Actum oratorium in memoriam natalis Gymnasii Elbingensis d. XIX. Ian. MDCCLXIX. [...] invitaturus De maiorum imaginibus gloriae ac virtutum incitamentis nonnulla disserit Ioannes Langius [...]

(1)

1

p p f

A C T V M O R A T O R I V M

I N M E M O R I A M

N A T A L I S

GYMNASI I E L B I N G E N S I S

X>. ^{X I X .} ^{I A H} ^. ^M ^D ^C ^C ^L ^X ^{I X} ^. ^H Ô ^{R I S} Â ^{I X .} ^M Â ^T ^V ^T ^{I X} ^{I S}

I N A C R O A T E R I O M A X I M O

R E L I G I O S E H A B E N D V M

I N D I C I T

A D E V M Q V E B E N E V O L E A V D I E N D V M

PERM AGNIFICOS ET AMPLISSIMOS

CIVITATIS PROCERES

M V S A R V M F A V T O R E S

E T

Q V O S L I B E T B O N A R V M A R T I V M A M A T O R E S PRO S V A

^{o y}

E M

^{Q V}

E D I G N I T A T E C O L E N D O S

- S V S P I C I E N D O S

D E M I S S E O F F I C I O S E A C H V M A N I T E R

I N V I T A T V R V S X> ^{E ,}

^ M A I 0 R V M J M A G I N I B V S

G L & i U s l E A C F I R T V T V M I N C I T A M E N T I S N O N N V L L A D I S S E R I T

IO A N NES L A N G I V S

G Y MN. R E C T . PR. T H E O L . P V B L . E T B I B L .

» ... 1 ■ ■■■■'■... ■ ■ ...

E L B I N G A E S 9 S

L I T T E R I S N O H R M A N N I A N I S . '

(2)

(3)

uantopere majores n o ft r i , imaginum praeftantifllma- rum pulchritudine & fplendore capti, illas in honore ac deliciis femper habuerint, optima hiftoriarum lo- ' quuntur monumenta. Cives Rom ae antiquae p ro voco teftes fide dignifllmos, qui non deorum dearumque modo fimulacra in aedium fuarum larario expofita, fed principum quo*

que ac patronorum, quos quisque colebat, imo illorum etiam, qui familiae decus & ornamentum fuere, vultus expreflos ac ima

gines habere confueverant. Quas aere, marmore aut cera con- fe&as & coloribus diftin&as tanta pietate, tantoque venerationis aflfetfu, ac Ci adhuc in vivis eflent, profequebantur.

Interim non cuivis Rom anorum in aedibus fuis aut earum atriis licuit majorum imagines ponere & folemni honorare ritu : quippe haec equeftris faltem & confularis ordinis dignitas fuit.

H in c non nifi illis, qui vetere ac illuftri flirpe orti, in equeftri ordine eminebant, aut qui curules geflerunt magiftratus, imagi

nes fuorum habere concefliim erat. Poftquam vero in commu

nionem titulorum ac honorum publicorum ignobiles quoque venerunt, illos infimul jus imagines ponendi accepiife vel me taccnte animadvertit omnis.

D um ergo Rom anorum animum memoriae majorum confer- ipido intravit, ftatuebant, imagines illorum inter varia, 'ubfidium vocabant, inedia, dedderio vorisquc luis re-

modo majorum vultum ac fpeciem, fcd ipfis immortalitatem q u o que dari, imo in omnes terras hac ratione mitti credebant, quo praefentes ubique elle & honore affici poilent. Id quod innatae

, : s \ 2 fuae

i p o n fu fl^ haud ultimlim occupare locum. His enim non oculis

(4)

fuae in majores pietati fe clebere judicabant, declaraturi, quanti fulcra ac lumina familiae fuae aeftimarent.

A f t non memoria faltem virorum , gente menteque celeberri

m oru m , in fpientiorem ac ornamentum familiae imaginibus con- fervari poteft, fed poteft quoque triftitia, ex illo u m obitu contra& a, aut defiderium ex abfentia ortum mitigari, dum c o r porum fimulacra, icones, arte vel pi&oria vel fculptoria aliave

con fe& as, praefentes videre ju vat: quippe quod vel atra m ors, vel alius abftuiit cafus, praeftans pi&oris aut fculptoris artificium reddit omne.

M axim us vero & dulciflimus, qui ex imaginum cultura ac ornatu p rovenit, frud u s in eo confiftit, ut illae experientia tefte femina & igniculos virtutis atque gloriae in animo latentes exci- , tare, & ad profe&us in moribus ac do&rina faciendos, vim atque ftimulos addere pofiint. H in c Plinius S ecu nd u s, Corelliae H ifpu lae, cujus filio, in lubrico aetatis adhuc conftituto, prae

ceptorem ac cuftodem quaerebat, litteris injungit, ut puerum , quo avo fimilis reddatur, faepe moneat, quibus imaginibus one

retu r, & q u ae, quantaque fuftineat nomina. N ec immerito illud Plinium ftatuifle judico. Quis enim praeftantiflima virorum in toga aeque ac in fago inclutorum fimulacra non fumma animi fenfatione, gratulatione ac veneratione confpiceret? Cujus quaefo an im u s, majorum adfpedlu incen fu s, non defiderio &

imitandi cupidine flagraret, dum eorum icones contemplatur y qui de patria bene meriti, vel ad imperii gubernacula federunt^

vel fanitati promovendae confilia fuppeditarunt medica, vel ae

ternae animarum falutis curam gefterunt, vel ju v e n t u ^ e d u c a - tionem fidei ac do&rinae fuae committam habuerunt, vel denique felicitatis ac tranquillitatis publicae quovis modo exftiterunt pro- motores ? E c q u is hinc bonae indolis filius aut nepos ? ecquis

( civium

(5)

civium aut heroum tam dura & faxea efiet m ente, ut imagine patris, a v i, magiftratus, ducisque exercituum co n fp e& a, illos debitis laudibus concelebrare , eorumque veftigiis, ad avitam nominis gloriam viam pandentibus, infiftere nollet? Habes fane in majorum imaginibus novum incitam entum , novam le

g e m , monitum n o vu m , ad virtutem famamque eorum propa

gandam. Qua in re pollicem nobis premit Salluftius, in prae

fatione ad bellum Jugurthinum fio feribens : “ Saepe audivi,

“ Quintum Maxumum , P. Scipionem , praeterea civitatis noftrae

“ praeclaros viros folitos ita dicere, cum majorum imagines in-

“ tuerentur, vehementillime fibi animum

³

d virtutem accendi. „ C u i addendum judicamus S e n e ca m , Neronis praeceptorem, pro- feflione Sto ic u m , egregie prorfus dicentem : “ Quidni & ego tc magnorum virorum imagines habeam incitamentum animi, &

“ natales celebrem. „ Capiebant igitur ex majorum imaginibus prifeae frugalitatis, provincialis parfimoniae, virtutis integerri

m ae, fortitudinis laureatae ac eruditionis confummatitfimae exem plar, quod omni ftudio ac labore imitari pulchrum erat.

N on ergo illud modo fclicitatis humanae fpecimen eft, v i

rorum illuftrium, qui fui defiderio nos tenent, imagines noviife ac fcire, quales illi fuerint, & quibus pofteritati fe commenda- rint virtutibus: fed ex eorum quoque vita rebusque aciis conje

cturare licet, probitatis, eruditionis, temperantiae, aliarumque virtutum ftudium, cui omnes omnino dediti efle debent, huma

nas non fuperare vires. N ed u m , quod imagines faepe moneant, tylibus utendum fit mediis, fi ad ilium honoris ac dignitatis gra

dum T^jiiem viri coloribus ornati occuparunt, afeendendi animus eft. H o c pretium, hanc vim non veteres modo Rom anorum feriptores imaginibus attribuerunt, fed ex recentioribus quoque Laurentius Pig n oriu s, qui mufeura fuum multis clariifimorum

\ 3 virorum

(6)

virorum

iconibus hune in finem adornavit, ut quod corporum fimukicra, animi domicilia vere nominanda, ibidem confpiceren- tur, tot vifuris ad eruditionem ac virtutem eflent calcaria. S e quentes enim valvis mufei fixi

aureis litteris

infcribi

julTIt

verfus :

Sidera dodrinae hic

fulgent

digniiTima copLo.

Selige tu _ tib i, quae inliiilent virtutis amorem, V t ne oculos tantum pi&ura oble&et amicos.

H in c plurimum reverendus M eufchius, qui quondam ecclefiis Saxo-Coburgenfibus praefuit, in do&iiTima fua praefatione, B a r - tholini diflertationi de libris legendis praemifla, eos admodum con

queritur, qui mufea fua variis exornant imaginibus, non ut illis, (en praecipuum ac genuinum iconum ufum !) velut calcaribus ad tantorum virorum imitationem in fapientiae, virtutis ac eruditio

nis tramite incitentnr, fed ut pompa vanaque gloria magis extol

latur. Pii enim homines ex imaginum adfpe&u exiguum faltem , vel plane nullum colligunt fr u d u m : ficuti illi, qui pietate ima

ginaria, vel nefcio qua opinione d u d i, omnes icones, principurci ac virorum gravifiimorum corpora exprimentes, tollendas atro- que notandas efle carbone clamitant. Id quod fi in orbe chri- ftiano accidit, mirum fane non eft, barbaram Turearum gentem ut omnes fcientias liberales honeflasque, ita & pi&uras ipfas omni tempore abhorruifle, ac odio plus quam vatiniano profe- cutam efle: quippe nullum tam reliquis artibus, quam pingendi ftudio pretium ftatuere d id ic it; ipfe quanquam M uham edus, famigeratiffimus religionis turcicae fabricator, imaginum picarum amore mirum quantum excitatus fuifle dicitut. Paulus e n i m j o / vius fa£ta ipfius cum Selim o Imperatore turcico c o m p jx ^ o n e jnter alia ita feribit : 1 1 Muhamedus gentium prope omnium Re*

^ g e s , rerum bello geftarum fama inclutos, verfis in turcicam

“ linguam hiftoriis, non modo feriptis, fed imaginibus, excel-

• - ; { J k V ent

(7)

« Jcnti pi&ura expreffis, repraefentari flbi cutabat, impetrato i a Venetis ad id munus Gentile B e li i n o , pidlore praeftantitfimo >

“ ur gravibus exemplis magis ac magis ad extendendam famam

“ accenderetur.

Quodll ergo virorum clariflimorum imaginibus tanta vis, tan*

taque ineft efficacia, d viri tam in eor.Um operibus & actionibus, quae non corporis fed animae ac prudentiae im ’ :cia prae fe fe*

runt certiflima, latere credamus ? Illa enim ingenii monumenta

& fapientiae rationisque foetus omnem vultus efEgiem, orisque tonformiratem umbraticam & nebuiofam multis modis fuperant.

Quis hinc ex D em oflhenis, C ice ro n is, A u g u f t h i , & ut recen- tioris aevi eruditorum memores ftmus, e x G r o t i i , Pufendorffii, Leibnitzii aliorumque lcriptis litteratiffimis non majorem capit utilitatem & voluptatem, fublime & erecl'im ingenium decentem >

qu3m ex omnibus illorum imaginibus, Apellis liccr & Protegenis penicillo fumma vcnuftate d e p ilis .

Cujus rei -non opus eft ut evidentifli na documenta a longin

quo repetamus, dum ipfum Athenaeum patrium imagines M ajo

rum , de re politica aeque ac litteraria bene meritorum in mentem revocat nunquam morituras. Quis enim Jacobi ah Ahxrrangen t. Burggravii Regii & Nicolai Fridw aldi, Praeconfulum, primi aedificii fchoiaftici Conditorum ? quis Brauniorum , Ifendorfi&um ,

$pro■ geti^um & WidnoYuiti nomina, quorum aufpiciis praefens __fceminarii phrontifteriuin recens editum & fplendide exornatum memoria repetere auderet, ni/i infimul praeftantes pietatis

in D K V M , curarum in patriam, beneficiorum in mir- farum N ,'^deiT3u> imagines grato animo recoleret. E t quidni cre

dam us, illos quocue ex Splendido Magiftratus O rdine, qui G y -

mnafii florem curae hactenus cordique fibi habuerunt, Majorum

quafi imaginibus admonitos excitatos efle, ut Scholam publi-

(8)

eam, cujus illi radices egerunt primas, confervatam ac incolu

mem pofteritati traderent ?

F a s igitur & aequum eft, ut & n o s, Majorum imaginibus provocati, ineffabilem D E I benigniflimi clementiam & paternum Gymnafii Conditorum ac Confervatorum amorem laudibus, tanto beneficio dignis evehamus. Cui deliderio ut fiat fatis, E n c a e niorum feftivitati, facultate gratiofiflime concefla, facratus eft dies craftinus, pio faxit D E V S ! animo grataque mente cele

brandus.

Adefte

i t a q u e , v i r i, i l l v s t r i s, p e r m a g n i f i c i, MAXiMEque S T R E N V I , GEN ER O SI, AM PLISSIMI,

CONSVLTISSIMiqUe, B V R G G R A - V I E R E G I E , P R A E S E S , P R A E C O N S V L E S , C O N S V - L E S ,

CIVITATIS PROCERES a c GYMNASII PROMOTORES AETERNVAf

d e v e n e r a n d i,

ut pro cura Veftra indefefla, rei fcholafticae dicata,

ta n ta s

quantas Majores V e ft r i, gratiarum a&iones publice accipia

tis:

a d efte E x c e l l e n t i s s i m i, Pl v r i m v m R e v e r e n d i, Pr a e n o b i l e s, N o b i l e s , S p e c t a b i l e s, H v M A N issiM iq u e M v s a r v m F a v t o r e s

& A -

m i c i c o l e n d i s s i m i

, qui imagines Nutriciorum Scholae veneran

tes , Parnaflum eorum munificentia ac liberalitate conditum &

hodienum adhuc florentem D E O ulterius commendare fo le tis:

adefte, inquam , omnes ac finguli, qui litterarum ftudiis favetis,

& ut Gymnafio patrio ad feram usque aetatem bene fit, in votis habetis, D E O m axim o, quae D E I , & fummis Nutritoribus, quae Nutritorum fu nt, non fucato cordis affectu nobiscum daturi.

Pubi. Elbingae. D . X V II I . Ja n . M D C C L X I X .

(9)

et&fnefe SSilfcerfaal

j u m (

3

rt)a<&fni&

fc c r

1 6 9 ^ 1 1

t o b l i d ) e n S l b i n a t f c & e n © t ; m n a f i i

ijctt

19 3

^{e n n w}

1769

w r g e fi e f lf f.

S e r S B o rrc b ric c

©r t i u u e l Sef cf j net :

M n M t ttcm fa ffl

2

? w f a f l , tw lc & en bic © r o ffc n ili &er $Bel£ bott je

5

er &cu

@ cm a&lt>cn flc g fb c n , ffo r tig e t Deu 3 n fc a lt D e r t 9icl>4bU!ig a n , u n & D iH c t u n i cin gcrieigtcS © c & u r .

€() Ot%

(T D riftia n (B o fffr ic b ^ r o i t u t i

na$fglgcnt>e < m f, m r a t & c n : n>aS cr f u r r in S i l b in bcr |>a5c ?

‘ so&anti Sriet>ri<& Stticfjacl © i c f f r r f / SD to rtin © o t fl o b © r o § ,

€ a t m i f l © ig itfm u n i) S io g g e , ^ a c o b S ) « m e i S a b ie n S fi/

‘lo & a n n (S e re t jp & tlip p / S ^ n i c l Xorborg,

^ l ‘nac ! K id ) f e r ,

3

o$ a u n g ^ r a i m

2

)»icD U £ ietv$ fr.

S ^ a i m © D ftlic b 2 Jb ra m o fttfFi f

$C

jp>an<> 2 B t l ( j d m J£)orn

L c t t e i f d , t r t f ti< !D ? i$ lt f

<9

in it bcn u ( u % n f t u n f lt t i uni) c i s a lc f;

s T © c fiic ffa l Q e & a b f.

*>" 'v <£{joi\

2 3 u « t o t rJfe flR filii t a t f ) m ! i i & f < i f &er $ itt> e r / unt) bcrn u n fc r ( $ ic & e w n <Srfc^macE an D e n fd b c n re fo n

^ o & a n n ( B o tt f r id ) M a r t i n X & o n u t i © c & m i N /

‘i & c o & o r © c o rijc 2 a n D , £ a r l e & r t l b j » & S a u t n ,

3

o & ann ^ o c o b WMtr,

3

ofn in u S B w n S ,

€ T «rl S f r W i w n b S t o tt if c p ,

0

^{D t(!o b}

CFarl j f r a r l C a n ^ c /

(10)

%

3 o f e p O Sufcroig toon 3 u n g e

r c M » o n b m i f j n m n S } ? m in « r n , bic ftd) nic&t &abeu n?oCen fib m a& Icn I a f j m ;

£&or.

tr o & lg e M & e n e S i l b e r fu r tin r ti Siufeen ^ n 6 e « , erje^lcH S ib a m © o K f w b £ o p p e , 5 o ( jd n n 3 < w b « D a n f f , 2 5 i'n ja m in $ rie b r ic jj SSftiubucsctogfj/ S k n j m i t i n fC n c b e l, 3 )? id )a d S r n u n , S o & a n t i ff^ c o b £ o I i , G & r it f i iw g r i e f e , S o f w n n CBeorge © c & ip p llc f, R a t i t i griet>rid[j ^ o n o p a c f i/ £ & r ijlu p &

X

3 o f j a n n g r i e & n c l j S & e o b o t * & o tt 3 u t i 3 e f p r i $ * tw n d n lg e n © c le & rfe n / irclcfee bie 2 3 ilb cr (jijcfrgc&attcn/ u n b ficb fcl&jl <wf

bie a fla & lc r fu n tf gclcget,

30C

rebef p o n g e U & r tc m S r a u e t u i m m c r , rocldjc^ bie 2)?a&Iere» g c fr ir ttir *

<£&pr*

^ o & n n n S ) a n ie l t f r c t f t y m f r / 2 5 e n ja m in © i l b e r , 2)?icJ){id (S o tflie b $ tid )tf/ @ n r l © o ttfr ie b

2 ) a n ic l S r ie D r ic ^ S o n r a b i/

3

$C

3 o ^ a n i t Qrvnft ^etfcein

b c K iife f/ &ap Die 2 5 iib er tw & lu v r b te n fc r u n b g d e & v tt r 2 fta n n e r t w i t i g l i d ) a u f f i n e » , 25 u c& erf«al g e & o r a i.

0 )O l\ : ^

g r i e D r i # £ < i a g , g e r b in a n b $ & e o b o r 2 5 r a fn i& A iif< ti/

(11)

&

3 o & a n t t < £ p ( j r ( i t i i t f d c f c

fa g e t/ t v a i m ^{iu n} S B i l t o r b i M n j u $ a (fc n fffl»

€ f j o r . -

it ' *

2><w fin ig e n fe & lrr& affc n S B ilb c n t bc$ ncucn J c f i a t w n t f r e b m

(SflH S a n i e i S u c H/

9 J t f c r S a & e r a u ,

< 3 o ( 1 c I f 3 f v a c l © c l j m i & f , 3 » N n n © o t t f r i e D £ i n g e l [ u r g / G « r l 6 ^ r i f t i a n f t l u g e .

y&

«5or. ' - .

a v I S U e r n n b e c 3 3 r a f e i t S a t t f e n r c D f( t>on &t‘in @ 6 (t!itf;c n itt frcr S f t t y l r r e p .

S E j j e o & o c 3 e v t > j n a n t > 5f 6) > p ei t

f f l l i c & a e l £ & e o t > o r ( E o n r a b © f o l t j D « n 2 I j f c c ( j o n ^ i | J r ( i § , t>cn m a u c ft a u f f ^ o n c 2 3 ill*rr gcfcfccf.

&

$ A 0 bit W l f r f u n f l fin e angcnc&m c titib nu&lkfce 2 ib h > « & fd u n g im 6 f u b i r < n h t

r r & e lk t r n t f bcr U n t c m b u n g t>r$

( S a m u e l £ c f c $ t u t untert>emSUamen ®cfcuftu£,

2 & o m . ® o W . S(c(j niw <tK — — gn&rictatf.

(12)

€§in \

Ob

^t>ie Me SilfcFwuerftmff ^ 53urii!4 ? u tifc rfu d je n in cin em @ r fp rd c 6

< £ c u l g n e f c n c f ) S n c f e g tna m rt O e tu p u S , 3 o ( j a i t n m \ b o l b u m

—

. S t o m i S , 3 o & a n n 3 a c o & f D ? e i e n m $ — Sfranacfc, S D a i i i e l S M e i e n r e t S ~ Siem ens/

S J U c f j a c I £ e u c ! ) e r t * — 3 « c o 5 .o » *

€ f j o t \

25»» cinigcn fS\itmr fu in &em -Daufc i>cg £cmi' S)?acrab|i atuutreffen # tffrfi

3 a c o & f t i e n a f t » ( O jo r ,

0 M ;fQ l g ? n & e &cau^it?orecn cinige fytfyr ge&oriij< ^ r a o e i t :

( S a r l ^ r i e b r i ) 2 5 r a u « / o\> ^bic SB ilber n u f t>en 2P?tSn^en/ d w bie^{-cu f}

bcu ^ortraitf t>cn SBorjuo ^absn ?

« l o f i a n n 3 ? a t & a n a e l 3 o b c l / rcaS » o n Deu 2 3 il& e r » in &en iH in g fli j u

&<tlfen fe i)?

o & a n n £ & r i f? i a n £

0

^{r n /} w < tf bie SSil& ^r in Den S B rfp p en q n fc u te n w o fie n ? 30

C

( E a d g n e b n d f j f l t i e f e

u n te rjtoc jjef; o b ' (0 aucb oijiitteufe 25il&ei; ge&e ’?

k

3 o ( j a n t t J & o v t t ^ T

t d n f c t &er ^oc& an fe & u licB e n ^ e r f m tin t lu m j 'f m Stosiien Der 0 fu & ir c n & e n filr &ie K f i M r D i g e S I u fi t K r ff a m fe if / n n b e m e t e t G ty n in a fitim frer ® i u *

Ulli» M ’ flu ^flU e n De n «Bto&Igeroaiteu&ctt a llr t &QW*