R
E
C
E
N
Z
J
E
B rn o v m in u losti a dnes. S born ík příspěvků, k d ějin ám a v ý s ta v b ě B rn a,Řídl Komise pro dějiny města Brna, Brno, t. I, 1959, s. 286; t. II, 1960, s. 371; t. III, 1961, ,s. 340; t. IV, 1962, is. 349; t. V, 1963, s. 389; t. VI, 1964, s. 289; t. V II, 1965, s. 367.
Wydawnictwo niniejsze postawiło sobie za zadanie przygotowanie materiałów do wielkiej kilkutomowej historii miasta. Istniejące dotychczas prace1, choć czę sto bardzo cenne, nie obejmują jednak całokształtu zagadnień. Badania nie były zresztą prowadzone 'systematycznie i nie naświetlają w równym stopniu całej historii Brna. I tak okres dawniejszy doczekał się pełniejszego opracowania nież dzieje nowsze, a na okres najstarszy coraz to nowe światło rzucają badania archeologicz ne. Również wydane drukiem materiały źródłowe, zwłaszcza odnoszące się do.pro blemów ekonomicznych Brna i jego najbliższej okolicy, zmuszają do rewizji usta lonych dotychczas poglądów. Dlatego też konieczne było stworzenie wydawnictwa poświęconego specjalnie historii Brna od jego założenia po dzień dzisiejszy.
Przez długi okres czasu badaniami dziejów stolicy Moraw zajmował się Mo ravský Stavovský Archiv, założony w 1839 r.2 Jego pierwszy kierownik, Antoni Boček zasłużył się zwłaszcza jako wydawca najstarszych pisemnych pomników morawskich. Za jego następców prace w archiwum uległy osłabieniu i dopiero w początkach naszego wieku powoli, ale systematycznie zaczęły się rozwijać. Na kilka lat przed II wojną światową zaprojektowano specjalne wydawnictwo Archiwum Brneńskie- go, zgrupowane w trzech seriach. Pierwsza miała obejmować prace naukowe, dru ga — katalogi i inwentarze, a trzecia wydawnictwa źródłowe. Niestety, okupacja niemiecka uniemożliwiła zrealizowanie tych projektów 3. W okresie powojennym badania podjął na nowo Instytut Historii Č SA V oddział w B rnie4. Z jego też inicja tywy powstała w 1958 r. Komise pro dějiny města Brna, grupująca pracowników wszystkich instytutów naukowych miasta. Owocem właśnie ich działalności jest wydawnictwo seryjne „Brno v minulosti a dnes”. Program badań obejmował bar dzo szeroki wachlarz dziedzin, od historii i wszystkich jej nauk pomocniczych, poprzez ekonomię, prawo, historię literatury i sztuki, do urbanistyki itp., jak też duży okres czasu, od prehistorii po chwilę bieżącą. Założenia te wpłynęły na układ poszczególnych tomów i dobór materiałów. Zasadniczo wydawnictwo miało „przy nosić w każdym tomie jedno obszerniejsze studium, napisane w formie rozprawy i poświęcone rozpatrzeniu ważnych zagadnień, które niesposób pokrótce przed stawić. Do niego zaś będą nawiązywały artykuły, materiały oraz drobne przyczyn ki, obejmujące okres od prehistorii po dzień dzisiejszy i poświęcone wszystkim dziedzinom dziejów Brna i chwili obecnej” (t. I, s. 8).
Taki układ pociągał za sobą pewne niedogodności, a przede wszystkim brak przejrzystości w układzie materiałów, Główna rozprawa, obejmująca mniej wię cej 25— 30°/o objętości woluminu, jest umieszczona dopiero na końcu tomu, cho ciaż ze względu na jej znaczenie należałoby ją raczej dać na początek. Zastosowa ny układ byłby jeszcze słuszny, gdyby wszystkie inne artykuły stanowiły opra cowania poszczególnych aspektów, czy wycinków danego zagadnienia,
ujmowa-1 P o r . Brno cci i'Aavéku κ. dneZku t. I — II, B r n o 1950.
2 j . R a d i m s k ý , Význam né kulturní jubileum . Stodvacet let Státního archivu v Brně,
t. I, s. 214.
3 Dopiewo w 1947 i 1948 r. ukazały się dwa zapowiedziane tom y, ale na tym w ydaw nictw o zostało zakończone.
4 J . K o l e j k a , čin n ost H istorického ústavu ČSAV Brno, t. Ii s . 210.
140
R E C E N Z J Enego w formie syntetycznej w rozprawie końcowej. Na ogół jednak ich związek jest bardzo luźny, a najczęściej żaden. W celu usystematyzowania dużej ilości ma teriałów :(każdy tom obejmuje 20— 30 prac różnej wielkości i wartości) wprowa dzono na wzór czasopism mechaniczny podział na artykuły, materiały, drobiazgi, literaturę á sprawozdania. W ten sposób obok siebie znalazły się prace dotyczące różnych spraw i epok, natomiast zagadnienia pokrewne, lecz różniące się ujęciem i objętością, zostały wcielone do 'różnych działów·. Zmusza to do bardzo dokład nego przeglądania spisu treści, w celu wyłowienia materiałów interesujących da nego naukowca. Właśnie ten układ różni najbardziej „Brno v minulosti a dnes” od innych wydawnictw tego samego rodzaju, jak „Dějepis města Prahy”, czy pol ski „Rocznik Krakowski” , czy też „Rocznik Warszawski” , których redaktorzy na trafiając na te same kłopoty starali się ich uniknąć bądź to zamieszczając tylko prace obszerniejsze, lub też grupując je tematycznie w ramach poszczególnych tomów lub działów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wydawnictwa te wychodzące już od dawna, a zwłaszcza „Dějepis mèsta Prahy” i „Rocznik Krakowski”, niejedno krotnie zmieniały swój charakter.
W „Brnie v minulosti a dnes” najwięcej miejsca poświęcono· historii5 po cząwszy od najdawniejszych dziejów powstania osady, odtwarzanych na podsta wie wykopalisk. Zajęła również uwagę kwestia pochodzenia nazwy miasta. Spe cjalny nacisk położono na problem zróżnicowania socjalnego· mieszkańców Brna, powstania biedoty miejskiej i jej związków z ruchami postępowymi, aż po pow stanie klasy robotniczej, jej walkę o przemiany społeczne, a wreszcie jej obecne położenie. Uwypuklenie przemian społecznych i wiążących się z nimi przemian politycznych było możliwe dzięki opracowaniu rozwoju gospodarczego Brna i jego okolic. Największy nacisk w badaniach położono na wiek X I X і X X . Dużo uwagi po święcono też materiałom źródłowym, zwłaszcza dotyczącym dawniejszych okresów. Uzupełnieniem i rozwinięciem prac historycznych poświęconych życiu mie szkańców Brna są materiały etnograficzne6. Podkreślono w nich bogactwo fol kloru, wyrażające się zarówno w tańcach, śpiewie czy zdobnictwie. Równie ści śle związane są zagadnienia urbanistyczne i architektoniczne. Można dzięki nim odtworzyć zmiany zachodzące w zewnętrznym wyglądzie miasta na przestrzeni wieków 7„
Przy omawianiu dziejów Brna nie pominięto też życia kulturalnego miasta. Z zakresu literatury najwięcej miejsca poświęcono związkom Jerzego Mahena z tym miastem oraz Václavkowi, Jeřábkowi i Olbrachtowi8. Podkreślono także
5 'W s z y s t k ie g ł ó w n e r o z p r a w y p o ś w i ę c o n e s ą z a g a d n ie n io m h i s t o r y c z n y m : J. D ř í m a l ,
Sociální b oje v Brně v e 20. letech IG. století, t. I, s . 221; J. K o l e j k a , č e s k é národně politické hnutí na M oravě v letech 18І8— 2874, t . IT, s . 30-1; V . P e š a , R evoluční prosinec roku 1S20 v Brně, t. s. 263; J . M e z n í k , B rn ěnský patriciát a b o je o vládu m ěsta v e 14. а 15. století, t. I V , s. 247; J. V y t i s k a , Brněnská prům yslová oblast v první polovině 19. století,
t. V , s. 311; J . D ř í m á 1, Sociální složení a m a jetek ob yva tel Brna v letech 1365 až 1509, t. V I, s. 185; V. P e s a , O svobození Brna Rudou armádou, t. V I I, s. 301 ora-z l i c z n e a r t y k u ły , s p r a w o z d a n i a i n o t a t k i.
β M . in . z . J e l í n k o v á , Lidový tanec v e V elk ém Brné a na Brněnsku, t. Γ, s. 168; O. H r a b a i o v á , O lid ových písních na Brněnsku, <t. ΓΙ, s. 202; M . L u d v í k o v á , Pracovní k ro j brněnského venkova, t. IV , s. 137.
7 M . in. J. Š e b l a , Pohledy na Brno v první polovině '19. století, t. I, s. 83; J . iN o ž i č к a,
Snahy o zkrášlení Brna a rozhojněn i jeh o zelen ě, t. I V , s. 180; B . ' S a m e k , Brněnská radnice,
t. V , s. 168.
8 J. H á j e k , M ezigenerace Jiřího Mahena, t. I, s. 53; <K. B u n d á l e i k ; Léta M ahenovy brněnské dramaturgie, t. III, s. 109; Š. V i l a š í n , Pseudonym y Jiřího Mahena, t. IV , s. 150; Б. M a r č á к , К hlavním stránkám k ritick é činnosti a žurnalistiky Bedřicha Václavka v brněnské Rovnosti, t. IV , s. 20; Š . V l a š i m , Brno v díle Čertmíra Jeřábka, t. V , ,s. 252; B . M a r č á k ,
R E C E N Z J E
141
znaczenie teatru i jego udział w walce o postęp9 oraz rozwój instytucji muzycz nych 10 i sztuk pięknych 11 w mieście.
Wymienione problemy nie wyczerpują oczywiście całokształtu zainteresowań wydawnictwa. M e sposób ich jednak wymienić ze względu na zbyt wielką ich różnorodność (jako przykład może służyć fakt, że obszernego artykułu doczekał się problem walki z ogniem w mieście od średniowiecza po utworzenie nowocze snej straży pożarnej). Należy jednak wspomnieć o dwóch pracach, które naszego czytelnika szczególnie mogą zainteresować, ponieważ są poświęcone stosunkom polsko-czeskim, a mianowicie artykuły V. Ž á č k a . „Brněnské počátky revoluční spolupráce Čechů a Poláků v X I X století” (t. II) oraz J. Ś l i z i ń s k i e g o „Pří spěvek к stykům Brněnské university s Poláky v meziválečném období” (t. VII). Jak z tego pobieżnego przeglądu widać, wydawnictwo poświęcone Brnu, zawie ra wielkie bogactwo cennego materiału, które musi zainteresować wielu naukow ców z różnych dziedzin. Na podkreślenie również zasługuje faikt, że jest on w du żym stopniu jeszcze dotychczas nieznany, a to· głównie wskutek tego, że badania zostały oparte na bardzo bogatych, a dotychczas na ogół niewykorzystanych m a teriałach archiwalnych12. Należy również zwrócić uwagę na ładną szatę graficzną oraz liczne reprodukcje i fotografie, ożywiające tekst.
Jadw iga R u ssock a
Z ródla do d ziejó w W a rsza w y. R e je s t r y p o d a tk o w e i t a r y fy n ier u ch o m o ści 1510— 1770, wyd. A. B e r d e c k a , J. R u t k o w s ka, A. S u- c h e n i - G r a b o w s k a , H. S z w a n k o w s k a , Warszawa 1963 [druk 1964], s. 518. Indeksy: osobowy oprać. J. R u t k o w s k a , R. Z d z i a r s k a ; rzeczowo-topograficzny oprać. H. S z w a n k o w s k a , Z. A. W ó j c i k , Warszawa 1966, s. 174 + 1 plan. ,Komisja Badań Dawnej Warszawy Towarzystwa Miłośników Historii — Instytut Historii PAN, Materiały do dziejów miast polskich.
Dzieje miast budzą od lat duże zainteresowanie wśród historyków. Naturalną rzeczą staje się więc zainteresowanie źródłami do dziejów miast i podejmowanie odpowiednich publikacji źródłowych. Z okresu feudalnego naj.częściej przedmiotem takich publikacji stają się dokumenty miejskie, a może jeszcze w większym stop niu księgi miejskie, zwłaszcza najstarsze. W tym zakresie materiały źródłowe do dziejów Warszawy doczekały się już niejednego wydawnictwa i. Nie podejmowano natomiast dotychczas publikacji, które by udostępniały badaczom zebrane razem najważniejsze warszawskie źródła typu skarbowego·, choć niektóre z nich druko wano już w ubiegłym stuleciu 2.
Omarwiane w tym miejscu wydawnictwo wypełnia w dużym stopniu istniejącą lukę. Z jego inicjatywą wystąpił w 1946 r. Instytut Historyczny Uniwersytetu W ar
9 M . i n . S á c h o v á, Začátky česk éh o divadelního života v Brně, t. I I , s. 55; Z . J e ř á b k o v a , Josef M erhaut a dramaturgie Národního divadlo v Brně, t. V , s. 6-9; L . K u b í č e k ,
B,oj o n em eck é d em okratické divadlo v Brně v letech 1939— 2945, t. V I . s. 138.
10 M . i n . K . V e t t e r l , Začátky v eřejn éh o koncertního života v Brně, t. II, s. 159; J.
S e h n a l , Hudba к česk é pantom im ě zam ilovaný pom ocn ý, t. Ш , 's. 176.
11 K . S m ir b a, Brněnští malíři z období kolem roku 1600, t. II, s. 197; J . S e d l á ř ,
К brněnském u dílu F. Ecksteina, t. IV , s. 125; J . H o l e š o v s k ý , К ilustrační tvorb ě brněnského období Petra Dillingra, t. V , s. 266.
із j . D ř í m a l , A rchív zem ského hlavního m ěstra Brna, B r n o 1930 o r a z ' t e n ż e ,
A rchiv m ěsta Brna. Průvodce po fond ech a sbírkách, P T aha 1956.
i P rzyw ileje k rólew sk ieg o miasta Starej W arszawy 1276—1772, w y d . T . W i e r z b o w s k i , W a r s z a w a 1913; K sięgi ławnicze miasta Starej W arszaw y X V w. t . 1: K sięga nr 525 z lat 1427—
1453, w y d . S. E h r e n k r e u t z , W a r s z a w a 1916; K sięga ławnicza miasta N ow ej W arszaw y -t. I : (1416—1485), <wyd>. A . W o l f f , A . B o r k i e w i c z -C e 1 i ń s к a, W r o c ł a w 1Θ60; K sięga radziecka rfàiasta Starej W arszawy ł . I : (1447—1517), w y d . A . W o l f f , W r o c ł ą w 1963.
![2 2 ˆ ˆ ˆ − i − i − i i − d ( z ) |( t + ) > ≅ exp[ T ]exp[ V ]exp[ T ]|( t ) > ˆ ˆ 0 t t t t 0 U ( t , t ) = exp[ − (ˆ T + V )( t − t )] 2 2 = ( E − V )( z ) 0 0 0 i * 2 2 m dz i]()