Z ZSZYTY HAUKOTE POLITEC HNIKI ŚLĄSKIEJ S e r ia : AUTOMATYKA z Nr k o l JANUSZ PIOTROWSKI K atedra Info rm aty k i

Z ZSZYTY HAUKOTE POLITEC HNIKI ŚLĄSKIEJ S e r i a : AUTOMATYKA z . 15

________ 1970 Nr k o l. 207

JANUSZ PIOTROWSKI K a te d ra In fo rm a ty k i

NISZALS&fOŚĆ ZERA ANALIZATORÓW TERMICZNYCH OD DuOOH WIELKOŚCI WPŁYWAJĄCYCH

S t r e s z c z e n i e . P rz e d staw io n o z a sa d y t a k i e j k o r e k c j i c h a r a k te ­ r y s ty k elementów prani arowych a n a liz a to r ó w , aby w p u n k cie p ra­

cy i jego o to c z e n iu zmiany dwóch w ie lk o ś c i w pływ ających n ie powodowały zm iany p u nktu zerowego a n a l i z a t o r a . D la w ie lk o ś c i w pływ ających: prąd z a s i l a n i a i te m p e ra tu ra o to c z e n ia pokazano dwa p ra k ty c z n e sposoby doboru oporników korekcyjnych.W yprow a­

dzono wzory o b lic z e n io w e , podano w arunki pom iaru danych wyj­

ścio w y ch , omówiono p rz e b ie g r e a l i z a c j i doboru i uzyskane w y n ik i.

1 . i.'Stąp

Z a leżn o ść z e r a m o stk a z o pornikam i term om etrycznyi/.i, stosowanym i w ana­

l i z a t o r a c h te rm ic z n y c h , od w ie lk o ś c i w pływ ających j e s t jednym ze ź ró d e ł błądów dodatkow ych [ i , 2 ] , B łędy t e można o g ra n ic z y ć do w a r to ś c i dopusz­

c z a ln y c h p rz e z s t a b i l i z a c j ę p o szczeg ó ln y ch w ie lk o ś c i w pływ ających lu b sko­

rygow anie c h a r a k te r y s ty k oporników t a k , by u z y sk ać n ie z a le ż n o ś ć z e r a od d a n e j w ie lk o ś c i w p ły w a ją c e j. Każdy z ty c h sposobów ma sw oje z a l e t y i wady.

P ierw szy j e s t n a o g ó ł s k u te c z n ie js z y s z c z e g ó ln ie p rz y dużych zm ianach w ie t k o ś c i w p ły w a ją c e j, l e p i e j n a d a je s i ę do p ro d u k c ji s o r y j n e j j wymaga jednak dodatkowych u rz ą d z e ń i e u e r g i i . D rugi n a to m ia s t j e s t b a rd zo p ra c o c h ło n n y , gdyż wymaga in d y w id u aln y ch d l a k a ż d e j s z t u k i zabiegów te c h n o lo g ic z n y c h ,a le d a je o szczęd n o ść m ie js c a i e n e r g i i . 0 wyborze metody z m n ie js z e n ie b ł ę d ó w

dodatkow ych d e c y d u ją n ie r a z u m ie ję tn o ś c i, ja k i e p o s ia d a p r o d u c e n t.lo n iż c j p rz e d sta w io n o 2 sposoby u z y s k a n ia n ie z a le ż n o ś c i z e ra od dwóch w ie lk o ś c i w pływ ających z a pomocą oporników k o re k c y jn y c h zastosow ane w przen o śn y ch a n a l i z a t o r a c h t l e n u KTM-8? o ra z dw utlenku w ęgla ty p u TK-2P f3 ].ro d a n o wzo­

r y o b lic z e n io w e o ra z p ra k ty c z n e wskazówki r e a l i z a c j i zadanie, d la m ostka sy m etrycznego względem p r z e k ą tn e j z e ro w e j, z a w ie ra ją c e g o 2 o p o rn ik i t e n a o m e try cz n e i 2 o p o r n ik i s t a ł e .

2 . Równoczesna n ie z a le ż n o ś ć zera. od dwóch w ie lk o ś c i

D la m ostka z elem entam i osn • czczym i na r y z . 1 , g d z ie _.p r ą o p o rn i­

kami term om etrycznym i (H^ « Kg # a Lj» opornikam i s ta ły m i, s y g - ’ - w yj-

112 Janusz Piotrowski śclow y V x) w p u n k cie zerowym p rz y o p o rn o ś c i o b c ią ż e n ia p r z e k ą tn e j zero - w ej m ostka Rg =■»- , z a le ż y od w ie lk o ś c i w pływ ających O x o ra z y wg za­

le ż n o ś c i

Ug « f ( x , y)

Oznaoza t o , źe z a le ż n o ś c i z e r a [ i ] od ty c h w ie lk o ś c i n i e s ą równe z e r o ;

e n ®u

^ - “ B ? + ° l \ “ “ ¡5y + 0 (2)

W ie lk o śc i i o ra z y s ą dowolnymi sp o śró d w ie lk o ś o i w pływ ająoyohi I - prąd g rz e jn ik ó w , - te m p e ra tu ra komór p r z e tw o r n ik a , p - c i ś n i e n i e g a z u , V - n a tę ż e n ie przepływ u gazu p rz e z komory p rz e tw o rn ik a , G - sk ła d g a z u . W ie lk o śc i t e z m ie n ia ją s i ę ró w n o cześn ie w obu kom orach p r z e tw o r n ik a ; po­

m iarow ej i porów naw czej. J e s t t o s t a n w yjśoiow y.

N ie z a le ż n o ś ć z e r a w in ie n zapew nić u k ła d p rz e d sta w io n y n a r y s . 2, p rzy czym R^, nazywa s i ę opornikam i k o re k c y jn y m i. U kład t a k i p o s ia d a t r z y s to p n ie swobody; R^, R^ o ra z s to s u n e k ^3/^4 ■ a »

Idożna więo p o sta w ić 3 w aru n k i doboru t y c h elem entów ;

a) Ug = 0 b) A^ = 0 c) Ay = 0 (3)

Warunek (3a) J e s t s p e łn io n y , gdy

r 1 - i r - - *

• t t / i a4 ““ XIT T (4)

Z am iast (3b) można n a p is a ć

Oa T T

®a

"By

o (5)

0 (6)

z a m ia s t ( 3 c ) .

Wymagania (4) . . . C6) n a le ż y s n e łn ić w w arunkach o d n ie s ie n ia p rzez dobór w a r to ś c i Rjj, Rd , ^ ¿ .

dalszej c z ę ś c i indekB p o m in ię to .

N ie z a le ż n o ś ć z e r a a n a liz a to ró w te rm io sn y o h » . 113

R ys. 1. O znaczenie elementów m ostka

R ys. 2 . Schemat m ostka z opornikam i korekcyjnym i

114 Janusz Piotrcwski Wprowadzając dane w yjśoiow e R,j, Rg do w y ra ż e n ia n a a , u z y s k u je s i ę [4 ]

E j - E1 + Rd (7)

R , © R , ( H 2 - 1 S T ® b

® II “ --- p“ — WBT W

**2 “ 1 — 7Ć5T + Rb o ra z

OIU

( E 1 + Rd ) (R g - I w - t j j- + Rb )

a S--- (9)

R p ©Ro

® b ( E 2 ■ 1 13T “ )

Po zró żn io zk o w an iu ró w n an ia (9) wzglądem zm iennej x o ra z zm iennej y i przy ró w n an iu wyrażeń do z e r a s p e ł n i a s i ą w arunki (5) o ra z (6) . Równania t e z a w ie r a ją niew iadom e R ^ R^. R ozw iązanie J e s t n a s tę p u ją c e j

Rb = | (10)

p rz y ozym

QR. 0RO GR, GIU

A " ¥ ! r - ! r i l (10a)

, ORp ©E. aT 0R. RT 0IU

B = A(21 "ST “ E2^ + (1>x Sy " “Sy ĆI} **2 “ET

0RO

0R1 © ( ^ ) 0R1 fd tig j* )

E T " - ® y " (?)y © x J

^{x r2 (10b)}

o ra z

( 11)

g d z ie

_ , * l '”“ 2

**2 "Sx “ 21 ST “ET

„2 ^{0 R „ BR . R?}

“S + ( I ^

0R2 ,

"®T)

©R

<Dx

® R .

+ V E2 "¡5x

©Rp

■ R1 T5T) + R1R2

©Rg

"ST ⁰! , t ST + 1

0 R p

0x

(11a)

ftle z a le ż n o ś ć z e r a a n a liz a to ró w te r m ic z n y c h .. 115

o ra z

p QB2 p 01 T 0E2 CE2 tt?

M - \ T 5 - h T T TSx - 1 -I5T 1 S x " **2 “ “ 1T5T (11b) W arto ść sto su n k u m a o b l i c z a s i ę z rów nania ( 9 ) .

4

3 . R e a liz a c ja ró w n o czesn ej n ie z a le ż n o ś o i z e r a od p rądu i te m p e ra tu ry Sposób o b l i c z e n i a w a r to ś o i opomUców k o rek o y jn y ch w iąże s i ę ś c i ś l e z m etodą pom iaru danych w yjściow ych. Zastosowano u k ła d pomiarowy p r z e d s ta ­ w iony n a r y s . 3 m ie rz ą c

0 a i k " f 1 ( t i* V (12)

U g ^ - (13)

g d z ie i , k ■ 1 , . . 5 ja k pokazano w t a b l . 1 .

5 ^ - c = S U j i ! #

*rf r2 Bat. Wył.

By8# 3* Schemat u k ła d u do pom iaru danych w yjściow ych

116 Janusz Piotrowski T a b lio a 1

> v I

t *1 *2 *3 J 4 *5

*1 11 12 13 14 15

*2 21 22 23 24 25

31 32 33 34 35

*4 41 42 43 44 45

*? 51 52 53 54 55

Po p o d sta w ie n iu I ■ x , t » y z równań ( 1 0 ) , (11) otrzym uje s i ę :

©R,

( v ik

S 3 1 2

©Hg R g (¿Ug f<) R2

1 “ ST + - - j j i S T 5T5 2 IE2

0U TE

i i f i - S l ! !

T5T 0H^ ©t

(14)

®B1 (Rd ) i * a ®2 3 ę

■ “ S T

1 + 2 J ł + i ¡Ł Ą - & 2 | £ ^

^ + S U F V U ^

- (dfig,

" S T ”

- Ł (15)

*

^{i k}

B , 0R»

(R1 + B d ) ( B j i - I g i n g + \ )

---— bt- sb:---

^ “ * 5 “ “ST5

(16)

P o sz c z e g ó ln e w ie lk o ś o i w rów n sn iao h ( 1 4 ) , ( 1 5 ) , (16) w yznacza s i ę d l a punk­

t u i , k , p rz y czym o b o w iązu ją n a s tę p u ją c e z w ią z k i:

■1 (E1 5i k

7 - < y tt (

h .

(R g)i k

? (Um5l k •*• (Pg 5l k (18)

H le z a le ż n o ś ć z e r a a n a liz a to ró w te r m ic z n y c h ..» 117

(* -$ ) 01* i k

« • a ■

f t t e + . n , : ^ _ ! ł ł . ~ Tc+1 ~ T c ________ T c 1 Tc—1

^k+l " ^k-1

(19)

( 2 0 )

(2 1 )

ik

R(i->-1) (k+1) ~ R( i+ 1 ) ( k - 1 ) _ R( i - 1 ) (k+1) ~ R( i - 1 1(k -1 )

^k+1 ~ -hc-1 ■‘•k+l ~ xk-1

* 1 + 1 “ t i- 1

(22)

< & « * - (23)

Wzory (1 4 ), (15) ta k p r z e k s z ta łc o n o i wprowadzono t a k i e w ie lk o ś c i m ierzo­

n e , by u zy sk ać n a jw ię k s z ą d o k ład n o ść o b lic z e n ia w a r to ś c i oporników k o re k ­ c y jn y c h . Do o b lio z e n ia E^, 3^ w y s ta rc z a 9 punktów pomiarowych i , k . I l o ś ć t ą pow iększono, by zaobserwować z a le ż n o ś ć w a r to ś c i oporników k o re k c y jn y c h od p rąd u i te m p e r a tu r y . O b lio z e n ia przeprow adzono d l a 6 punktów: i = 3 , k » 3 ; i « 2 , k « 2 ; i » 2 j Ic ■ 4 j i » 4 , k * 2 j i' » 4 , k c 4( i . ) , t «

»» 3 p rz y czym o s t a t n i punkt d l a d u ż e j w a r to ś c i r ó ż n i c . B óżnice pomiędzy w a rto śc ia m i 1^ - w y n o siły około 5$ , a ró ż n ic e te m p e ra tu r t.^ - t ^ - - 5°C.

Pom iary danych przeprow adzono kompensatorem la b o ra to ry jn y m z n ie d o k ła d ­ n o ś c i ą : prąd g rz e jn ik ó w ok. 0,02$ , n a p ię c ie m ostka ok. 0 ,0 3 $ ,n a p ię c ie n ie ­ równowagi m ostka 0 ,0 5 mV oraz te m p e ra tu r ą 0 ,1 °C. Spodziew aną n ie d o k ła d ­ n o ść o b lic z e n ia w a r to ś c i oporników k o rek o y jn y o h szacowano n a p o n iż e j 10&.

J a k i t o ma wpływ na poprawę z a le ż n o ś o i z e r a tru d n o o c e n ić , gdyż n i e wiado­

mo Jak s i l n i e z m ie n ia ją s i ę w a r to ś c i Bb , Rd wraz ze zm ianą te m p e ra tu ry i p rą d u .

Tablica

118 Janusz Piotrowski

* rt t o a

* t o

HA KO

O

«H

-<*

+*

Hcj 13

Xw- -*•

O OJ o o

« 1 - r r

•H« O

• £P i

M O P t

%OJ O o a

- r

M■er

d r-i

• o

3 j O

a !

OJ - OJ - OJ - - - OJ - OJ

- - OJ CM - OJ OJ OJ

i i f

« o S u o *

M

M M

M M M

£h P i 04o

■ f

O c -

o OJ

O

A O

CO o

co

o Ok Ok

KO

M ->

00 vO

OJ -er

PA A

CO OJ OJ

vO OJ CA

Ok O

A OJ

o - A

O N FcO

•O O

■o

s a i

< T n o

X i >

o o

X A

c T er*CT»

O * 1

X

O CA o•*r

0 1

00A O O 1

o o

X

o KO AO

c T KO r -o

o A r -

c T COO

O OJ KO o o 1

XA

O O l

o KO o 0 1

XA

■etO

O X

i

X M

<

OJ o

A OJ

* t

o OJ

X »n -et o

coC'»

o XA

OK OJ c T

X

O X<r

KO o o

* o CA O

1 -OJ o o

f XA

A

c T crv M- c T

AO -

■o o

U>

O X< r

A O O

O l

o

% KO

o OK O o

feg .po o

- s H a

> | K J a l s

< r 00CM n

f Os Ok

■**

O 1

OJ

f l A OJ

f a>

co o

CT.

■O o

f OJ o o

co OJ 0

1 OJCO

f r - oo

f OJ A

c T i

A O O

O lA

O 1

co A

f A A A O 1

O -O OJ 0

1 A OJ O l 0

1 OK co 0 o 1

KO o -

o 1

VD

i O Ok OJ 1

o a

7 OJ OJ

«A coco

r T 0OJ

■er 1

CAA

f KO

7 A 0

1 s o 1

u>

Ok 1

A e *

KO

■O O l 1

O A

7 CO OJ A

es-o

A 1

KO

■o A

-=r OJ -<r

A0

01

1 a - r t >r*

a s g t r

s a T

o r - a

i C'-

T nr -

o i

OJ o

■«r 7

OOJ

f OJr -

o l

co I A CA 1

KO-«T

O 1

■*r

• A A

1 O A O 1

AA

7 O l A O I

O - r * o

A

7 CO OK o

KOCO < r c o c T

« . H e

" 5 ? P .

M OJ M

O X

■«r K v£>* P M

CO M

o% t x

o e-c

O l frc

■ef e«

A Cr*

KO e CM

co m FM

O

• P*

k5 - OJ n •«f A KO O - co O» o

£ OJ A ■o A KO o - co Ok

Niezależność zera analizatorów termicznych.«.

4* Wyniki r e a l i z a c j i i ooena metody

Wynikiem o b lic z e ń b y ło 6 w a r to ś c i R^, R^, » 6 różn y ch p u n k ta c h , n a o g ó ł z n a o z n ie ró ż n ią c y c h s i ę m iędzy s o b ą ' P o w o d e m r o z r z u tu s ą za­

równo z a le ż n o ś ć wyniku od w sp ó łrzęd n y ch p u n k tu , w tym ta k ż e od w a r to ś c i r ó ż n ic A l, At o ra z b łę d y pom iaru i o b lic z e ń . Wybór w łaściw ych w a r to ś c i tru d n y wobec r o z r z u tu wyników, przeprow adzono:

I ) b io r ą c ś r e d n ią a ry tm e ty c z n ą ,

I I ) b io r ą c w a rto ś ć o b lic z o n ą d l a punktu środkowego i = 3 , k = 3 , I I I ) b io r ą c w a rto ś ć c h a r a k te r y s ty c z n ą d l a o b sz a ru zm ian.

Po wmontowaniu odpow iednich oporników m ierzono z a le ż n o śó (13) d l a do­

b ran eg o d o ś w ia d c z a ln ie sto su n k u *2., s p e łn ia ją c e g o w arunek U = 0 w punk- O

o ie p ra c y i ■ 3 , k a 3 . Wynik doboru b y ł praw idłow y, gdy w o b sz a rz e I 1 - I j , t.j — t j n a p ię c ie nierów now agi n ie p rz e k r a c z a ło d o p u s z c z a ln e j war»

t o ś o l .

W t a b l i c y 2 podano z a le ż n o ś c i z e r a od p rądu i od te m p e ra tu ry o b lic z a n e Jako s to su n e k r ó ż n ic y w a r to ś c i m aksym alnej i m in im aln ej Ug w p r z e d z ia le te m p e ra tu ry lu b p rąd u do d łu g o ś c i p r z e d z i a ł u . Gwiazdka p rzy wyniku ozna­

c z a , że w danym p r z e d z ia le u zyskano warunek n ie z a le ż n o ś c i z e r a t z n . z a l e ż ­ n o ść Ug - * ( D f c o n s t * * Ug = f ( t ) I c o n s t * ° B iada e k stre n n m .

P rz y niepraw idłow ym doborze p o zostaw iono o p o r n ik i k o re k c y jn e i ro z p o ­ czynano dobór od p o c z ą tk u t z n . od pom iaru danyoh w yjśoiow ych. Efektyw ność doboru i l u s t r u j e t a b l i c a 3«

T a b lic a 3

Metoda I I I I I I

I l o ś ć w yjściow a 7 8 4

I p ró b a d o b ra 3 2 3

I I p ró b a d o b ra 2 4 —

w ynik n ie z a d a w a -

l a j ą c y 2 2 1

N a jle p s z y wynik doboru oporników k o re k o y ju y c h d a je m etoda I I I . Wybór w a r to ś o i c h a r a k te r y s ty c z n e j p o le g a n a o o en ie z a le ż n o ś c i = f ( I , t ) , o d rzu ­ c e n iu punktów obarczonych błęd am i pom iaru i w ybraniu ta k ie g o p u nktu do ob­

l i c z e ń , k tó r y n a j l e p i e j c h a r a k te ry z u je t ą z a le ż n o ś ć w całym o b sz a rz e zmian

X^ O b lio z e n ia wykonano n a m aszynie cy fro w ej w Ośrodku Maszyn Matematyczny oh P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j . Program i o b lic z e n ia w ykonała mgr E . S z c z e rb ili­

s k a .

120 Janusz Piotrowski w ie lk o ś c i w pływ ających. Tfyniłc t e j oceny z a le ż y od u n i e j ą t n o ś o i osoby p rz y g o to w u ją c e j dane do o b lic z e ń .

S to so w a n ie I metody t e ż wymaga o d rz u o e n la wyników o d b ie g a ją c y c h od śre d ­ n i e j . Metoda U wymaga n a jm n ie js z e g o n a k ła d u p ra o y n a p om iary, bo w y s ta r­

c z a t y l k o 9 punktów pom iarowych. Wynik doboru J e s t z a d a w a lają c y i n i e od­

b ie g a z n a c z n ie od p o z o s ta ły c h m etod. Do p ra k ty c z n e g o z a s to s o w a n ia z a le c a s i ą w iąc m etodą I I .

negatyw ny wynik doboru oporników k o re k o y jn y c h w sk a z u je , że w s te p n le wy­

b r a n a p a ra g rz e jn ik ó w J e s t n ie o d p o w ie d n ia i jed en g r z e j n i k n a le ż y wym ienić n a in n y . P rzy czy n ą wyników negatyw nyoh s ą b łą d y pomiarów i o b lic z e ń lu b n ie o d p o w ie d n ie g r z e j n i k i . P rz e z w ie lo k r o tn e próby doboru u z y sk u je s i ą o - s t a t e c z n l s s p e ł n i e n i e warunków n ie z a le ż n o ś c i z e r a , le o z e k stre m a z a le ż n o - ś o i U - * ( I ) t „o e a B t» * b y t « o s tr e « , by daną p a rą g rz e jn ik ó w u zn ać z a d o b r ą . P rzy o b lio z e n ia o h u z y s k u je s i ą n i e r a z w a r to ś c i A (wzór (1 0 a )) b l i s k i e z e r a , p rz e z oo d o k ład n e o b lio z e a ie j e s t n i e ­ m ożliw e, wobeo o g ra n io z o n e j d o k ła d n o śo i pomiarów d an y ch .

Ja k w ynika z danych w t a b l i o y 2 , stosow ani© oporników k o rek o y jn y ch z m n ie js z a ró w n o cześn ie z a le ż n o ś ć z e r a od p rąd u i te m p e ra tu ry o k .5 -k ro tn .ie lu b w ią o e j. Poprawa z a le ż y g łó w n ie od poozątkow ej r ó ż n ic y o h a rs J rte ry s ty k g rz e jn ik ó w . Im r ó ż n ic a J e s t w ię k s z a , e f e k t z a s to s o w a n ia oporników k o rek ­ o y jn y ch j e s t w ią k sz y .

5 . U zyskanie n ie z a le ż n o ś c i d ro g ą k o le jn y c h o p e r a c j i

In n y sposób z m n ie js z e n ia błądów z e r a z a k ła d a k o le jn e i o h e lim in o w a n ie . K ajp ierw n a le ż y u z y sk a ć n ie z a le ż n o ś ć z e r a od je d n e j w ie lk o ś c i w p ły w ającej a n a s tę p n ie n i e n a r u s z a ją c uzyskanego wyniku doprow adzić do n ie z a le ż n o ś c i od d r u g i e j w i e l k o ś c i . W omawianym przypadku p ie rw s z ą w ie lk o ś c ią j e s t prąd z a s ila n ia * ^ - może t o być ta k ż e in n a w ie lk o ś ć , a d ru g ą te m p e r a tu ra o to - o s e n l a .

Tybór te m p e ra tu ry ja k o d r u g i e j w ie lk o ś c i podyktowany J e s t zastosow aniem do r e a l i z a c j i d ru g ie g o z a d a n ia dwóoh oporników : jed n eg o z m ie d z i, d r u g i ego z m anganian. U te m p e ra tu r z e o d n ie s ie n ia t ^ • t Q op o rn o ść io h j e s t je d n a ­ kowa 1 w ynosi B]c0. ffłą o z a n ie obu oporników w s ą s i e d n i e g a ł ę z i e m o stk a w s z e r e g z g rz e jn ik a m i H^, n i e n a r u s z a s ta n u równowagi m ostka p rz y zm ianach p rą d u s p e ł n i a j ą c p o staw io n y powyżej p o s t u l a t .

I y Sposób u z y s k a n ia n i e z a l e ż n o ś c i z e r a od p rąd u podano p o n iż e j w p . 6 .

niezależność w r a analizatorów termloftnyoh... ₁₂₁ D la p rądu o d n ie s ie n ia » I Q w skutek z a la n y t e a p e r a t u r y n a p ię c ie nierów now agi m ostka zm ie n ia s i ę według z a le ż n o ś c i

g j e ż e l i

Ug ~ " 5T Xo \ o * ( t "

V (25)

Ponieważ z a le ż n o ś ć z e r a od t e a p e r a t u r y

U „ o o

at - i ^ = n r (27)

j e s t z n a n a , więo z rów nania (25) można o b lic z y ć w a rto ść R^0

Znak m inus w rów naniu (28) w ynika z warunku k o m p e n sa c ji, źe n a p ię c ie (25) a a redukować n a p ią c ie w rów naniu (27) do z e r a .

D o d a tn ia w a rto ść l^ 0 (28) o z n a c z a , że o p o rn ik m ied zian y n a le ż y w łączyć w g a łą ź I I , a manganinowy w g a łą ź I . M y wynik j e s t ujem ny, o p o r n ik i w łącza s i ą o d w ro tn ie .

O p o rn ik i kom pensacyjne można a n a lo g ic z n ie do b rać do g a ł ą z i R^, . n ie z a le ż n o ś ć z e r a od p rądu można uzyskać s t o s u j ą c o p o rn ik i k o re k c y jn e d o b ie ra n e wg n i ż e j podanego sp o so b u .

6. n ie z a le ż n o ś ć z e r a od p rądu w szero k im z a k r e s ie zm ian .p rąd u

n ie z a le ż n o ś ć z e r a m ostka od p rą d u u z y sk u je s i ą p rz e z odpow iedni dobór

R ~ x x ;

oporników k o rek o y jn y c b R^, Rd o ra z sto su n k u . D la oznaozeń Jak n a r y s . 2 , warunkiem n ie z a le ż n o ś c i z e r a J e s t rć w n m ie ( 5 ) , p rz y czym z. *» I , t z n .

- 0 (29)

^ O p is a n y sposób u z y s k a n ia n ie z a le ż n o ś c i z e r a od p rądu i te m p e ra tu ry za­

s to so w a ł w n a s z e j K a te d rz e mgr l a ż . J . P rą o z e k .

^ 'O p i s a n y sposób J e s t ro z w in ię c ie m metody p odanej w BAZ JTr 10(1954) [ 4 ] , g d z ie e lem en ty d o b ie ra n o d l a warunku R^ ° D o b ieran ie n ie z a le ż n o ­ ś c i z e r a od p rąd u bez warunku Hj a J e s t t r u d n i e j s z e , a l e u z y s k u je s i ą n ie z a le ż n o ś ć z e r a w szerszym z a k r e s ie zmian p rą d u .

122 Janusa Piotrowski W ielkość a o k r e ś lo n a J e s t » z o r a n i (4) o ra z (7) . . . ( 9 ) . Z różniczkow anie rów nania (9) wzglądem p rą d u I i w y k o rz y sta n ie (29) d a je zw iązek j

A B ^ + B B ^ + o H j j + T 1

% e s jv h - ą (30)

g d z ie

3 L 3IL

A - h . T T - Bi n r r (3 ° a )

P a s , 3Bp 52 Rp óR. 5Rp

B ■ 4 s r * + *1% dyn + Ei ¥ - j p - “ V w n r (30b)

- 2I b | 5B. óRp

T T aT" (30o)

» p2 t 2 9H1 f9H2^2

2 T I ćl"”' (3 Od)

9Rp

B * T T <30e)

aRp a 2 Rp

H - - *2 dyn a r - 1 *2 ~ 7 Z r <3<* )

D o b ran ie oporników k o rekoyjnyoh wg zw iązku (3 0 ) , p rz y czym Jeden z o - pom ików n a le ż a ło b y wybrać dow olny, d a j e n ie s k o ń c z e n ie w ie le p a r s p e łn ia — Jąoyoh w arunek n ie z a le ż n o ś o i z e r a , oo p rz e d sta w io n o n a r y s . A .Spośród p a r w a r to ś c i Rjj, R^ n a le ż y wybrać n a j l e p s z ą , k t ó r a zapew nia n ie z a le ż n o ś ć ze­

r a , w sze ro k im z a k r e s ie zm ian, p rą d u . Drugim warunkiem um ożliw i a Jąoym t a ­ k i wybór może byó

32 0

f - 0 (31)

Ze w zglądu n a skom plikow aną p o s ta ć m atem atyczną, warunku te g o n i e można w y k o rzy stać d l a celów p ra k ty c z n y c h . P ra k ty o z n ie w arunek można s p e łn ić w t e n sp o só b , że w y b ie ra s i ą dwa p unkty le ż ą c e wokół p u n k tu p ra c y , n p . I g , 1^ d l a k tó ry o h wównanie (30) ma byó s p e łn io n e p rz e z Jedną i t ą samą pa—

I l e s a l e t o o ś ć s e r a an allcatorów t e j a lo c n y o h .. 123

39 41 43 45 mA

Eyb. Ą , Z a lo tn oé& c e r a od p rą d u d l a ró tn y o h p a r oporników k o re k oyjnyoh s p e łn ia ją c y c h w arunek n is c a l e t n o é o i

i ą oporników k o re k o y jn y o tu J e ź o l i in d e k sy 2 o ra * 4 o s n a o c a ją w spółczynni­

k i ró w n an ia (30) w pun k tach I 2 ora* *4» t o s o ¿n a n a p is a ć

* °4 Eb + C4 A2 ^ + B2 ^ + C2 % + p2

V H » + Hg

a s tą d u c y o k u je s i ę ró w n a n ie s je d n ą niewindową

B * + K ^ + I ^ + « H b + I - 0

w k tó r y n o&naosano

(B2B* - B*B„) + (AgH. - A4Hg) ---^ V t ~ 4 2* " --- (C2B4 - C .B ,) «■ (BgH. - B4Hg) L » --- 3---i~ o ..r T " B " '

2 4 4 2

(32)

(33)

(33a)

(33b)

o ra*

, _ <°2*4 - W *_ <°2*4 - W .

_ ¥ 4 - *4*2

* ■ V » 4 2

(33o)

(33d)

124 Jsnuuz P iotrow sk i D la p rz e lio z a a y o h k i l k u p a r g rz e jn ik ó w , gdy ^ 5= 50 Łj ■ 50 E0 w spół­

c z y n n ik i 1 , M, Jf w rów naniu (33) n o śn a b y ło u zn ać z a m ałe 1 w a rto ść o b lio z a ó z* w zorui

\ 3 - Z (34)

Po w sta w ie n iu w a r to ś c i do ró w n an ia (30) o b lio z a s i q w a rto ść opor­

n ik a H j, p rz y osyn w sp ó łc z y n n ik i A ...H o b lio z a n * s ą d l a p a k tu I 2 lu b I^- S to su n e k o p o rn o śo l E^/E^ n o śn a o b lic z y ć ze w zoru (9) o ra z (4) lu b do b rać d o św la d o e a ln ie d l a warunku U m 0« D la d o k o n an ia c b lio z e ń . n le z b ą d n e s ą p o n i a ry d l a 5 w a r to ś c i p rąd u 1^ - 1^ w te m p e ra tu rz e > t Q ja k o p isa n o p o w y śej.

Metodą t ą d o b ie ra n o n ie z a le ś n o ś ć z e r a p a r g rz e jn ik ó w p rz e d sta w io n y c h w t a b l i c y 3 , d l a k tó ry c h u zyskano wynik n ie z a d o w a la ją o y .

7 . W nioski

Z p rz e d sta w io n y c h dwóoh sposobów u z y s k a n ia n l e z a le ś n o ś o i z e r a k aśd y ma sw oje z a l e t y i wady* Bównoozesny d o b ó r oporników k o re k c y jn y c h mośe być z a ­ stosow any do dowolnyoh w lo lk e ś o l w pływ ająoyoh - t o j e s t jego z a ls tą .W s k u ­ t e k rćw ncozecnego doboru o t r z ymuje s i ą wynik zad o w a la jąc y lu b n ie z a d o w a la ­

j ą c y . K le u d a ło s i ą w yniku n le z a d c w a la ją o e g o popraw ić w p r o s ty sposób tzn*

by b e z ponownego o b l i o z a a l a skorygow ać w a r to ś o i E^, E d *

U zyskania n i e z a l e ś n o ś o i z e r a d ro g ą k o le jn y c h o p e r a o jl j e s t s k u t e c z n i e j ­ s z e , lo o z o g ra a io se n io ra j e s t k o n iso z n o ść z r e a liz o w a n ia d r u g i e j o p e r a o jl b a z n a r u s z e n ia n l e z a l e ś n o ś o i od p ie rw s z e j w ie lk o ś o l w pływ ająoej* P ra k ty c z ­ n i e mośaa t o z r o b ić t y l k o wówczas, gdy d ru g ą w ie lk o ś o ią j e s t te m p e r a tu r a , l i e z a l e ś a e i ó s e r a cd te m p e ra tu r y mośua u zy sk ać w kaśdym p rzy p ad k u , le o z n i e zawsze z m n ie js z a t o b łą d y d e wymagcnych g r a n i o . fidy z a le ś n o ś ć Ug« f ( t ) J e s t s i l n i e n i e l i n i o w a , t o z a sto so w a n ie oporników m etalow ych n i e d a je z a - d o p a la ją c e g o w yniku.

P rz e d s ta w ia n e sposoby u z y s k a n ia n le z a l e ś n o ś o i z o r a s ą zab ieg iem t e o h - n o lo g lo z n y n , k t ó r y w is to tn y m s to p n iu p o p raw ia w ła s u o ś o l m e tro lo g ic z n e a - n a liz a to r ó w , s z c z e g ó ln ie w p r o d u k o jl je d n o s tk o w e j, gdy w ykonanie je d n a k o ­ wych oporników te ra e m e try o s s y o h j e s t tr u d n e .

K lsz a leśn o żó »era aa a lig a to r ó w to n a lo z n y o h .» .___________________________ 125

UTEHATOBA

[1] P io tro w s k i J . - K la s y f ik a c ja i d e f i n i c j a błędów te rm io zn y o h a n a l i z a t o ­ rów g a z a , PAK, Kr 8-9/1966*

[2] P io tro w s k i S» - Metodyka o b lic z a n ia s ta ty o z n y o h w ła s n o ś c i m etro lo g io » - nyoh te rm io z n y o h a n a liz a to r ó w g a z a , PAK, Kr 8/1967*

[ 3 1 Homer 2 . , P io tro w s k i J . , P rąo zek J . - A n a liz a to r y p rzen o śn e t l e n u i dw utlenku w ę g la PAK, Kr 8-9/1966*

[41 P io tro w s k i J . - K ie s a le ś n o ś ó z e r a m ostka z oporam i terao m atry o zn y m i od zm ian p rą d u , PAS., Kr 1 0 /196A*

B ękopis zlo śo n o w B e d sk o ji w d n iu 1 0 .X II.1 9 6 9 r .

HE3ABKCMMOCTŁ H yJIłi T E P iam E C W iX rA 3O A H A JH 3A T0PO B OT flB JX BJBUHOUViX BJEBKWH

Pe3BMe

Dpe^cTaBJieH npxH m tn K opezusB x a p a x T e p x c T x x uyBCTBBTezBumc ojieaeHTOB r a - a o a H a s z s a ro p o B noaBBJiajoiuii0 n o x y u x T b HesaBHCjmocTb Hyjia b p a d o u e ii Tomice k BÓZKBH eg OT XByX BJIHBJOUHX BeXZVKH. flx a BJIHHJOUKX BejIHVMH TOKa nHTBHHa łi T eu n e p a T y p u o x p y x e m ia y x a s a tu i npaicTtm ecK He c n o c o C a noA dopa xoppexm ioH H ux conpoTHBJieuKH • BMBexeHK pacxeTH w e (popayjtu, a o h łi ycjioBHB K3«epeHHfl n a p a a e - TpOB x ap a x T e p sc T K K , onxcaHO n o p a^o K noA dopa n noayneuH bie peayjibT aT H .

IKDKP1S1JJSKCB OP ZKBO POUT OP THBBSAL GAB AS AITS KBS PROM TWO IKTIOTMCB YApnss

Beaune

The p r i n o i p l e o f t h e o o r r e o tio n o f th e a n a ly s e r m easurem ent e lem en ts o h a r a k t e r i s t i o s , t o av o id th e e f f e o t o f th e two in f lu e n o e p a ra m e te rs , i s d is c u s s e d . The two p r a o t i o a l m anners o f t h e o o r r e o tio n r e s i s t a n c e s e le c ­ t i o n , f o r a s p a ra m e te rs a s o u r r e n t and am bient te m p e r a tu r e ,a r e given* The c a l c u l a t i n g e q u a tio n s and c o n d itio n s o f m easurem ent o f th e s t a r t i n g d a ta a r e fclvan. The mated d ev elo p ed i s i l l u s t r a t e d by exam ple.