (19161), C haracteristic lithologic horizons of th e L ow er P alaeogen e in th e Bircza Region. B u ll. Acad. Pol. Sci., Ser. sc. chim. geol. geogr. 9, nr 2, W arszawa.
K o t l a r c z y k J. (1966), Poziom d iatom itow y z wars'bw k rośn ień skich na tle b u dow y geologicznej jed n ostk i skolskiej w K arpatach p olsk ich (D iatom ite H orizon of th e Krosno beds in th e S k ole N appe, P olish Carpathians). Stu dia geol. pól., 19, W arszaw a
K o t l a r c z y k J., M i t u r a F. (1966), N o w e znalezisko Inoceramus balticus B o h m w w a rstw a ch in oceram ow ych płaszczow in y sk olskiej w o k olicy Birczy. Roczn.
Pol. T o w . Geol. 36, z. 4, Kraków.
K r a j e w s k i S., U r b a n i a k J. (1964), Z naleziska fa u n y w półn ocn ych K arpatach fliszow ych . Cz. I, W ielokom órkow ce (The L ocalities w ith Fauna in th e N orthern F lysch C arpathians. Part I, M etazoans). Biul. Inst. Geol. 179, W arszawa.
M i t u r a F. (1963), Inoceram es du cretace superieur du fly sch des C arpates sep ten - trionales. Ass. Geol. C a r p a t o -B a lk . V - e m e Congr., 2>l2.Communications. Bucureęti, W o l a n s k y D. (1932), D ie C ephalopoden und L a m ellib ran ch iaten der O ber-K reide
Pom m erns. A bh. geol.-pal. Inst. U n iv . G r eifs w a ld , H. IX , G reifsw ald.
RESUME
A ux environs de Rybotycze on a trouve, p o u r la p rem ie re fois dans la p a rtie polonaise de la nappe de Skole, des echantillons a p p a rte n a n t a l ’espece Inoceramus boehm i H e i n z . C ette espece s’eten d d an s le C am - panien superieu r et dans le M aestrichtien in ferieu r ( D o r a W o l a n s k y ,
1932).
Le banc contenant des Inoceram es se trouve a la lim ite des couches a Inoceram es in ferieu res et les m a rn e s siliceuses situees p lus bas. L ’age des Inoceram es y p rese n ts peu t etre defini plus precisem ent a la base de la m icrofaune accom pagnante — comme C am panien superieur.
Aussi, p re n a n t en egard la presence des Inoceram es et de la m icro-
faunę accom pagnante — on doit constater, que dans le profile de Rybo
tycze les couches a Inoceram es greseux-schisteuses, p a ra issa n t au-dessus des m arnes siliceuses avec des fucoides, ne sont plus agees que Cam panien superieur.
II fa u t constater, que dans la region etudiee le profile des couches a Inoceram es est d iffe re n t des a u tre s te rra in s occupes p a r ces couches, a savoir on y tro u v e une b ip a rtite composition. II y m an q u e le com plexe typique des gres a gros bancs, qui d an s les regions p lu s in te rie u re s de l ’u n ite de Skole fo rm e n t la p a rtie cen trale des couches a Inoceram es (voir K o t l a r c z y k , M i t u r a , 1966).
I n s t i t u t Geologique
de VAcademie des Mines et de la M e ta llu rg ie In s t it u t de Petrole
Cracovie
O B JA ŚN IE N IA TABLIC E X PL IC A T IO N S DES PLANCH ES
T ablica — P lan ch e X I
Fig. 1. Inoceramus boehmi H e i n z , 4/5X ; skorupa bez części szczytow ej. R ybo- tycze — odkryw ka; kam pan górny
Fig. 1. Inoceramus boehmi H e i n z , 4/5X ; v a lv e sans la p artie superieure. R ybo- ty cze — affleuremenit; C am panien su perieu r
T ablica — P la n ch e X II
Fig. 1. I . boehmi H e i n z , 3/5X ; środkow a część skorupy. R ybotycze — odkryw ka;
kam pan górny
Fig. 1. I . boehmi H e i n z , 3/5X ; partie m o y en n e de la valve. R ybotycze — a ffleu re - m ent; C am panien su perieu r
Fig. 2a. Ośrodka p la stelin o w a okazu, fig. 2b (p ozytyw urzeźbienia) Fig. 2a. M ie de p la stelin e de l ’ech an tillon Fig. 2b (positif de sculpture)
Fig*2b. I. boehmi H e i n z , I X; fragm en t skorupy od strony w ew n ętrzn ej, w id oczn y odcisk fukoida. R ybotycze — a lu w ia potoku; kam pan górny
Fig. 2b. I. boehmi H e i n z , 1X ; fragm en t de la v a lv e du cóte in'terieur, v isib le em - preinte du fuooide. R obotycze — allu vion s du torrent; C am panien superieur
J. Ko tl a rc zy k , F. Mitura
J. K o tl a rc zy k , F. Mitu ra
