K a l i s z 2 0 2 0
M a t e r i a ł y p o w t ó r z e n i o w e d l a u c z n i ó w
ŚRODKI STYLISTYCZNE – ŚRODKI
ARTYSTYCZNEGO WYRAZU
A n a f o r a
Zespół zdań zaczynających się od tych samych wyrazów, np.:
Jak moje oczy topią się — mdleją, Jak myśli rzucają ze dna,
Jak iskry sypią, jak łzami leją, Ty wiesz! — lecz tylko ty jedna.
(Juliusz Słowacki – Ostatnie wspomnienie)
A n t y t e z a
Zastosowanie elementów znaczeniowo przeciwstawnych, np.:
Bóg się rodzi, moc truchleje, Pan niebiosów obnażony
Ogień krzepnie, blask ciemnieje, Ma granice, nieskończony.
Wzgardzony, okryty chwałą;
Śmiertelny, Król nad wiekami!
(Franciszek Karpiński – Pieśń o Narodzeniu Pańskim)
A p o s t r o f a
Bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, idei,
wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu. Dominuje styl podniosły, czasami patetyczny, np.:
O, długo modłom naszym będący na celu, Znowuż do nas koronny znidziesz Lelewelu!
(Adam Mickiewicz – Do Joachima Lelewela)
E l i p s a
Świadomie zastosowany brak jakiejś części zdania w zdaniu (najczęściej unika się
orzeczeń), np.:
„w nauce to on kiepski” – tu brak łącznika
„jest”.
E p i t e t
Wyraz lub wyrażenie pełniące w tekście funkcję określającą rzeczownik, np.:
Polały się łzy me czyste, rzęsiste
Na me dzieciństwo sielskie, anielskie, Na moją młodość górną i durną,
Na mój wiek męski, wiek klęski;
Polały się łzy me czyste, rzęsiste…
(Adam Mickiewicz – Polały się łzy…)
O k s y m o r o n
Rodzaj epitetu; znaczenia połączonych
wyrazów wzajemnie się wykluczają, np.: czarny śnieg, suchy ocean, jasność mam
ciemną.
H i p e r b o l a (przesadnia)
Środek stylistyczny przedstawiający zjawiska, sytuacje w sposób spotęgowany,
wzmacniający emocje; tworzy nastrój niesamowitości, przesady, np.:
Każdy powietrza atom grzmi, Burz rozpętanych szał rozlewa I wrzaskiem tysiąckrotnych ech
Ryki potworne znów odbrzemiewa!
(Leopold Staff – Dzwony)
I n s t r u m e n t a c j a g ł o s o w a
Celowy dobór i zestawienie głosek w tekście.
O n o m a t o p e j e
Naśladowanie, odtworzenie czegoś, np.:
trzask, trzeć, szum, bęc;
tu też świadome wydłużanie słów, np. taaaki wielki.
Stoi na stacji lokomotywa,
Ciężka, ogromna i pot z niej spływa:
Tłusta oliwa.
Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:
Buch - jak gorąco!
Uch - jak gorąco!
Puff - jak gorąco!
Uff - jak gorąco!
(Julian Tuwim – Lokomotywa)
M e t a f o r a (przenośnia)
Środek stylistyczny, w którym obce
znaczeniowo wyrazy są ze sobą zestawione, tworząc związek o innym znaczeniu niż
dosłowny sens tych wyrazów, np.:
Życie moje wstawione w cień Więdnie bez świata dziennego.
Codziennie opada z niego Pożółkły, zwiędły dzień…
(Maria Pawlikowska - Jasnorzewska – Dni)
A n i m i z a c j a (ożywienie)
Metaforyczne nadanie przedmiotom lub
pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np.:
Słońce zgasło. O, jakże zwinne są i młode
Zmierzchy czerwca, nim w północ głuchą się przesilą.
(Bolesław Leśmian – O zmierzchu)
P e r s o n i f i k a c j a (uosobienie)
Metaforyczne nadanie cech ludzkich zwierzętom, roślinom, przedmiotom,
zjawiskom lub ideom, np.: kwiaty powiedziały, co niedźwiedź sądzi o nas.
M e t o n i m i a
Rodzaj metafory, w którym zastępuje się
nazwę jakiegoś zjawiska lub rzeczy inną, np.:
trumna – skrzynka.
Ociec […] bryłeczkę
W główki włożył - Niestetyż, i posag, i ona W jednej skrzynce zamkniona.
(Jan Kochanowski – Tren VII)
P e r y f r a z a
Zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska lub rzeczy poprzez bardziej rozbudowane jego opisanie, np.:
Nie masz, nie masz nadzieje!
Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany...
(tu śmierć).
(Jan Kochanowski – Tren VII)
E u f e m i z m
Wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które z różnych względów, np.
kulturowych, towarzyskich, grzecznościowych, religijnych itd., nie mogą być użyte. Eufemizm powinien mieć przynajmniej jedną cechę
wspólną ze słowem, które zamienia, np.: umarł – odszedł, zasnął na wieki; kłamać
– mijać się z prawdą; głupi – inteligentny inaczej.
P o r ó w n a n i e
Uwydatnienie jakichś właściwości opisywanego zjawiska bądź rzeczy przez wskazanie jego
podobieństwa do czegoś innego; wykorzystujemy tu wyrażenia: jak, jakoby, niby, na kształt, podobnie jak, jako, np.: dziewczyna jak świeca, niebo podobne do jabłoni, wyrósł na kształt drzewa przeogromnego;
Jako łania pragnie
wody ze strumieni,
tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże.
(Psalm 42)
P y t a n i e r e t o r y c z n e
Pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu;
ewentualnie pytanie, na które odpowiedź jest oczywista, np.:
Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?
Któż miecz podniesie, drżący jak listek osiny Przed Pańską błyskawicą,
W strachu przyjścia Pańskiego i wielkiej godziny?
(Juliusz Słowacki – Radujcie się!...)
