Kłamstwo u dziecka
„W dzieciństwie, jak w lustrze, Widziałem tylko oczy mojej matki,
Które codziennie mówiły mi, Że jestem najpiękniejszym chłopcem.
Sądziłem, że dla całego świata Zawsze będę najpiękniejszy…”
Marcel Pagnol
Dziecko potrzebuje dużo czasu, aby nauczyło się odróżniać swój wyimaginowany świat od rzeczywistości. U dzieci siedmioletnich i starszych wyobraźnia w dalszym ciągu jest bardzo żywa…
Sytuacja 1
Czternastoletni Mikołaj skarży się na swego sześcioletniego brata:
- Nie można się z nim bawić! Rzucamy się śnieżkami. Kiedy on we mnie celuje, mówi: „Trafiłem, nie żyjesz!” Kiedy ja celuję i trafiam go w głowę, wtedy on mówi:
„Nie trafiłeś, ale ja trafiłem!” On cały czas chce być silniejszy ode mnie!
- A Ty?
- Ale ja naprawdę jestem silniejszy! A jemu wystarczy, że jest silniejszy na niby! To głupie!
- Nie pamiętasz, jak w wieku sześciu lat bardzo chciałeś być taki jak dorośli?
Oczywiście po przekroczeniu siódmego roku życia dziecko w dalszym ciągu marzy. Inscenizuje sytuacje, które są mu potrzebne, aby mogło się poczuć jak
człowiek dorosły. Przenosi się w czasie i przestrzeni. Żyje swoimi myślami, lękami, emocjami i próbuje je zatrzymać. To dzięki zdolności do marzenia, dzięki wyobraźni dziecko podejmuje wysiłek, podsyca w sobie ciekawość i odkrywczość.
Oto główne powody kłamstwa u dziecka:
1. Zachować twarz.
Konfabulacja może być obroną w sytuacji, gdy dziecko i rodzina przeżywają trudności. „Kłamstwo” chroni wówczas przed wstydem związanym z ubóstwem rodziców, kłopotami w nauce…
2. Unikanie upomnień.
Zanim skarcimy dziecko za kłamstwo, rzadko kiedy wnikliwie zastanawiamy się nad przyczynami, które je do tego kłamstwa skłoniły. Często dziecko usiłuje uniknąć kary za szczerość i broni się przed nieprzyjemnymi konsekwencjami
przyznania się do winy. Boi się też, że zostanie uznane za „złe” i robi wszystko, aby nikogo nie rozzłościć, aby nikomu nie zrobić przykrości.
3. Ukrywanie swojej „złośliwości” .
Kolejne z najczęściej popełnianych kłamstw to kłamstwo wymyślane po to, aby uniknąć pożyczenia komuś czegoś, co do nas należy. Obawa przed etykietą egoisty lub nieufność do drugiej osoby pociągają za sobą kłamstwo: „Pożyczysz mi samochód?” – często słyszymy tę prośbę. „Nie, akurat wtedy go potrzebuję / straciłem / pożyczyłem / jest zepsuty” – odpowiadamy.
4. Odsunąć podejrzenia.
Na „drapieżne” szukanie prawdy dziecko reaguje wykrętami. Kłamstwo staje się wówczas środkiem uniknięcia nieznośnego napięcia. Niebezpieczeństwo polega jednak na tym, że kłamstwo się utrwali, że dziecko wyobrazi sobie, iż dzięki
kłamstwu jest wszechmocne, a samo kłamstwo stanie się sposobem unikania napięć.
Oto wskazówki jak postępować z dzieckiem, które stosuje kłamstwa.
1. Zamiast karać należy poszukajmy przyczyn i źródła kłamstwa.
Kłamstwo może być sposobem obrony (przeciwko wstydowi, przeciwko bolesnej rzeczywistości). Zamiast karać lub osądzać, lepiej jest szukać razem z dzieckiem przyczyn i motywacji posługiwania się kłamstwem. Szukanie przyczyn pozwala stawić czoła rzeczywistości lub trudnej aktualnie sytuacji. Stanowi zachętę do wybrania szczerości, pomaga uświadomić dziecku ewentualne negatywne skutki kłamstwa dla innych ludzi i dla niego samego. Dziecko, które zmyśla, aby uniknąć upomnień, będzie kształtować swoje postępowanie w zależności od reakcji rodziców.
Postawa osoby dorosłej wobec pierwszych wybryków dziecka może poważnie zaważyć na jego przyszłości. W świadomości dziecka wybryk zostanie bardzo szybko skojarzony ze złością lub karą, maluch zacznie kłamać, aby ich uniknąć.
Natomiast my zorientujemy się po pewnym czasie, że wybryków nie da się uniknąć, ale kłamstwa – owszem.
2. Przyznanie się do prawdy powinno zostać wynagrodzone.
Powiedzenie prawdy powinno złagodzić, a nie wzmocnić karę. Przyznanie się wymaga odwagi. Należałoby raczej upomnieć, a nie karać. W przeciwnym razie szczerość może zacząć odstraszać. Dzieci często odpowiadają: „To nie ja!” aby nakłonić do wyznania, można całą sprawę przedstawić w dowartościowujący sposób:
zdradzić i naprawić szkody. Kiedy jednak dziecko zostaje ukarane, odruch kłamstwa utrwala się i dodatkowo zaczyna mu towarzyszyć poczucie nieufności wobec
dorosłego oraz braku szacunku dla siebie. Lepiej jest nauczyć dziecko naprawić szkodę, przyjąć odpowiedzialność za konsekwencje dokonanych czynów, niż karać je.
3. Starajmy się ustanawiać prawdziwe relacje i wypowiadać prawdziwe słowa.
Zdarza się, że rodzice grożą dziecku: „Jeśli nie przestaniesz, nie pójdziesz na podwórko, nie dostaniesz cukierków, ukarzę cię…”, a w rzeczywistości nie są w stanie niczego odmówić. W życiu codziennym jesteśmy przyzwyczajeni do
rodzicielskich gróźb, które niczego nie osiągają, do słów wypowiadanych na wiatr, które zaprzeczają prawdziwym intencjom. Jeżeli doszło do tego, że w przypływie gniewu i bezradności posunęliśmy się do gróźb i gdy dziecko ze strachu okazało posłuszeństwo, wówczas jest bardzo ważne wytłumaczyć się przed nim z naszego zachowania. Tego rodzaju posłuszeństwo otwiera bowiem przed dzieckiem drogę do kłamstwa.
4. Zachowanie się dorosłych a kłamstwo dziecka
Zachowanie się dorosłych może wpływać na pojawienie się kłamstwa u dzieci.
„Ja nie mówiłam mamusi, że dostawałam dwóje, bo ona zawsze wtedy płacze, a ja ją kocham i nie chciałam, żeby się martwiła”.
„Skłamałem, bo boję się taty. Gdyby się wtedy o tym dowiedział, to by mnie zbił”.
„Mam do dorosłych żal. Oni po prostu kłamią. Kiedy byłam mała, to właśnie dorośli uczyli mnie, jaki jest świat, mówili, co to trawka, kwiatek, kot. Pamiętam, że nie trzeba kłamać, że trzeba się kłaniać znajomym, rano powiedzieć dzień dobry,
wieczorem dobranoc. Dzieciom nie wolno grymasić, narzekać, że w mleku są kożuchy i trzeba jeść pietruszkę, chociaż się jej nie lubi, bo to zdrowe. Dziecko chce być takie jak dorośli. Ono chce być silne i mądre i chce móc wszystko zrobić, co dorośli mogą.
Zawsze uczy się dzieci, że dorośli mogą wszystko, potrafią poradzić sobie z chorobą, zepsutymi rzeczami z innymi ludźmi. A potem te dzieci rosną, patrzą na świat i widzą, że to wszystko nieprawda. Widzą, że rodzice jedzą i piją to, co niezdrowe. I że nie mówią sobie dzień dobry, bo się ze sobą gniewają nie wiadomo o co. I że kłamią, że nie dotrzymują słowa”.
Kłamstwo w szkole.
Co bywa źródłem kłamstwa u dzieci w szkole? W okresie szkolnym,
najczęstszym powodem kłamstwa jest lęk przed karą. Zbyt surowe, rygorystyczne wychowanie sprzyja występowaniu kłamstwa o charakterze obronnym, w celu uniknięcia grożących kar. Okazuje się, że kłamstwo w szkole jest niemal powszechne. Większość uczniów kłamie przede wszystkim w obawie lub pod
wpływem strachu przed karą, w imię solidarności z klasą, a także z chęci uwolnienia się od obowiązków. Zdarzają się dzieci, które są prawdomówne. Uważają one
kłamstwo za złe samo w sobie i są przekonane o moralnej wartości mówienia prawdy. Inne nie potrafią wymyślić dość przekonującego kłamstwa i do głowy im nawet nie przychodzi, że można by uniknąć kary, gdyby inaczej przedstawić motywy swojego postępowania. Dają się oni czasem wciągnąć w kłamstwa zbiorowe, gdy ktoś inny wymyśla nieprawdziwą historię i uwalnia ich od przykrych następstw rzeczywistego postępku. W szkole można też spotkać się z kłamstwem bohaterskim, w którym obwiniony, chociaż łatwo mógłby się oczyścić z zarzutów, nie czyni tego, aby obronić kolegę bardziej zagrożonego niż on sam.
Główne źródło informacji stanowiła książka: „Kłamstwo u dziecka” Danielle Dalloz
Przygotowała Martyna Ozych pedagog specjalny
