Nałęcz, Tomasz
"Prasa żydowska w Warszawie
1823-1939", Marian Fuks, Warszawa
1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 439
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I 439
M a r ia n F u k s , Prasa żydowska w Warszawie 1823—1939, P a ń stw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e , W a rs z a w a Ü979, s. 362. M o n o g ra fia s ta n o w i w a ż n y p rz y c z y n e k do n ie m a lż e z u p e łn ie n a u k o w e g o n ie - o p ra c o w a n y c h d z ie jó w Ż y d ó w w P o ls c e n o w o ż y tn e j. W y k o rz y s tu ją c s k r z ę tn ie re s z tk i n a d e r s k r o m n ie z a c h o w a n e j b a z y ź ró d ło w e j, a le p rz e d e w s z y s tk im o p ie r a ją c się n a p rz e c h o w y w a n y m w w a r s z a w s k ic h b ib lio te k a c h m a t e r i a le d ru k o w a n y m , w ty m g łó w n ie n a p r a s ie , a u t o r p r z e d s ta w ia n a r o d z in y 4 ro z w ó j sto łe c a n e g o c z a s o p iś m ie n n ic tw a ż y d o w sk ie g o . W p r z y tła c z a ją c e j w ię k s z o ś c i w y k o rz y s ta n e p rz e z n ieg o m a te r ia ły , z r a c j i b a rd z o t r u d n e j d o p o k o n a n ia b a r i e r y ję z y k o w e j, b y ły d o ty c h c z a s c a łk o w ic ie n ie z n a n e p o ls k im h is to ry k o m .
Z o k o ło ty s ią c a je d n o s te k w y d a w n ic z y c h , u k a z u ją c y c h się w o k re s ie o m a w ia nego s tu le c ia z o k ła d e m , M. F u k s p r z e d s ta w ia s z e rz e j k ilk a d z ie s ią t n a j w a ż n i e j szych, w y w ie r a ją c y c h n a jw ię k s z y w p ły w n a c z y te ln ik ó w i n a jl e p ie j o d z w ie rc ie d la ją c y c h d u c h a e p o k i. S k ła d a ją c a s i ę z d z ie w ię c iu r o z d z ia łó w p r a c a d z ie li się n a c z te ry części. P o c z ą tk o w ą , o b e jm u ją c ą la t a 1823— 1831, o tw ie r a p o w o ła n ie do ż y cia p ie rw s z e g o w W a rs z a w ie ty g o d n ik a ż y d o w sk ie g o — „ D o strz e g a c z a N a d w iś la ń sk ie g o ” („D er B e o b a c h te r a n d e r W e ic h s e l”), z a m y k a zaś z lik w id o w a n ie p o w s ta ń czego „ I z r a e lity P o ls k ie g o ”. C zęść d r u g a to o k r e s sz e ro k o p o jm o w a n e g o p o z y ty w iz m u w a rs z a w s k ie g o (1861—4895), s p r z y ja ją c e g o p o w s ta n iu s z e re g u c z a so p ism w ję z y k u p o ls k im , ż y d o w s k im i h e b r a js k im . N a jc ie k a w s z e są części tr z e c ia i c z w a rta . T rz e c ia o b e jm u je ć w ie rć w ie c z e p o p rz e d z a ją c e p ie r w s z ą w o jn ę ś w ia to w ą . W ty c h w ła ś n ie la ta c h n a r o d z iła się n o w o c z e sn a p r a s a ż y d o w s k a . J e j o b licze k s z ta łto w a ły ro z lic z n e c z y n n ik i n a t u r y p o lity c z n e j, sp o łe c z n e j, e k o n o m ic z n e j i k u l t u r a l n e j , w ś ró d k tó r y c h d e c y d u ją c e z n a c z e n ie m ia ła n a (pew no r e w o lu c ja 1905— 1907, z m u s z a ją c a c a r a t d o c z ę śc io w e j l i b e r a liz a c ji s to s u n k ó w w im p e riu m . R o z w ija ją c a s ię w ty m o k re s ie p r a s a m ie s z c z a ń s k a o te n d e n c ja c h n a r o d o w y c h i s y jo n is ty c z n y c h u s u w a ła w c ie ń z a le d w ie w e g e tu ją c ą p r a s ę le w ic o w ą i s o c ja lis ty c z n ą .
C zęść c z w a r ta m o n o g r a fii p r e z e n tu je s to łe c z n ą p r a s ę ż y d o w s k ą w la ta c h D r u giej R z e c z y p o sp o lite j. I w ty m p r z y p a d k u , p o d o b n ie ja k w sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j, o d z y sk a n ie n ie p o d le g ło ś c i w y z w o liło o g r o m n ą in i c ja ty w ę w y d a w n ic z ą . W sto lic y o sią g n ę ła o n a im p o n u ją c e r o z m ia r y . W 1927 r o k u n a o g ó ln ą lic z b ę w y d a w a n y c h w P o lsc e 136 d z ie n n ik ó w i c z a so p ism w ję z y k u ż y d o w s k im i 15 w h e b r a j s k im w W a rs z a w ie u k a z y w a ło się 50 ty tu łó w w ję z y k u ż y d o w s k im i 9 w h e b r a js k im . O b e jm o w a ły o n e sw y m i z a in te r e s o w a n ia m i w s z y s tk ie d z ie d z in y sp o łe c z n e j a k ty w n ości (poza o g ó ln o in fo rm a c y jn y m i, m ia r o d a jn y m i p o lity c z n ie i s e n s a c y jn y m i w y d a w a n e b y ły m .in . p is m a h u m o r y s ty c z n e , k o b ie c e , m ło d z ie ż o w e , s p o rto w e ). W y d a w n ic tw a t e p o s ia d a ły s to ją c ą n a w y s o k im p o z io m ie k a d r ę d z ie n n ik a ris k o -p u b li- c y sty c z n ą o r a z n o w o c z e s n ą b a z ę p o lig ra fic z n ą .
T r u d n ą do p rz e c e n ie n ia z a le tą p r a c y M . F u k s a , z w a ż y w sz y n a b r a k in n y c h o p ra c o w a ń h is to ry c z n y c h , j e s t u k a z a n ie p r a s y ż y d o w s k ie j n a s z e rsz y m tle sp o łecz n y m . C z ę s to k ro ć po r a z p ie r w s z y w p o ls k ie j h is to r io g r a f ii a u to r p r e z e n tu je ró ż n e a s p e k ty ż y c ia sp o łe c z n o śc i ż y d o w s k ie j, je j d ą ż e n ia p o lity c z n e , m e n ta ln o ś ć i k o lo ry t, d o le i n ie d o le c o d z ie n n e g o b y tu . Z n a jd u ją c y s ię w je d n y m z a n e k s ó w w y k a z p r a s y p o d z ie m n e j G e tta W a rs z a w sk ieg o (1940— 1943) z d a je się z a p o w ia d a ć k ie r u n e k d a ls z y c h p r a c M. F u k s a . N a ich r e z u l ta t y c z e k a ć b ę d ą z u w a g ą n ie ty lk o h is to r y c y p ra s y . T. N.
