W odpowiedzi na informacje przedstawione przez właściwy organ wszystkie odnotowane w KOMISJA EUROPEJSKA
DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI Audyty i Analizy w zakresie Zdrowia i Żywności
DG(SANTE) 2019-6670
SPRAWOZDANIE KOŃCOWE Z AUDYTU PRZEPROWADZONEGO
W POLSCE
W OKRESIE OD 12 LISTOPADA 2019 R. DO 22 LISTOPADA 2019 R.
W CELU
OCENY WPROWADZONEGO SYSTEMU KONTROLI REGULUJĄCEGO PRODUKCJĘ KONINY
Ref. Ares(2020)5772198 - 22/10/2020
Streszczenie
W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono wyniki audytu przeprowadzonego w Polsce przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności w dniach 12–22 listopada 2019 r.
Celem tego audytu było dokonanie oceny wprowadzonego systemu kontroli regulującego produkcję koniny, w tym identyfikowalności żywych zwierząt i otrzymanych z nich produktów, oraz dokonanie oceny zgodności tego systemu z wymogami określonymi w prawodawstwie Unii Europejskiej (UE).
Na podstawie wyników audytu stwierdzono, że od czasu związanych z koniną wydarzeń, które miały miejsce w 2013 r., właściwy organ wprowadził szereg zmian w systemie kontroli i obowiązujących przepisach krajowych, aby podnieść poziom zgodności z odpowiednimi wymogami UE i skuteczniej je egzekwować, a także zagwarantować, aby do łańcucha żywnościowego wprowadzane były wyłącznie konie z prawidłową identyfikacją i dopuszczone do uboju.
Właściwy organ wprowadził mechanizmy niezbędne do zweryfikowania zgodności identyfikacji/rejestracji koni i zapewniające ubój wyłącznie koni spełniających wymogi wprowadzenia do łańcucha żywnościowego. Mechanizmy te obejmują właściwą identyfikację i rejestrację oraz centralną bazę danych koniowatych, wymagane przepisami UE, a także kontrole na wszystkich szczeblach łańcucha żywnościowego. Pozytywnymi elementami tych działań są:
niski odsetek koni z opóźnioną rejestracją, starania mające na celu właściwe egzekwowanie obowiązku powiadamiania o zmianach właściciela, przekazywanie odpowiednich informacji w celu wprowadzenia ich do bazy danych oraz zwrot paszportów organom wydającym paszporty.
System kontroli obejmuje również urzędowe pobieranie próbek do celów analizy konkretnych pozostałości, co przynosi ogólnie zadowalające wyniki, oraz pobieranie próbek do celów identyfikacji gatunku.
Brakuje jednak pewnych elementów, co zagraża funkcjonowaniu systemu jako całości. Są one następujące: brak odesłania do rzeczywistych posiadaczy koni w bazie danych, czego wymaga prawo Unii w celu ułatwienia kontroli urzędowych; brak kontroli urzędowych sprawdzających prawidłowość i terminowość wprowadzania wszelkich stosownych terapii do paszportów koni, aby w razie potrzeby konie można było wykluczyć z łańcucha żywnościowego; oraz konieczność zapewnienia należytej aktualizacji bazy danych w przypadku wystąpienia zmian, w szczególności w odniesieniu do przypadków martwych koni oraz koni zarejestrowanych w niektórych księgach stadnych.
Sprawozdanie zawiera zalecenia skierowane do polskich organów mające na celu skorygowanie stwierdzonych niedociągnięć.
Spis treści
1 Wprowadzenie...1
2 Cele i zakres ...1
3 Podstawa prawna...2
4 Przebieg procedury...2
5 Ustalenia i wnioski...4
5.1 Prawodawstwo i przepisy krajowe ...4
5.2 Właściwe organy ...6
5.3 Rejestracja stad/posiadaczy i zatwierdzanie zakładów przedsiębiorstw spożywczych ...10
Rejestracja stad/posiadaczy...10
Zatwierdzanie zakładów przedsiębiorstw spożywczych...11
5.4 Organizacja i przeprowadzanie kontroli urzędowych ...12
Kontrole urzędowe dotyczące identyfikacji koni i przemieszczania zwierząt...13
Zadania urzędowe na poziomie zakładu ...23
Kontrole urzędowe obowiązków podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze...26
Kontrole urzędowe przywozu żywych koni, koniny i otrzymanych z niej produktów oraz handlu żywymi końmi, koniną i otrzymanymi z niej produktami ...28
Kontrole urzędowe w zakresie produkcji produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego składających się z materiałów pochodzących od koni lub zawierających takie materiały, przywozu tych produktów oraz handlu tymi produktami ...30
Kontrole urzędowe w zakresie dystrybucji i wykorzystania weterynaryjnych produktów leczniczych...30
5.5 System wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach (RASFF) ...34
5.6 Wnioski ze „skandalu z koniną” z 2013 r. ...35
6 Wnioski ogólne ...36
7 Spotkanie zamykające...37
8 Zalecenia ...37
SKRÓTY IDEFINICJE STOSOWANE WSPRAWOZDANIU
Skrót Wyjaśnienie
PUPZ Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego
Ustawa Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz.U. 2019, poz. 1149, tekst jednolity)
IJHARS Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych
AMI Badanie przedubojowe
ULW Upoważniony lekarz weterynarii (tj. prywatny lekarz weterynarii wyznaczony przez właściwy organ do konkretnych zadań urzędowych)
WO Właściwy organ (właściwe organy)
CBDK Centralna Baza Danych Koniowatych
WOC Właściwy organ centralny
GLW Główny Lekarz Weterynarii
DG ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności
Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności
PIW Powiatowy Inspektorat Weterynarii
PLW Powiatowy lekarz weterynarii
UE Unia Europejska
PPPS Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze FCI Informacje dotyczące łańcucha żywnościowego
GIW Główny Inspektorat Weterynarii
HACCP System analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
PIWet Państwowy Instytut Weterynaryjny
PC Państwo(-a) członkowskie
KLR Krajowe laboratoria referencyjne
ULW Urzędowy lekarz weterynarii
PMI Badanie poubojowe
PZHK Polski Związek Hodowców Koni prowadzący Centralną Bazę Danych Koniowatych
RASFF System wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach WIW Wojewódzki Inspektorat Weterynarii
Skrót Wyjaśnienie
WLR Wojewódzkie laboratorium referencyjne
SPIWET Skoordynowany Program Inspekcji Weterynaryjnej uwzględniający listy kontrolne
TRACES Trade Control and Expert System, zintegrowany skomputeryzowany system weterynaryjny
IW Inspekcja Weterynaryjna
1 WPROWADZENIE
Audyt odbył się w Polsce w dniach 12–22 listopada 2019 r. Zespół audytowy składał się z dwóch audytorów z Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności), a w trakcie audytu towarzyszył mu co najmniej jeden przedstawiciel właściwego organu centralnego (WOC) – Inspekcji Weterynaryjnej (IW). Ponadto w trakcie odpowiednich części kontroli zapewniono dyspozycyjność przedstawicieli innych (powiatowych lub wojewódzkich) właściwych organów (WO) zajmujących się systemami kontroli.
W dniu 12 listopada 2019 r. w Warszawie odbyło się spotkanie inauguracyjne z WOC.
Podczas spotkania zespół audytowy potwierdził cele i harmonogram audytu oraz zwrócił się z wnioskiem o udostępnienie dodatkowych informacji niezbędnych do zadowalającej realizacji audytu.
2 CELE IZAKRES
Celem tego audytu było dokonanie oceny wprowadzonego systemu kontroli regulującego produkcję koniny(1), w tym identyfikowalności żywych zwierząt i otrzymanych z nich produktów, oraz dokonanie oceny zgodności tego systemu z wymogami określonymi w prawodawstwie Unii Europejskiej (UE).
Jeśli chodzi o zakres, audyt obejmował wdrożenie systemu kontroli urzędowych obejmującego łańcuch produkcji, przetwarzania i dystrybucji świeżej koniny, z uwzględnieniem identyfikowalności.
W tabeli 1 poniżej wymieniono miejsca, w których podczas trwania audytu przeprowadzono wizyty i spotkania.
Tabela 1
WŁAŚCIWE ORGANY
Centralny 1 Spotkania otwierające i zamykające
Wojewódzki Spotkania we wszystkich zakładach, w których przeprowadzono wizyty
Powiatowy 1
Spotkania we wszystkich zakładach, w których przeprowadzono wizyty, oraz podczas wizyty w urzędzie powiatowym.
ZAKŁADY PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH
Rzeźnie 3 Ubój wielu gatunków, w tym koni.
(1) W kontekście przedmiotowej serii audytów termin „konina” oznacza mięso pozyskiwane z gospodarskich
Zakład rozbioru mięsa i produkcji produktów mięsnych
1 Jednostkowy, wykorzystujący wyłącznie koninę
INNE OBIEKTY
Centralna Baza Danych
Koniowatych 1 Zarządzana przezPolski Związek Hodowców Koni Organy wydające
paszporty 2 Wojewódzkie/Okręgowe Związki Hodowców Koni i inne organy wydające.
Gospodarstwa hodowli koni
4 Pośrednicy w handlu końmi, miejsce gromadzenia i rynek
Klinika chorób koni 1 Odpowiedzialna za identyfikację i leczenie koni Fabryki produktów
ubocznych pochodzenia zwierzęcego
1
Przyjmowanie martwych koni
3 PODSTAWA PRAWNA
Audyt przeprowadzono na podstawie ogólnych przepisów UE, a w szczególności na podstawie art. 45 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady.
Pełny wykaz odniesień do aktów prawnych podano w załączniku 1. Odniesienia do aktów prawnych przytaczanych w niniejszym sprawozdaniu dotyczą, w stosownych przypadkach, ostatnio zmienionej wersji.
4 PRZEBIEG PROCEDURY
Był to czwarty i ostatni audyt z serii audytów przeprowadzonych przez DG ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności w 2019 r., na którą składały się łącznie cztery audyty w wybranych państwach członkowskich (PC), mianowicie w Irlandii, Belgii, Rumunii i Polsce.
Wcześniej, w latach 2011–2016, w trzech państwach członkowskich (Bułgarii, Rumunii i Zjednoczonym Królestwie) przeprowadzono audyty dotyczące identyfikacji koni do celów zwalczania chorób zwierząt (np. niedokrwistości zakaźnej koni), natomiast w latach 2011–
2012 przeprowadzono pięć innych audytów mających na celu ocenę kontroli urzędowych związanych z ubojem i przetwarzaniem świeżego mięsa koni w wybranych państwach członkowskich (Hiszpanii, Belgii, Włoszech, Polsce i Francji). Wyniki tych ostatnich audytów podsumowano w sprawozdaniu ogólnym (nr ref. DG(SANCO)/2013-6950) opublikowanym na stronie internetowej:
http://ec.europa.eu/food/audits-analysis/overview_reports/details.cfm?rep_id=52
W 2013 r. Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności w Irlandii wykrył rozpowszechnione oszustwo polegające na zafałszowaniu wołowiny koniną. Badania przeprowadzone na niektórych produktach oznaczonych jako wołowina wykazały, że produkty te zawierały do 100% koniny. Odkrycie to doprowadziło do wycofania z supermarketów produktów z wołowiny w całej Europie oraz do dalszych dochodzeń, które doprowadziły do wszczęcia postępowań karnych w kilku państwach członkowskich.
Ogólne informacje na temat sektora koni i koniny w Polsce
Zgodnie z informacjami dostępnymi w Centralnej Bazie Danych Koniowatych (CBDK) obecnie zarejestrowanych jest 300 000 koni. Personel zarządzający CBDK wskazał, że od 2016 r. wydano 132 000 paszportów. Według informacji zawartych w CBDK jedynie bardzo niewielka liczba koni posiada w swoim paszporcie informacje o tym, że nie są one zwierzętami, od których lub z których pozyskuje się żywność, głównie z powodu późnej rejestracji (6% w skali roku), a w bardzo nielicznych przypadkach również na podstawie decyzji właściciela.
Polski Związek Hodowców Koni (PZHK) szacuje, że około 1–2% koni nie jest jeszcze zarejestrowanych. Ponadto, zgodnie z zebranymi informacjami, bardzo niewiele zwierząt jest poddawanych eutanazji. Na podstawie informacji pochodzących z CBDK szacuje się, że każdego roku rodzi się około 35 000 koni, przy czym ta sama liczba koni jest corocznie poddawana ubojowi lub pada, dlatego też liczba koni w CBDK przez ostatnie lata utrzymuje się na stałym poziomie.
Istnieje 26 zakładów zajmujących się produkcją koniny, przy czym większość z nich zajmuje się również innymi rodzajami mięsa. Nie ma wyspecjalizowanych rzeźni dla koniowatych, w związku z czym ubój koni jest oddzielony w czasie od uboju innych gatunków, takich jak bydło.
Konsumpcja koniny w Polsce jest niska; koninę spożywa się głównie w postaci produktów mięsnych, a ogromna ilość wyprodukowanej koniny wysyłana jest do innych państw członkowskich lub do państw trzecich. Polska powiadomiła służby Komisji o obecności koniowatych żyjących w dzikich lub półdzikich warunkach w niektórych parkach przyrodniczych. Ponadto w kraju zasadniczo nie występują problemy związane z porzuconymi końmi.
Rok
Liczba koni poddanych ubojowi
w Polsce Konina (w tonach)
2016 27 616 9 415
2017 25 873 8 732
2018 23 719 8 195
Ogółem 77 208 26 343
Tabela 2: Liczba koni poddanych ubojowi rocznie i roczna produkcja koniny (dane przekazane przez WOC)
5 USTALENIA IWNIOSKI
5.1 PRAWODAWSTWO IPRZEPISY KRAJOWE
Wymogi prawne
Art. 291 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Art. 10 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady.
Ustalenia
1. Istnieje szereg przepisów krajowych regulujących m.in. produkcję i wprowadzanie do obrotu koniny i produktów mięsnych, rejestrację i zatwierdzanie zakładów produkujących koninę i produkty mięsne oraz sposób, w jaki IW musi przeprowadzać kontrole urzędowe w tym zakresie (np. transpozycja/wykonanie przepisów, środki wykonawcze, instrukcje, wytyczne i procedury kontroli urzędowych itp.). Niektóre przepisy precyzują również wymogi dotyczące identyfikacji i rejestracji koni.
2. Główne przepisy krajowe odnoszące się do zakresu przedmiotowego audytu to:
a. ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz.U. 2019, poz. 1149, tekst jednolity), zwana dalej „ustawą”;
b. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 kwietnia 2004 r.
w sprawie szczegółowych wymagań przy przywozie i przemieszczaniu koniowatych (Dz.U. 2004 Nr 100 poz. 1020);
c. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 grudnia 2016 r.
w sprawie wykonywania nadzoru w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt, współpracy organów Inspekcji Weterynaryjnej, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz podmiotów prowadzących rejestry koniowatych, a także dokonywania zmian w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych, rejestrach koniowatych i centralnej bazie danych (Dz.U. 2016 poz. 2136);
d. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 marca 2011 r.
w sprawie sposobu identyfikacji koni rasy trakeńskiej (Dz.U. 2011 Nr 72 poz. 387).
3. Ponadto pracownicy urzędowi mają dostęp do szeregu wytycznych, które zawierają szczegółowe instrukcje dotyczące identyfikacji i rejestracji koniowatych, dobrostanu zwierząt, kontroli urzędowych koni przeznaczonych do uboju w ramach handlu wewnątrzunijnego oraz kontroli urzędowych podmiotów zajmujących się handlem zwierzętami i pośrednictwem w handlu zwierzętami.
4. Nie istnieją żadne dodatkowe teksty prawne dotyczące konkretnie kontroli urzędowych w dziedzinie koniny i identyfikowalności; zastosowanie mają przepisy ogólne.
5. Polska przyjęła przepisy krajowe w zakresie wdrażania art. 10 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 w odniesieniu do produkcji koniny i otrzymanych z niej produktów.
Zgodnie ze wspomnianym artykułem państwa członkowskie mogą dostosować niektóre z wymogów określonych w załączniku III do przedmiotowego rozporządzenia, jeżeli spełnione są szczególne warunki. Takie przepisy, które zostały w Polsce przyjęte m.in.
w odniesieniu do produkcji koniny i wyprodukowanych z niej produktów pochodzenia zwierzęcego, wprowadzono rozporządzeniami Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a mianowicie:
a. rozporządzeniem z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie niektórych wymagań weterynaryjnych, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego w rzeźniach o małej zdolności produkcyjnej (Dz.U. Nr 98, poz. 630) oraz
b. rozporządzeniem z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie niektórych wymagań weterynaryjnych, jakie powinny być spełnione przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego w określonych zakładach o małej zdolności produkcyjnej (Dz.U. Nr 98, poz. 629).
6. Pierwsze rozporządzenie określa krajowe środki transponujące przepisy UE w odniesieniu do konstrukcji, rozplanowania i wyposażenia, jakie mogą być zastosowane w rzeźniach o małej zdolności produkcyjnej. Rozporządzenie obejmuje również możliwość uboju koni w rzeźniach o małej zdolności produkcyjnej, tj. do 20 sztuk koni w wieku powyżej 3. miesiąca życia tygodniowo i do 1 000 sztuk rocznie (rozporządzenie określa limity ubojowe w odniesieniu do jednostek przeliczeniowych, przy czym 1 sztuka konia powyżej 3. miesiąca życia stanowi 1 jednostkę przeliczeniową). Drugie rozporządzenie określa niektóre wymagania weterynaryjne dotyczące konstrukcji, rozplanowania i wyposażenia, jakie mogą być zastosowane przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego w zakładach o małej zdolności produkcyjnej prowadzących rozbiór mięsa oraz produkujących mięso mielone lub surowe wyroby mięsne. W tych zakładach można prowadzić również produkcję z mięsa końskiego. Pomimo przyjęcia krajowych przepisów dostosowujących żaden
z podmiotów działających na rynku spożywczym (PPPS) nie podjął decyzji o korzystaniu z tych przepisów w odniesieniu do mięsa końskiego.
Wnioski dotyczące prawodawstwa krajowego i przepisów krajowych
7. Prawodawstwo krajowe przyjęto w celu transpozycji/wdrożenia i umożliwienia egzekwowania przepisów dyrektyw i rozporządzeń UE mających znaczenie dla obszarów objętych niniejszym audytem.
5.2 WŁAŚCIWE ORGANY
Wymogi prawne
Art. 4, 5 i 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.
Ustalenia
8. Szczegółowe informacje na temat struktury i organizacji właściwych organów w Polsce dostępne są na profilu krajowym Polski opublikowanym na stronie internetowej:
http://ec.europa.eu/food/audits-analysis/country_profiles/details.cfm?co_id=PL
Właściwe organy
9. IW jest WOC odpowiedzialnym za kontrole urzędowe i nadzór nad obszarami objętymi audytem.
10. Wojewódzkie Inspektoraty Weterynarii (WIW) są odpowiedzialne za przeprowadzanie kontroli w powiatach. WIW odgrywają rolę koordynatorów w odpowiednich województwach, przekazują informacje z poziomu centralnego do poziomu powiatu oraz przeprowadzają kontrole w kontekście rozważnego stosowania weterynaryjnych produktów leczniczych.
11. Powiatowe Inspektoraty Weterynarii (PIW) wykonują większość zadań urzędowych, w tym zatwierdzanie zakładów. PIW, w których przeprowadzono wizyty, oraz ich pracownicy, z którymi spotkano się w trakcie audytu, mieli dostęp do odpowiednich obiektów i środków niezbędnych do skutecznego wykonywania swoich zadań, w tym dostęp do czytników transponderów oraz do CBDK. Dysponują oni kompetencjami prawnymi do przeprowadzania kontroli urzędowych, w tym mają dostęp do pomieszczeń i dokumentacji związanej z koniną i identyfikacją koni, oraz do podejmowania działań w przypadku stwierdzenia niezgodności.
PZHK
12. PZHK prowadzi CBDK i jest odpowiedzialny za identyfikację większości koni w Polsce (98%). Oprócz swojej siedziby głównej PZHK posiada 16 biur wojewódzkich, w których właściciele koni mogą wystąpić o identyfikację swoich zwierząt. PZHK
działa od 1982 r. na podstawie ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) upoważniło PZHK do prowadzenia CBDK zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. d) rozporządzenia (UE) 2015/262, w związku z czym PZHK podlega MRiRW. PZHK podlega kontroli MRiRW oraz Głównego Inspektoratu Weterynarii (GIW) w zakresie identyfikacji. Połowa budżetu CBDK pochodzi z dotacji MRiRW, natomiast pozostałą część pokrywają opłaty rejestracyjne.
Organy wydające paszporty
13. Oprócz PZHK na terenie kraju istnieją cztery dodatkowe organy wydające paszporty, które zajmują się również identyfikacją i rejestracją koni należących do konkretnych linii hodowlanych, a tym samym pełnią funkcję ksiąg stadnych. Organy te są zobowiązane do powiadamiania CBDK o wszelkich zmianach dotyczących koni wpisanych do ich rejestrów.
Koordynacja i współpraca między właściwymi organami a organami wydającymi paszporty 14. CBDK i GIW komunikują się ze sobą w przypadku wykrycia problemów podczas
rejestracji koni. Współpraca między różnymi zaangażowanymi podmiotami jest należyta, chociaż skuteczność i niezawodność systemu można by poprawić, gdyby poszczególne zaangażowane podmioty przekazywały sobie nawzajem problemy zidentyfikowane na poszczególnych poziomach, zwłaszcza pod kątem aktualizacji CBDK i rzetelności przechowywanych w niej informacji.
Upoważnieni lekarze weterynarii (ULW)
15. Powiatowi lekarze weterynarii (PLW) upoważniają prywatnych lekarzy weterynarii do przeprowadzania czynności urzędowych, takich jak wykonywanie badań przedubojowych i poubojowych (AMI i PMI), pobieranie próbek i sprawowanie nadzoru nad określonymi rodzajami zakładów. Znaczną większość kontroli urzędowych przeprowadzają upoważnieni lekarze weterynarii pod nadzorem personelu PIW. Aby zostać wyznaczonymi przez PLW, upoważnieni lekarze weterynarii muszą być wolni od konfliktu interesów powiązanego z wykonywanymi przez nich zadaniami. Upoważnieni lekarze weterynarii nie są upoważnieni do podejmowania działań administracyjnych bądź prawnych w przypadkach niezgodności z wymogami, ale mają obowiązek należytego powiadomienia urzędowego lekarza weterynarii, aby możliwe było podjęcie dalszych działań. ULW mają również dostęp do CBDK, dzięki czemu mogą wykonywać odpowiednie zadania.
Egzekwowanie przepisów
16. W przypadku wykrycia niezgodności z wymogami w trakcie kontroli systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt PLW mogą nakładać kary pieniężne, zgodnie z przepisami prawa karnego zawartymi w ustawie. W miarę możliwości mogą oni również wydawać decyzje nakazujące usunięcie wykrytych niedociągnięć w określonym
terminie. Po złożeniu wniosku do CBDK mogą również wydać decyzję, która na czas trwania dochodzenia zmienia status zwierzęcia z rodziny koniowatych na „zawieszony”.
Tabela 3: Podsumowanie przypadków niezgodności z wymogami w zakresie identyfikacji/rejestracji oraz dobrostanu koni stwierdzonych w 2018 r. i 2019 r.*
podczas kontroli urzędowych
*do momentu audytu
17. W przypadkach niezgodności z wymogami prawa żywnościowego środki mogą obejmować również konfiskatę tusz koni i zakaz prowadzenia działalności, w tym odebranie urzędowego zatwierdzenia zakładu. Kwestie związane z dobrostanem zwierząt również należą do kompetencji PIW w zakresie wprowadzania niezbędnych środków wykonawczych, w tym konfiskaty tusz.
18. Pod względem kontroli identyfikacji i rejestracji koniowatych najczęściej stwierdzane niezgodności z wymogami dotyczą zmiany własności zwierzęcia. Zmiana taka nie zawsze jest należycie zgłaszana do rejestracji odpowiedniemu organowi wydającemu paszporty w ciągu wymaganych siedmiu dni zarówno przez nowego, jak i poprzedniego właściciela. Administrator CBDK wskazał, że rocznie ma miejsce około 55 000 przypadków zmiany właściciela.
19. Inne wskazane problemy dotyczyły niewłaściwego prowadzenia odnośnej dokumentacji(2) w gospodarstwach, wiarygodności informacji dotyczących łańcucha żywnościowego (FCI), a także sporadycznie występujących problemów związanych z transponderami lub paszportami koni przeznaczonych do uboju (np. nieczytelny transponder, koń z duplikatem paszportu przekazany do uboju, mimo że nie kwalifikuje się do uboju itp.).
(2) W swojej odpowiedzi na projekt sprawozdania WO zauważył, że wymóg prowadzenia dokumentacji w gospodarstwach ma podstawę w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt.
Kontrole identyfikacji i rejestracji koniowatych Liczba
kontroli w 2018 r.
Przypadki niezgodności z wymogami odnotowane
w 2018 r.
Liczba kontroli w 2019 r.*
Przypadki niezgodności z wymogami odnotowane
w 2019 r.*
581 96 389 43
Kontrole dobrostanu koniowatych Liczba
kontroli w 2018 r.
Przypadki niezgodności z wymogami odnotowane
w 2018 r.
Liczba kontroli w 2019 r.*
Przypadki niezgodności z wymogami odnotowane
w 2019 r.*
2 221 240 1 206 137
Nadzór działalności
20. Zgodnie z ustanowionym programem audytu w 2017 r. WOC przeprowadził audyty dotyczące kontroli urzędowych w zakresie dobrostanu zwierząt podczas transportu, w tym koni, w sześciu różnych regionach. Audyty obejmowały weryfikację w miejscach gromadzenia, podczas transportu komercyjnego, w obiektach pośredników w handlu końmi oraz na poziomie rzeźni. Podczas tych audytów odnotowano pewne niezgodności z wymogami w zakresie kontroli urzędowych dobrostanu koni.
21. Oprócz tego, w 2017 r. i 2018 r. Biuro Kontroli GIW przeprowadziło dwie planowane inspekcje dotyczące identyfikacji i rejestracji koniowatych w dwóch regionach. Celem tych inspekcji była ocena koordynacji i kontroli przeprowadzanych przez WIW w zakresie prawidłowego wdrażania nadzoru w dziedzinie rejestracji i identyfikacji koniowatych oraz nadzoru PIW nad identyfikacją koni przeznaczonych do uboju, w tym weryfikacja wyników kontroli w organach wydających paszporty w odpowiednich regionach (biura wojewódzkie PZHK).
22. Do głównych zidentyfikowanych problemów należały następujące kwestie:
informacje znajdujące się w CBDK nie zawsze były aktualne i kompletne, co mogło utrudniać prawidłową weryfikację identyfikacji koniowatych na etapie przyjmowania ich na ubój (zob. pkt 23);
stwierdzono, że jedno z biur wojewódzkich PZHK nie podjęło działań, gdy poprzedni właściciele nie poinformowali o ustawowej, obowiązkowej zmianie właściciela;
w jednej z rzeźni stwierdzono, że PPPS nie przeprowadził pełnej weryfikacji identyfikacji koni przyjętych do uboju.
23. WOC wyjaśnił zespołowi audytowemu, że w związku z niezgodnościami stwierdzonymi podczas tych audytów audytowane WIW wdrożyły działania naprawcze służące realizacji zaleceń z audytów. W trakcie audytu zespół audytowy został jednak poinformowany przez upoważnionego lekarza weterynarii w jednej z rzeźni oraz przez dyrektora w wojewódzkim biurze PZHK, że nadal istnieją problemy z aktualizowaniem bazy danych. Od chwili wprowadzenia nowych informacji do bazy danych do czasu aktualizacji interfejsu dostępnego dla użytkowników mija kilka dni (aktualizacja interfejsu CBDK dostępnego dla użytkowników nie przebiega w czasie rzeczywistym – jest on aktualizowany tylko dwa razy w tygodniu).
24. W obowiązującym od 2009 r. prawie krajowym nadano IW większe uprawnienia w zakresie nadzoru nad identyfikacją koni; w szczególności przyznano WIW uprawnienia do kontrolowania organizacji zarządzających rejestrami koniowatych, ale do tej pory takie kontrole były bardzo ograniczone i obejmowały głównie wojewódzkie biura PZHK.
Wnioski dotyczące właściwych organów
25. Do przeprowadzania kontroli urzędowych w poszczególnych sektorach objętych audytem wyznaczono WO, które posiadają niezbędne uprawnienia do wykonywania swoich obowiązków i egzekwowania wymogów prawnych.
26. MRiRW ponosi ogólną odpowiedzialność za identyfikację koni, przy czym w dużej mierze przekazuje tę odpowiedzialność organizacjom prywatnym. Organy te, będące pod nadzorem WO, muszą informować WOC o wszelkich problemach związanych z wykonywaniem delegowanych zadań.
27. Wprowadzony system wymaga, aby poszczególne zaangażowane właściwe organy koordynowały i wymieniały informacje, aby zapewnić dostępność dokładnych informacji, w szczególności gdy konie są wprowadzane do łańcucha żywnościowego.
28. Istnieją środki służące do egzekwowania tych przepisów i można z nich korzystać w razie konieczności. Przeprowadzane są również działania nadzorcze (w tym audyty), które obejmują aspekty związane zarówno z identyfikacją i rejestracją koni, w które zaangażowane są również wojewódzkie biura PZHK, jak i z dobrostanem zwierząt.
5.3 REJESTRACJA STAD/POSIADACZY IZATWIERDZANIE ZAKŁADÓW PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH
Wymogi prawne
Art. 6 of rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 4 rozporządzenia (WE) nr 853/2004, art. 3 rozporządzenia (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz art. 31 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.
Art. 3 dyrektywy Rady 90/425/EWG oraz art. 9 dyrektywy Rady 96/23/WE.
Ustalenia
Rejestracja stad/posiadaczy
29. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. z 2018 r., poz. 1967, z późn. zm.) działalność polegająca na utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, w tym koni, w celu umieszczania na rynku tych zwierząt lub produktów pochodzących z tych zwierząt lub od tych zwierząt, jest działalnością nadzorowaną i co do zasady podlega rejestracji u powiatowego lekarza weterynarii właściwego dla miejsca prowadzenia działalności.
Ogólnie rzecz biorąc, posiadaczom koni przypisuje się numer siedziby stada, jeśli utrzymują oni również zwierzęta gatunków, w odniesieniu do których taka rejestracja jest wymagana w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Gospodarstwa wprowadzające na rynek konie są rejestrowane przez PLW bez nadawania numeru.
Z wymogów w zakresie rejestracji wyłączone są pomieszczenia, w których trzyma się konie tymczasowo (np. podczas wydarzeń sportowych/kulturalnych, u trenerów koni itp.).
30. Dlatego też pośrednicy w handlu końmi, którzy dostarczają koniowate do rzeźni, muszą być zarejestrowani, niezależnie od tego, czy posiadają stada. To samo ma zastosowanie do targowisk zwierząt gospodarskich lub miejsc gromadzenia dostarczających koniowate do rzeźni. Pośrednikom w handlu końmi, targowiskom zwierząt gospodarskich i miejscom gromadzenia nadawany jest numer rejestracyjny ich działalności i nakładany jest na nich obowiązek prowadzenia aktualnego rejestru przychodzących i wychodzących koni. Obecnie zarejestrowanych jest 170 pośredników w handlu końmi, 83 targowiska zwierząt gospodarskich i 11 miejsc gromadzenia.
31. Konie przeznaczone na ubój w innym państwie członkowskim mogą pozostawać w miejscu gromadzenia nie dłużej niż przez 6 dni od dnia, w którym opuściły stado pochodzenia. Konie przeznaczone na ubój wprowadzane do Polski wysyła się bezpośrednio do rzeźni (i muszą zostać poddane ubojowi najszybciej jak to możliwe) albo można je przetrzymywać nie dłużej niż przez 3–5 dni w miejscu gromadzenia. We wszystkich innych przypadkach (konie zarejestrowane lub przeznaczone do hodowli) nie istnieją wymogi dotyczące czasu, przez jaki można przetrzymywać konie w miejscu gromadzenia – czy to przed wysłaniem do innego państwa członkowskiego, czy po wjeździe do Polski.
Zatwierdzanie zakładów przedsiębiorstw spożywczych
32. Zakłady produkujące żywność pochodzenia zwierzęcego, w tym zakłady zajmujące się produkcją koniny i otrzymanych z niej produktów, są identyfikowane na podstawie ich weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego przypisywanego przez właściwego powiatowego lekarza weterynarii w czasie przyznawania zatwierdzenia.
33. Procedury zatwierdzania dla podmiotów zamierzających prowadzić działalność obejmującą produkcję zwierzęcą określono w art. 19–21 ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego. Zgodnie z tymi przepisami podmioty zamierzające prowadzić działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub remont zakładu są zobowiązane sporządzić projekt technologiczny zakładu i przesłać go wraz z wnioskiem o zatwierdzenie tego projektu powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu ze względu na planowane miejsce prowadzenia tej działalności.
34. Powiatowy lekarz weterynarii zatwierdza, w drodze decyzji administracyjnej, projekt technologiczny zakładu, jeżeli odpowiada on wymaganiom określonym we właściwym rozporządzeniu. Następnie, co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem działalności przedmiotowego zakładu, podmiot jest zobowiązany do przedłożenia powiatowemu lekarzowi weterynarii wniosku o zatwierdzenie zakładu. Po otrzymaniu wypełnionego wniosku właściwy powiatowy lekarz weterynarii rejestruje wniosek i w terminie 30 dni
przeprowadza kontrolę w zakładzie, odnotowując ustalenia na liście kontrolnej z wykorzystaniem systemu zarządzania danymi SPIWET, oraz:
a) zatwierdza warunkowo zakład jedynie w przypadku, gdy spełnia on wszystkie wymagania w zakresie infrastruktury i wyposażenia, a właściwe procedury bezpieczeństwa żywności są na etapie opracowania lub wdrożenia. Powiatowy lekarz weterynarii może przedłużyć warunkowe zatwierdzenie w drodze kolejnej decyzji administracyjnej do momentu, gdy spełnione zostaną wszystkie wymagania, jednak okres, na jaki przyznaje się warunkowe zatwierdzenie, nie może przekroczyć łącznie sześciu miesięcy;
b) zatwierdza zakład do celów określonej działalności jedynie wtedy, gdy podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze wykazał, że spełnia wszystkie odpowiednie wymagania prawa żywnościowego, jak również opracował i wdrożył procedury, w tym dobrą praktykę wytwarzania, dobrą praktykę higieniczną oraz program na podstawie systemu analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (HACCP).
35. Wykaz zatwierdzonych zakładów jest publicznie dostępny na stronie internetowej GIW.
Za aktualizację informacji w tym wykazie są odpowiedzialni powiatowi lekarze weterynarii. Jeśli działalność zakładu została zawieszona lub jeśli zakład uzyskał warunkowe zatwierdzenie, zaznacza się to w wykazie odpowiednio kolorem czerwonym lub zielonym, wraz z datą zawieszenia lub terminem ważności warunkowego zatwierdzenia. Link do rejestru zakładów: https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport- import/zywnosc-pochodzenia-zwierzecego.
36. Zespół audytowy potwierdził, że w zakładzie produkcji / rozbioru mięsa, w którym przeprowadzono wizytę, przestrzegano opisanej powyżej procedury zatwierdzania.
5.4 ORGANIZACJA IPRZEPROWADZANIE KONTROLI URZĘDOWYCH
Wymogi prawne
Wnioski dotyczące rejestracji stad/posiadaczy i zatwierdzania zakładów przedsiębiorstw spożywczych
37. Obowiązują procedury rejestracji stad i posiadaczy koniowatych w przypadkach, w których zwierzęta te są przeznaczone na ubój. W konsekwencji posiadacze koniowatych nieprzeznaczonych na ubój nie mają priorytetowego znaczenia w przypadku kontroli urzędowej i są kontrolowani głównie w razie pojawienia się problemów.
38. Obowiązują procedury dotyczące zatwierdzania i zawieszania/wycofywania zatwierdzeń zakładów produkujących koninę, zgodne z przepisami UE i odpowiednio wdrożone.
Art. 3, 8, 9, 54 i 55 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, art. 17 i 18 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 4 i 5 rozporządzenia (WE) nr 854/2004 oraz art. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005.
Art. 11 i 12 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 oraz rozdział II rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2015/1375.
Art. 3, 4, 7–9, 11 i 17 dyrektywy Rady 2009/156/WE oraz art. 3 rozporządzenia (UE) 2015/262.
Art. 10–13, 15–18 i rozdział V dyrektywy 96/23/WE, tytuł VI dyrektywy 2001/82/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz art. 8–10 dyrektywy Rady 96/22/WE.
Art. 4, tytuł II rozdział III i tytuł III rozdział I rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego).
Ustalenia
Kontrole urzędowe dotyczące identyfikacji koni i przemieszczania zwierząt 5.4.1.1 Dokument identyfikacyjny
39. MRiRW ponosi ogólną odpowiedzialność za identyfikację koni, przy czym w dużej mierze delegowało tę odpowiedzialność do PZHK oraz do czterech innych instytucji wydających paszporty. Procedurę identyfikacji koni określono w rozdziale 3 ustawy. Na podstawie procedury ustanowionej w rozdziale 3 wniosek o wydanie dokumentu identyfikacyjnego należy złożyć w terminie trzech miesięcy od dnia urodzenia konia.
40. Art. 13 pkt 3 ustawy stanowi, że CBDK powinna zawierać informacje dotyczące właściciela koniowatego, a nie jego posiadacza. Jest to niezgodne z prawem Unii.
W przypadku zmiany właściciela konieczne jest podpisanie zarówno przez starego, jak i nowego właściciela dokumentu, który musi zostać zweryfikowany przez wojewódzkie biuro PZHK w celu zatwierdzenia, wraz z uiszczeniem właściwej opłaty (zgodnie z ustawą zmianę właściciela należy zgłosić instytucji wydającej paszport w ciągu siedmiu dni). CBDK poinformowała zespół audytowy, że nie wszystkie zmiany właściciela są systematycznie zgłaszane oraz że występują pewne dodatkowe opóźnienia.
41. Kontrolę identyfikacji i rejestracji koni przeprowadzają PLW właściwi terytorialnie ze względu na adres siedziby stada. Kontrole koniowatych w gospodarstwie przeprowadzane są jako kontrole doraźne i są zgodne z istniejącymi wytycznymi.
W przypadku przeprowadzania kontroli związanych z systemem identyfikacji i rejestracji innych gatunków zwierząt, gdy w siedzibie stada znajdują się konie, zaleca się przeprowadzenie także kontroli związanych z systemem identyfikacji i rejestracji koniowatych. Urzędnicy nadzorujący miejsca skupu i sprzedaży zwierząt (tj. targowiska zwierząt gospodarskich) lub miejsca gromadzenia zwierząt, obiekty pośredników
w handlu i rzeźnie również przeprowadzają kontrole dotyczące identyfikacji i rejestracji koni na podstawie istniejących wytycznych.
42. Z czynności kontrolnych w zakresie identyfikacji i rejestracji koniowatych sporządza się protokół w postaci listy kontrolnej SPIWET. W trakcie wymienionych wyżej kontroli urzędnicy w każdym z powiatów sprawdzają:
a) czy każde zwierzę jest prawidłowo zidentyfikowane, tj. posiada transponder (u koni urodzonych po 1 lipca 2009 r.) oraz dokument identyfikacyjny;
b) czy numer transpondera w dokumencie identyfikacyjnym jest zgodny z numerem transpondera, którym oznakowane jest zwierzę;
c) czy opis zwierzęcia znajdujący się w dokumencie identyfikacyjnym jest zgodny z wyglądem zwierzęcia;
d) czy informacje znajdujące się w CBDK są zgodne z informacjami zawartymi w dokumencie identyfikacyjnym.
43. Strony paszportów wydawanych przez PZHK są uprzednio drukowane przez biuro centralne i przydzielane biurom wojewódzkim. W paszportach tych umieszcza się również szereg zabezpieczeń, które uniemożliwiają łatwe wprowadzanie zmian (znak wodny, numer paszportu wydrukowany na wszystkich numerowanych stronach połączonych metalowymi pierścieniami). W biurach wojewódzkich uprzednio wydrukowane strony wypełnia się niezbędnymi informacjami i składa się paszport.
Znaki szczególne koni wprowadza się w opisie graficznym oraz opisuje się w paszporcie. W odniesieniu do paszportów koni wydawanych przez pozostałe instytucje wydające właściwy organ zatwierdził treść paszportów – instytucje wydające paszporty mogą jednak wybrać projekt i zabezpieczenia.
44. Zgodnie z wyjaśnieniem CBDK oraz z doświadczeniami zespołu audytowego w zamierzeniu koń ma być identyfikowany, a jego paszport wydawany w roku, w którym koń się urodził. Wszystkie konie z wyjątkiem koni trakeńskich powinny mieć wszczepiony transponder przed ukończeniem pierwszego roku życia lub przed opuszczeniem stada, w którym się urodziły. W przypadku paszportów napotkanych przez zespół audytowy potwierdzono, że konie te zostały prawidłowo zidentyfikowane w terminie.
Wyłączenie koni jako zwierząt, od których lub z których pozyskuje się żywność, ma miejsce w następujących sytuacjach:
45. Konia uważa się za przeznaczonego do uboju w celu spożycia przez ludzi, o ile nie stwierdzono w sposób nieodwracalny, że nie jest przeznaczony do tego celu w sekcji III część II dokumentu identyfikacyjnego wydanego zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2015/262(3) poprzez:
(3) W przypadku koniowatych, których dokumenty identyfikacyjne wydano zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 504/2008 (które już nie obowiązuje) poprzez podpisanie sekcji IX część II.
podpis złożony przez właściciela, według jego uznania, zatwierdzony przez instytucję wydającą paszport; lub
podpisy posiadacza i odpowiedzialnego prywatnego lekarza weterynarii;
wpis dokonany przez instytucję wydającą paszport w momencie wydawania duplikatu dokumentu identyfikacyjnego lub zastępczego dokumentu identyfikacyjnego.
46. WOC wyjaśnił również, że w pewnych warunkach konie posiadające duplikat paszportu mogą zostać wprowadzone do łańcucha żywnościowego po okresie zawieszenia wynoszącym sześć miesięcy, jeżeli spełniono warunki określone w art. 31 rozporządzenia (UE) 2015/262 w stopniu satysfakcjonującym powiatowego lekarza weterynarii. Zespołowi audytowemu przedstawiono dwa takie przypadki, a zastosowana procedura była odpowiednia. Z kolei konie z zastępczymi paszportami są definitywnie wyłączone z łańcucha żywnościowego; Zapewnia to fakt, że przy wydawaniu paszportu wojewódzkie PZHK wypełnia w paszporcie właściwą sekcję wyłączającą konia z tego łańcucha.
5.4.1.2 Weryfikacja identyfikacji (transponder)
47. Od dnia 1 lipca 2009 r. wszystkie konie muszą być identyfikowane za pomocą transpondera. Transpondery są wymagane jako połączenie między koniowatym a jego paszportem, a w przypadku PZHK są dostarczane bezpośrednio przez importera po właściwej procedurze przetargowej, w następstwie której poszczególne partie transponderów są przydzielane poszczególnym wojewódzkim biurom PZHK. Każde biuro prowadzi rejestr osób dokonujących identyfikacji, którym przydzielono określoną partię transponderów, dlatego możliwe jest uzgodnienie liczby używanych transponderów.
48. Procedura w zakresie identyfikacji konia jest następująca:
właściciel składa wniosek do wojewódzkiego urzędnika PZHK;
wyznaczona osoba dokonująca identyfikacji (posiadająca zgodnie z ustawą co najmniej wykształcenie średnie) wszczepia transponder i zbiera właściwe dane z wykorzystaniem specjalnego dokumentu. Osoby dokonujące identyfikacji są urzędnikami wojewódzkich biur PZHK, a nazwisko osoby dokonującej identyfikacji jest podane w każdym odpowiednim paszporcie;
dane te są przekazywane do CBDK i drukowane na dostarczonych stronach paszportów. Strony te są potem składane i tworzą paszport;
zarówno wniosek, jak i dokument wypełniony w procesie identyfikacji są przechowywane w wojewódzkim biurze PZHK.
49. W przypadku koni zidentyfikowanych i zarejestrowanych przez pozostałe instytucje wydające paszporty implantację transpondera przeprowadzają prywatni lekarze weterynarii.
50. Zgodnie z art. 21 rozporządzenia (UE) 2015/262 WOC zatwierdził zastępczą metodę weryfikowania tożsamości około 500 koni trakeńskich (markery DNA). WOC wyjaśnił, że jest to dozwolone, ponieważ występują komplikacje związane z elektroniczną identyfikacją koni należących do tej konkretnej rasy. Informacje te przekazano Komisji Europejskiej i są one dostępnie publicznie na właściwej stronie internetowej Komisji Europejskiej dotyczącej instytucji wydających paszporty w poszczególnych państwach członkowskich (https://ec.europa.eu/food/animals/identification/equine/ms_info_en).
W obiektach pośredników handlowych, na targowiskach i w miejscach gromadzenia
51. W ramach swoich zadań dotyczących koniowatych sprowadzanych na targowiska zwierząt gospodarskich, na których odbywa się skup i sprzedaż zwierząt, w tym koni, urzędnicy muszą weryfikować tożsamość zwierząt i sprawdzać jej zgodność z danymi zawartymi w paszportach, które muszą towarzyszyć zwierzętom. W przypadku koni przeznaczonych na ubój muszą także sprawdzić, czy dostępny jest również właściwy dokument zawierający informacje dotyczące łańcucha żywnościowego. Podobne kontrole przeprowadza się w obiektach pośredników handlowych.
52. W lokalizacjach, w których przeprowadzono wizyty (obiektach pośredników handlowych, targowiskach zwierząt gospodarskich i miejscach gromadzenia), spełnione były ogólne unijne wymogi pod względem infrastruktury, a w odniesieniu do niezgodności wykrytych podczas poprzednich kontroli przeprowadzono odpowiednie działania następcze i przestrzegano minimalnej częstotliwości kontroli. W jednym przypadku zespół audytowy miał możliwość obserwowania przebiegu procedury podczas wysyłania koni do innego państwa członkowskiego na ubój, co odbywało się zgodnie z obowiązującymi wytycznymi. Kontrole urzędowe obejmują wymogi dotyczące zarówno dobrostanu zwierząt, jak i identyfikacji i rejestracji koni (w związku z informacjami dostępnymi w CBDK).
53. W obiekcie pośrednika handlowego, w którym przeprowadzono wizytę, prowadzony rejestr nie odzwierciedlał rzeczywistości, ponieważ konie pozostawały nawet przez kilka tygodni w miejscu gromadzenia w innej lokalizacji, co nie zostało odpowiednio odnotowane. Podczas kontroli urzędowej nie odnotowano tej niezgodności.
W rzeźniach
54. Właściwe organy nałożyły obowiązek kontroli identyfikacji zwierząt na poziomie rzeźni w celu zapewnienia, aby ubojowi poddawano jedynie kwalifikujące się konie. Wydaje się, że system działa w sposób satysfakcjonujący: po wstępnym dopuszczeniu przez PPPS następuje badanie przedubojowe przeprowadzane przez urzędowe służby, wnikliwa 100-procentowa weryfikacja koni (w drodze kwerendy w CBDK) oraz prowadzone są dalsze kontrole na linii ubojowej (rejestrujące liczbę transponderów).
55. Obowiązuje procedura w przypadkach rozbieżności między informacjami zawartymi w paszporcie a CBDK, w ramach której upoważniony lekarz weterynarii może wstrzymać ubój konia na okres 72 godzin, podczas którego upoważniony lekarz
weterynarii zwraca się o dalsze wyjaśnienia i informuje odpowiedni PIW. To samo ma zastosowanie do wszelkich innych wykrytych nieprawidłowości. Konie wprowadzane do pomieszczeń rzeźni nie mogą ich opuścić i muszą zostać poddane ubojowi lub eutanazji w inny sposób, jeżeli zostaną uznane za niezdatne do spożycia przez ludzi.
W przypadku przeznaczonych na ubój koni przybywających z innego państwa członkowskiego kontrole urzędowe obejmują jedynie zgodność ich identyfikacji z informacjami zawartymi w paszportach. Informacji zawartych w paszporcie nie weryfikuje się w bazie danych państwa członkowskiego pochodzenia(4).
56. Podczas kontroli w zakładach zespół audytowy mógł zweryfikować wdrażanie wymogów, zarówno w odniesieniu do obowiązków PPPS, jak i obowiązków urzędowych lekarzy weterynarii. Dostępne były udokumentowane dowody potwierdzające wykrycie braków i podjęcie działań, w tym zniszczenie tusz z brakującą identyfikacją lub w związku z kwestiami dotyczącymi paszportów. Prawie w ogóle nie odnotowywano zabiegów w paszportach koni, które nadal kwalifikują się do uboju.
57. Po unieważnieniu paszportów przez personel rzeźni (przez przedziurawienie albo odcięcie krawędzi) w paszportach tych umieszcza się pieczęć z datą uboju, są one podpisywane przez upoważnionego lekarza weterynarii, a następnie zwracane zwykłą pocztą do instytucji wydającej paszporty (w ciągu 30 dni od daty uboju). Zagraniczne paszporty również zwraca się do instytucji wydających paszporty w poszczególnych państwach członkowskich pochodzenia.
58. Urzędowy lekarz weterynarii jest zobowiązany do wysłania do PIW drogą mailową w ciągu siedmiu dni od uboju informacji dotyczących koni poddanych ubojowi. Lista poddanych ubojowi koni zawierająca wszystkie istotne informacje jest przygotowywana przez PPPS, weryfikowana przez upoważnionego lekarza weterynarii, a następnie przekazywana PIW. Podczas wizyty w jednym z PIW zespół audytowy poinformowano, że urzędnicy przeprowadzają dodatkową weryfikację dokładności informacji znajdujących się na tej liście (np. kwalifikowalności do uboju), a następnie przekazują właściwą listę do poszczególnych instytucji wydających paszporty. PIW poinstruowano również, aby ponadto wysyłał te informacje co miesiąc do WIW, a WIW przekazuje je również centralnie do GIW.
59. Po uprzedniej konsultacji z właściwym WIW, PIW, w którym przeprowadzano wizytę, postanowił przystąpić do wykonywania dodatkowych weryfikacji danych z transponderów (kontroli wiarygodności) pochodzących od poddanych ubojowi koni w CBDK. Te wzmożone kontrole obejmowały również drugą kontrolę paszportów koni.
W niektórych przypadkach stwierdzono pewne niedociągnięcia w związku
(4) W swojej odpowiedzi na projekt sprawozdania WO zauważył, że status koni wysyłanych do rzeźni w Polsce (ze świadectwem zdrowia) powinien zostać zweryfikowany w Centralnej Bazie Danych przy certyfikacji przez urzędowego lekarza weterynarii państwa pochodzenia. Przy poświadczaniu zdrowotności i certyfikacji przesyłek obowiązuje zasad wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Ponadto, GLW zasugerował PZHK przeprowadzanie weryfikacji w państwie pochodzenia statusów wszystkich koni
z aktualizacją CBDK. Rozbieżności te zostały przekazane władzom regionalnym w celu podjęcia dalszych działań, jak również administratorowi CBDK.
Podczas transportu
60. Podczas transportu żywych koni nie przeprowadza się żadnych szczególnych kontroli weryfikujących identyfikację. Kontrole takie przeprowadza się w gospodarstwach (podczas załadunku zwierząt) i, jak już wspomniano, w rzeźniach. Pojazdy transportujące zwierzęta muszą posiadać zezwolenie i są sprawdzane celem weryfikacji, czy spełniają odpowiednie wymagania podczas transportu (tj. wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt i dezynfekcji).
W gospodarstwach
61. Kontrole urzędowe w gospodarstwach trzymujących zwierzęta gospodarskie (zarejestrowane lub nie(5)) pod kątem wymogów w zakresie dobrostanu/zdrowia zwierząt przeprowadza PIW na zasadzie 5% rocznie (tj. 5% każdego gatunku), jak określono w odpowiednim podręczniku(6). Według WOC takie kontrole obejmują również pewne aspekty identyfikacji koni, chociaż nie są one wyraźnie wymienione na liście kontrolnej.
62. Kontrole urzędowe torów wyścigów konnych lub szkół jeździeckich mają miejsce w przypadkach, gdy konie przeznaczone do uboju mają być przewiezione do miejsc gromadzenia, z których są następnie wysyła się je do innych państw członkowskich (zob. pkt 79), gdy konie wysyła się bezpośrednio do innych państw członkowskich lub państw trzecich w celu wydania odpowiedniego świadectwa zdrowia lub w przypadku skarg.
Fabryki produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego
63. Padłe zwierzęta są odbierane przez przedsiębiorstwa utylizacyjne, które prowadzą działalność w kraju, przy czym w przypadku koni należących do rolników część kosztów transportu/utylizacji pokrywa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Właściciel zakładu utylizacyjnego, w którym przeprowadzono wizytę, wyjaśnił zespołowi audytowemu, że z chwilą odbioru martwego konia jego właściciel lub przedstawiciel właściciela musi podpisać pokwitowanie (kopia dokumentu jest również przekazywana właścicielowi lub jego przedstawicielowi). Paszport konia jest przekazywany osobie odpowiedzialnej za odbiór zwierzęcia, która sprawdza, czy informacje zawarte w paszporcie (tj. dane właściciela i ogólny opis konia, który ma
(5) W odniesieniu do koni PIW może wyszukać w CBDK adres podany przez właściciela podczas procesu rejestracji konia. Zdarza się, że konie są trzymane gdzie indziej, a nie pod tym konkretnym adresem, dlatego konieczne jest skontaktowanie się z właścicielem, aby ustalić, gdzie rzeczywiście przebywa koń.
(6) W swojej odpowiedzi na projekt sprawozdania WO zauważył, że kontrole urzędowe przeprowadzane w gospodarstwie mające na celu również sprawdzenie wymagań weterynaryjnych określone są w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, jakie muszą spełniać gospodarstwa w przypadku, gdy zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego pochodzące z tych gospodarstw są wprowadzane na rynek (Dz.U.
z 2003 r. Nr 168, poz. 1648).
zostać odebrany) są prawidłowe. Nie przeprowadza się jednoczesnych weryfikacji w celu sprawdzenia, czy numer transpondera jest zgodny z numerem w paszporcie.
64. Fabryka produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego zawiadamia PIW o przybyciu padłych zwierząt. PIW wyjaśnił zespołowi audytowemu, że w przypadku, gdy urzędowy lekarz weterynarii przeprowadza w fabryce wizytę w związku z pełnieniem przez niego innych należących do niego obowiązków – np. pobierania prób pod kątem występowania gąbczastej encefalopatii bydła – w ramach wykonywanych zadań sprawdza on również transponder i weryfikuje informacje zamieszczone w paszporcie.
Rzeczywista dokumentacja tego procesu nie jest jednak przechowywana, nie można było więc tego potwierdzić w toku audytu.
65. Procedura przewiduje unieważnienie paszportów, opatrzenie ich adnotacją o dacie przekazania konia do utylizacji i przesłanie pocztą do najbliższego wojewódzkiego biura PZHK lub do właściwego organu wydającego paszporty. Transponder zostaje utylizowany wraz z tuszą. Nie ma wymogu, aby fabryka produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego odczytywała transponder konia przekazanego do utylizacji celem porównania informacji zawartych w transponderze z informacjami zamieszczonymi w paszporcie, ani aby prowadziła rejestr numerów zniszczonych transponderów.
66. W przypadku gdy paszport nie jest dostępny, osoba odpowiedzialna za odbiór sporządza adnotację na dokumencie towarzyszącym zwierzęciu oraz informuje o tym PIW (również w takim przypadku nie ma odniesienia do numeru transpondera). Personel PIW, z którym zespół audytowy się spotkał, wyjaśnił, że w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości personel gromadzi kopie odpowiednich dokumentów i, jeżeli zapadnie taka decyzja, wszczyna dochodzenie.
67. W fabryce produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, w której przeprowadzono wizytę, PPPS stwierdziło, że nigdy nie spotkało się z przypadkami, w których paszporty nie były dostępne przy odbiorze, z przypadkami nieczytelnych lub wielu transponderów, ani też z końmi z wadliwą identyfikacją / błędnym paszportem. Nie było jednak żadnych udokumentowanych dowodów przeprowadzenia odpowiednich kontroli, które potwierdziłyby te stwierdzenia. Urzędowy lekarz weterynarii potwierdził, że w żadnym z przedstawionych paszportów nie ma wzmianki o jakimkolwiek użyciu weterynaryjnych produktów leczniczych.
5.4.1.3 Baza danych
68. W przepisach krajowych przewiduje się, że konie rejestruje się w CBDK według właściciela, a informacje dotyczące miejsca (adresu) są informacjami podanymi przez właściciela podczas rejestracji i mogą różnić się od miejsca, w którym koń jest rzeczywiście trzymany.
69. PZHK oświadczył, że właściwym organom innych państw członkowskich nie udzielono dostępu do CBDK. Jest to sprzeczne z wymogami art. 40 ust. 2 lit. b) rozporządzenia
(UE) 2015/262. Zauważył on również, że nie otrzymał od innych państw członkowskich indywidualnych wniosków o udostępnienie danych zgromadzonych w bazie danych.
70. CBDK ma zainstalowane zabezpieczenia w celu uniknięcia ponownego wprowadzenia konia, który został już usunięty z bazy danych. Informacje o wszelkich tego rodzaju próbach są przekazywane do odpowiedniego PIW. GIW analizuje dane zawarte w CBDK i może przedstawiać pewne sugestie, które mogą zostać uwzględnione w kontekście dobrej współpracy. Personel wojewódzkiego biura PZHK, w którym przeprowadzono wizytę, wytłumaczył, że odpowiada na zapytania WO.
71. Zespół audytowy przeprowadził szereg kontroli wiarygodności w zakresie odpowiedniej aktualizacji CBDK i w większości przypadków informacje w bazie danych były aktualne.
72. Zespół audytowy ustalił, że jeden z organów wydających paszporty, który był odpowiedzialny za rejestrację koni wyścigowych lub konkursowych, nie przekazywał prawidłowo informacji o śmierci zarejestrowanych koni do CBDK. Ponadto w jednym ze zbadanych paszportów wydanych przez ten organ stwierdzono, że chociaż konia zarejestrowano z opóźnieniem, nie został on wykluczony z łańcucha żywnościowego zgodnie z wymogami rozporządzenia (UE) 2015/262.
73. Porównując liczbę koni zadeklarowanych jako martwe w CBDK z liczbą koni poddanych utylizacji można stwierdzić, że w przypadku znacznej liczby koni poddanych utylizacji informacje te nie są prawidłowo przekazywane do CBDK (zob. tabela 4) ani przez fabryki produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, ani przez inne organy wydające paszporty, które mogłyby posiadać takie informacje na temat zarejestrowanych przez nie koni.
Tabela 4: Liczba martwych koni zgłoszona w ciągu roku
Rok
Liczba martwych koni zgłoszona do
CBDK
Liczba martwych koni wysłanych do fabryk produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego (według informacji dostępnych
dla WOC)
2016 2 437 4 577
2017 2 282 4 606
2018 2 729 5 651
Ogółem 7 448 14 834
74. Należy również wziąć pod uwagę możliwość, że posiadacze koni nie spełniają wymogów określonych w art. 35 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2015/262, co mogłoby również wyjaśniać rozbieżności między danymi zgromadzonymi w CBDK a liczbą koni poddanych utylizacji. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez WOC w ciągu ostatnich trzech lat do fabryk produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego wysłano
14 834 konie, natomiast liczba martwych koni zgłoszonych do CBDK (bezpośrednio lub przez inne organy wydające paszporty) w tym samym okresie wynosiła 7 448.
5.4.1.4 Kontrole przemieszczania
75. Wpisy w CBDK opierają się na własności, dlatego informacje w bazie danych zawierają jedynie szczegóły dotyczące informacji dostarczonych przez właściciela. Właściciele mają obowiązek powiadamiania o każdej zmianie własności, co wymaga rejestracji przez wojewódzkie biuro PZHK, ale nie istnieje obowiązek podawania rzeczywistego miejsca, w którym trzymany jest koń.
Przemieszczanie wewnątrzunijne
76. W przypadku gospodarstw lub miejsc gromadzenia, z których konie mają być wysyłane do innych państw członkowskich w ramach handlu wewnątrzunijnego, kontrole te są bardziej szczegółowe, co opisano poniżej. W takich przypadkach kontrole urzędowe musi przeprowadzić powiatowy urzędowy lekarz weterynarii, który musi również przygotować i podpisać odpowiednie świadectwa. Zespołowi audytowemu przedstawiono rzeczywisty przypadek przeprowadzania przez personel urzędowy kontroli przesyłek koni skierowanych do uboju w innych państwach członkowskich – kontrole te były zgodne z obowiązującymi procedurami.
77. Urzędowy lekarz weterynarii odpowiedzialny za nadzór nad gospodarstwem utrzymującym zwierzęta lub miejscem gromadzenia zwierząt wykonuje w tych przypadkach następujące czynności (PPPS musi powiadomić PIW o planowanej wysyłce z 24-godzinnym wyprzedzeniem):
a) weryfikuje w CBDK dane dotyczące koni zgłoszonych do wysyłki w celu ustalenia, czy informacje w bazie danych odpowiadają informacjom dostarczonym przez PPPS;
b) odwiedza gospodarstwo, w którym trzymane są konie przeznaczone do wysyłki i przeprowadza fizyczną kontrolę identyfikacji każdego konia zgłoszonego do wysyłki poprzez weryfikację zgodności opisu, płci i wieku konia, wskazanych w dokumencie identyfikacyjnym, ze zwierzęciem przeznaczonym do wysyłki.
Jeśli w dokumencie identyfikacyjnym znajduje się informacja o oznakowaniu konia również przy użyciu transpondera elektronicznego – co dotyczy koni urodzonych po dniu 1 lipca 2009 r. – urzędowy lekarz weterynarii weryfikuje zgodność kodu transpondera podanego w dokumencie identyfikacyjnym z kodem transpondera danego konia;
c) sprawdza, czy zwierzęta są zdrowe (48 godzin przed wysyłką) oraz wystawia i podpisuje odpowiednie świadectwo zdrowia.
78. W przypadku zgodnego z wymogami wyniku kontroli identyfikacji koni, urzędowy lekarz weterynarii wpisuje odpowiednie dane do dokumentu identyfikacyjnego w sekcji
„Kontrola tożsamości opisanego konia”. W przypadku dokumentu identyfikacyjnego konia przeznaczonego do uboju urzędowy lekarz weterynarii wpisuje na pierwszej
stronie dokumentu następującą informację: „Kontrola w celu wysyłki w ramach handlu – adnotacja w sekcji »kontrola tożsamości opisanego konia«” i podpisuje dokument identyfikacyjny. Jeżeli podczas takiej kontroli urzędowy lekarz weterynarii wykryje problemy związane z dokumentacją konia lub jeżeli w dokumencie znajduje się informacja wskazująca, że dany koń był poddany leczeniu, które kategorycznie wyklucza go z uboju z przeznaczeniem do spożycia przez ludzi, wówczas taki koń nie zostanie wysłany do uboju.
79. Jeżeli przed wysyłką konie sprowadza się z różnych gospodarstw do miejsca gromadzenia, urzędowy lekarz weterynarii wydaje częściowe świadectwo zdrowia, które jest wymagane podczas przemieszczania koni z gospodarstwa do miejsca gromadzenia.
Podczas rozładunku, a przed wydaniem i podpisaniem świadectwa zdrowia, urzędowy lekarz weterynarii odpowiedzialny za nadzorowanie miejsca gromadzenia sprawdza, czy:
a) koniom towarzyszy takie częściowe świadectwo zdrowia;
b) liczba koni wskazana na wspomnianym powyżej świadectwie zdrowia odpowiada liczbie koni znajdujących się w pojeździe przeznaczonym do transportu oraz jest zgodna z liczbą dokumentów identyfikacyjnych towarzyszących koniom;
c) konie zostały przemieszone bezpośrednio z gospodarstwa pochodzenia do miejsca gromadzenia, sprawdzając datę i godzinę wyjścia z gospodarstwa oraz odległość między gospodarstwem pochodzenia a miejscem gromadzenia;
d) opis, płeć i wiek konia wskazane w dokumencie identyfikacyjnym odpowiadają danym zwierzęcia przywiezionego do miejsca gromadzenia oraz czy informacje dotyczące właściciela konia podane w specyfikacji nabycia lub na fakturach odpowiadają danym właściciela wskazanego w dokumencie identyfikacyjnym.
Jeżeli dokument identyfikacyjny zawiera informacje dotyczące identyfikacji konia przy użyciu elektronicznego transpondera, urzędowy lekarz weterynarii sprawdza, czy numer transpondera umieszczony w paszporcie jest prawidłowy.
80. W przypadku wewnątrzunijnego przemieszczania właściciel jest zobowiązany przekazać do CBDK dane koni wysłanych do ich miejsca przeznaczenia. Jeżeli chodzi o konie wysyłane do innych państw członkowskich w celu uboju, administrator CBDK wyjaśnił, że prawie nigdy nie otrzymuje informacji zwrotnych potwierdzających, że konie poddano ubojowi, ani unieważnionych paszportów koni poddanych ubojowi. CBDK obejmuje zatem wpisy dotyczące koni, co do których nie ma żadnego potwierdzenia, że zostały poddane ubojowi, ale jedynie wskazanie, że wysłano je do innego państwa członkowskiego.
81. Ponadto w odniesieniu do przemieszczania żywych koni w ramach wewnątrzunijnego handlu PIW prowadzą kontrole fizyczne / kontrole w zakresie identyfikacji 5% koni przeznaczonych do chowu i produkcji przybywających z innych państw członkowskich na podstawie analizy ryzyka.
Wnioski na temat kontroli urzędowych dotyczących identyfikacji koni
