Jerzy MILEWICZ
O' wieku i rozprzesłrzenieniupiaskowcaśrodkowo ..
turońskiego w kredzie północnosudeckiei
Kreda północnosudecka, zwana w starszej literaturze kredą lwówecką, jęststosunkowo najlepiej odsłonięta w pobliżu Lw6wka Sląskiego. Obset-
)Vować ,tu można osady kredowe od cenomanu po santon. W tym rejo-
pięwykonanó więc większość obserwacji geologicznych, tu zna~du:ją się
punkty z najobficiej występującą fauną i stąd pochodzą opisywap.e w li- teraturze profile geologiczne. W profilach: Chmielewska Kopa, - Ga-
~~ów.i. ĘrunowskieWzgórza - Skała - H. Scupin '(1913) obliczył miąż-:
sZ(>Sć piaskowca kw~rcowęgo na 250 ID. Piaskowiec ten, zwany przez wy- mienionegoautóta .~Ludwigsdorfer Sctndst'ein",' jest tematem i).iniejszego komunikatu. Do zagadnienia wspomnianego piaskowca H; 'Schpin po::':.
wrócił jeszcze w 1934 r., stwierdzając, że stanowi on oddz~elny poziom stratygraficzny, rozprzestrzeniony szeroko w kredzie sudeckiej. W pia- skowcu tym skamieniałości brak, jednak wymieniony autor zaliczył go do gornoturońskiego poziomu Inoceramus cuvieri, błędnie zakładaiąc
jego usytuowanie na tzw. "marglu z Rakowic Wielkich" (Gross Rackwitz Mergel). H.Scupin zaliczył ten margiel do górnoturońskiego poziomu Scapites geinitzi. Autor ninie:'szego artykułu powyższy piaskowiec zali-
czył do środkowoturońskiego poziomu Inoceramus lamarcki.
W tym samym roku H. Andert (1934), w wyniku badań obejmują
cych cały obszar kredy sudeckiej, założył, że piaskowiec kwarcowy ozna- czony przez niego jako g6rny turon a~, o miąższości do 200 m, jest roz- przestrzeniony w całej kredzie Sud.etów, Saksonii i Czech jako oddzielny poziom wiekowy. Zaliczył on go do górnoturońskiego poziomu InoceTa- mus sch loenbachii.
Obserwacje wykonane przez autora artykułu wykazały natomiast, że zarówno wiek, jak i miąższość oraz rozprzestrzenienie geograficzne tego piaskowca są inne niż to sugerują wymienieni wyżej autorzy.
Omawiane piaskowce autor zalicza do środkowoturońskiego poziomu Inoceramus lamarcki. Są to piaskowce kwarcowe, jasnoszare lub żółtawe, zawierające nieliczne skalenie. Spoiwo omawianych skał jest krzemion- kowo-ilaste, skąpe, dlatego piaskowce te nie są zbyt zwięzłe. Warstwo- wanie w niższych ich partiach jest równoległe, wyżej sta~e się na prze- mian równoległe i przekątne. W warstwach spągowych piaskowce te są
Piaskowiecśrodkowoturoński
w:
kredzie lPÓłnocnosudeckiejlOS
drobnoziarniste -
i . .
wykazują przeJście· do niżejlegIrch margli·· piasżCzy'~stych paziomów:lnoceramus labwtus i I. lamarck'l.,-zwanych
w
starszej literaturze lwóweckini piaskowcem marglistym (H. Scupin, 1913; H. An"dert, 1934)lubnieróWnoziarnistym piaskowcem marglistym (J~ Mile-'"
wicz, . 19~8). .. Ku górze piaskowce o
kwarcowe poziomu Inoceramus la",.
. .l
01-1 --+I...,._-'-łmarcki stają się coraz bardziej gru- NNE .g boziarniste,a ich części stropowe są
lokalnie zlepieńcowate. Widoczne jest
~~ · =i~~C::·~t~~z~~~ :a~nz::~~ ʱ~±~l'
J:::::.:.:Jlg:§:=~J {fRH~t~ł,~
cuw opisywanych piaskowcach jest
na ogół dobre (J. Milewicz, 1961, tab!. F.!.g, 1.Przekr6j geologicmy Chmielew- ska Kqpa - Gasz6w .
Ii
II) •. WiększoŚć Z nich wykazuje fa- . ·Geological section Chmielewska liste bądź nawet mozaikowe wyga- Kopa - Gasz6wszanie światła, co sugerowałoby, że 1 - P1asltowce CIosowe środkowego k~
materiał wyjściowy pochodzi prze", maku; 2 - Ry ma.rg11ste 1 margle k ł . pllll!ZCZYete dolnego k0n4aku 1 górnegO
ważnie z gradacji s a o. znacznym turonu; 3 - piaskowce kwarcoweśrod-
, . t kton'cznVTTI· kowego turonu ·(poziom lnoceramm Za.-
zaangazowanlu. e l J;- - ' marekt); 4 - margl.e p11iSl'lcą8til Ino:.
Obliczony mi· podstawie kilkuna... cerlJmUB ZlJbilJtus 1 l, ZlJmarcTd; 5 -
stu próbek średni współczynnik wy_ otwór Wiertmczy
, ' k· , t fy I ·1 -:M1ddleOon1Iicl&n qUader sandsto- sortowania plas owcow s r.e noce- nes:2 - ' marly o1ays and sandy marla remus lamarckLwynosi ~,79. of th.e Lowar OOnlaclan and Upper Tu-
. roman; 3 - quartz sandstones ot the Piaskowce te nie zawierają pra- :M1ddle TuromMl(InocerlJmus IlJmarcTd Wie zupełnie sk.amien. iało .. ści,. znale- zooe); 4 - quartz marls wlth Inocera.-
77''''' IlJbiatus and 1: ZlJmarcl'l:ł; 5 - bON-
ziono bowiem w 'ni~h dotychczas. tyl--holę
ko Lima canalife,!,a G o l d
t ,.. . . ' . .
Stropowa powierzchnia. piaskowców· poz.iąll'ru,Inoceramus lamareki jest nierówna i. wykazu:e obiawy _erc~ji i wietrzenia. Jest ona zażela
ziona, a na niej spoczy-yv-a:iążelażiste iły barwy brązowej (profil otworu wiertniczego nr l z ChmielIła) •. ·: .
05 ---'-6 - - 7
Fig. 2. Szkic goologiCzny .terenu między Lw6wkiem a Złotoryją
Diagrammatic geological map of reg.ionbetween Lwówek ood Złotoryja 1 . - piaskowce closowe środkowego koniaku: 2 - iły m8l1'gUste 1 margle piaszczyste dolnego koniaku 1 g6rnego turonu: 3 - piaskowce kwarcowe środkowego turonu (strefa. InoceramulI lamlJtckl); 4 - margle plaszczY$te stref; InocerqmulI labilJtus 1 1. IlJmarckt; 5. - otwory Wiertnicze: 6 - dysloltacje: 7 - Unia przekroju .
1 - Middle Con1aclan quadęBandstones; 2 - marly clays and sandy ·ma.r'ls of the Lower Oonla.Cla.n and Upper Turimill.n: 3 - qua.rtz sandstones of th·e :M1dd.le TurOilllan
(lnacerlJmUB IlJmlJrcki zone); 4 . -sandy marla With InoceramUB .. labilJtUB and 1. lamarcTd;
.. ·5 _ . bore-holes; 6 - dlsloca.t1ons; 7 ... llne o:r sectlon
104 . ~" . JerzY .. Milewicz .
: Qrubość. piaskowcóW poziomu · Inoc.eramu,s, lamareki . jest·. zmlenna\
We w$poJ:IU1iaJlym już profilu ChmieleWska Kopę -:- Gaszów-wynosLopa
okqłQ75m, przy upadzie ~OoNNE: (iig. 1). H. S.cupin (1913). oceniał miąż~zpść ty~ł1 piaskowców. na. 25Qm.l zakładał, że Jeżą ,one praWi~pod ca~ym obniżeniem zpajdującym się między Chmiele\yskąKopą i Gaszo;,- wem. Piaskowce te przechodzą po południowej stronie grzbietu Chmie.;, lewskiej Kopy w niżej WystęPllJące rnargle, piaszczyste, ana p6,łudnie'
:·. od wsi Chmielno chowają się ppd przykrywające je iły i margle górnegó
; turonu . i . dolnego koniaku, nie przechodząc bynajmniej na obńiźenie znajdujące sięmięd.zy· Chmielnem i Gaszowen:i., jak.' to sugerował H.:·S~u.pin. Obniżenie to 'bowiem zna,:dujesię w obrębie ilasto-rnarglb.
stych skał górnego turonu i dolnego: koniaku (fig. 1 i 2) .. Fakt ten 'r07' twiei'dzają obserwacje prowadzone W sZllrfach, oraz wi,ercenia, między
innymi profil otworu Wiertniczego nr 1 z Chmielna, którego opis.przed~
staWia się następująco:. . " ,
Straty.grafiaGlębokość w m Opis
~artorzęd dolny koniak górny turon
I
ś!odkowy turon
0,0-;- 1,5 1,5<-;-3,5 3,5+ 4,0 . 4,0+ 5,0 51,0+ 6,0 6,0+ 8,7 8,7+10,2 10,2+11,2 111,2+12,5 12,5+1C3,7 13,7+15,0 15,(4.16,2 i16,2+.1I1,.2 17,.2;";"30,9 00,9.+-:3'1,0
~t1,0-:-aa,l1
~7+33,0
33,0+3G,7
ił ciemnoszairy .
H maT glist y ciemllloszary
ił piaszczysto-marglisty ciemnoszary margiel piaszczysty ciul'lIlloszary . ił p:aszczystO-marglisty ciemnoszary margiel p:aszczysty ciemnoszary
ił piaszczysto-mal'glisty ciemnoszary margiel piaSzczysty cie:IIuioszary
ił piaszczystO-margIisty ciemnoszary margiel piaszczysty ciemnoszary
ił p:aszczysto-ma'rglistyciemnoszMy margiel' piaszCzysty ciemnoszary
ił piaszczysto-marglisty ciEmnoszary margiel piaszczystO-ilasty ciemnoszaxy ił twall"dy brązowordza'WY' ' .
:ił brązowy, żelazisty, zwięzły
piaskowiec drobnoziarnisty szary, od góry zażelaziony
lPiaskowiec gruboziarnisty' sZary: z ziamamikwarc.u
0 0 do. 5 mm. . . . .
. Grubość' środkowoturońskich piaskowców po'ziomu Inoceramus la~
marcki, wynosząca w pofilu Chmielewskiej Kopy 75 m (fig. 1), maleje yv kierunku zachodnim poprzez 35 m na Sredniakach do O m w okolicy
GoŚclSzowa,. gdyż tam przechodzą one facjalnie w marglepiaszczystę.
Posuwając się natomiast od Chmielewskiej Kopy ku wschodoWi obser- wujemy zwiększanie się grubości omawianych piaskowców, która w oko- licy Skorzynic maksymalnie zdaje się osiągać około 90 m. Natomiast na
południe od Skorzynic, wskutek wyklinowania się margli piaszczystych
podściełających środkowoturoński piaskowiec, łączy się on z niże)egłym Językiem piaskowcowym poziomu Inoceramus labiatus w jednolity kom~
pleks skalny (fig. 2). Ten kompleks piaskowcowy nie może być jednak
uważany za przedłużenie ku wschodowi piaskowca środkowoturońskie
go, jak to sugerował H. Scupin, który go obserwował aż do Jerzmanic.
Zarówno bowiem Wymieniony. aut!Jr, jak i H., Andert :zalic.zaill Wy'r6ż-
':~' <,
Piaskowiec środkowoturóńs!ti W kredzie p6lnocnosudeckiej 10i
nione przez siebie piaskowce do górnego' turonu, podczas 'gdy wsppm- Diany kompleks piaskowcowy zawiera w dolnej części m.in. Inocera'{nus labiatus i leży na skałach z Actinocamax plenus.· : ' " . i
Tak więc piaskowiec kwarcowy poziomu Inoceramus lamarcki, iden- tyczny ze Scupinowskim .. Ludwigsdotfer Sandstein" oraz z Andertow- skim górnym turonem a~ i stanowiący według· wspomnianych autorów samodzielny poziem stratygraficzny w całej kredzie sudeckiej, okazał
się jedynie lokalnie wykształconym językiem piaskowcowym. Język:ten,
odchodzący od kompleksu piaskowcowego ebe~mtijącego turon dolny i środkowy, wykształcił się we wschodniej części niecki północnosudec
kiej, między Skorzynicami na wschodzie i Gościszowem . na zachodzie,
na.dJugośc~ 16-+:17 km (fig, 2). . .
-····Srodko\voturoński piaskowiec poziomu Inoceramus lamaTcki był-' za-
licżany zgodnie przez H. Scupina i H. Anderta do górnego turonu. T~';'
czasem·j to tWierdzenie wymienionych autorów jest pozbawione słusż~
ności. . . . .. :-:'
. -. Pol~wJprace geologiczne pozwoliły stwierdzić; że piaskowce te 'po-
cząwszy od Skorzynic przechodzą ku zachodowi w margle piaszczyste
~ .. w okolicy Gościszowa . są ,przez nie całkowic~e zastąpione. Nie jest to
jednak zwyczajne przejście, ale zazębianie facjalne. Aczkolwiek sa~ę
piaskowce są' prawie zupełnie pozbawione skamieniałości, znaleziono w ruch bowiem dotychczas tylko Lima canalifera G o l d f., to jednak róWnowiekowe, horyzontalne, margliste odpowiedniki piaskowców za ..
Wierają dosyć liczną faunę, Fana ta na Sredniakach składa się z nastę~
pujących form: ;
Natica acutimargoA. R o em;
Liopistha aequivalvis G o l d f. Pholadomya nodulifera M ii n s t.
Pholadomya esmarcki N i l s.
Goniomya perlonga F r i t s c h.
Venus goldfussi G e i n .. Eriphyla lenticularis G o l d f. Modiola siliqua M a t h.
Irwceramus lamareki S o w.
Avieula anomala S o w .
. Pecten decemcostatus G o l d f.
Pecten. spatulatus A. R o e m.
VoIa quinquecostata S o w.
Lima hoperi var. sowerbyi G e in.
Lima canalifera G o l d f.
Spondylus s.pinosus S o w.
Ostrea hippopodium N i l s.
Ostrea semiplana S o w.
Exogyra columba L a m.
Fxogyra lateralis N i l s.
Rhynchonella plicatilis S o w.
TerebratuZa phaseolina .L a m.
Gauthieria radiata S o rj g ne.t Holaster suborbicularls A g.
" MiCtasteł' cor testudinariumG O Id f;
Serpula amp'UZlac~a S o w.
).t'icrabacia coronula, G o l d f. "
'Craticularia tenuis A.
:R
o e m. ," ,Cl'aticularia auri'~laris S c up.
Pleurostoma bohemicumZ.t tt.
, Guettard.ia crassa S c II p.
, Ventriculites angustatus Q
n.
Plocoscyph ia pert usa G e i n.
Siphonia geinitzi,
Z
it
t."Spongia 8a:ro~ic~ G ~ i n. ,
· : ~:
.
..: 'l, "
Warstwy te, składające się z zazębiających się~ a więc rownowieko- wych margli i piaskowców, należy zatem zaliczyć,' do środkowoturoń~
sJrięg9 poziomu,Inoceramus la'1?larcki, za czym pr~e:tnawia wyżej przed:;
stawiony skład fauny. ," , ' :
o
pochodzeniu piaskowców poziomu Inoceramus lamareki nic' blli~sżego nie piszą zarówno H. Scupfn (1913, 1943), jaki H. Andert (1934), Piaskowce te wykazują jednak szereg, cech, które pozwalają je bliZej
określić.
, Zazębianie facjalne omawianych piaskowców z marglami; postępu.;.
j~ceku -zachodowi i 'powodujące Zlnnh~jszanie się miąższości w tym kie';;' ruDkti. języka piaskowcowegą" ,w~~azywałobyna południowo-wschodnie
~ródło 'materiału i na pogłębianie' się zbiornika morskiego ku północ~
nemu zachodowi. '" '. , ' , l ,,~
Stwierdzenie stosunkowo dobrze obtoczonych ' ziarn: , kwarcow:ych przemawia za wnioskiem, że przed złożeniem 0sadpiaszczysty byLprze- rabiany w strefie litoralnej, czy też, był Wielokrotnie przesypywany. na
rozległych płycizn?ch, których ~o ~a~dowało si~ ~r~~w~żńie po~żej
podstawy falowanIa. Za tym wruosldem przemawla'rowmeż brak ,ska-
mieniałości w piaskowcach poziomu Inoceramus lamareki. Osad usta- ,wicznieprzesypywany z miejsca, na miejsd~ napodmór~kiCh ,płyci~nach 'nie jest bowiem dogodnym terenem zarówno 'dlaosiedlaniii ąię bentosu, jak i dla zachowania się nektonu oraz planktonu,
(A;
Re~ąne;.r95:8.k ' Wymienione wyżej cechy osadu wska:zują, że il.ośćdostarcząnęgo JD,a-teriału mogła przewyższać zdolność transportową dal i' prą.dów«Niemniej
jednak - w warunkach ciągłego dostarczania. bsado. ,.-..;. ,akumulabja' się
odbywała, osad był ustawicznie przelnieszczaily; a ,język piaskowcowy sukcesywnie nadbudowywany. Waru~ takie cloprowadziłypoprzezsFły
cenie morza do wynurzenia akumulowanego mat~riałti, ,na co zdają" się
wskazywać: grubienie ziarn osadu ku stropowi,' ~ażelazienie ~tropu' Pia- skowców i iły żelaziste leżące na nich. Ponieważ piaskowce te utworZyły się w cyklu regresywnym, można je więc ókreśl~ć" jako piaskowce re- gresywne.
Wspomniany już średni współczynnik wysortowaiUa osadu, wyno-
szący 1,79, jest dość niski i według J. L. Hough'a(in.F. J. Pettijohn, 1949) charakteryzuje osady bliskobrzeżne. , , ~, ',;~,; : __
StreSZCzenie ". lP'i
Na podstawie więc wyżej przytoczonych cech można sądzić, że pia- skowce poziomu Inoceramus lamareki przedstawia~ą stożek deltoWy'dub
zespół takich stożk6w usypanych przez rzeki w, morzug6rnokredowym.
Obszar sedymentacji środkowoturońskie'go stożka !deltowegó należy określić jako strefę 'sublitoralną tnorza . górnókredowego. .
DolnoBlII!&ka 8taeja Te1'enowa l. G.
NadeBłaaW dIIl1a 28 czerwca 1961 r.
PISMIENNICTWO
. '
ANnERT H. (1934) - Die Fazies in der sudetischen., Kreide unter besonder~
Beriicksichtigung des Elbsandsteingebirges.Zs. deutsch. geo!., Ges.; 86, p. 617-637. Berlin.
MILEWICZ J. (1958) - Podział stratygaficmy osadów kIl"edoWych· w lIliecce p6ł'T . , nocno-sudeckiej. Prz" gro!., 6, .p.' ~ i 5516, n!l' 8-'1 i 112. warszaw~;
MiLEWICZ J. fl961) - Uwagi o wykształceniu osadów górnokredowych wschodnie~
części niecki, pól:nocnosudeckiej. Kwart. gęol, 5; p. 421--426, I!ll' 2. War-
, . $Zaw8.;. . " .' . " ....
PETTtJ'OHN' F .. J. (1949) -
SedImentary
r~ks. łł~~.,.~~~tl).~ .. , N~ ~ork .. REMANE A. fl958) - Die biologischen Grenzen Meer - Siisswasser und Meer -Land. Geo!. Rdsch., nr 47, p. 111-24. Stuttgart.
,SCUPIN H. (19-13) - Die Lowenberger lU'eide und ihre Fauna·. Palliontogr. Suppl., 6. Stuttgart.
SCUPIN H. (-1004) - Neuere Gliederungsversuche in der nordsudetischen lU'eide ,. Zs. deutsch. geol. Ges., 86, p. 48-56. Berlin.
ElEH MHJIEBWI
o B03PACTE H PACDPOCTPAHEBHH CPE~ETYPOBCKOrO DEC~ABHKA
B CEBEPBO-CY~TCKIłX MEJlOBLIX OTJlO1KEBWlX
Pe3IOMe
ABTOPOM HCCJIe~OBaHbI TYPOHClO1e rrecąaHHKH OImCaHHble paHbwe r. CKYJ1HHbIM KaB: ,,Ludwigsdorfer Sandstein", a r. AH~ep1'OM KaK rrecąaHmtH BepxHero TypO"ła ot~.
STH necąamnrn C'lWraJIHCb ynOllum:yTbIMH aBTopaMH BepXHeTypOHCKHMH, pacnpOCTpa- aeHHbIMH BO BCeM MeJIy CY~eT, qexHH H CaKCOmm. :Hx MO~HOCTh o~emmaeTCa B 200-250 M.
ABTOpOM ~OKa3aHO, 'lTO paCCMaTPHDaeMbIe rrecąaHHKH rrpHHa~JIeJKaT K cpe~e-
TYJ)OHCKolł 30He lnoceramus lamarcki. STH o-rJtOJKeHHa Mo~aOCTbIO 0-90 M, pa3- BHT:bI B q,opMe neCąaHHCTOrO .!ł3bIKa ~JIHHolł B 16--17 KM B BOCTO'lliolł ąaCTH ceBepHO- -cy~eTCKO~ MyJIb~ MeJK,llY CK02KHH~B.MH H rocqmnOBoM (q,Hr. 2).
KpoMe Toro aBTop C'łHTaeT, 'lTO rrecąaIDflOł 30HhI lnoceramu.s lamarcki npe~
C'l'aBJImoT c06o~ rpynny ~eJIbTOBbIX KOHyCOB, HaHeceBHbIX peKaMH B Cy6JtHTOPaJIb- HoA 30He BepXHeMeJIOBOro Mopa.
{OS
Jerz;yMi1ewicz'
. .
' .~zy: MIU;WICZ
ON .ĄGE AND RANGE OF MIDDLE TU110~ SANDSTONE .fN, ltlO"''I.'B~:UDETIC CItETACEOU~
Summary
:. ~
; ... ..,. i ~
Theauthor i1nvestigated Turooian sandstOlIl.es described by H. Scupin as "Lud- wigsdorfer Sandstein" and by H. Andert as sands~es o.f the Upper Turonian nil.
Both a.uthOll"S cO!Ilsider these sandstones tO be of-Upper Turonian age and to extend aU over the Cretaceous o.f the Sudete:n MOUI!ltains, Czechoslovakia and Saxony;
they beii~e'theiT thlckness to be; Same '200 to 250m. ' ,, ' . '. ... . : ' The authOll" demonstrates the' discussed sandstoo
es
to' 'beiong to the Middle Turonian zone of InoceTamus lamaTcki, and their thickness to be from O to approx.90 m.(F'ii.1); he shoWs th€~
to
form a sandstollie' tongue develoiled lacally' in 'th~eastern part of the No;:rth-Sudetic Basiln, be1wee:n Skorzyn:ice and Gościszów •. ~
ił distance -of Borne 16 to 17 km. (Fig. 2).
Fufthermo:re the autho:r eJrpresses the op!nionthi!,tthe sandstanes' of the Ino- ceramus .la!rnarcki ZOIl1e represent a group of delta .con.es ,phled uP by riveI"$
m
~hęswblittofal belt of the Upper Cretaceous sea. · .
" ,(.
