Virum Magnificum Maxime [...] Carolum Ernest. Ramsey [...] Musae Elbingensis Gymnasii [...] Ioa. Dan. Hoffmanno [...] De Mutuis Anglorum et Prussorum Commerciis sub Dominatione Equitum Ord. Teutonici nonnulla commentante

V I R V M

MAGNIFICVM MAXIME STRENVVM

AC GENEROSVM DOMINVM

DOMINVM

CAROLVM ERNEST.

RAMSEY

P R A E C O N S V L E M , V I C E S P R A E S I D I S C I V I T A T I S G E R E N T E M

E T

P R O T O S C H O L A R C H A M

LONGE GRAVISSIMVM

S E N A T V S SVFFRAGI I S

A N N O M . D C C . L X F .

E L E C T V M

L A E T A B V N D I S V E N E R A B V N D I S Q_V E

M E N T I B V S

S A L V T A N T C O L V N T Q V E

MVSAE ELBINGENSIS GYMNASII

P R A E E V N T E

IOA. DAN. HOFFMANNO

CONRECTORE ET PROF. P. O,

E T

De Mutuis Anglorum & Pruforum Commerciis fub Dominatione Equitum Ord. Teutonici

N O N N V L L A C O M M E N T A N T E .

E L B I N G A E

I M P R I M E B A T IO. G O T T L . N O H R M A N N .

u

n > U I - . . Y * - : i . -r . iX-

■

r.

1

ii r

n m i

.

~ -

€ i i

v ' C* i i

■

1 {

■ i -

i

■ " : c

OVfM/ ^{? ; X}

V

r i i ^ j V r r n r r t i t r a 'i r t i

.» * '••... —

;

.

/

- : v - ; • '••; ! - ■; • (.; ' /

- ,

/ v A ^ - A

\

■ ;

/

E x quo generofae ac fplendidiffimae familiae T V A E maio­

res, V I R M A G N I F I C E , exBritannia ad has oras delati, domicilium in hac ciuitace collocarunt, fummis

fere femper honoribus, ampliffimisque dignitatibus funt perfundi.

Nimirum foboles digniffima tantorum virorum perfonis, in auita fede meritorum fplendore ac decoribus fulgentibus, tanto celfius hic enitebatur, quanto maiorem vim ingeneratae virtutes addide­

runt atque inflammarunt.

F i x e r a n t

fedem rerum fuarum in ea vrb e, in qua infignis litterarum amor, ob

loci

opportunita­

tem, copiam & abundantiam omnium rerum, quas & tellus fer­

tilior profert, & ius ftapulae, quo vtebatur, fuppeditauit, mul- tosque peregrinos inuitauit & ad fe traxit, mercatura fuerat quae- ftuofiflima. Quam ob rem PrufJiam Anglis femper amicam fuifle reperimus, quam vitro citroque nauigantes faepenumero faluta- runt & antiquillimis & nouifllmis temporibus, cuius rei indicia adhuc exftant luculenta. Hinc nobis in mentem veniunt fre- quentiora commercia, quae vniuerfae Pruffiae olim fuerunt cum aliis terris, cum Equites Ordinis Teutonici fummam rei in ea tenerent. Non fuperuacaneam itaque operam nos fufcepturos confidimus, H rem, quod ad nauigationem & negotiationes mari cum aliis gentibus exercitas adtinet, paulo curatius difquiramus;

propterea quod a nemine, nifi a m a t t h i a p r a e t o r i o , O confulto & cogitato difputatam efle cognouimus. Neque puta­

mus, hanc materiem a plerisque populis in bene conftitutis re- buspublicis noftra aetate feruidius agitatam, ab hoc tempore & ab officio noftro, T I B I , V i R M A G N I F I C E , de collatis am- plilTunis dignitatibus congratulandi, alienam fo r e ; quippe iliorum, penes quos fumma eft poteftas in ciuitate, praecipua iudicatur efle cura, quam, vt ad communem omnium ciuium falutem, ita quoque ad integritatem rei mercatoriae conferant quam ftudiofis- lime, vc eius exploratas habeant rationes, nec committant, vt improbi fidem fallant, quae perpetuo intaminata fit oportet in commerciis exercendis. His vero cancellis nos nunc circumfcri- bemus, v t, omiffis caeteris negotiationibus, quae tum Pruflls

a 2 cum

mm * mm m

mm * ^ ^V

& alia ratione occupatae vrbes quaeftuofam facerent mercaturam.

Quando vero iftae cum Anglis mutua rerum commercia mifcere coeperint, difficile eft indagatu. Nulli vero dubitamus, quin, commercio cum Hanfeatica focietate ac praecipue cum Lubecen- iibus iam habito, Ciuitatum Prufficarum naues Angliam & Anglo- rum vicifllm Pruffiam petierint. E t , nifi nos omnia fallunt, Ci- uitatem Elbingenfem omnium primam fuifle opinamur, quae ifto vinculo continebatur, quod primos aduenas ex eadem duitate, qui hanc vrbem condere coeperant,

n o n

fuifle pifcatores tantum, verum negotiatores etiam, qui hoc genere mercaturae quaeftum fibi pararunt, admodum probabili ducimur coniedura. Jam eo, quo condita erat, Saeculo X III & quidem anno 1 2 9 3 Ciuitates, Lubecam , Rigam, Hamburgum, Wifmariam, Roftochium, Stral- fundium & caeteras, in quibus vltimutn locum tenet Elbinga, egregium priuilegium a P h i l i p p o I V , Rege Franciae obtinuiffe narrat w i l l e b r a n d t , O exclufis Anglis, vt hi non facerent vela in Franciam. Quum etiam ex priuilegio, a V l a d i s l a o , Rege Poloniae, anno 1 2 9 6 Lubecenfibus dato, apparet, his co­

piam fa&am efle Gedani domos exaedificandi, mercaturae faci­

endae cauffa, non temere inde conie&amus, Gedanenfem ciuita- tem foedere Hanfeatico iun&am fuifle, priusquam fub ditionem Equitum O. T. veniflet. H a r t k n o c h i v s , quod ad Tho- runium adtinet, putat, 3 ) eam ciuitatem ab ipfis incunabulis vela fecifTe Daniam, Sueciam, Brabantiam, Flandriam, aliasque E u ­ ropae partes verfus: in harum numero fortaffis & Britanniam pofuifle exiftimamus.

H e n n e n b e r g e r 4)

fine dubio nefciuir, quo referret Regii Montis mercatorum nauigationem, quam po- fuit poft annum 1 4 2 6 ex g r v n a v i o ; quum facilis conie&ura eft, illam ciuitatem, aeque ac

caeteras

Prufliae ciuitates iam pri­

dem commercium habuifle cum Britannis. D e caeteris Hanfea- ticis in Pruffia duitatibus, nos nihil omnino habemus, quod li­

queat : neque huius efle loci putamus, ifta perueftigare; nili quod de Culma, quae vrbs olim principatum tenuit, aliquid commemorandum eft, quod c v r i c k e f) tradit, merces mari in

a 3 portum

portum Gedanenfem adue&as paruulis nauigiis Culmam afportatas fuille, dum in duitate Gedanenfi emporium Hanfeaticarum dui­

tatum in Pruffia conftitutum eft.

I ) In der Hanfifchen Chronick II. Abtheil. p. 1 7 . conf. Hamb. Magazin Vol. X X . p. 6 6 9 . 2 ) Idem 1. c. p. 1 8. 3) In Epift. mmcupatoria Diisburgi Chronico Prufliae praeiixa. 4 ) In der Erlclarung der grofiern .Landes-Tafclj?. 1 7 0 .

der Befchreib. der Stadt Danzig 0. 3 6 fq.

Saeculo X I V , tota PrulTia in poteftatem reda&a & pacata, ac fede Magiftrorum O .T . ex Germania huc translata, id Equites animo fedulo agitarunt, qua ratione mercatoriae res maiora in­

crementa caperent. Iplae duitates ardiori vinculo cum Hanfea- ticis confociatae, omnium priuilegiorum, libertatum, immunita­

tum & eommodorum inde promanantium participes fadtae, in magna apud exteras gentes au&oritate eran t: quo ipfimet Ordini

T e u to n ic o

infigne decus & ornamentum conciliatum erat. Quan- quam in annalium monumentis eius rei memoria

eft

nulla ; non

dubitamus tam en adfirm are, com m ercia

veriusque gentis tum

fuifle

frequentiora, quod altero ingreflus Ordinis Teutonici S a e ­ culo inPruffiam Angli militiae caulla huc faepenumero venerant.1) E x quo cogere licet, multo crebrius etiam mercandi caufia hanc terram adiilTe: 2) quemadmodum contra ea Prufficae naues Angliam petierunt, cum, diflociatis duitatum Teutonicarum ani­

mis, emporium, quod Bruggis in Flandria erat, in Angliam, cum magno Britannorum commodo & ingenti memoratae ciuitatis de­

trimento, translatum eft. 5 )

I ) Diisburg in Supplem. p. 4 1 4 fq. WaiiTel p. I l g . I 2 g . Schiitz p. g g . Duellius in Hift.

Ord. Equit. Tent, p. 3 0 . Preuff. SammI. T . III. p. 2 2 3 . Rapin. i. c. Vol. II. p. f $-3. III.

p. f f . 6 6• 6 9 . Pauli PreulT. Staats-Gefch. Vol. IV. p. 1 7 0 . 2 2 3 fq. 2 3 2 . 2 3 7 . 2 ) Gregor. Hefius Rer. in PrulT. geftar. L . III. in M Sto. 3 ) Rapin. 1. c. T . II. p.

conf. W iikbraiidt I .c . I. Abtheil. p. 3f . aWerdenhagen de rebusp. Hanfeat. P. IV . c. I g .

Quotidie magis autem negotiationes florere coeperant, cum

v i n r i c v s a k n i p r o d e

Ordini Teutonico praefuit, qui vt caeterarum rerum, ita rei mercatoriae omni ratione iuuandae &

amplificandae praecipuam curam geflerat. Hinc fa&um, vt d u i­

tates Hanfeaticae ipfum dire&orem fuum expeterent; quam vero

dignitatem fibi tributam honeftillime recufauic. ^ Neque vllum

❖ mm ^{VI I}

eft

d u b iu m , quin

idem ciuitatum

in

Pruffij cum Anglis tum

mer­

caturam

exercentium

potillim um

rationem habuerit, omnique

ftudio

commodis

ilb ru m adaugendis confuluerit. N a m q u e

com­

memoratum legimus, nuntios Lubecenfes & Elbingenfes ad

E d v a r d v m

III, Regem Angliae, anno

1 9 7 5

miilos fuiile, qui

p o ftularen t, v t telonia H anfeaticis ciuitaribus impo/ira refigeret.

Neque tamen prohibere poterat, quo minus Angli nauigationem

& mercaturam PrulTorum vehementius turbarent. Cam iterum ciuitates ab eo

e xig ere n t,

vt

litteras

ad

R e g e m

Angliae & ad du i­

tatem Londinenfem daret, negauit, fe fruftra ea de re amplius fcripturum, quin iure talionis in terris fuis aduerfus mercatores Anglos vfurum pollicitus eft. Nihilominus poftea vnius anni tempus ipfis dandum cenfuit, cuius interuallo priuilegia in Anglia denuo confirmata, & , telonio abolito, illatum damnum refarci- tum iri promiffum eft.

i ) Duellius 1. c. p. 3 4 . Erleut. Pr. T . II. p. 4 9 7 . "A&a Bor. T . II. p. 4 3 2 . Pauli I. c. Vol, IV.

p. 1 2 7 . Liedert Orat, de Vinr. a Kniprode meritis in Prnfliam. 2 ) In A&is Erud. Lipf. a. 1 7 1 1 . p. 2 3 9 . vbi Tomus VII. Thom. Rymeri operis, cui index : Foe­

dera, Conuentiones, litterae & cuiuscunque generis Afta publica Anglicana, recenfetur&

Koehler in Willebrandt Cliron. cit. p. 1 8 9 . Bangertus in not. ad Chion. Slauor. Helmoldi 6c Arnoldi ex codice MSto priuilegior. nomina illorum nuntiorum cnotauit, qui erant Sim. Schwertingius 3c Hartwicus Bodeke vtrique Confules p. m, 2 6 4 . 3 ) Koeh­

ler 1. c. p. 1 9 1 .

Poft obitum

k n i p r o d i i

negotium ciuitati Thorunenfi fuifle cum A nglis, patet ex litteris

A n n a e , R e g in ae A n g lia e

ad Commendatorem

& M agiflratum T h orun en fem

anno

1 3 8 4

miliis, quae adhuc manu fcriptae afleruantur. E x quibus cognofci pot- cft, merces Anglicanas in ifta vrbe depofitas & forte cuftodia detentas Reginam repetiifle. E x fchedula vero anno

1 9 8 5

manu fcripta intelligitur, quantum damni nauibus Thorunenfibus mari ab Anglis illatum fuerit. Quod fi liberet> addere calculos reli­

quarum ciuitatum in Pruflia, ingentem pecuniae fummam, pro ratione valdris, quo tum praeftabant numi, effici deprehenfuri limus atque intelle&uri, negotiationem Anglorum cum Pruflis tum habitam maximi fuifle ponderis & momenti. Quam vim

&

iniuriam, quod eam decem iam annos fcilicet ab anno

1 5 7 5

pertu*

nx mm #

pertulerant, vetus, & , quod poft illud temporis fpatium per- peffi funt, nouum damnum, tum vocitare folebant. O Cum igitur, neque legationibus, neque amico epiftolarum commercio, quidquam, quod falutare efiet, effici pofle viderent,

c o n r a d v s c z o l n e r v s

a

r o t e n s t e i n ,

Magifter Ordinis in conuentu, anno 1 3 8 5 Mariaeburgi cum ciuitatibus celebrato, decreuerat, bona A nglorum , quae in Pruflia eflent & damnis reparandis fuffi- cerent, cuftodia tenenda, & duos, vnum ex Ordine Teutonico, alterum ex ciuitatibus, qui fuit

h a r t w i c v s b o d e k e ,

ConfuI Elbingenfis, quem fupra commemorauimus, ablegandos. N i­

hil dum vero ibidem conftitui potuifle, apparet ex iis, quae poft gefta funt. Sequenti enim anno Magifter Ordinis ex edi&o fuo prohibuit pannum & caetera mercimonia ex Anglia in Prufliam,

& viciffim ex Pruflia in Angliam vllum lignum, praeter quoddam eius genus, quod Klapholrz dicitur, importare. Nec delegi ex ciuitate Elbingenfi in conuentu, anno 1 3 8 7 Mariaeburgi habito, de iniuria ab Anglis fibi illata, qua magnam fortunarum fuarum ia&uram fecerant, conqueri deflerunt. 5 ) Tandem has vexationes anno 1 3 8 8 pacificatio confecuta eft, R i c h a r d i , Regis Angliae au&oritate, & , ne mutuae in Pruflia querelae, mercatoria maxi­

me negotia concernentes, refufcitarentur facile, gubernatorem quendam rerum fuarum in Pruflia conftituerunt mercatores A n- gli, 4) Ante vero quam Angli damnum praeftiterant, quod mer­

catores Prufii contradixerant, decretum denuo erat anno 1389>

nuntios ex ciuitate Elbingenfi in Angliam ablegare, in cuius lega­

tionis focietatem quendam ex fuo Ordine Magifter adlegit. Quod dele&is multum faceflebat negotii, Anglis negantibus, tantum illis deberi, quantum exigerent. Quod vbi Prufli iuftis documentis

c o m p r o b a r u n t ,

fine dubio omnis controuerfia facili negotio com- pofita eft. ^ P ro fe d o id tum Pruffis commode euenit, quod eo­

dem anno, tefte

l i n d e n b l a t o ,

annona ita ingrauefcebat, vt nauis tritico onufta, ex Anglia, quod antea nunquam fa&um efle ait, huc appulfa eflet: ^ contra ea, vbi aliae terrae magna rei fru­

mentariae inopia laborarunt, trecenta amplius nauigia ex Anglia

Francia

mm * ^IX

Francia & Belgio in Prufllam venerant, quae ingentem frumenti copiam hinc deportarunt, multumque auri reliquerunt, ex quo c o n r a d v s a w a l l e n r o d aureos numos fieri iu/11 fle perhibetur, q u i a s c h u t z i o , 7) w a i s s e l i o , 8) & aliis defcripti fu n t; de quibus v ero , num vlius vnquam cufus fuerit, non fine ratione ab aliis in dubium vocatur.

9)

Cu m adhuc inter vtramque

g e n t e m

tantopere

florerent c o m m e rc ia , mirum non eft, H en i u c v m

I V , Regem Angliae ea re perm otu m , vt nouum priuilegium a. 1 3 9 9 non folum ciuitatibus in P ru llia, verum in Germania etiam H an - featicis, dederit. I0)

I ) Rupfon in Chron. M Sto. 2 ) Idem 1, c. 3 ) Idem 1. c, 4 ) Iftae querelae leguntur T . VII. p. f 9 9 . rariflimi & plane Regii operis Rymeriani., quod fupra excitauimus, vt ex A d is Erud. Lipf. a, I / l l . p . 2 4 5 '. edofti fumus. f ) Rupfon 1. c. 6) Hamb.

M agazu rV o l. XXI. p. J}2. 7 ) PreufT. Chronick p. § g . g ) p, I 2 8 b . A&a Bor.

Vol. I. p. 3 $ 2 . C o n f, Leo 1. c. p. Duellius 1. c. p. 3 7 . y ) Erleut. Pr. T . I, p. 4 iq q . 1 0 ) Hoc priuileg. Willebrandt 1. e. in der III. Abtheil, p. 35- fq, exhibet.

S i quando Pruflia maxime floruit, fane fub dominatione c o n r a d i a i v n g i n g e n floruifle vere di&um eft a w a i s s e l i o 1 )

& l e o n e . 2) Nihilo fecius Pruflbrum mercatorum naues grauiter adfli&atae erant a piratis A n g lis , quod teftantur epiftolae focieta- tis Hanfeaticae ad H e n i u c v m , Regem A n g lia e , eiusque C o n ci­

lium anno 1 4 0 2 fcriptae.

3) L i n d e n b l a t 4 )

memoriae prodi­

d it, quod mercatores A ngli damnum acceptum conquefti, in P ru s- fia & L iu o n ia v£ refarciretur, poftularunt. Quae caufla Dordra- cum in fequentem 1 4 0 6 annum dilata erat. Interim R e x Angliae annuit ipforum petitioni, & mandauit, vt omnis controuerfia cum ciuitatibus & Magiftro O. T . com poneretur, vt ex eius mandato cognofci poteft,?) vsque dum declauerit voluntatem fuam vnacum

E r i c o ,

R e g e D a n ia e , erga M agiftrum , priuilegiaque confirmaue- rit om nia, quod anno 1 4 0 7 fadum eft, Commiflo anno 1 4 1 o illo perniciofiffimo ad Tannenbergam praelio, res omnis Ordinis Teutonici collapfa efle videbatur: nihilominus eodem anno h e n - u i c v s a P L A V E N reftituit rem , fancitis nouis commercii tra&ati- bus inter H e n r i c v m IV ,

R e g e m

Angliae & Pruflos opera ablega­

torum , quorum duo erant ex Equitibus Ordinis T eu tonici, toti»

b demque

X m m # ^{m m}

demque ex duitatibus Gedanenfi & Elbingenfi, in quibus promis- fum , damnum acceptum refarcitum iri & quae reliqua. 7 ) Angli autem commodis fuis invigilantes, id moliti funt, vt in Pruflia pariter atque in Teutonicis duitatibus eadem libertate vterentur, quam iftae in Britannia habuiflent: quod vero ipfis anno 1 4 1 2 denegatum e ft. ⁸⁾ Quam ob rem magnae querelae ad Ordinis Ma-

giftrum

M I C H A E L E M K U C H M E J S T E R a S T E R N B E R G 3 COnfoda-

tis ciuitatibus delatae funt, quae maxime in Pruflia a mercatoribus Anglis grauioribus damnis faepiflime afFe&ae erant. 9 ) Quibus vt fortius refiftere poflent, & decreta a ciuitatibus Hanfeaticis lata in terris Pruflicis & Liuonicis rata te&aque haberet Ordinis Magifter, nuntios ad eum anno 1 4 2 1 miferunt, qui id ipfi perfuaderent.I0)

I ) 1. c, p, 1 3 1 b. 2 ) In Hili:. Pruff. p. i g ^ . 3 ) Proliant in Willebrandt Chron. p.

3 8 . 4 ) vid. Pr.Samml. T .1II. p. 2 3 2 . 5 ) C^iiod legitur in W illebrrndt Chron.

I. c. p. 4 2 fqq. 6 ) Idem 1. c. p. 4 4 . 7 ) Pr. Samml. 1. C. p. 3 4 6 iq. atque hanc paftionem elie eandem putamus quam Duellius 1. c. p. 3 0 . excitat; quae duobus ante annis fiib Vlrico de Iungingen incepta, & fub Henrico de Plauen confefta erat.

8 ) Koehler in Willebrandt Chron. 1. c. p. 2 0 0 . 9 ) Idem 1. c. p. 2 0 4 . io ^ Pauli 1. c. p. 2 8 0 . Hefius 1. c. hanc legationem commemorans, haec 'verba notatu digna fubiungit: “ Ex his conflare poteft, ciuitatibus maritimis non vfum folum maris rcvicini, fed eiusdem etiam , quatenus ad liberum tranfitum maris pertineret, defenilo.

f t nem ab antiquo, atque ita etiam iurisdi&ionem quodammodo competiifle , praefertim

“ cum etiam caularum inter nautas controuerfarum cognitionem exercuerint, quae omnia

“ cum in Pruffia Magifter Ordinis ita rata habuerit, vt luam laltem & Ordinis xndemnita- , f tem , deinde vero maturam eorum, quae contra exteros decernerentur, explicationem

faciendam libi rcleruarit; facile patet, quam late fe tum poteftas duitatum extenderit. #

P a v l o b e l l i t z e r

a

r v s d o r f f

fummam Magiftri di­

gnitatem fyftinente, recruduit hoc malum, Anglis multis de rebus Gedanenfes, in primis anno 1 4 2 5 , apud illum accufantibus, ac praeterea poftulantibus, vt fibi eadem, qua ilii in Anglia, libertate

& iuribusGedani vti

liceret.

Sed

fruftra.

Namque non folum re- pulfam tulerunt, verum etiam aduerfus eos decretum, claflem com­

parare, quae a s c n u T Z i o copiofius expofita fu nt.*> Miflis vitro citroque epiftolis ab H e n r i c o V I , Rege Angliae, ad Magiftrum Ordinis in Pruflia, & ab hoc ad illum, quarum aliquot hic ex auto­

graphis proferri poflent, fi opus eflet, tandem haec controuerfia au- floritateMagiftri fopita eft. Longum eflet, hicfingula perfequi, quae

etiam ex ^annalium monumentis ^facile repeti poflunt. *•> H o c

v ero

filentio

X I filentio non praetermittendum efle putamus, quod w i l l e b r a n d t ad annum 1 4 4 3 narrat, 3 ) Magiftrum Ordinis Prote&orem Han- featici foederis fa&um , legatos in Angliam & alia regna, eidem focietati infefta, mififTe, vt omnis controuerfia dirimeretur. Tan­

dem anno 1 4 3 7 facium eft, vt opera cuiusdam Purpurati S . R . E . in Anglia pax conciliata, iura ciuitatibus antiqua reftituta & priui- legia denuo confirmata flnt. 4) Non pollumus non, quin ex

h e -

S io aliquid, quod

iuftam rei caullam , inter O rdin em 8c ciuitates

Prufliae Hanfeaticas & Anglos tum controuerfam, adtinet, ipfius- met verbis interponamus:^ “ Martio menfe (anni 1 4 4 2 ) conuentu

“ generali in d ic o , Magifter iura & priuilegia Ordinis falua fibi elle

“ debere, ipforum adftipulatione contendit, deinde indultum a

“ F r i d e r i c o I I , olim Imperatore Ordini collatum producit, eius-

“ que vigore portorium & alia telonea fe inftituturum demonftrat.

“ Muffitantibus ad eam rem Terreftribus, ciuitates, & in his prae­

c i p u e Gedanenfes, variis rationibus Magiftrum a propofito abdu­

c e r e , & nauigationem, quae penfionis maritimae praetextu im­

p e d i r i , aut fimilia in aliis regnis onera fubitura putabatur, liberam

“ reddere ftudenc. Petunt igitur, fe in

ea libertate

conferuari,

“ qua

f u e r in t,

eum

M ag ifter

principatum fufciperet, &

Cllius

in-

“ tuitu fidem ipfi fuam obligarint. Addunt, fi portorium inftitua-

“ tur, Belgas transa&ioni Copenhagenfium ftaturos, Anglos mer-

“ ces fuas alio deue&uros. Satis pretium, incrementum, frumenti

“ vero decrementum

M ag ifter

cum ciuitates diftrabere, feparatis

“ euocationibus, fruftra contendiflet, obiefla de Belgis & Anglis

“ d ilu ito , fufpicionem etiam, quafi figura eflet

F r i d e r i c i

Im-

“ peratoris priuilegium, amoujflet, idem, quod aliis Principibus

“ liberis fibi licere oftendit &c. „ A b illo tempore magna cum Anglis negotia tranabantur, quibus etiam

prufficae

ciuitates vna- cum caeterisTeutonicis implicitae erant. Quippe ex decreto con- uentus, Lubecae anno 1 4 4 7 habiti, miffi funt dele&i in Angliam, in his

a r n o l d v s

a

f e l t e n ,

Conful Gedanenfis, memoratur, qui moleftiam, cui Angli cauftam dederant, ibi leuarent. Eodem anno ibidera ftatuta, quod rem mercatoriam in Anglia adtinet,

b 2 confe&a

\

x i i & - 3 5 ^

confe&a fu n t : cui negotio, praeter alios, interfuit

h e n r i c v s v o r r a h t ,

Praeconful Gedanenfis. Quanquam autem Rex Angliae duitatibus fpem fecerat, fore, vt onere, quo premerentur, alle- uentur; nihilo tamen minus, quosdam illarum negotiatores, ho- rumque merces cuftodia teneri iuflit. Quo fa&o, id per litteras Magiftro fignificandum duxerunt, exigentes, vt pari modo inPrus- iia bona Anglorum detineret, & legato fuo in Britanniam profe-

&uro mandaret, quid fieri vellent. Qui cum ad H e n r i c v m , Regem Angliae, veniflet, eique totam rem expofuiflet, h ic, id nullam difficultatem habiturum, refpondit, & declarauit, fe lega­

tos miflurum, qui hoc negotium cum duitatibusHanfeaticis expe­

diant, quod vehementer cuperet, foedera & pa&a cum Magiftris Ordinis & ciuitatibus in Pruflia < 5

i Germania olim inita, integra fe r u a r i,

&

priuilegia hifce data nullo m odo

infringi & labefactari.

⁷⁾

Commerciis in meliorem ordinem fic redu&is, nullum eft dubium, quin poftero tempore eodem, quo antea, ftudio & afliduitate PruflI

& Angli eadem frequentarint. Nam adhuc anno 1 4 5 3 in conuen- tu Lubecae habito Prufficae ciuitates petierunt, vt

fibi

libera

A n -

glicanorum pannorum per ciuitates maritimas tranue&io permitte­

retur: quod ab aliis negatum eft, 8) Cum fequenti anno 1 4 5 4

r rufii, excuffo Ordinis Teutonici iugo, fe in Regis Poloniae tu­

telam & fidem commififTent, tanta ciuitatum in Pruflia foedere iun£brum au&oritas apud omnes ciuitates Hanfeaticas, ipfosque A n glo s, fuit, vt dubitari nequeat, noua pa&ione, imperante

E d v a r d o

IV ,

R e g e A n g l ia e ,

conflata, omnium iurium & pri- uilegiorum, quae multo ampliora fuerunt, participes fa$as fuifle.

Quae vt

conficeretur

plurimum valuit fortitudo

naucleri

Gedanen­

fis, Pauli B enecke, qui multas

A n g lo r u m naues

cepit. Haec p3X Anglis magno conftitit, quod decem millia librarum Anglicana- rum ciuitatibus foluere coacti funt. 9 )

i ) 1. c. p. I l 4 b . fqq. conf. Koehler in W illebrandt Chron. p. 2 0 4 , & Pauli 1. c, p. 2$4’ 2 ) Schiitz 1. c. p. 1 2 4 fqq. Hefnis ad a. 1 4 3 4 . Werdenhagen 1, c. P. III. p. 4 ?.o fq4!*

Zamehlius in MSto. Koehler in Willebrandt Chron. 1. c. p. 2 1 1 - 2 1 4 * ? ) ^ x Pauli 1. c. p. 2 9 1 . idem refert, idque Ordini vitio vertit. 4 ) Willebrancj1 ' II. Abtheil. p. 9 3 . Koehler ibidem p. 2 1 4 fq. Ipfe Trattatus foederis legitur in Th. ^ meri opere lplendidiffimo fiipra excitato T . V. p. 3 9.» tefte Dreyero in Specimine Lubec. circa ius naufragii p, 2 6 8 * f ) MSto ad annuui 1 4 4 2 . 6) brancjt

X I I I

brandt I. c. p . 96 fq. Sc Koehler apud eundem p. 1 1 7 . 2 1 9 . 7 ) Hanc declarationem R . Angliae exhibet Willebrandt I. c. p. f §. ad a. 14 4 8 * 8 ) Koehler I. c. p. 2 2 2 . Exftant etiam in autographo litterae Henrici VI , R . A n gliae, ad Magiftrum O. T . eodem anno fcriptae &c ab hdc cum Magiftratu Thorunenfi caeterisque Ciuitatibus in Pruflia Han- featicis communicatae, quae rem mercatoriam attingunt, quarum mentio iniicitur in Kriefii Recloris Gymnafii Thorun. celeberrimi Progr. in memoriam Kriuefii a. I7f f edito, in quo exhibetur grata Ciuitatis Lubecenlls memoria p. 4 . 9 ) Willebrandt 1. c. p»

I 0 8 . Koehler 1. c. p. 1 9 1 . 1 2 ^ . Rapin. 1. c. T . III. p.

Quum commercia fine mercibus inftitui nequeunt, difpi- ciendum nunc eft, cuius generis

merces ex vtraque terra

depor­

tatas fuifle. Sine dubio ea funt exportata , quarum ingens erat abundantia in altera, in altera vero carentia. Supra iam comme*

morauimus ex

r a p i n o ,

antiquiflimis temporibus, Britannos vendidifTe ftannum & plumbum Phoenicibus & Graecis,

P h i l. i i o n o r i v s 1 )

ait:

“

Exportari ex Anglia lana

&

lanificia omnis

iCgeneris, ftanna, plumba, coria, carbones, carnes, & nonnun-

“ quam frugum omne genus. „ I o .

b o t e r v s

fcrib it: “ E x

‘ ‘ lanis texuntur panni delicatiffimi, qui magno numero in Ger-

“ maniam, Poloniam (adde Prufliam) — & alias regiones euehun- u tu r, vbi in magno pretio funt.,,

T i n d a l 3)

refert, fi quando in Anglia annonae vilitas fuit, nauibus libere euehi potuifle ad alias terras frumentum varii generis. Nos iam fupra notauimus ex

u n d e n b l a t o ,

quod olim quodam tempore in Prufiiam, naui triticum ex Anglia fubue&um fit, quod antea nunquam

accidifTe

teftatur. Quid contra ea Pruflia Angliae fuppeditarit, conftare poteft ex

v v a i s s e l i o , 4)

videlicet frumentum varii generis, tri­

ticum, hordeum, filiginem, lanam, ceram, corium, cannabim, ligna, afferes, trabes, malos, pifces aridos, falfamenta, & id ge­

nus alia, ^ Nos addimus, cineres varii generis (Potafche).

I ) In Relat. de P.egno Britan. p. 1 9 4 . 2 ) In Relat. de Regno Angliae p. I g l . coli. p.

I g o . vterque liber adiunitus eft T h . Smithi de R ep. Anglorum L . III. Lugd. Bat. 1 6 2 ^ . editis. Add. Rapin. T . II. p. 3) In annot. ad Rapin. 1. c. T . III. p. 4 1 9 . 4 ) 1. c, p. I b. f ) Werdenhagen 1, c. P. I. in praefat. p. 4 3 . P. IV. p. 1 2 8 0 .

Numorum praecipuus & maximus vfus eft in negotiando, quos hic filentio non praetermitcendos putamus; licet haud diffi­

tendum fit, prifcis temporibus nonnunquam permutandis merci­

bus locum fuifle. Quantum ex Anglorum annalibus cognofci

b 3 poteft,

X I V mm # mm

poteft? ante

E d v a r d i

I tempora numos varii generis

&

valoris iatn extitifle inA nglia. Nara t i n d a l O memorat, iftum Regem

p e c u n ia e ,

quae ex argento, cupro & fulphure flata erat, viliorem, caeteris numorum generibus, ex argento cufis, certum iuftumque valorem publico e d i $ o ftatuifte diferte narrat, eosque nominatim defignat; cuius generis fuit moneta, quae duodecimam partem imperialis efficiebat, anglice Groat d i£ la: ternuncii anglici, Far- tbings: oboli, anglice Penny, quae eft quadragefima o&aua impe­

rialis pars: folidi, Schillings, qui quadrantem imperialis aequant.

Praeter argenteam monetam in vfu etiam fuit au rea; quo in nu­

mero erant quoque teruncii, quos ex argento con fe& osefle modo commemorauimus. F e r u n t , S a e c u l o X V demum

E d v a r d v m

I II omnium primum fuifle, qui genus quoddam aurei numifmatis, plane elegantiffimi, quod Rofatum &

E d u a r d e u m ,

Rofenobel, v o ­ cant, fignari iuffifle, cuius

quadraginta

quinque vnam auri libram efficiunt, rariffimeque

h odie

confpiciuntur. S u b imperio

H e n - r i c i

I V idem genus monetae alio nom ine, Rcalen, infignitum, aliusque valor ei attributus erat.

D e

re numaria Pruflorum , quae genera tum temporis valuerunt,

nihil

opus eft hic commemorare?

cum alii hoc fcite ac do&e perfecuti funt. Antiquioribus tem­

poribus procul dubio frequentior vfus groflorum Bo hem ico ru m in Pruffia fuerat, priusquam a Magiftris Ordinis propria moneta cufa eflet, v c w a i s s e l i v s narrat. 3)

j ) In annot. ad Rapin. T . II. p . 4 4 ? fq. conf. T . III. p. 4 1 9 . 2 ) Vid. Pr. Samnii. T . II.

p. 6 0 3 fq. T . III. p. 405" fq. vbi de Prulforum moneta fub Equitibus O. T . ab a. 1 3 3 0* 1 4 ^ 4 . Add. W ailfel. Schiitz. Hartknoch, Braun, Duellius & alii paflim, 3) I. c.

p.

1 1 6 b . coli. p. 1 2 0 .

Floren tiffim ae

olim negotiationis ab

vtrague

gente exerci­

tae., fuperfunt quaedam

m o n u m e n ta , tum

in B ritan nia, tum in P ruffia, quae leuiter attingemus. N e fc io , vtrum hic coniefturae

do& iffim i

A n g l i , s p e l m a n n i , locus dandus de nomenclatione vocis Sterling . Quae

fi

certa eflet, luculentum foret indicium mutui quondam commercii vtriusque populi. V to r verbis

h a r t - k n o c h u :

^ “ Inter A n g lo s non defunt, qui Sterlingos aPruffis

« n o m e n accepifle putant, quod verba

g v i l h e l m i w a t s i i

te-

“ flari

xv

“ ftari poffunt. Ille fiquidem in Gloflario ad vocem Sterling —

“ haec tandem fubiungit

^s

Do&iflimus Eques

( s p e l m a n n v s )

eo*

“ rum potius elegit opinionem, qui a Germanis mercatoribus

“ circa Gedani Elbingaeque partes, quos Efterlings adhuc dici­

m u s , Sterlingos noflros deducunt, quafi illi in Angliam venien-

“ tes artem purgandi argenti, etiam flandi & feriendi celebrem red-

"didillent, nomenque ipforum fa< 5 lo deinceps reliquiflent, quod

“ fatis eft probabile ,, Verum, miflis his, certiora perueftiganda funt. E ft adhuc Culmae domus inftitoria Anglicana, quae vetu- ftate labefatffcata concidere videtur.

2 ) H e s i v s 3)

memoriae pro­

didit, a Commendatore Gedanenfi in noua ciuitate, quam lung- ftadium appellarunt, domum pro Anglis exftruftam fuifle,

i n

quam pannorum Anglicorum mercimonia transferre cogitarat: cui eam ob rem, aliaque priuilegia infirmata, graues cum ciuitate contro- uerfiae interceperant. Eiusdem commercii Anglicani memoriam renouant Curiae Regis

A r t h v r i,

(A rth u s-H d fe, Gilden)

i n

maioribus Pruffiae ciuitatibus. Res peruulgata eft,

a r t h v r v m ,

Regem Angliae fuille, a quo iftae

dom us n om en

trahunt, in qui­

bus

aduenae Jiberaliter e x c e p t i

, variis lautiorum epularum, ludo­

rum & oble&amentorum generibus recreati erant. Vocabantur

etiam

hae focietates Fraternitates s, g e o r g i i , qui & Angliae &

Ordinis Teutonici patronus ferebatur. 4) Haud obfcurum praete­

rea eiusdem rei veftigium

elle

putamus, ius ftapulae, quo venales prius exponebantur merces, quam alio transferebantur. Primum fuitThorunii, alterum Elbingae, tertiumRegiomonti, f) vt omnia fuppeterent, A nglis, aliisque mercatoribus ad coemendum & aue- hendum. Exftant plura, quae amiciflimae confociationls & com­

mercii illuftria funt indicia, quae vc hic commemoremus, noft opus efTe arbitramur; quia funt monumenta nouiffimorum tem­

porum, ad quae vt deueniamus, alienum a noftro inftituto efle exiftimamus.

3) Vid.DiCf. XVI.Dijsburg. Chronico fubiun&am cie re num. PruC p. 2 8 2 . it. A lt und N . Preuff, P- ^ 1 4 . 2 ) Curicke 1. c. p. 36 fq. Hartknoch. 1. c. p. 3 7 4 . Zernecke 1. c. p 2 4 ! 3) In M Sto 1. c. 4 ) Zernecke I. c. p, i<j- fq. Hamb. Magazin 1. c p 6 7 0 iq Curicke 1 c. L e o , qui fua haufit ex Gmnauio 1. c. p. i 6 g . ita de hoc’ ime fla.

inilae fcw b u ; « m e (V ia riw s dc Kniprodc) oidUftuIt, vt Culmenfes & Pobrinenfes fuas

X V I

"m erces Tliom m um deferrent. Pomefanienfes & qui ad Mafouiam habitabant 3 & in

“ inferiore parte Prufliae Elbingae. Sambienfes & Natangi ac Lithuani Regiom onti &

f J non alibi. „ Ex eodem fonte WaifTe!. p. 1 2 4 3 . Hennenberger 1. c. p. 1 1 3 . qui prae­

terea Miihlfeldii annales confuhjit. q « o d ad Thorunium, vid, Zeruecke i. c. ad a. 1 p. 2 2 .

Hanc tamen, leuidenfem licet opellam, V I R M A G N I ­ F I C E , T I B I haud iniucundam fore plane confidimus, quae admodum gratam redintegrat memoriam auitae fedis maiorum T V O R V M , Cummis laudibus confpicuorum, in qua olim tot negotioftffimi viri fuerunt. Accipe pro T V A in nos beneuolen- tia has minus opiparas dapes aMufis noftris, quae T E P R O T O - S C H O L A R C H A M fuum indulgentiffimum laetabundis ani­

mis falutant & optimum P R A E C O N S Y L E M vnacum bonis patriae vrbis ciuibus fauftiflimis votis & congratulationibus vene­

rabundae profequuntur. Cedat T I B I , V I R M A G N I F I C E vtraque ampliffima dignitas bene, profpere, feliciter ! vt res tum publicae, tum fcholafticae T V A opera, vigilantia, prudentia &

confilio in dies maiora capiant incrementa.

D e v s t . o . m.

cor­

roboret a nuperrimo morbo valetudinem, vt T E valente & flo- rente, omnes res reflorefcant, quae acerbitate temporis labefa&ari videntur. Idem S V M M V M N V M E N iubeat T E interelle mortalium rebus quam diutiffime, vt & ciuitati & Mufis noftris fis quam firmiffimo praefidio & ftabilimento, Nominisque T V I fplendidifllmi decus augeas praeftantiffimis meritis, Maiorum T V O R T M laudum praeconiis aequiparandis. In tanta omni­

um rerum T V A R V M felicitate vt noftrum memoriam con- ferues perpetuo, & T V A ,

qua fo le s, gratia

nos complectaris, omni ftudio, demiflisfimaque mente, abs T E , V I R M A G ­

N I F I C E , contendimus.