UKD 550.8 :551.72/.78 +533.3/.9.04.003.1(438):061.6.055.1: 55(438)"1919/1979"
Roman OSIKA
Omówiono prace geologiczno-poszukiwawcze przeprowadzone w Polsce w latach 1919 -1979, a zwłasz
cza w 1953 -1979, w wyniku których zbadano prom utworów na obszarach platformowych i orogenicznych. W wielu okresach geologicznych stwierdzono nowe złoża kopalin i odkryto złoża su- rowców mineralnych o dużym znaczeniu gospodarczym wśród skał: prekambryjskich rudy ilmeni- towo-magnetytowe na obszarze suwalskim; karbońskich - węgle kamienne na Lubelszczyźnie, perm- skich - złoża rud miedzi i gazu ziemnego na monoklinie przedsudeckiej oraz złoża soli kalnie:nnych i potasowych w okolicach Zatoki Puckiej; triasowych - nowy okręg złóż rud cynku i ołowiu w Zawiercia; trzeciorzędowych _. siarka rodzima na przedgórzu Karpat, węgiel brunatny w środkowej,
zachodniej i południowo-zachodniej Polsce. Dla utworów i fanerozoicznych wyko- nano wstępną ocenę formacji geologiczno-złożowych i zasobów perspektywicznych złóż kopalin, które
będą szczegółowiej badane w dalszej działalności Instytutu Geologicznego.
WSTĘP
W Polsce można wyróżnić wiele serii lub masywów i metamorficznych, w których stwierdzono to złoża surowcow o znaczeniu gospodarczym, bądź też określono formacje interesujące pod dem poszukiwawczym. Niektóre z nich odkryto do 1939r. Dynamiczny prac geofizycznych i kompleksowych badań geologiczno-poszukiwawczych, st(a- ty graficznych, petrograficznych i geochemicznych po drugiej wojnie światowej doprowadził do odkrycia przez Instytut Geologiczny wielu nowych złóż, a przede wszystkim złóż kopalin stałych, które po zagospodarowaniu stały się poważnym źródłem dochodu narodowego; inne obiekty złożowe są przewidziane do zagospo- darowania w najbliższej przyszłości.
Opracowanie wykonano na podstawie prac wykazanych w piśmiennictwie,
a szczególnie następującym autorów: E. Ciuk. J. Porzycki - węgiel kamienny
A. Witkowski, - uran; R. Osika, E. Gospodarczyk, i olow; M. Szala-
S. Pawlow-
Orska kamienne
... -... , ... H. Kosciowko, Z. Ko-
o ... u ... "'. S.
ZloZa 0 duiym znaczeniu gospodarczym glownie wsrod skal karbonskich, permskich, triasowych trzeciorz~dowych, w
geologiczno-zlozowych. W prekambrze jest to formacja
zwi,!-zana z w karbonie w~glowa
Zall!teble Wt:l!lOIWt: na obszarze w permie formacja gazo- i ropo- oraz solonosna, a 'w formacja cynkowo-olowiowa obszar rud cynkowo-olowiowych). Dose dobrze przebadano, jurajskie for- rud zelaza i kredow,!- formacj~ fosforytow,!-. W l,!-dowych utworach miocen- stwierdzono formacje w~gli brunatnych, a w trzeciorz~dzie morskim formacj~
siarkonosn,!- oraz ropo- i gazonosn'!-. W utworach czwartorz~dowych i w starszych skalach odsloni~tych stwierdzono nowe formacje surowcow skalnych, a we wgl~b
strukturach nowe poziomy wod mineralnych, slodkich i termalnych. Oprocz formacji i obszarow geologiczno-zlozowych stwierdzonych istniej,!- formacje geologiczno-zlozowe przypuszczalne, przedstawione w tab. 1 - 3.
MINERALIZACJA ZWli\ZANA Z INTRUZJAMI MAGMOWYMI I METAMORFIZMEM
Badania mineralizacji w utworach prekambryjskich prowadzono w polnocno- -wschodniej Polsce, w .sudetach i bloku przedsudeckim.
SUROWCE MINERALNE W UTWORACH PREKAMBRYJSKlCH NE POLSKI
Badania podloZa krystalicznego na obszarze platformy prekambryjskiej,
rozwini~te pod koniec lat pi~edziesi'!-tych, prowadzone S'!- do dzis. Perspektywiczne
wzgl~dnie przypuszczalnie perspektywiczne s'!: serie gnejsowo-amfibolitowe, ma- sywy norytowo-anortozytowe, masywy alkaliczne i alkaliczno-ultrazasadowe oraz formacja jaspilitowa.
Zasadowe skaly dolnoproterozoiczne S'!- reprezentowane przez ortoamfibolity
wyst~puj,!-ce wsrod kompleksow gnejsowych na obszarze augustowskim i bialo- . stockim (gl~bokose 380 - 500 m), gdzie· tworz'!- male struktury 0 powierzchni od . kilku do kilkunastu km2• W wierceniach badawczych zarejestrowano w tych utwo-
rach mineralizacj~ miedziowo-niklow,!-. Warto zaznaczye, ze w strefie Limpopo tarczy afrykanskiej oraz w innych obszarach tarczowych znane S,!- zloza zawieraj,!ce ponad 1% Cu i ponad 1% Ni. Na tej podstawie mozna wi~ s,!dzie, ze ortoamfi- bolity w podloZu NE Polski S'!- perspektywiczne. Badania tych utworow powinny bye intensyfikowane.
Formacje geologiczno-zloio'We z'Wi~ane z intrnzjami magmowymi i skalami metamodicznymi (bez suro'Wco'W skalnych)
Rodzaje Formacje Formacje
Wiek skal koncentracji o ustalonej o przypuszczalnej
mineralnych perspektywicznosci perspektywicznosci formacja wod mineralnych zwi~-
wody mineralne zana z postorogenicznym mag- matyzmem i aktywizacj~ tekto- -
niczno-magmow~
mineralizacja zwi~zana z akty-
baryt, fluoryt i in. wizacj~ tektoniczno-magmow~ - zloia barytu i fluorytu
Utwory i mineralizacja zwi~zana z akty- mineraliza-
rudy Fe, piryt i in. wizacj~ tektonicz~ w G6rach cja wieku Swi~tokrzyskich i in. (zloie Rud-
waryscyj- ki i in.)
skiego
rudy polimetali skaJy intruzywno-wulkaniczne
(Cu,Mo,Zn,Pb,Ag) - na obszarze Sudet6w i bloku
, przedsudeckiego
formacja metalogeniczna w skar-
rudy polimetali nach zwi~zanych z granitoidami
(Sn, W, Mo) - i z apikalnymi cz~sciami intruzji
zakrytych w Sudetach i w rej.
Mrzyglodu
Utwory pierwiastki ziem pegmatyty w G6rach Sowich
-
prekam- rzadkich i G6rach Izerskich
bryjskie
formacja cynonosna w lupkach zregenero- rudy Sn, Co
wane w chlorytowych G6r Izerskich
orogenezie
rudy Cr, Ni, Cu, ultramafity i mafity bloku przed-
waryscyj- nefryty, magnezyty, wietrzenio- skiej magnezyty, wie-
we rudy Ni sudeckiego i Sudet6w oraz pro-
trzeniowe rudy Ni dukty p6zniejszego ich wietrzenia
U, Th, TR, Nb, alkaliczne i alkaliczno-ultraza-
Zr - sadowe masywy w NE Polsce
(elcki i· tajnowski)
Fe formacja jaspilitowa w skalach
Utwory proterozoicznych w rej. Lochowa
prekam- formacja ilmenitowo-magnety-
bryjskie
Fe, Ti, V towa w suwalskim masywie anOf- -
tozytowym
kompleks gnejsowo-amfibolito-
Cu, Ni - wy obszaru augustowskiego i
bialostockiego
Zasadowe skaly proterozoiczne w NE Polsce wyst~puj~ w kilku masywach, przy czym do wi~kszych naleZy masyw suwalski 0 powierzchni okolo 300 km2.
Zbudowany jest on z anortozytow, a na jego peryferiach wyst~puj~ noryty i gabro- W -1962 r. w Krzeiniance kolo Suwalk w skalacn anortozytowych od- wanadonosne rudy ilmenitowo-magnetytowe z akcesorycz:Qymi siarczkami
Ni, Co. W wyniku dalszych prac poszukiwawczo-rozpoznawczych udo- kumentowano tu okolo kilkaset
mm
ton rudy, a zasoby prognostyczne ocenia si~ na okolo par~set mm ton W najblizszych latach b~~ korttynuowane prace poszuki- wawczo-rozpoznawcze na anornaliach geofizycznych Udryii i Jeleniowo, polo- zonych na wschod od zloZa Krzemianki. Powinno si~ rozwin~e rowniez badania w peryferycznych cz~sciach tego masywu w celu wyjasnienia mineralizacji mie- dziowo-niklowej. Ogolniebior~c, na obszarze suwalskim istnieje jui: obecnie wy-starczaj~ca baza zasobowa do rozwoju kopalnictwa rod metali.
W NE Polsce stwierdzono rowniez ultrazasadowo-alkaliczne masywy wieku proterozoicznego i mlodsze, z ktorymi mo~ bye zwi~zane apatyty i mineralizacja pierwiastkow ziem rzadkich oraz innych kopalin. Niewiel~ koncentracj~ pier- wiastkow ziem rzadkich stwierdzono w karbonatytach masywu Tajna. Dalsze badania prowadzone ~ na masywie gdzie zarejestrowano podwyzszone zawartosci U, Nb, Zr~
W utworach proterozoicznych stwierdzono rowniez kwarcyty ktore
~ odpowiednikiem formacji jaspilitowej Ukrainy; w otworze Lochow 2 na
gl~b. okolo 2400 m nawiercono ponad 30 m rudy zawieraj~cej okolo 36% Fe.
Ze wzgl~du jednak na gl~bokie polozenie kwarcyty te nie budZ<i obecnie zaintere ..
sowania przemyslowego.
SUROWCE MINERALNE W UTWORACH KRYST ALICZNYCH DOLNEGO SL\SKA
Badanie mineralizacjii poszukiwanie zloz kopalin na obszarze Sudetow i bloku przedsudeckiego zostaly podj~te przez Instytut Geologiczny pod koniec lat czter- dziestych i prowadzone s~ do dzis. Do bardziej interesuj~cych pod wzgl~dem
poszukiwawczym nale~ skaly ultrazasadowe i zasadowe bloku przedsudeckiego i skaly metamorfiku izerskiego.
Skaly zasaddwe i ultrazasadowe na bloku przedsudeckim i w Sudetach od-
sloni~te ~ na powierzchni okolo 280 km2• Byly badane pod k~tem poszukiwania zloz chromitow i siarczkowych rud miedziowo-niklowych oraz krzemianowych rud niklu i magnezytow zwi~zanych z pozniejszym wietrzeniem skal ultrazasadowych.
W nawi~zaniu do malego zloZa chromitow w T~padlach przeprowadzono nie- liczne wiercenia kontrolne, w ktorych stwierdzono jedynie niewielkie wtorne kon- centracje chromitow.
Skromne s~ rowniez bezposrednie oznaki siarczkowej mineralizacji niklowo- -miedziowej. Na podstawie wynikow zdj~ litochemicznych i hydrochemicznych, przeprowadzonyrh w niektorych strefach masywow, nie mozna bylo wydzielie wyraznych anomalii.
Na tarczy baltyckiej, kanadyjskiej i na waryscyjskich masywach ultrazasado- wych i zasadowych znane ~ powazne zloZa rud niklowo-miedziowych. Brak wy- razniejszej mineralizacji siarczkowej w masywach ultrazasadowych i zasadowych Dolnego SIfJ:ska moze bye zwi~zany b~dZ to z charakterem pierwotnej rnagmy, zubozonej w te skladniki, b~dZ tez - co jest bardziej prawdopodobne - z nie-
wystarczaj~c~ ilosci~ przeprowadzonych dotychczas badan.
W wyniku wietrzenia chemicznego dolnosl~skich skal ultrazasadowych powstaly saprolitowe zloZa rud niklu. W Szklarach i na innych masywach polozonych w rej.
ZfJ:bkowic Sl~skich, Sobotki i Gogolowaprzeprowadzono badania litochemiczne
... " ' .. "l ... " ' , U U , W ktorych koncentracja niklu jest zmienna i waha si~ 0,2-0,5% Ni,
"""'1IrI'7'''''' jest wyzsza. Aktualnie koncentracje te nie mog~ bye wykorzystane gos-
podarczo. .
W szerokim zakresie prowadzono badania zl6z magnezytow w rejonie Z~b
kowic Sl~skich i Sobotki. W wyniku tych prac okreslono kierunki dla rozwoju kopalnictwa, tego surowca w okolicach Braszowic i odkryto nowe zloze magne- zytow w Wirach kolo Gogolowa, gdzie podj~toeksploatacj~ podziemn~.
Dla sprecyzowania polozenia perspektywicznych stref dla poszukiwania chro- siarczkowych rud niklowo-miedziowych, i azbestu; malgnez~rto'w
i wietrzeniowych rud niklu oraz serpentynitow do wyrobow t",.,,,t,,,, .. u t
wych winny bye na szerok~ skal~
giczno-geochemiczne dolnosl~skich ultramafitow.
W Sudetach, a zwlaszc711 w Gorach Sowich badano pegmatyty na_ zawartose i innych pierwiastkow rzadkich. Pr ace w tym kierunku b~illt kontynuowane.
ostatnim dziesi~cioleciu rozwini~to na du~ skal~ badania rud cyny i wiastk6w ziem rzadkich w G6rach Izerskich i we oslonie
W do
fud cyny w ktorych w 1978 r.
wst~pne badania
lr .. "tpr'l-:l geologiczne, oznaki i znaczne zasoby prognostyczne rud cyny, na tym obszarze mozliwose powi~kszenia
bazy udokumentowanych zasob6w tego cennego surowca. Pr ace w tym kierunku
b~d~ nadal kontynuowane.
W masywu izerskiego przeprowadzono rowniei: badania nlP'TU)'"!!:} I:!t Ic,-'\UT
Na podstawie zdj~e geologicznych i robot .... '" ."''"'',''''' hornfelsow Wysokiego
tych pierwiastkow. Dalsze badania ~
metamorfiku
L< .... ,"" .. ... ' ' ' ' .. ..., poszukiwan surowcow u"''-v., ... '' v u rO:lWJml(~to badania lupkow kwar-
,.,.""'A,,n1l"1'\ wyst~pujq.cych w oslonie masywu strzelin-
okreslono zasoby perspektywiczne w w Jeglowej. Bada-
"""Hn1.<Y7 lyszczykowe w Gorach Izerskich oraz w Sudetach
Wschodnich prace na obszarze w od-
niesieniu do z16z marmurow oraz czystych dolomit6w dla nr",prrnTc,hl c~era,mlczl1egp
i
SUROWCE MINERALNE ZWI1\ZANE Z G6ROTWOREM WARYSCYJSKIM I AKTYWIZACJA TEKTONICZNO-MAGMOWA
w szerokim zakresie badania waryscyj- badania surowcow skalnych na obszarze Dolnego ,Slq.ska oraz w mnleJszym w G6rach Swi~tokrzyskich. Przeprowadzono takZe badania z16z i wyst~pien rod w okrywie karkonoskiego Mie- dziana Miedzianka), ma~WU Zlotego Stoku arsenu w
oraz badania fluoryt6w w Snieznika. W tych prac nHVM.Ttn W Kletnie oraz zloZe 'w Stanislawowie, ktore obok
szewie stanowi powazn~ baz~ zasobow~ tego surowca. W ostatnim dziesi~cio-
leciu podj~to badania wgl~bnej budowy Sudetow dla m.in. mineralizacji w zakrytych strukturach waryscyjskich. W tym przeprowadzono badania magnetyczne oraz litochemiczne i szlichowe. Dalsze prace ~d~ polegaly m.in. mineralizacji, w gl~bszych strefach Sudetow, zwi~zanej
ze i w apikalnych cz~sciach zakrytych.
Intersuj,);ce S'! rowniez wulkanity na obszarze Sudetow i bloku przedsudeckie- go, z ktorymi mog'); bye zwi,);zane rudy polimetali, a zwlaszcza rudy miedzi. Dla . zbadania ich perspektywicznosci naleZy przeprowadzie w szerokim zakresie ba-
dania petrograficzno-geochemiczne, a nast~pnie wykonae -analiz~ formacyjno- -metalogeniczn,);.
W latach pi~edziesi');tych i szesedziesi');tych, w nawi,);zaniu do odkrytego przed wojn'); zloZa rud zelaza i pirytow w Rudkach w Gorach Swi~tokrzyskich, konty- nuowano prace nad mineralizacj,); waryscyjsk'); i stwierdzono, ze jest ona tam slabo
rozwini~ta.
Poszukiwania surowcow s,kalnych w skalach magmowych i zmetamorfizowa- nych w orogenezie waryscyjskiej prowadzono w Sudetach i na bloku przedsu- deckim, w wyniku czego okreslono ich zasoby prognostyczne i przydatnose w prze- mysle materialow ogniotrwalych, budowlanych i drogowych, Prace poszukiwaw- cze prowadzono rowniez w odniesieniu do kwarcu zylowego, surowcow skalenio- wych, lupkow ogniotrwalych, badano rowniez marmury, granity, sjenity, porfiry, melafiry i inne skaly.
MINERALIZACJA W UTWORACH WENDYJSKICH I PALEOZOICZNYCH MINERALIZACJA W WENDYJSKICn..8KALACH OSADOWO-WULKANICZNYCH
WSCHODNIEJ POLSKI
Utwory wendu we wschodniej Polsce wyst~puj'); w pasie przygranicznym Bia- lystok - Hrubieszow. 8'! one reprezentowane przez seri~ slawatyck'! stanowi,);c,);
odpowiednik serii wolynskiej na Ukrainie i Bialorusi. Seria ta zlozona jest ze skal terygenicznych i wulkanogenicznych (tonality, aglomeraty, tufo-lawy), jej gru- bose waha si~ od 6 do 373 m W bazaltach nawierconych w otworze Kaplonosy stwierdzono miedZ rodzim,);. Wyst,);pienia miedzi rodzimej w bazaltach s'); rowniez notowane na Wolyniu, na Bialorusi zaS w piaskowcach arkozowych wendu znana jest mineralizacja cynkowo-olowiowa z fluorytem.. Utwory wendu na obszarze Polski wyst~puj');gl~boko, a tylko w niektorych strefach lez'); plycej. Strefy te mozna zaliczye do 0 bszarow 0 przypuszczalnej perspektywicznosci.
Ta bela 2 Formacje geologiczno-zloiowe w skalach osadowych i osadowo--wulkaoicznych paleozoikn
(bez surowcow skalnych)
Okresy Rodzaje Formacje Formacje
geologiczne koncentracji o ustalonej o przypuszczalnej mineralnych perspektywicznosci perspektywicznosci
formacja halogeniczna cechszty-
wody mineralne nu oraz zwi,!zane z ni<! wody - triasu, jury i kredy na platformie
ropa naftowa formacja ropo- i gazonosna
i gaz ziemny cechsztynu na obszarach plat- - formowych Polski
Perm formacja miedzionosna w dol- formacja metalogeniczna permu rudy Cu nym cechsztynie monokliny w polnocnym obrzezeniu Gor
przedsudeckiej Swi~tokrzyskich
geologiczne
Perm
Permo- -karbon
Karbon
Dewon
Ordowik
Kambr
Starszy paleozoik
Wend
mineralnych
sole kamienne i potasowe
rudy uranu, Cu
gaz ziemny
w~giel kamienny
boksyty i argility lupki ogniotrwale
bentonity
rudy polimetali (Cu, Zn, Pb)
rudy V, Mo, U
ropa i gaz ziemny
rudy polimetali
rudy Cu
pe,rspektywicznosci cechsztynska formacja solonos- na na obszarze wyniesienia Leby, wysadow solonosnych na Kuja- wach i monoklinie przedsudec- kiej
gazonosne struktury w utwo- rach karbonskich na Ni:m Pol- skim
formacja w~glonosna gornego karbonu DZW, GZW wraz z ob- szarami polnocno-zachodnich Karpat; LZW
gornokarbonskie bentonity GZW
male zloZa i wyst~powanie ropy i gazu ziemnego na platformie
prekambryjskiej
perspektywicznosci
mil!eralizacja w utworach per- mo-karbonu w niecce srodsu- deckiej
boksytonosna formacja zwi(!za- na z wietrzeniem przedkarbon- skich zasadowych skal magmo- wych, obszar Nowej Rudy i obszar lubelski
formacje metalogeniczne na ob- szarze trzonu paleozoicznego GDr Swi~tokrzyskich i w pol- nocnym obrzezeniu GZW
lupki dictyonemowe obniZenia podlaskiego
formacje m:elaiogeniczne zwi(!- zane z geosynklinalnymi utwo- rami osadowo-wulkanicznymi, formacja metalogeniczna NE obrzezenia GZW, zielencowo- -keratofirowa Gor Kaczawskich seria terygeniczno-wulkaniczna wschodniej Polski
KONCENTRACJE MINERALNE W UTWORACH STARSZEGO PALEOZOIKU
poszuki-
rlQ1rrr.'IUP1 W srodko-
partiach porowatose kwarcytowe, ich przydatnose
staropaleozoicz- geosynklinalnej Gor Podobnie jak W NE obrzezeniu GZW
... U.U.'."l .... ~jl..., .... ...,.I ... t:I>rI'7.nn10 notowana jest tam w kompleksie chalko-
piryt), a re skaIami zielencowo-keratofirowymi 'zwi(!zana typu impregnacyjnego i zylowego z miedzi(!, cynkiem' i barytem.
Na podstawie geologicznych i oznak zlozowych utwory paleozoicz- ne NE obrzezenia i Gor Kaczawskich S(! perspektywiczne. Prace poszuki- wawcze na tych obszarach bye kontynuowane. Nale.zy przede wszystkim
przeprowadzie wnikliw(! i studia
metalogeniczne w oparciu 0 nowoczesne
MINERALIZACJA W UTWORACH DEWONU
Utwory dewonskie platformowego byly badane pod k(!tem poszukiwania zloz ropy naftowej i gazu ziemnego na Niw Polskim, a zwlaszcza na obszarze lubelskim i w niecce pomorskiej. W kilku otworach stwierdzono objawy ropy i gazu, a otworem Komarow IG 1 na obszarze lubelskim zloze gazu ziem- nego.
ZLOZA SURowc6w MINERALNYCH KARBONU a zwlaszcza
Wz;gu;~au na wielkie bogactwo
rr..1.1lTnl,oq wyst~powanie
stoprula uw~glenia.
budowy nowych
gl~bokosciach.
Lubelskiego
nlp·rUle'?!:! kopalni~ w rejonie :LI ... ""L., .... '-'I.
doJlcurnerltac~11 g(~Oi()gH:::znvch dla trzech udokumentowane w A
+
B+
mid t. Dokonano rowniez oceny ktore na 1.1.1976 ocenia 2000 m
celu
karbonskie stanow~ rr..'l'171"11P7 pO'tenq3Jny
ziemnego. Byly one penetrowane na w ramach pf()gram,u
wgl~bnej budowy geologicznej. Na obszarze lubelskim na Pomorzu w kil- ku otworach stwierdzono powazne objawy gazu Badania utwor6w
bye kontynuowane dla dokladniejszego okreslenia stref i skal 7 .... " ' . . ' ....
utworach karbonskich r6wniez W
. stwierdzono niewielkie zloZe tych rud, w zwietrzelinie osadami karbonu. W nawi«:!zaniu do wiercen
rozwini~to poszukiwania boksytow na obszarze lut)els,kun,
ku otworach nawiercono boksyty, zwi«:!zane ze '7U)·l",tr'7",.h"",Q ... ,...,"'u ... 'U • •
skal Na podstawie badan dalsze .... """'7"Ir.nrQ ... ·'Q
boksytow w Radzynia i Parczewa S«:!
one gl~boko form~ 11f'iQ,.I''Ur'''' nJ!en:l:!Ulafll1Vc~h
ZLOZA SURowc6w MINERALNYCH PERMU
W utworach permu wyst~puj«:! wazne zloza surowcow Nalez«:!
do nich: ropa naftowa i gaz ziemny, rudy sole kamienne i potasowe, gipsy i anhydryty oraz surowce skalne.
Prace penetracyjne pod poszukiwania ropy i gazu w utworach n"'.· ... ' .. ru'h
podj~to w latach pi~edziesi~tych, a nast~pnie rozwini~to je na szers~ w la- tach szesedziesi~tych i z pocz~tkiem lat siedemdziesi~tych. W wyniku prac geo- fizycznych i wiertniczych okreslono kontury utworow permskich, a na mono- klinie przedsudeckiej sprecyzowano ich poludniowy zasi~g oraz wydzielono szereg jednostek strukturalnych. Tymi samymi metodami badano utwory permu w niecce pomorskiej, mogilensko-Iodzkiej, warszawskiej oraz w obrzezeniu Gor Swi~to
krzyskich.
Dla zintensyfikowania badall utworow permskich w 1971 r. podj~to
metodyczne i rozszerzono badania petrograficzne, sedymentologiczne, giczne, geochemiczne i paleontologiczne. Na ich podstawie okreslono TlP"r<;:l"'.pl<t'I.l_
wiczne obszary i strefy dalszych poszukiwan.
W wyniku kompleksowych badan na monoklinie przedsudeckiej 2 zloZa ropy naftowej (Lelechow i Buk) i 5 zloz gazu ziemnego (Otyn, Lipowiec, Dryzyna, Grochowice i Zb~szynek) oraz wykonano atlas map litologiczno-facjal- nych, paleogeograficznych i geologiczno-zlozowych.
Glownym zadaniem Instytutu Geologicznego w latach jest wy- Jasmeme perspektywicznosci utworow permu, a zwlaszcza czerwonego sp~gowca,
w centralnej gl~bszej cz~sci basenu. Do tego celu potrzebne ~ wiercenia do gl~
bokosci 8000 m.
Do najwi~kszych osi~gni~ Instytutu Geologicznego w zakresie poszukiwaw- zalicza si~ odkrycie w latach pi~edziesi~tych wielkiego zloza rud miedzi w cechsztynie na monoklinie przedsudeckiej. Dzi~ki udokumentowanym zasobom rozwini~to na d~ skal~ kopalnictwo i hutnictwo rud miedzi w rejonie legnicko-glogowskim. ~race geofizyczne, geologiczno-wiertnicze i metalogeniczne na obszarze ~ prowadzone do dzis. lch zadaniem jest poszukiwanie nowych we wschodniej i zachodniej cz~sci monokliny przedsudeckiej, na peryklinie i w niecce p61nocnosudeckiej. We wschodniej cz~sci brak jest lup- kow miedzionosnych, b~dZ tez ich mi~zszosc lub zawartosc Cu nie odpowiada
z~danym kryteriom. Na pozostalych obszarach oceniono zasoby prognostyczne.
Dla lepszego ukierunkowania poszukiwan przeprowadzono badania nad rozkla- dem facji utlenionej i redukcyjn~ oraz wykonano mapy rozkladu eu, Pb do Zn.
Jako kontynuacj~ tych prac planuje si~ opracowanie szeregu map sedymentolo- gicznych, paleogeograficznych, geochemicznych i metalogenicznych dolnego cech- sztynu w skalach regionalnych i szczegolowych. Trzeba podkreslie, ze mineraliza- cja miedziowa ma zasi~g regionalny. Oprocz monokliny przedsudeckiej i niecki srodsudeckiej okruszcowane lupki miedzionosne znane ~ z obrzezenia waryscy- dow w niecce mansfeldzkiej i niecce sangerhausenskiej (NRD). Stwierdzono je rowniez w niecce Hannoweru i we wschodnim obrzezeniu Gor Lupkowych (RFN).
Mineralizacj~ miedziowo-cynkow~ napotkano w dolnym cechsztynie (Werra) w synklinie piekoszowickiej, gal~zickiej i innych miej'scach w zachodnim i pol- nocno-zachodnim obrzezeniu Gor Swi~tokrzyskich. W zwi~zku z powyzszym utwory dolnego cechsztynu w obrzezeniu Gor Swi~tokrzyskich powinny bye na- dal penetrowane do gl~bokosci co najmniej 1500 m.
Trzecim waznym suroWcem mineralnym permu s~ sole kamienne i potasowe.
Wyst~puj~ one w postaci wysadow solnych na Kujawach i w formie pokladow na wyniesieniu Leby oraz na monoklinie przedsudeckiej. Badania geologiczne wysadow solnych na Kujawach podj~to w latach mi~dzywojennych, a nast~pnie
intensyfikowano je stopniowo po wojnie. Wykryte geofizycznie wysady soIne byly
nast~pnie badane wierceniami (Wapno, Mogilno, Rogozno, Lubien, Lani~ta,
Klodawa), dla ktorych opracowano dokumentacje geologiczne. W latach 1962- -1964, w nawi~zaniu do wynikow wiercen podstawowych IG i profilu formacji
w rej. Kaliningradu, podj~to poszukiwania zloz soli potasowych na wynie- sieniu Leby. W wyniku kilkuletnich badan odkryto i duze zloze soli potasowo-magnezowej (polihality) i soli kamiennej w Zatoki Puckiej. Pe ne- trowano rowniez utwory cechsztynskiej serii solnej na monoklinie przedsudeckiej.
W Nowej Soli stwierdzono dwa poziomy soli potasowych w cyklotemie Z2 i wzgl~du na znaczn~ gl~bokose (900 m i gl~biej) sole temoglyby bye ewentualnie lugowane otworami z powierzchni terenu.
Dalsze poszukiwania w utworach permu b~d~ ograniczone do poszukiwan nowych zloz soli potasowych. B~~ rownieZ rozpoznawane wysady soIne.
W nawi~zaniu do zIoza fluorytu stwierdzonego w dolomitach cechsztynu (Z3) w poludniowej cz~sci RFN (rejon naIezaloby przeanalizowae pod tym
w~gIanowe poziomy cechsztynu i Z2 na monoklinie przedsudeckiej.
W utworach cechsztynu rozpoznano tez bardzo duze zasoby Roz- wazana jest mozliwosc wspolnej eksploatacji zloz miedzi i anhydrytu soli i an- hydrytu. W strefie przypowierzchniowej wyst~pien anhydrytu udokumentowano duZe zloZe gipsu i gipso-anhydrytu. W rejonie Nowego L~du przeprowadzana obecnie eksploatacja odkrywkowa i podziemna tego surowca.
FORMACJE GEOLOGICZNO-ZLOZOWE W UTWORACH MEZOZOICZNYCH ZLOZA SUROWCOW MlNERALNYCH TRIASU
Utwory triasu penetrowano na NiZli Polskim w celu okreslenia skal zbiorni- kowych dla ropy i gazu. Badano rowniez przejawy mineralizacji uranowej, poszu- kiwano rud cynkowo-olowiowych, zloz soli kamiennej oraz prowadzono badania surowcow skalnych.
Utwory triasu pod k~tem poszukiwan ropy naftow~ i gazu ziemnego badano przede wszystkim na monoklinie przedsudeckiej oraz w niecce mogilensko-lodzkiej.
W tej ostatniej powazne objawy gazu ziemnego stwierdzono w strefie Piotrk6w Trybunalski -Jezow.
Mineralizacj~ uranow~ badano w otworach wykonanych dla innych cel6w.
W nawi~zaniu do wynikow tych badan penetrowano utwory triasu na monoklinie przedsudeckiej,. a obecnie kontynuowane ~ badania w niecce srodsudeckiej oraz na NiZli Polskim w rej. Krynicy Morskiej. Na podstawie tych prac w 1966 r. 0-
kreslono zasoby prognostyczne rud uranu.
Poszukiwania rud cynkowo-olowiowych prowadzono od 1954 r. w poludnio- wej cz~sci triasu sl~sko-krakowskiego - mi~dzy Kaletami, Cynkowem, Slawko- wem i Boleslawem - gdzie odkryto kilka zloz. Od 1961 r. poszukiwaniami obj~to cz~se polnocn~ tego obszaru. W 1964 r. odkryto, a nast~pnie rozpoznano du:ie zloze rud cynkowo-olowiowych Zawiercie. Obecnie trwaj~ prace rozpoznawcze i dokumentacyjne w kat. C2 zloZa Marciszow oraz penetracje dalszej cz~sci obsza- ru polnocnego. Oprocz dolomitow kruszconosnych prace badawcze b~d~ obej- mowae utwory retu, w ktorych w wielu miejscach stwierdzono mineralizacj~ cyn-
kowo-olowiow~.
W Gorach Swi~tokrzyskich utwory triasu badano w niecce piekoszowskiej.
W utworach terygenicznych srodkowego pstrego piaskowca napotkano wyst~
pienia barytu i impregnacj~ pirytu i chalkopirytu, w Strawczynku natomiast stwier- dzono i rozpoznano zloze barytu. Ze wzgl~du na dtiZe rozproszenie barytu wsrod skal wapiennych i dolomitycznych wykorzystanie gospodarcze tej kopaliny jest obecnie nierentowne.
Sole kamienne w utworach triasu badano przy okazji prac regionalnych. Wklad- ki soli 0 grubosci 7 - 23 m stwierdzoro w utworach retu - na gl~bokosci 500-
Gubina kamienne zas, w kajprze prognostyczne i soli triasowych ... ,"" .. ~''"'' ... na obfitose tego surowca w utworach cechsztyn-
badan.
wv'steoula tez powazne zloza surowcow skalnych, a zwlasz- o I)szar:re 01PolsKllm i Skaly te byly badane
nr'jrprrlv.:::lfn CJl1elTI1(;Znleg,o, hutIl1C,~ego i cementowe-
SUROWCE MINERALNE JURY
badano
zakresie na mo-
noklinie w obrzezeniu Gor i na Niw Pol-
skim. W tych uscislono profile stratygraficzne i wyksztalcenie lito-
lO~nc~me utwor6w doln~ i srodkow~ jury, rozpoznano liasowe zloza rud zelaza
obszarze koneckim i zloZa obrzezenia G6r
Na obszarze serii rudo-
... ""CI./I..I.'-'I' Z'NUllSZ(~Za w kierunku Nowe zlo-
t'ornorsKH~go. Ze wz~~ledlu
SUROWCE MINERALNE KREDY
W utworach kredy poszukiwano rud
ich w r6znych gi::t:l~L.li::t\,;;U nrryp.rn\J'l:'hl
zelaza badano n,01',,,,,,,,,,·-.a.
latach poszukiwania
nast~pnie penetrowano je w OK~DI1(~V
oraz W Karpatach Zachodnich. ",~h"", ... rlc7Arl'"
zbyt aby mogly stanowie zainteresowanie przemyslu.
nawi,!:zaniu do odkrytych w okresie przedwojennym zl6z fosforytow w Anno- i Chalupkach, w latach pi~edziesi'!:tych prowadzono W szerokim zakres,ie
I-'VC'''''~J~1,n10''''Hl i rozpoznanie tych zl6z w utworach cenomansko-albskich w pasie - Ilza - Annopol. Odkryto i udokumentowano wtedy kilka zl6z
°
dosepowaznych zasobach fosforytow. Jednakze ze na mal,!: wydajnose kon-
fosforytowych z 1 m.2 i dliZe zawodnienie zl6z nie ~ one wy- korzystywane gospodarczo.
W zakresie surowc6w ,skalnych utwory kredowe badano na Wyzynie Lubel- skiej i w obrzezeniu G6r Swi~tokrzyskich oraz w Sudetach. Badania te mialy na celu stworzenie'bazy zasobowej dla roz~ijajl:!cego si~ na tych obszarach przemyslu cementowego i kredowego. W G6rach Swi~tokrzyskiqh poszukiwano zl6z piask6w szklarskich, a w niecce boleslawieckiej piask6w szklarskich i ceramicznych, szczeg61nie bialo wypalaj~cych si~ i kamio:nkowych.
W UTWORACH KENOZOICZNYCH ZLOZA SURowc6w MINERALNYCH TRZECIORZJ;j:nu
Bior~ pod uwag~ podstawowe surowce mineralne trzeciorz~d stanowi wazny okres geologiczny w Polsce (po prekambrze, karbonie, permie i triasie). W utwo- rach trzeciorz~dowych wyst~puj~ bowiem zloza ropy i gazu ziemnego, w~gli bru- natnych, siarki rodzimej i wiele rodzaj6w surowc6w skalnych.
Instytut Geologiczny od swego istnienia prowadzil badania fliszu karpackiego (kreda pod k~tem stworzenia podstaw dla PO~~zuklvvan
ropy i gazu ziemnego. Do lat szescdziesi~tych badania ograniczaly
do prac kartograficznych, geofizycznych i studi6w tektonicznych. zbadania
wgl~bnej budowy geologicznej Karpat w latach szescdziesil:!tych podj~to w szer- szym zakresie prace geofizyczne i badania geologiczno-wiertnicze.
Poszukujl:!c fald6w wgl~bnych wykonano kilka gl~bokich wiercen w rejonie Bircza - Ustrzyki Dolne. lakkolwiek wierceniami tymi nie rozwil:!zano zamie- rzonego celu, zrobiono ~naczny krok w rozpoznaniu wgl~bnej budowy geologicz- tego regionu oraz uscislono dalsze badan. W Karpatach Zachodnich penetrowano geofizycznie, i za pomo~ gl~b9kich wiercen utwory miocenu i star- sze podnasuni~tym fliszem karpackim; w wielu otworach stwierdzOllQ objawy ropy i gazu.
Wystl:!pienia w~gli brunatnych byly badane przez Instytut Geologiczny w la- tach przedwojennych, przy czym badania te stopniowo do'1951 r. byly pogl~biane.
Zasadniczy rozw6j prac poszukiwawczych tego surowca nastl:!pil jednak po roku 1953. W ramach programu poszukiwan w~gli brunatnych przeprowadzono liczne badania geofizyczne, wykonano szereg wiercen poszukiwawczych, opracowano mapy litologiczne i inne mapy zl6z w~gli brunatnych. W efekcie tych prac odkryto i udokumentowano wiele nowych z16z: Adam6w, Zloczew, Legnica, Mosina, Czempin, Krzywin, Gostyn, Rogozno i in. oraz przeprowadzono ocen~ zaso b6w prognostycznych w centralnej, zachodniej i poludniowo-zachodniej Polsce. Dzi~ki
tyro badaniom nastl:!pil rozw6j kopalnictwa w~gli brunatnych. Opr6cz kopam czynnych luh znajdujl:!cych si~ W. budowie, kilka zl6z w~gli Rrzewidzianych jest do zagospodarowania w najblizszym okresie. W zwil:!zku z planowanym dalszym wzrostem wydobycia tego surowca prace zostanl:! zintensyfikowane. B~~ to przede wszystkim badania dla ustalenia zasob6w prognostycznych na obszarach jeszcze malo zbadanych, tj. w p6lnocno-zachodniej i wschodniej Polsce.
Wystl:!pienia siarki badanoprzed woj~ w rejonie Posl:!dzy i Czarkowych na- wil:!zujl:!c do dawnej eksploatacji tego surowca w rejonie Krakowa i w dolinie Nidy.
Poszukiwanie z16z siarki na szerokl:! skal~ podj~ Instytut Geologiczny w 1953 r.
w p6lnocnej cz~sci zapadliska przedkarpackiego. Po odkryciu zloza w Luszycy kola Polanca, a nast~pnie w Mokszyszowie kola Tarnobrzega, w latach 1953-
-1971 prace po&zllkiwawcze skoncentrowano w rejonie Tarnobrzega. W okresie tym wykonano 9 podstawowych opracowan i dokumentacji geologicznych, kt6re staly si~ podstawl:! do podj~cia eksploatacji odkrywkowej tego surowca w Pia-
Okresy geologiczne
Trzeciorz~d
Kreda
Jura
Trias
Tabela 3 Formacje geologiczno-zlozowe w utworach osadowych mezozoiku i kenozoiku
(bez surowcow skalnych)
Rodzaje Formacje Formacje
koncentracji o ustalonej o przypuszczalnej
mineralnych perspektywicznosci perspektywicznosci
wody mineralne flisz karpacki i miocen zapadlis- - ka priedkarpackiego
paleocen, eocen i oligocen fliszu ropa naftowa i karpackiego oraz miocen zapad- gaz ziemny liska przedkarpackiego i pod na· -
suni~ciem Karpat
w~gle brunatne formacja w~glonosna trzeciorz~-
du l!!dowego
sole kamienne formacja solonosna miocenu na przedgorzu Karpat
siar ka rodzima formacja siarkonosna miocenu na przedgorzu Karpat
fosforyty formacja fosforytowa gornego eocenu na obszarze lubelskim -
ropa naftowa i f ormacje ropo- i gazonosne za-
gaz ziemny padliska przedkarpackiego i fli- Niz Polski szu karpackiego
formacja f osf orytonosna albu
fosforyty na obszarze Radom - Annopol -
i Burzenin
formacja osadowych rud zelaza doggeru na obszarach: cz~sto-
chowsko-kaliskim, kujawskim i rudy Fe w obrzezeniu Gor Swi~tokrzys-
kich; formacja rud .zelaza liasu morskiego obszaru Lobza, liasu l!!dowego obrzezenia Gor Swi~- tokrzyskich
ropa naftowa i
gaz ziemny zapadlisko przedkarpackie Nii Polski
ropa naftowa i pstl)' piaskowiec warn kujaw-
gaz ziemny - sko-pomorskiego
Okresy Rodzaje Formacje Formacje
geologiczne koncentracji o ustalonej o przypuszczalnej
mineralnych perspektywicznosci perspektywicznosci
rudy Zn, Pb ' formacja kruszconosna na ob- trias obrzezenia Gor Swi©to- szarze sl(!sko-krakowskim krzyskich
Trias
formacja pstrego piaskowca
rudy uranu - monokliny przedsudeckiej i· sy-
nekHzy perybaltyckiej
sole kamienne formacja solonosna monokliny
przedsudeckiej i Kujaw -
metod(;! w Jeziorka. W latach
badania prowadzono w Staszowa (w ich dokUlment::lCll geologicznych), a w r. na obszarze
eksploatacj~ siarki metod(;! podziemnego wytapiania. Na
poszukiwania prowadzone z w okresie 1969 1973- zostaly uwieiiczone odkryciem bogatego zloza na ktorym w 1977 r. po-
dj~to doswiadczaln(;!eksploatacj~ metod(;! podziemnego wytapiania. Oprocz ogrom-
osi(;!gni~ gospodarczych przeprowadzone badania przyczynily si~ rowniez wyjasnienia budowy geologicznej miocenu i jego podloza w polnocnej cz~sci
zapadliska przedkarpackiego.
Badania mioceiiskiej formacji solonosnej w strefie przykarpackiej prowadzono w latach mi~dzywojennych na zloZu soli w Wieliczce i Bochni i kontynuowano po wojnie do 1952 r. Na podstawie tych prac powstala monografia omawianych zloz. Poszukiwania nowych zloz soli kamiennej podj~to w Instytucie Geologicz- nym w 1957 r. w pasie L~zkowice-Siedlec i Moszczenica-Lapczyca. W wyniku badaii geofizycznych i geologiczno-wiertniczych w 1965 r. odkryto i udokumen- towano zloze L~zkowice Siedlec, a w 1968 r. podj~to jego eksploatacj~. Nast~p
nie rozwini~to badania formacji solonosnej w rejonie Tarnowa w celu zapewnie- nia bazy surowcowej dla zakladow chemicznych w Tarnowie. Obecnie rozpozna- wane jest zloze Wojnicz, ktore b~dzie lugowane metod(;! otworow(;!. Mioceiiskie sole kamienne byly badane rowniez w rej. Zor na Gornym Sl(;!sku. Na podstawie danych z wierceii zloze to zostalo udokumentowane w kat. Cz'
W latach siedemdziesi(;!tych utwory miocenskie byly rowniez penetrowane na Nizu Polskim pod k(;!tem poszukiwania fosforytow. Na obszarze polozonym
mi~dzy Wisl(;!, Bugiem i Wieprzem stwierdzono obecnosc konkrecji fosforytowych w piaszczysto-glaukonitowych utworach gornomiocenskich. Warstwy fosforyto- nosne (0,3 -1,5 m) wyst~puj(;! tam na gl~bokosci 30 -150 ill, a zawartosc P20S w konkrecjach wynosi srednio okolo 16%. Ze wzgl~du na mal(;! wydajnosc kon- krecji fosforytowych z 1 m2 powierzchni ocenione zasoby zaliczono do poten- cjalnych.
. Utwory trzeciorz~dowe zawieraj(;! rozne surowce skalne, ktore byly wst~pnie badane w okresie mi~dzywojennym oraz w pierwszych latach powojennych. Ba- dania ograniczaly si~ w zasadzie do wybranych obiektow odbudowuj(;!cego si~
przemyslu surowcow skalnych;, Systematycznebadania trzeciorz~dowych surowcow
skalnychpodj~to dopiero w latach pi~cdziesi(;!tych; Sf! one kontynuowane do dzis.
Dotychczas spenetrowano obszar poludniowej Polski, gdzie utwory te wyst~puj(;!
to na pOWH~rz(~hru,
oraz
post~p st~puj,!cych na prowadzono ----'-,--.--
wyst~powania kaolinu w V""'V'u,...,U,,"'-'-A
zloza tego surowca w okolicach "'UT1.n'nll"'IT
Badania zwietrzelin bazaltowych prowadzone byly pocz'!tkowo pod poszukiwan surowcow przydatnych do produkGji W ostatnich latach stwier- dzono w nich surowce haloizytowe i ktore mog'!, znalezc zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarczego. W z
lie:O!()j;!:!'CZIW n)zs:zerzyl obszar tego nowego surowca.
SUROWCE MINERALNE CZWARTORZ~DU
czwartorz~dowe odgrywaj,! powazn'! rol~ w gospodarce surowc6w
U.ll,U,",LUJlJ."J',",JlJ.. Pochodzi z nich okolo 40% ogolnego wydobycia krajowych surow-
cow mineralnych, przewyzszajC!C wielkosci,! wydobycia w~giel kamienny. Zna- czenie gospodarcze maj,! rozne surowce okruchowe· (kruszywo naturalne, piaski
kwarcowe, podsadzkowe, piaski surowce
Haste dla przemyslu ceramiki i do produkcji ,kruszyw lekkich oraz
surowce w~glanowe jeziorn,!. W utworach czwarto-
rz~dowych wyst~puj,! ponadto: bitumiczne, gytie, rudy darniowe, zie- mia okrzemkowa i inne.
W okresie powojennym Instytut Geologiczny badania wymienionych grup surowcowych, przy czym w ostatnich latach ft<.HnT1<'"''''
poswi~cono poszukiwaniom kruszywa naturalnego. W zwi,!zku z tym
dego wojewodztwa opracowano szczeg610we pfogramy badawcze i mapy po- szukiwawcze w skali 1: 200000. Przeprowadzono rownieZ badania dna Baltyku i udokumentowano zasoby kruszywa Slupskiej. Programy badawczo- -poszukiwawcze S,! scisle zwi,!zane' z rozwojem opracowan kartograficznych w skali 1: 50000 i 1: 200000 oraz z realizacj,! Atlasu litologiczno-paleogeograJlcznego
czwartorz~du Polski 1: 500000.
Planowany rozwoj produkcji materialow budowlanych do roku 1990 opiera glownie na surowcach czwartorz~dowych. Z tego tez wzgl~du konieczna jest sm intensyfikacja prac badawczo-poszukiwawczych, szczegolnie w odniesieniu do kruszyw i surowcow ilastych dla przemyslu ceramiki budowlanej oraz przemyslu materialow ogniotrwalych i innych galezi gospodarki narodowej.
WODY PODZIEMNE ZWYKLE, MINERALNE I TERMALNE
Badania wod podziemnych byly prowadzone od pocz'!tku istnienia Instytutu Geologicznego, przy czym przed wojn'l:, jak i w pierwszych latach powojennych ograniczaly si~ one do wybranych obiektow przemyslowych. W latach pi~cdzie
si'!tych, a zwlaszcza w szescdziesi,!tych, nast,!pil planowy rozwoj regionalnych badan hydrogeologicznych calego kraju; kontynuowany do dzis. Celem tych
badan jest ocena zasob6w podziemnych w6d zwyklych, mineralnychi termalnych.
W zwi~zku z tym podj~to zdj~cia hydrogeologiczne we wszystkich regionach hydro- geologiczuych kraju, jak r6wniei: i szczeg610we badania poziom6w wodonosnych w wierceniach gl~bokich i poszukiwawczych. W latach 1971-1976 rozpocz~to
obserwacje stacjonarne w6d podziemnych. Prace te ~ prowadzone przy 'wsp61- udziale przedsi~biorstw geologicznych i innych instytucji. Wyrazem stopniowego rozpoznawania woo podziemnych ~ m.in. mapy hydrogeologiczne w skali 1: 300 000 i 1: 1 000 000 dla calego kraju, 1: 50000 dla wybranych rejon6w. Ostatnio opraco- wuje si~ map~ seryjn~ 1: 200000.
W wyniku wieloletnich badan w 1974 r. zakonczono ocen~ zasob6w w6d zwy- klych. Zgromadzone materialy skladaj~ si~ z map hydrogeologicznych oraz kilku- nastu dokumentacji hydrogeoIogicznych obejmuj~cych poszczeg6Ine regiony Pol- ski. Zawieraj~ one podstawowe informacje dotycz~ce gl~bokosci wyst~powania
w6d, mi~zszosci poziom6w wodonosnych, wodoprzewodnosciskal, jakosci woo i wielkosci zasob6w. Podano w nich takZe zalecenia dotycz~ce racjonalnego gospo- darowania zasobami woo podziemnych. Zasoby eksploatacyjne dla calego kraju oceniono na kilka mId m3/rok, czyli w takiej ilosci mOgf! bye pobierane wody pod- ziemne bez ujemnego wplywu na srodowisko. Na podstawie tych materia16w w 1976 r. opracowano atlas zasob6w w6d podziemnych Polski. Dalsze badania woo podziemnych zwyklych b~~ polegaly na prognozowaniu pobierania w6d z poszczeg61nych jednostek hydrogeologicznych i okreslaniu ich jakosci na pod- stawie sieci obserwacji poziom6w wodonosnych. Opr6cz tego przewiduje si~ zorga- nizowanie banku informacji obejmuj~cych zasoby, uj~cia i racjonaIny pob6r w6d.
Opr6cz badan regionalnych prowadzono badania hydrogeologicznych wa- runk6w z16z, np. na zloZu soli w rejonie Zatoki Puckiej, rud cynku i olowiu w oko- licach Zawiercia, rud zelaza na obszarze Krzemianki oraz na obszarze siarko- nosnym Horyniec - Basznia, Polaniec - Rudniki i in. Badania te przyczynily si~
nie tylko do prognozy, ale r6wniez do okreslenia kierunk6w wykorzystania w6d w gospodarce wodnej.
Badania wyst~pien woo mineralnych w strefach przypowierzchniowych pro- wadzono w Polsce od dawna, kontynuowano je r6wniei: w latach czterdziestych i pi~edziesi~tych. W szerszym jednak zakresie podj~to je w latach szesedziesi~tych,
w mia~ wzrostu wiercell gl~bokich i poszukiwawczych. W niewielkim stopniu wykonano otwory hydrogeologiczne, w kt6rych prowadzono systematyczne prace z zakresu geofizyki wiertnicz~ i badanie w6d poszczeg61nych horyzont6w. W wy- niku interpretacji hydrogeologicznej okreslono charakter i przestrzenne rozmiesz- czenie w6d (tab. 1- 3). W 1971 r. opublikowano pierws~ maN woo mineralnych kraju \V skali 1: 1000000, a w 1977 r. opracowano atlas hydrochemiczny Polski 1: 2000100. W opracowaniach tych zgromadzono informacje obejmuj~ce roz-
mieszczen.>~, chemizm i mozliwosci wykorzystania w6d mineralnych. Ustalono zasoby wol mineralnych na koniec 1978 r., kt6re ksztaltuj~ si~ w granicach 2180 m3/h, prz~ czym obecnie wykorzystuje si~ tylko 716 m3/h. W 1976 r. oceniono r6wniei: za·;oby prognostyczne tych wed dla calego kr.aju. Zasoby prognostyczne w6d chlorkowych szacuje si~ na 155000 m3/h,. woo siarczanowych i' siarczkowych na 400 m3/h. Dalsze badania b~~ polegaly na okresleniu zasob6w dyspozycyj- nych w6d mineralnych i na poszukiwaniu w6d leczniczych na obszarach pIano- wanego rozwoju uzdrowisk.
Wody termalne znane s~ w Sudetach (Cieplice, L:!dek), w Karpatach i na Pod- haIu (Zakopane, Siwa Woda, Skomielna). W ostatnich latach stwierdzono je r6w- niez w gl~bokich wierceniach na Ni:iu Polskim (Kolo - Uniej6w). Zasoby tych w6d
wynos~ 823 m3/h, temperatura 60 - 67°C Stwierdzone wody termalne mo~ bye wykorzystane dla cel6w balneologicznych lub energetycznych, a badania w tym kierunku powinny bye nadal rozwijane.
PRACE GEOFIZYCZNE, WIERCENIA I BADANIA .," .• 'lA'.',....
WYKONANE W RAMACH POSZUKIW ANIA SUROWCOW MINERALNYCH
PRACE GEOFIZYCZNE
Wi~kszoS6 badaii geofizycznych zostala wykonana dla potrzeb geologii regio- Wyniki tych prac przedstawil C. KrolikowskP. Przy poszukiwaniu zloz wykonano wiele zdj~ polszczegolowych i szczeg6lowych oraz badania z zakresu geofizyki wiertniczej, na ppdstawie ktorych mozna bylo lepiej ukierunkowac badania geologiczno-wiertnicze pod k'!tem poszukiwania ropy i gazu, w~gli bru- natnych, rud metali, soli kamiennych i potasowych oraz innych zloz surowcow mineralnych.
WIERCENIA
Liczba wiercen poszukiwawczych wykonana dla potrzeb Instytutu Geologicz- nego w okresie mi~dzywojennym byla niewielka. Nieco szerszy program tych prac zarysowa} si~ pod koniec lat czterdziestych i z pocz'!tkiem lat pi~cdziesi,!-
Tabela 4 Metraz wiercen wykonanych w latach 1966 -1978 w mb
1966-1970 1971-1975 1976"""71978 Charakter
wiercen srednio srednio srednio
raze m razem razem
rocznie rocznie rocznie
Wiercenia gl~bo-'
kie (ropa i gaz 250000 50000 185500 37100 57870 19290 ziemny)
Wiercenia podsta- wowe, poszuki-
wawcze i'rozpoz- 359500 71900 288700 57740 193 011 64337
.
nawcze surowcow stalych
Wiercenia hydro-
geologiczne i geo- 23200* 4640 21900 4380 23 136 7712 logiczno-inzynier-
skie
Wiercenia karto-
graficzne 7300 1460 32000 6400 15228 5076
Razem 640000 128000 528100. 105620 289245 96415
* cz~sc metrazu ma charakter wiercen podstawowych
1 C Kr6likowsk~ s. Mlynarsk~ J. S,korupa - Post~p w badaniach utwor6w paleozoiku prowadzonych przez Instytut Geologiczny metodami geof17ycznymi.
tych. Od 1956 r. nast~puje dynamiczny wzrost liczby wiercen poszukiwawczych, rozpoznawczych, hydrogeologicznych, kartograficznych oraz otworow gl~bokich,
przy czym najwi~kszy metrai tych prac przypada na lata 1966 -1970, pozniej stopniowo spada, glownie ze wzgl~du na mniejszy metrai wiercen gl~bokich (tab.
4). Na przyklad w wymienionych latach wykonywano rocznie srednio okolo 50 tys.
mb wiercen gl~bokich, w latach 1971-1975 - 37 tys., a w ostatnich trzech latach (1976 -1979) okolo 19 tys. mb. W planie prac Instytutu na rok 1979 metrai wier- cen gl~bokich dla uscislenia prognoz wyst~powania w~glowodorow wynosi za- ledwie 14 tys. mb .
•
•
3•
, 5
~!
(l..."... 9
~km
Fig. 1. Lokalizacja gl~bokich otwor6w wiertniczych w Polsce (zestawienie E. Piekut i I. Grzelak) Location of deep boreholes in Poland (compiled by E. Piekut and I. Grzelak)
Otwoty wiertnicze 0 gl~bokosci: 1 - 3000-4000 ID, 2 - 4000-5000 ID, 3 - ponad 5000 m; 4 - wyst~pienia gazu ziemnego; 5 - wyst~pienia ropy naftowej; 6 - utwoty nawiercone w sp~gu otworu; 7 - obszary negatywne dla poszukiwan ropy i gazu zienmego; 8 - granica mi~dzy platforIIll! paleozoicz~ (a) i prekambryjsla! (b); 9 - brzeg
nasuni~cia Karpat fliszowych
Szczeg610we objasnienia dotyczllce gl~bokich otworow wiertniczych podano w tah 5.
Boreholes: 1 - 3000-4000 m deep, 2 4000-5000 m deep, 3 - over 5000m deep; 4 - occurrences of gas; 5 - occurrences cl oil; 6 - deposits, in which drilling was stopped; 7 - negative areas for search for oil and g;iS; 8 boundary between the Paleozoic (a) and Precambrian (b) Platforms; 9 boundary of overthrust of the Flysch Car- pathians
Futher information concerning deep bore holes is given in Table 5: a - number of a borehole in the map, b - name of borehole, c - final depth of borehole, d - formation, in which drilling was stopped, e - date of the beginning' ansl end of drilling, f - traces of oil and gas
Og61nie biorqc w okresie swej 60-1etniej dzialalnosci Instytut Geologiczny wy- konal wiele wierceii gl~bokich, kt6re w pocz'!tkowym okresie powojennym przy- czynily si~ do poznania budowy geologicznej do gl~bokosci 3000 ID. W ostatnim
pi~tnastoleciu dla rozpoznania gl~bszych stref strukturalnych wykonano 94 otwory, w tym 67 0 gl~bokosci 3000 -4000 ID, 17 ..:.. 4000 -5000 m i 10 0 gl~bokosci po- nad 5000 ID. Lokalizacj~ tych otwor6w pokazano na fig. 1, a ich nazwy i gl~bo
kosci na tab. 5.
Jesli chodzi 0 wiercenia podstawowe i poszukiwawcze oraz hydrogeologiczne i kartograficzne, zakres tych prac wykazuje wahania, niemniej jednak og61ny metraZ utrzymuje si~ na podobnym poziomie jak w latach 1966-1970, tj. 70-
- 80 tys. m rocznie.
Tabela 5
Nazwy i gl~bokoSci otworow wiertniczych przedstawionych na fig. 1
a b c d e f
1. Zarnowiec IG 1 3276,0 Pr 1.68-2.69 Cm2-r
2. Darzlubie IG 1 3520,0 Pr 1.72-2.73
3. Hel IG 1 3520,0 Pr 8.73-5.74
4. L~bork IG 1 3310,0 0 9.59-5.61
5. Slupsk IG 1 5120,0 Pr 11.72-1.74
6. Gdansk IG 1 3530,3 Pr 11.72-10.73
7. Ustronie Morskie IG 1 3180,6 C 12.64-2.66
8. Koszalin IG 1 3012,0 C 5.62-4.64
9. Goscino IG 1 4416,6 St.p. 10.64-6.65
10. Koscierzyna IG 1 5202,0 Pr 2.71-6.72
11. Goleniow IG 1 3649,0 P2 11.62-9.63
(12.) Czaplinek IG 2 w wierceniu
13. Czluchow IG 2 3083,2 P2 8.75-3.76
14. Czluchow IG 2 bis 3101,0 P2 9.76-5.77
15. Czluchow IG 1 4919,4 D 9.67-4.69
16. Prabuty IG 1 3930,0 Pr 6.69-9.70
17. Debrzno IG 1 5010,0 D 10.76-11.77 Pl-g
18. Tuchola IG 1 4160,0 D 11. 75-4. 77 D3-r
(19.) Czaplinek IG 1 w wierceniu
20. Grudzi~dz IG 1 3070,5 S 7.71-1.72
21. Szubin IG 1 5156,0 C 5.75-2.77
22. Gorzow IG 1 3100,0 P 10.57-3.59
23. Konary IG 1 3452,0 P2 9.72-5.73
24. Strzelno IG 1 3004,1 T 6.64-8.65
25. Plonsk IG 2 3138,2 S 7.62-8.64
26. Plonsk JG 2a 3827,8 Cm 8.64-8.67
27. Osno IG 1 4950,0 Pl 9.71-1. 73
28 Zb~szynek IG 3 3400,0 PI 8.77-10.78 P2-g
29. WrzeSnia IG 1 5904,2 Cl 6.74-4.76 Pl-g
30. Sroda IG 2 3150,0 P2 12.63-11.65
31. Sroda IG 3 3982,0 PI 10.69-2.71
32. Krosniewice IG 1 4117,1 T 8.63-9.66
33. Okuniew IG 1 4298,0 Pr 9.65-10.67 Cm2-r
34. Czeszewo I G 1 3626,0 Pl 8.74-8.75 PI-g
35 Grundy Gorne TG 1 3976,0 PI 12.75-9.77
