Irena Kucharska
Posiedzenie Rady Naukowej
Instytutu Badań Literackich
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 45/1, 268-271
POSIEDZENIE RADY NAUKOWEJ INSTYTUTU BADAŃ LITERACKICH Dnia 3 grudnia 1953 r. odbyło się kolejne p osied zen ie Rady N aukow ej Insty tutu Badań Literackich Polskiej A kadem ii N auk z udziałem 25 ob ecn ych spo śród 30 członków Rady. Zgodnie z przew idzianym porządkiem dziennym , w ciągu posiedzenia zostały om ów ione i przedyskutow ane następujące sprawy:
1. otw arcie przew odów kandydackich i doktorskich dla pracow ników nau kow ych IBL,
2. nadanie tytu łów naukow ych niektórym pracow nikom naukow ym IBL, 3. ogólnopolski plan pracy katedr p olonistycznych M inisterstw a Szkolnic
tw a W yższego na r. 1954,
4. plan pracy Pracowni C zasopiśm iennictw a PA N na r. 1954,
5. podjęcie prac p rzygotow aw czych do podręcznika u n iw ersyteck iego w za kresie historii literatury polskiej.
Przew odniczący Rady N aukow ej IBL, prof, dr Stefan Ż ółkiew ski, zagajając całodzienne obrady podkreślił ich znaczenie dla w ła ściw eg o trybu pracy nauko w ej Instytutu Badań Literackich. Rada N aukow a, jako n aczelny organ IBL, w inna n ie tylko rozpatryw ać i opiniow ać plany naukow e Instytutu, ale rów nież w n i kać w jego spraw y w ew nętrzne i organizacyjne, form ułow ać określone w nioski i zalecen ia dla D yrekcji, zm ierzające do stałego postępu prac nadzorow anej placów ki naukow ej. W zw iązku z tym i zadaniam i Rady N aukow ej n ależy zre organizow ać jej d otychczasow ą formę pracy tak, aby Rada m ogła stale czuw ać nad działalnością IBL i śledzić w szelk ie jego poczynania naukow e i organiza cyjne. A by ułatw ić Radzie N aukow ej sp ełnienie tej w ażnej roli, należy częściej niż dotychczas zw oływ ać posiedzenia Rady.
Przystępując do pierw szego punktu porządku dziennego prof. Ż ółkiew ski zw rócił u w agę na konieczność stałego podnoszenia kw alifikacji pracow ników n aukow ych — dla norm alnego »rozwoju nauki p olskiej — w zw iązku ze zmianą struktury stopni i tytułów naukow ych. W obecnej ch w ili nagrom adziło się w iele z a leg ły ch spraw zw iązanych z przewodami doktorskim i i kandydackim i, a to z przyczyn czysto organizacyjnych, dotychczas bow iem m etody postępow ania przy zdobyw aniu stopni i tytułów naukow ych nie b y ły jeszcze ostatecznie unor m ow ane. Teraz, gdy uchw ały Centralnej Komisji K w alifikacyjnej przybrały już obow iązującą formę, n ależy przede w szystkim przystąpić do przeprowadzenia przew odów doktorskich i kandydackich dla tych pracow ników IBL, którzy w p eł ni na to zasługują i w yłączn ie z pow odu braku w ła ściw y ch przepisów nie u zy skali dotąd odpow iadających ich kw alifikacjom i poziom ow i naukow em u tytu łó w i stopni. Te okoliczności pow inny w płynąć na szczególnie w nikliw e rozpa trzenie przez Radę N aukow ą — jako instancję decydującą o otw arciu przew o dów dla pracow ników naukow ych IBL — w n iosk ów D yrekcji.
N astępnie D yrektor Instytutu Badań Literackich, prof, dr Kazimierz W yka, przedstaw ił zebranym procedurę obow iązującą przy przeprowadzaniu przew o dów doktorskich i kandydackich oraz przy nadaw aniu stopni naukow ych.
W zw iązku z tym, że uchw ały Centralnej Kom isji K w alifikacyjnej n ie prze szły jeszcze dotąd próby życia, istnieją w przew idzianym toku p ostępow ania p ew ne punkty w ątpliw e. Te punkty poddane zostały obszernej dyskusji, która ustaliła m. in., że: a — promotor (opiekun naukow y kandydata na stopień kan dydata nauk) bierze udział w egzam inie jako egzaminator, ale nie jest recen zentem pracy kandydata; jest jednak w ładny d ecydow ać o losie kandydata i jego pracy, co rów na się ocen ie pracy; w w ypadkach spornych obie strony mogą się odw ołać do Centralnej Kom isji K w alifikacyjnej; b — n ależy pow ołać jedną kom isję egzam inacyjną w m ożliw ie szerokim składzie, tak aby dla okre ślon ego przewodu m óc wybrać każdorazow o spośród członków kom isji sp ecja listów danego okresu historii literatury polskiej.
Z k o lei przedstaw ione zostały Radzie N aukow ej propozycje personalne D y rekcji IBL w spraw ie otw arcia przew odów doktorskich i kandydackich oraz w spraw ie nadania tytu łów naukow ych. W w yniku dyskusji Rada N aukow a IBL, rozw ażyw szy dorobek naukow y kandydatów na*stopień doktora nauk i ich p io nierski w kład w pracę nad rozw ojem m arksistow skich badań literackich w P ol sce, postanow iła otw orzyć przew ody doktorskie dla: prof, dra Kazimierza Bu- dzyka, prof, dra Jana Kotta oraz prof, dra W acław a K ubackiego.
N astęp n ie — biorąc pod u w agę osiągn ięcia naukow e oraz stosunek do pracy badaw czej i pedagogicznej m agistrów :. Jana B aculew skiego, Marii Janion, Ro mana K alety, Ewy K orzeniew skiej, Henryka M arkiewicza, Ryszarda M atuszew sk iego i Marii Żmigrodzkiej — Rada N aukow a uchw aliła otw arcie dla nich przew odów kandydackich.
W reszcie uchw ałą Rady N aukow ej zdecydow ano w ystąp ić z w n iosk iem o przyznanie tytułu profesora nadzw yczajnego dw om pracow nikom naukow ym IBL oraz tytułu docenta — czterem pracow nikom naukow ym .
W dalszym ciągu obrad Rada N aukow a przystąpiła do przeprow adzenia szczegółow ej analizy ogóln op olsk iego planu pracy katedr p olon istyczn ych M ini sterstw a Szkolnictw a W yższego na rok 1954. A naliza tego planu pozw oliła na w ykazanie jego zasadniczych błędów . D yskusja, która rozw inęła się na ten temat, zmierzała do sform ułow ania określonych propozycji, których realizacja pow inna doprow adzić do uniknięcia d otychczasow ych błędów planow ania M ini sterstw a Szkolnictw a W yższego. W edług su gestii Rady N aukow ej przepracow a n ie om aw ianego planu pow inno być oparte na zasadzie koncentracji i realn ości planu oraz przew idzieć konieczność zachow ania jedności planow ania w ramach d yscyp lin y. P ostaw iono rów nież w n iosek o zw ołanie posiedzenia k ierow n ik ów katedr z udziałem przedstaw icieli Instytutu Badań Literackich. W spólna narada pow inna doprow adzić do ustalenia ogóln ych zasad planow ania, do un ik n ięcia dublow ania tem atów oraz do uniknięcia przerostów biurokratycznych w p lan o w aniu naukow ym . Poza tym Rada w ysu n ęła projekt utw orzenia w M inisterstw ie Szkolnictw a W yższego kierow nictw a naukow ego, którego zadaniem pow inno być nadaw anie w ła ściw eg o kierunku pracom uniw ersytetów , oraz pow ołania odpo w iedzialnych kom órek planow ania zarów no na uniw ersytetach, jak w M inister stw ie.
N astępny punkt porządku dziennego obrad d otyczył ocen y planu Pracow ni C zasopiśm iennictw a PA N na rok 1954. D yskusja nad tym planem doprow adziła do postaw ienia konkretnyćh w niosków , z których najw ażniejsze d o ty czy ły za kresu działalności Pracowni C zasopiśm iennictw a. W edług su gestii Rady N a u k o
w ej Pracownia pow inna przede w szystkim opracow yw ać m onografie op isow e określon ych czasopism (z dużym naciskiem na stronę bibliograficzną), co w znacz nej m ierze ułatw i pracę innym instytucjom badaw czym . Poza tym dla uniknięcia dublow ania pracy z pokrew nym i placów kam i naukow ym i Pracow nia C zasopiś m iennictw a pow inna zaniechać prac nad bibliografią m ick iew iczow sk ą oraz stu d iów zw iązanych z czasopism am i bibliograficznym i.
N ajw ięcej uw agi Rada N aukow a p ośw ięciła spraw om przew idzianym w ostat nim punkcie porządku dziennego obrad, a dotyczącym pod jęcia przygotow ań do opracow ania u n iw ersyteck iego podręcznika historii literatury polskiej. Potrzebę opracow ania podręcznika u n iw ersyteck iego Rada N aukow a uznała jed n om yśl n ie za konieczną i pilną. Instytut Badań Literackich na obecnym etapie sw ojej działalności m oże i pow inien sprostać temu w ażnem u zadaniu, tym bardziej że znajduje się w tej pom yślnej sytuacji, iż ma poza sobą w stęp n e prace nad sy n tezą historii literatury, przeprow adzone w zw iązku z przygotow aniem podręcz nika licealnego, a ponadto może korzystać z dośw iadczeń Instytutu Historii, który przebył już pierw szą fazę opracow yw ania u n iw ersy teck ieg o podręcznika historii Polski (opracow anie tez).
W szelk ie poczynania zw iązane — naw et w p oczątkow ym okresie — z przy gotow aniem u n iw ersyteck iego podręcznika historii literatury polskiej są jednak rów nie w ażne, jak trudne. Praca nad podręcznikiem w ym aga pow ażnej a k ty w i zacji sił naukow ych całej polonistyki, a w ięc i pracow ników IBL, i pracow n ików ośrodków uniw ersyteckich. W chw ili, k ied y zbliża się 10 rocznica p ow stania Polski Ludowej, taka aktyw izacja ma sw oją w ym ow ę polityczną i sp o łeczną. Jednakże z pracami tymi, których celem jest pełna, naukow a, m arksi stow sk a synteza dziejów literatury polskiej, zw iązane są duże trudności zarów no ze w zględu na nieliczną kadrę badaczy, którzy m oglib y do tych prac przystą pić, jak i ze w zględu na konieczność utrzym ania jed n ocześn ie norm alnego toku poczynań badaw czych objętych planem naukow ym IBL i uniw ersytetów . W szy st kie te trudności muszą jednak być przełam ane w spólnym w y siłk iem historyków i teoretyk ów literatury, poniew aż brak podręcznika u n iw ersyteck iego stanow i najdotkliw szą lukę naszej polonistyki. W Polsce n ie było dotąd u n iw ersytec k ieg o podręcznika, który spełniałby w arunek syn tety czn eg o przedstaw ienia dzie jó w naszej literatury. Istniejące podręczniki pod aw ały jed y n ie historię p ew nych gatunków literackich lub d oty czy ły określonej epoki i w ten sposób brakow ało n ie tylko syn tezy historii literatury, ale także jej system atyczn ego w ykładu. N o w y podręcznik w inien przedstawić m arksistow ską syn tezę dziejów literatury, w ysu w ając na czoło jej nurt p ostęp ow y i realistyczny, i w k on sek w en cji dopro w adzić do zaniechania w yk ład ów kursow ych na uniw ersytetach; w inien stać się dziełem obejm ującym m ożliw ie szeroki w achlarz zagadnień, stanow iącym istotną pom oc naukow ą zarów no dla studenta, jak dla nauczyciela.
To pow ażne zadanie, które stanęło obecnie przed Instytutem Badań Lite rackich, w łaśn ie dlatego, że w ym aga ogrom nego w y siłk u zesp ołow ego, musi być starannie przem yślane od strony organizacyjnej, aby podejm ow any trud dopro w adził do jak najskuteczniejszej i najszybszej realizacji p lanow anego zam ie rzenia.
D yrekcja IBL w ystąp iła na posiedzeniu Rady N aukow ej ze szczegółow ym i projektam i organizacji prac nad podręcznikiem , które oparte zo sta ły w dużej m ierze na dośw iadczeniach Instytutu Historii. Rada N aukow a przedyskutow ała
propozycje D yrekcji i podjęła uchw ałę o natychm iastow ym przystąpieniu do w stęp n ych prac nad podręcznikiem . Prace przygotow aw cze obejm ą opracow anie tez do poszczególnych okresów historii literatury w ed łu g ustalonej periodyzacji. Tezy mają na celu przede w szystkim dokonanie w yboru problem atyki oraz u stalen ie kanonu nazw isk, dzieł i problem ów, ustalenie w ła ściw y ch proporcji dla określonych zagadnień. Tezy pow inny rów nież podać charakterystykę i w y bór typow ej historiografii literackiej epoki i dać krytyczną ocen ę tej h istorio grafii. Tezy dla każdego okresu historycznego zostaną opracow ane przez zesp ół liczący 3—5 osób, przy czym każdem u zesp ołow i pozostaw iona będzie ca łk o w ita sw oboda w w yborze m etody pracy: zesp ół m oże w w yniku sw ej pracy przedstaw ić zarówno kilka w ariantów tez, jak jeden projekt. Oprócz sześciu zasadniczych zespołów opracow ujących tezy został p ow ołan y jeden zesp ół dla przygotow ania tez z zakresu historii języka artystycznego i teorii literatury.
W ten sposób, jak się zdaje, uda się w czerw cu 1954 r. przystąpić do d y sk u sji nad tezami. Dalsza system atyczna praca pow inna, w edług obecnego projektu, doprow adzić do w ykonania szkicu podręcznika w ciągu najbliższych lat.
Podręczńik w sw ej ostatecznej formie pow inien spełniać zasadniczy w aru nek przedstaw ienia obszernej, naukow ej syntezy, dlatego też n ie m oże być przeciążony m ateriałem faktograficznym , a tok w ykładu w inien m ieć charakter narracyjny. Podręcznik nie będzie posiadał przypisów , zostanie natom iast zaop a trzony w bogatą aparaturę naukow ą, ilustracje itp., co um ożliw i studentow i jak najdokładniejsze zapoznanie się z podanym materiałem. Podręcznik m usi być dziełem dość obszernym — przede w szystkim ze w zględu na zakres, jaki obejm uje — rów nocześnie jednak nie m oże przekraczać norm książki stan o w iącej lekturę dla każdego studenta. D latego projekt przew iduje utrzym anie ob jętości podręcznika w granicach około dw óch ty s ię c y stron i rozbicie go na sześć tom ów obejm ujących, w edług już istniejącej periodyzacji historii litera tury polskiej, k olejno m ateriał z zakresu:
1. H istorii literatury staropolskiej (do r. 1764), 2. H istorii literatury okresu O św iecen ia (do r. 1820), 3. H istorii literatury ókresu romantyzmu (do r. 1864),
4. H istorii literatury okresu pozytyw izm u i realizm u k rytycznego (do lat d ziew ięćdziesiątych XIX w.),
5. H istorii literatury okresu im perializmu (do r. 1939), 6. H istorii literatury w sp ółczesn ej.
Już w czasie trwania prac p rzygotow aw czych w skazana byłaby w spółpraca z historykam i oraz z przedstaw icielam i innych d yscyp lin pokrew nych, poniew aż podręcznik m usi przew idzieć w prow adzenie p ew nych elem entów w chod zących zasadniczo w zakres dyscyp lin sąsiadujących.
Rada N aukow a Instytutu Badań Literackich w podsum ow aniu dysk u sji nad sprawami zw iązanym i z opracow aniem podręcznika u n iw ersyteck iego raz jeszcze podkreśliła doniosłe znaczenie podejm ow anego zadania oraz pow ażne obow iązki ciążące na k olek tyw ie autorskim, którego w y siłe k w inien zm ierzać do zreda gow ania podręcznika o n ow ych w artościach naukow ych, sp ołecznych i d ydak tycznych.
