PODSTAWY PRAWA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO mgr Klaudia Krawczyk Zakład Prawa Pracy

(1)

PODSTAWY PRAWA ZABEZPIECZENIA

SPOŁECZNEGO

mgr Klaudia Krawczyk Zakład Prawa Pracy

(2)

• Różnice między ubezpieczeniami społecznym i gospodarczymi

• przedmiot (gospodarcze – chroni mienie, zdrowie i życie ubezpieczonego;

społeczne – chroni byt ubezpieczonych w razie zdarzeń pozbawiających ich środków utrzymania)

• Ubezpieczenie społeczne jest przymusowe

• Niektóre ubezpieczenia gospodarcze są obowiązkowe (np. OC dla kierowców)

• W ubezpieczeniu społecznym pierwotne jest objęcie ochroną, i za to należy zapłacić składkę. Natomiast w ubezpieczeniu gospodarczym ochrona jest skutkiem zapłacenia składki.

• Ubezpieczenie społeczne – bezwzględny charakter przepisów, ubezpieczenie gospodarcze - umowa

• Art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

• Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do

pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku

emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

(3)

METODY ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Cecha Metoda

ubezpieczeniowa Metoda

zaopatrzeniowa Metoda pomocowa

Strona

podmiotowa Wspólnota objęta 1 czynnikiem ryzyka

Wspólnota mająca daną cechę, należąca do

pewnej grupy

Cała ludność (obywatele) Finansowanie Wydzielony fundusz ze

składek Budżet Państwa Budżet Państwa oraz

darowizny Charakter

świadczenia

Określony w ustawie (algorytm), zależny od udziału w funduszu

Określony w ustawie (algorytm), zależny od np. wysługi lat, stopnia

Określone w ustawie kwotowo

Nabycie prawa Ex lege, prawo

podmiotowe Ex lege, prawo

podmiotowe Na podstawie decyzji organu

Administracja Centralna Co do zasady centralna Co do zasady lokalna

Przykłady Emerytury, renty, zasiłki z ubezpieczenia

społecznego

Emerytury i renty mundurowych,

uposażenia sędziów i prokuratorów

Świadczenia opieki społecznej

(4)

SYSTEM UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

 Przymusowość

 Brak klauzul generalnych

 Bezwzględna równość formalna

 Schematyzm świadczeń

 Prawo do świadczeń się nie przedawnia, nie podlega

dziedziczeniu, nie można go przenieść

(5)

RODZAJE UBEZPIE CZEŃ

1) ubezpieczenia emerytalne

2) ubezpieczenia rentowe 3) ubezpieczenia

chorobowe

4) ubezpieczenia

wypadkowe

(6)

KATALOG ZDARZEŃ

UBEZPIECZENIOWYCH

 czasowa niezdolność do pracy (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne)

 zmniejszona sprawność do pracy (zasiłek wyrównawczy)

 przerwa w świadczeniu pracy w związku z rodzicielstwem (zasiłek opiekuńczy, macierzyński)

 trwała niezdolność do pracy (renta z tytułu niezdolności do pracy)

 utrata żywiciela (renta rodzinna)

 zaprzestanie działalności zarobkowej w związku z wiekiem (emerytura)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

(7)

OBOWIĄZEK

UBEZPIECZENIA

SPOŁECZNEGO

(8)

KRĄG OSÓB OBJĘTYCH UBEZPIECZENIEM

• Art. 5 Wyłączeni z obowiązku ubezpieczenia są obywatele państw obcych bez stałego pobytu w RP oraz zatrudnieni w placówkach określonych w ustawie (niezależnie od charakteru ich pobytu)

• Podział ubezpieczenia według rodzaju chronionego ryzyka

• Art. 6 u.s.u.s. – E i R

• Art. 11 u.s.u.s. - CH

•

Obowiązkowo – 6 ust. 1 pkt 1, 3, 12

•

Dobrowolnie – 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8, 10

•

Pozostałe tytuły są wyłączone z ubezpieczenia

• Art. 12 u.s.u.s. – W

•

12 ust. 2 - wyłączone

(9)

STOSUNEK PRACY

• powstanie stosunku pracy powoduje jednoczesne powstanie stosunku ubezpieczenia społecznego

• W jaki sposób nawiązuje się stosunek pracy?

• Czy fakt niezgłoszenia pracownika do ubezpieczenia lub niezapłacenie składki ma znaczenie dla powstania stosunku ubezpieczenia?

• wszyscy pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów

• mimo zawarcia umowy o pracę ubezpieczeniu jako pracownik nie podlega małżonek pracodawcy oraz członkowie rodziny wymienieni w art. 8 ust. 11 u.s.u.s.

• Osoby te są objęte E i R jako osoby współpracujące z osobą wykonującą pozarolniczą działalność

• stosunek pracy jest tytułem bezwzględnym (konieczność opłacania składki

od wynagrodzenia z każdego stosunku pracy)

(10)

OSOBA UZNANA ZA PRACOWNIKA ART. 8 UST. 2A U.S.U.S.

• Umowa zlecenia podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego tylko wówczas, gdy występuje jako jedyny tytuł u danej osoby

• Umowa o dzieło nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego

• Za pracownika w rozumieniu ustawy uważa się także osobę

wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy

zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z

kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo

umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym

pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy

wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w

stosunku pracy (trójkąt umów)

(11)

UMOWA ZLECENIA

• Jedyny tytuł: E, R, W, a CH - dobrowolne Ze studentem

 Uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci do

ukończenia 26 lat, wykonujący pracę na podstawie umowy

zlecenia, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z tego

tytułu

(12)

PROWADZENIE

POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI

Art. 8 ust. 6 Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych;

2) twórcę i artystę;

 Ust. 7 i 8

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

 a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

 b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe

(13)

WSPÓŁPRACA PRZY WYKONYWANIU UMOWY AGENCYJNEJ, ZLECENIA,

POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI

• Osoba współpracująca (8 ust. 11) - małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodzice, macocha, ojczym, osoby przysposabiające

• Warunki uznania za osobę współpracującą:

• 1) pozostawanie w małżeństwie lub wspólnym gospodarstwie domowym,

• 2) współpraca w działalności, przy umowie zlecenia, umowie

agencyjnej

(14)

CHOROBOWE

• Art. 11 u.s.u.s.

• Obowiązkowo – 6 ust. 1 pkt 1, 3, 12

• Dobrowolnie – 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8, 10

• Pozostałe tytuły są wyłączone z ubezpieczenia

(15)

WYPADKOWE

Art. 12. 1. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

2. Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bezrobotni

pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,

posłowie do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1

ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do

Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej,

oraz osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 11, 19-22, art. 6a

i art. 7.

(16)

ZBIEG

OBOWIĄZKU

UBEZPIECZENIA

(17)

ZBIEG TYTUŁÓW

• Ze zbiegiem mamy do czynienia, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności, tzn.

ma kilka tytułów do ubezpieczenia społecznego

• Zbieg obowiązku ubezpieczenia ma

zastosowanie tylko do ubezpieczenia

emerytalnego i rentowego

(18)

TYTUŁY UBEZPIECZEŃ

Bezwzględne

- nigdy nie mogą być zwolnione z obowiązku

Ogólne

- mogą być zwolnione z obowiązku, jeśli ubezpieczony ma drugi

tytuł do ubezpieczenia

(19)

TYTUŁY BEZWZGLĘDNE

• stosunek pracy,

• członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

• pobieranie świadczeń szkoleniowych i socjalnych,

• pobieranie zasiłku macierzyńskiego (i jego odmian)

• członkostwo w radzie nadzorczej.

(20)

TYTUŁY OGÓLNE

BUDŻETOWE I POZOSTAŁE

• Ogólne „budżetowe” to:

•

świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej,

•

posługa duchowna,

•

czynna służba żołnierzy niezawodowych,

•

przebywanie na urlopie wychowawczym,

•

rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem i pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego, a także pobieranie zasiłku macierzyńskiego.

• Obowiązek ubezpieczenia z tytułów ogólnych „budżetowych” występuje tylko wtedy, gdy jest to tytuł jedyny

• Wyjątkiem zasiłek macierzyński – w zbiegu z tytułem ogólnym niebudżetowym nie

zostanie zwolniony z obowiązku ubezpieczenia.

(21)

REGUŁY ZBIEGU OBOWIĄZKU

UBEZPIECZENIA EMERYTALNEGO I RENTOWEGO

1. Jeżeli zbiegają się tytuły „bezwzględne” – obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich

2. Jeśli zbiega się tytuł „bezwzględny” z „ogólnym”, to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tytuł „bezwzględny”;

3. W razie zbiegu tytułów „ogólnych” – obowiązuje zasada pierwszeństwa w czasie

4. Jeśli jednym ze zbiegających się tytułów „ogólnych” jest tytuł budżetowy, to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tytułu niebudżetowego

* Zbieg członkostwa w radzie nadzorczej z jakimkolwiek innym tytułem –

obowiązek ubezpieczenia z obu tych tytułów.

(22)

WYJĄTKI

• Reguła 2 (B+O) nie ma zastosowania do zbiegu umowy o pracę z wykonywaniem umowy zlecenia (lub agencyjnej), w sytuacji uznawania wykonawcy tej umowy za pracownika.

• Reguła 2 (B+O) nie obowiązuje w odniesieniu do

ubezpieczonych, których podstawa wymiaru

składki z tytułu „bezwzględnego” jest niższa

od kwoty minimalnego wynagrodzenia za

pracę.

(23)

WYJĄTKI

• Wyjątek od reguły 3 (O+O zasada pierwszeństwa) – zbieg umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej:

 W sytuacji, gdy podstawa wymiaru składki z tytułu (pierwszej w czasie) umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą jest niższa od najniższej podstawy składki z tytułu później podjętej pozarolniczej działalności gospodarczej, obowiązek ubezpieczenia dotyczy tej działalności.

• Zbieg tytułu „duchowny” z innymi tytułami ogólnymi –

• tytuł budżetowy w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą, np.

winiarnia

• natomiast w zbiegu z innymi tytułami ogólnymi (w tym także z pozostałymi

formami prowadzenia pozarolniczej działalności) – tak jak tytuł

niebudżetowy.

(24)

• W razie, gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a następnie w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności, wówczas podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej;

• Kilka zleceń:

• Jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z racji wykonywania

umów zlecenia lub innych tytułów będzie niższa od kwoty

minimalnego wynagrodzenia, zleceniobiorca będzie obowiązkowo

ubezpieczony emerytalnie i rentowo ze wszystkich tych tytułów.

(25)

ZBIEG OBOWIĄZKU UBEZPIECZENIA POWSZECHNEGO Z OBOWIĄZKIEM UBEZPIECZENIA ROLNICZEGO

Reguła: obowiązek ubezpieczenia rolniczego jest wyłączony, jeżeli zbiega się z obowiązkiem innego ubezpieczenia społecznego.

• pierwszeństwo ma tytuł nierolniczy

Wyjątek: dotyczy zbiegu ubezpieczenia rolniczego z

obowiązkiem ubezpieczenia z tytułu prowadzenia

pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie

przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo

przedsiębiorców

(26)