Przemysł Naftowy : dwutygodnik wydawany nakładem Krajowego Towarzystwa Naftowego we Lwowie. R. 8, Z. 19

k a t e d r a p r a w a g ó r n ic z e g o

A K - Ą p E J M f J ! G Ó R N I C Z E J

;.: W ' l . . w K R A K O W I E

ZE/ZYT 19

R O C Z N I K V I I I

1 9 3 3

W Y D A W A N Y P R Z E Z K R A J O W E T O W A R Z Y S T W O N A F T O W E W E L W O W I E

T r e ś ć :

1. „ W y n ik i s u b s k r y p c ji P o ży cz k i N aro d o w ej w p r z e m y ś le n a fto w y m “ . S tr. 505 2. In ż . J.G z ą stk a : „ P o m ia ry c iśn ie ń w g łęb n y c h w o tw o ra c h w ie rtn ic z y c h “ „ 508 3. D r. S t. O lszew sk i: P ro b le m g r u p o w a n ia o b s z a ró w n a fto w y c h w K a r ­

p a ta c h p o lsk ic h o ra z p rz e g lą d p ro d u k c ji k o p a lń r o p y i g a z u z ie m n e g o ty c h o b sz a ró w w la ta c h 1896, 1906, 1910, 1913, 1922,

1930,1931 1 1932“ ( o . d . ) ... „ 513

4. S ta tu t „M edalu im . Ig n a c e g o Ł u k a sie w ic z a “ ... „ 516

5. s. s . : „ A m e ry k a ń s k i „ K o d e k s“ p rz e m y s łu n a fto w e g o “ . . . „ 517

6. D zia ł s p r a w o z d a w c z y ... „ 519

7. D zia ł g o s p o d a rc z y . ... „ 520

8. P rz e g lą d s t a t y s t y c z n y ... . . . „ 5 2 1 9. D ział p ra w n y . . . . „ 524

10. W iad o m o ści b i e ż ą c e ... „ 526

11. P rz e g lą d z a g r a n ic z n y . - „ 528

T a b le d e s m a tiè re s:

Inhalt:

5. s. s .: D e r A m e rik a n is c h e „ P e tro le u m -C o d e ““ . . - - ... „ 517

G. R e fe ra te . „ 519 7. E k o n o m isc h e R u n d s c h a u ... .... . . ■ ... „ 520

8. S ta tis tis c h e N a c h r i c h t e n ... .... . . i ... „ 521

9. N eu e G esetze u n d V e r o rd n u n g e n . . . . . • „ 524

10. K lein e N a c h ric h te n . ... .... . . . . . . . . . „ 526

11. A u slä n d isc h e K r o n i k ... 528 P a g e 505

» 508 513 516 517- 519 : ,J ⁵²⁰₅₂₁

524 526

O d R e d a k cji.

R Ę K O P IS Y p rz e z n a c z o n e d la R e d a k c ji w y k o n y w a ć n a le ż y zaw sze n a je d n e j s tr o n ie a r k u s z a z w y k łe g o p a p ie ru , z o d stę p e m m iędzy w ie rsz a m i sz e ro k o śc i około 15 m m , p ism e m w y ra ź n e m , m ożliw ie m a szy n o w e m .

R ę k o p isó w R e d a k c ja n ie zw rac a.

R Y S U N K I te ch n ic zn e sp o rz ą d z o n e b y ć w in n y c z a rn y m tu sz e m n a k alce lu b b ia ły m p a p ie rz e r y s u n k o w y m . O p isy w a n ie ry s u n k ó w w y k o n y w a ć n ależ y zaw sze zw y c za jn y m ołów kiem , a n ie tu sz e m .

F O T O G R A F J E w y k o n a n e b y ć w in n y w o d b itk a c h c z a rn y c h n a b ły szczący m p a p ie rz e . W ra z ie b r a k u o d b ite k n a d s y ła ć m o ż n a k lisze lu b film y.

P R A C E O R Y G IN A L N E , R E F E R A T Y I A R T Y K U Ł Y o b ejm o w ać w inny w ra z z r y s u n k a m i 4 do 5 s tr o n d r u k u (1 s tr o n a d r u k u o b e jm u je około 6.000 lite r) T e m a ty o b sz e rn ie jsz o d zielić za te m n a le ż y , o ile m ożności, n a d w a lu b więcej a r ty k u łó w m n ie jsz y c h ro z m ia ró w .

Na k o ń c u k a ż d e g o a r ty k u łu u m ie śc ić n a le ż y k ró tk ie ze sta w ien ie tre ś c i w ję z y k u p o lsk im , a o ile m ożności ta k ż e w ję z y k u fra n c u s k im , n ie m ie ck im łu b a n g ie ls k im .

O D B IT E K z a rty k u łó w d o s ta rc z a m y a u to ro m b e z p ła tn ie w ilości 25 eg z em ­ p la rz y , ilości w ięk szy c h po cenie k o sz tó w w łasn y ch . O d b ite k ż ą d a ć n ależ y z a o ­ p a tr u ją c rę k o p is o d p o w ie d n ią u w ag ą .

P R Z E D R U K dozw olony z p o d an iem źró d ła.

PRZEMYSŁ NAFTOWY

D W U T Y G O D N I K

WYDAWANY NAKŁADEM KRAJOWEGO T O W . N A FTO W EG O W E LW OW IE

Rok VIII 10 października 1933 r. Z eszyt 19

K o m ite t R e d a k c y jn y : J . A R N IC K I, D r. S t. B A R T O S Z E W IC Z , P ro f . I n ż . Z . B I E L S K I , K . K O W A L E W S K I, D r. T . M IK U C K I, I n ż . W . J . P IO T R O W S K I, P r o f . D r. W . R O G A L A , D r. S t. S C H A E T Z E L , I n ż . S t.

S U L T M IR S K I, D r. S t. U N G E R , D r. I . W Y G A R D , C z. Z A Ł U S K I o ra z S T O W . P O L . IN Ż . P R Z E M . N A F T .

R E D A K T O R O D P O W IE D Z IA L N Y : D r. S t. S C H A E T Z E L .

Wyniki subskrypcji P o życzki Narodowej w przem yśle naftowym

D nia 5 października b. r. zam knięta zo stała h asłu p rz y rozpisaniu P o ży czk i N arodow ej:

subskryp cja P oży czk i N arodow ej. A czkolw iek „Podpisz p o ż y c z k ę w m iarę m ożności i ponad nie dysponujem y jeszcze całym m aterjałem , od- m ożność".

noszącym się do udziału przem ysłu naftow ego Poniżej um ieszczam y szczegółow e zestaw ie- w subskrypcji P ożyczki, to jednak już dziś nie w y nikó w subskrypcji tych przed siębiorstw , stw ierd zić m ożem y, że p rz em y sł n aftow y jako k tó re dokonały już dokładn ych obliczeń i nade- całość pozostał w ie rn y rzuconem u p rzez siebie s ła ły nam odnośne zaw iadom ienia.

od od od

Poz. Nazwa przedsiębiorstwa przedsiębiorstw urzędników robotników Razem

Zł. Zł. Zł. Zł.

1 . K rajow e T o w a rzy stw o Naftowe, L w ów ^---- 3 800 ^—

Kraj. Tow . Naft. W ydaw n. „P rzem . Naft.“ 150 ^{— —} 3 950

2. W ła d y sła w D ługosz, S ia ry 20 600 1 150 ^— 21750

3. K oncern „M ałopolska“

(P rem ier, F anto, Nafta, K arpaty, P etro lea, P olskie Z w iązkow e R afinerie O lejów Skal­

nych i td.) 614 200 430 000 285 000 1 329 200

4. „P olski E ksp o rt N aftow y“ ^___ 16 600 ^— 16 600

5. S y n d y k at P rz e m y słu N aftow ego 12 900 14 200 ^.— 27 100

6. „G azy Ziem ne“ S. A. 53 000 46 850 16 950 116 800

7. „P ionier“ S. A. 500 000 12 750 ^— 512 750

8. „P e tro n a fta “ S ka z o. o. Krosno 5 000 3 300 ^— 8 300

9. Kopalnia „Zofja“, S trzelbice 600 500 ^— 1 100

10. „ Ja sło “ Zakł. P rzem . Naft.

G arten b erg i S chreier 105 000 11200 ^— 116 200

11. „Silnafta“ S ka z o. p. K atow ice 3 000 4 950 ^— 7 950

12. Kopalnie N afty Inż. M achnicki i Inż. L e-

niecki, S k a z o. p. 2 700 1400 ^— 4 100

13. „S tan d ard Nobel w P o lsc e“ S. A. 375 000 203 900 ^— 578 900

14. „O stoja“ S ka Naft. z o. p., Iw ow nicz 1000 1600 ^— 2 600

15. B rzozow ski i W iniarz 8 000 1500 ^— 9 500

16. „S łoboda R u ngursk a“ S ka z o. o. 600 450 ^— 1050

17. Kopalnia „F eniks“ B o ry sław 2 550 ^{— —} 2 550

18. Kopalnia „R om ek“ (Spindeltop) 400 ^{— —} 400

19. B. L antner, P eczeniżyn 500 250 ^— 750

20. Kop. „ J e rz y i Jan in a“, T o karnia 200 100 ^— 300

21. Śląskie T o w a rzy stw o Naft., Bielsko 2 000 600 ^— 2 600

22. In sty tu t G azow y S ka z o. p., Lwów 150 — — 150

D o p r z e n i e s i e n i a 1 707 550 755 100 301 950 2 764 600

S tr. 506 „PR ZEM Y SŁ N AFTOW Y“ Zeszyt 19

od od od

Poz. Nazwa przedsiębiorstwa przedsiębiorstw urzędników robotników Razem

Zt. Zt. Zł. Zt.

Z p r z e n i e s i e n i a 1 707 550 755 100 301 950 2 764 600 23. „S taro w sia n k a“ S ka z o. p., B rzozów 4 000 3 250 -- _{7 250} 24. S ka Naft. inż. S y sk a i N aturski, B o ry sła w 350 ■ 100 -- ₄₅₀ 25. „Polm in“ P ań stw . F abr. Ol. Min. 350 000 128 800 65 850 544 650

26. „G azolina“ S. A. 48 000 36 950 — _{84 950}

27. „S tella“ Naft. S ka z o. o„ B o ry sław 700 1400 100 2 200

28. Kop. „Z eus“ i „P au lu s“, T ustanow ice 750 — — ₇₅₀

29. Kop. „K ujaw y“ i „R ockefeler“ 800 550 — ₁₃₅₀

30. R afinerja N afty B racia H aber

S ka z op. S tan isław ó w 26 900 1600 — _{28 500}

31. „K ostnacka R opa“ S ka z o. o., L w ów 300 300 — ₆₀₀

32. ¿ to rc h i Ska, Kosm acz 300 — — ₃₀₀

33. Kop. „W iliam “, B o ry sław 800 — — ₈₀₀

34. „Ja d w ig a“ S ka z o. p., D rohobycz 1950 2 900 — _{4 850}

35. Kop. „K arpatia“, K ropiw nik N owy 50 — — ₅₀

36. „B olechów “ Z w iązkow a Raf. Naft., 3 000 700 — _{3 700}

37. Kop. „M arusia“, Nahujowice 100 — — ₁₀₀

38. „L ibusza“ Naft. S ka z o. p„ U strzyki 2 400 3 250 2 500 8 150

39. S ka Naft. „Jed n o ść“, Biecz 300 — — ₃₀₀

40. F ranciszek Rziha, Gorlice 1 100 — _{300 1400}

41. Zespół P rz e m y sło w y górniczo - naftow y 50 — — ₅₀

42. „R opa“ S ka Akc. P rzem . Naft., L w ów 700 500 — ₁₂₀₀

43. „G alicja“ Gal. Tow . Naft. 110 000 132 150 53 950 296 100

44. S ociete F ranco Polonaise 8 500 7 650 3 400 19 550

45. A kordow a E ksploatacja Kop. „ S y n g e“ 2 000 — _{900 2 900}

46. M aks S tern, B o ry sław 3 000 500 — _{3 500}

47. T ow . Przem . Naft. „Józef“, P o tok 300 150 _ ₄₅₀

48. „B elw ed er“ S ka Naft. z o. o., D rohobycz 1500 450 — ₁₉₅₀

49. P rzed staw icielstw o Belgijskiej Ski. Akc.

„N afta B o ry sław sk a w P o lsce“, Krosno 4 000 10 500 — _{14 500}

50. Joachim Schifferm, D rohobycz 1 000 — _{750 1750}

51. Kop. N afty Dr. S tefana F reunda, B o ry sław 4 600 — _{900 5 500}

52. W it Sulim irski, L w ów 1500 250 — ₁₇₅₀

53. Tow . Naft. „D esna“, L w ów 750 300 __ ₁₀₅₀

54. W ilhelm Z uckerberg, S tan isław ó w 1250 — _ ₁₂₅₀

55. T eo dor Kozak, Bitków 800 -- _ ₈₀₀

56. Tow . Naft. „M ajdan“, B o ry sław 100 -- _ ₁₀₀

57. U ry ck a S ka N aftow a G artenberg, S chreier,

Feuerstein, W iśniew ski, D rohobycz 32 300 2 550 _ _{34 850}

58. Leopold D iam andstein, Lwów 1000 -- _ ₁₀₀₀

59. B ank N aftow y S. A., L w ów 5 000 4 450 :—- _{9 450}

60. M au ry cy Eisenstein, Kop. „M argot“

„Sm olka“ 1050 250 _ ₁₃₀₀

61. Naftowo W iertnicza S ka „ B a rb a ra “, B o­

ry sła w 350 400 _ ₇₅₀

62. Joachim B acker, S ka Licht - B acker, L w ów 2 200 -- _ _{2 200}

63. „Ew a T u ra szó w k a“ S ka z o. o., Krosno 1000 500 _ ₁₅₀₀

64. Kop. „Ju la“, B itków 2 500 1050 _ _{3 550}

65. E ksploatacja A kordow a Kop. „G otfryd “ Inż. R. Kielesiński, H. Nestel i Ska, B o ry ­

sław 1200 1 600 -- _{2 800}

66. „T egen “ Tow . Górn. Naft., D rohobycz 1 100 300 -- ₁₄₀₀

67. N astępcy Abr. B ackenrotha, Kop. „M aryla“

S chodnica 2 000 450 1 100 3 550

68. P ow . Z w iązek B ruttow ców , L w ów -- _{2 250} — _{2 250}

69. Tow . dla P rze m y słu Naft. S ka z o. p., L w ów

Dr. Adolf Segal i H en ryk Mikuli 18 000 3 000 1450 22 450

70. S. A. „L im anow a“ 66 800 107 450 — _{174 250}

71. „Vacuum Oil Co.“ 88 000 90 000 _ _{178 000}

72. G rzegorz Iw ańczuk 1000 -- — ₁₀₀₀

73. „M raźnica“ S. A. dla P rzem . Naft. B o ry sław 1 100 750 — ₁₈₅₀

74. H enryk K ranz „C elina“, B o ry sław 1000 300 — ₁₃₀₀

D o p r z e n i e s i e n i a 2 515 000 1 302 650 433 150 4 250 800

Poz. N azwa p rzedsiębiorstw a

Z p r z e n i e s i e n i a 75. Kop. nafty „E tn a“, B o ry sław

76. Dr. Ignacy W y g a rd

77. B ru tto w cy t. j. w łaściciele udziałów brutto, zrzeszeni w P ow szechnym Zw iązku B ru t- tow ców , w U kraińskim Zw iązku B ru tto w - ców „P idojm a“ o raz niezrzeszeni, za stąp ie­

ni p rzez K uratora

Razem

od od od

przed sięb io rstw urzędników robotników

Zł. Zł. Zł.

2 515 000 1 302 650 433 150

200 ^{— —}

10000 — —

500 000 — — 500 000

3 025 200 1 302 650 433 150 4 761 000 Razem Zł.

4 250 800 200 10000

P rzy to cz o n e pow yżej cy fry św iadczą jasno i dobitnie o ogrom ie poniesionego w ysiłku, z a ­ rów no przez poszczególne p rzesiębiorstw a, jak jego personal u rzęd niczy i robotników .

Analizując poszczególne k w o ty w idzim y, że najw ięcej subsk ry b o w ał — jak to było zre sz tą do przew idzenia — n ajw iększy nasz K oncern

„M ałopolska“. Udział tego koncernu, w ra z z tran sz ą podpisaną w „P ionierze“, w ynosi po­

nad p ó łto ra m iljona złotych.

Drugim zkolei najw iększym subskrybentem jest firm a „S tan d ard Nobel w P o lsc e“, k tó ra su b sk ry b o w a ła o 100% w ięcej, niż n orm y p rz e ­ w idziane p rzez C en traln y Z w iązek P rze m y słu Polskiego. S u b skrypcja tej firm y łącznie z u rz ę ­ dnikam i dochodzi do 580 ty się c y złotych. Na niem niejszy w y siłek zd o b y ła się P ań stw . F abr.

Ol. Min. „Polm in“, podpisując k w otę znacznie w y ż sz ą od tej, k tó ra b y na nią p rz y p aść m iała w ed le ustalonych zasad.

U w agę pow szechną z w ra c a fakt, że S ka Akc.

„P ionier“, a w ięc przedsiębiorstw o po szuk iw aw ­ cze, k tó re w edle p rz y ję ty ch norm było w olne od subskrypcji, podpisało jednak kw otę pól miljona złotych.

P o nad przew idzianą norm ę su b sk ry b o w ała tak że S. A. „G azy Ziem ne“, dając jako jedna z p ierw szych inicjatyw ę do dalszego opodatko­

w a n ia się o 30% ponad norm ę. P o w aż n y w ynik osiągnęła firm a „G alicja“ której udział w P o ­ ży czce N arodow ej łącznie z p rzed siębiorstw am i pokrew nem i w y n o si ponad 300 ty się c y złotych.

Nietylko jednak duże ko n cern y zd o b y ły się na tak pow ażne w y siłk i finansow e — w idzim y, że sze reg średnich i m niejszych p rzed sięb io rstw pośpieszył ochtnie w ypełnić o b y w atelski obo­

w iązek, jak np. firm a „B rzozow ski i W in iarz“

i inne, k tó re su bskry bując w y ższe k w oty, niż norm y p rzyjęte, nie zaw iadom iły nas o tern w nadesłan ych spraw ozdaniach.

Na specjalne podkreślenie zasługuje fakt sz e ­ rokiego udziału św iata pracow niczego w sub­

skryp cji P ożyczk i N arodow ej. W w ielu firm ach podpisali u rzędn icy w ięcej niż przesiębiorstw o, co jest w ym ow nem św iad ectw em w yso kieg o po­

czucia obyw atelskiego, którein się zaw sze od­

znaczali urzędnicy naftowi.

N iespodzianką poniekąd b y ł rów nież niezm ier­

nie szeroki udział w subskrypcji robotników naftow ych. S tw ierdzić należy, że udział p ra co ­ w ników fizycznych b y ł m asow y, że robotnicy bez w zględu na p rzekonania polityczne podpi­

sali pożyczkę bez żadnego nacisku, w pełnem zrozum ieniu w ażno ści tego ak tu dla siły i po­

tęgi P ań stw a. W niek tó ry ch p rzed sięb io rstw ach niem al sto pro cen t robotników podpisało p o ży ­ czkę („Polm in“, „M ałopolska“, „G azy Ziem ne“,

„G alicja“, H. Mikuli i t. d.) dając w ten sposób dow ód zaró w n o ofiarności na cele państw ow e, jak i w y sokiego w yrob ien ia politycznego.

Z azn aczy ć w końcu należy, że w ram ach p rz e­

m y słu naftow ego podpisali P o ży czk ę N arodow ą i b ru tto w cy , zw iększając udział przem ysłu n af­

tow ego w poży czce o pow ażną kw otę pół miljo­

n a złotych.

B rak nam d o tych czas danych o w yn ikach sub­

skryp cji p rz ez sze reg drobniejszych kopalń i ra- fineryj rozsianych n a całem P odkarpaciu, cyfry te opublikujem y jednak w następnym zeszycie naszego w y d aw n ictw a.

O czekiw ać należy, że udział przem ysłu nafto­

w ego w subskrypcji P o ży czk i N arodow ej osiągnie kw otę 5 m iljonów złotych, do której w obecnym w y k azie niew iele już brakuje!

Dziś, gd y su b sk ry p cja P o ży czk i N arodow ej z o stała już ukończona, m ożem y z dum ą spojrzeć na osiągnięte rezu ltaty , stw ierdzające, że — g d y chodzi o p racę p ań stw ow o tw ó rczą — p rzem y sł n afto w y nie da się nikomu w yprzedzić.

K O M IT E T N A F T O W Y P O Ż Y C Z K I N A R O D O W E J

S ir. 508 „PR ZEM Y SŁ NAFTOW Y“ Zeszyt 19

Inż. Jan CZĄSTKA

n lsty tu t Przem . Naft. Krosno

Pom iary ciśnień wgłębnych w otworach w iertniczych

Referat wygłoszony w Instytucie P rzem yślu Naftowego w K rośnie P o m ia ry ciśnień w głęb n y ch w otw orach

w iertn iczy ch stan o w ią obecnie jedno z n ajw aż­

niejszych zagadnień w dziedzinie racjonalnej eksploatacji ropy i gazu, znajom ość ty ch ciśnień posiada bow iem bardzo duże znaczenie dla ra ­ cjonalnej eksploatacji ro p y i gazu.

P o d nazw ą ciśnień w głębn ych (bottom -hole pressu res) rozum ieć będziem y zarów no ciśnie­

nie w otw o rze ró w now ażne ciśnieniu złożow e­

mu, jak i ciśnienia panujące w otw o rze lub na jego dnie w czasie jego eksploatacji.

P o m ia ry ciśnień w głęb n y ch zasto so w an e zo­

s ta ły poraź p ierw szy na w ięk szą skalę na nie­

daw no o d k ry ty m wielkim o bszarze naftow ym E ast T ex as w S tanach Zjednoczonych.

P oniew aż i u nas w ostatnich rozpo rząd ze­

niach W ładz G órniczych nakazane z o sta ły po­

m iary ciśnień złożow ych w o tw orach w iertn i­

czych, p rzeto w ażn ą rzeczą jest zaznajom ienie się z celem tych pom iarów , sposobam i ich w y ­ konyw ania i w reszcie z korzyściam i, jakie m oże dać znajom ość ciśnień panujących w złożu rop- nem lub gazow em i ciśnień na dnie o tw o ró w w iertn iczych podczas ich eksploatacji.

Znajom ość ciśnień w głębnych w otw orach w iertn iczych daje w iele korzyści, z k tó ry ch naj­

w ażniejszą z punku w idzenia ekonom ji i racjo­

nalnej eksploatacji jest m ożność zw iększenia z y ­ sków , jakie osiągnąć m ożna p rzez obniżenie ko­

sztó w eksploatacji ro p y i p rzez ułatw ienie p rz e ­ pro w ad zen ia n ależytej kontroli produkcji ropy i gazu oraz postępu w o d y okalającej. Dzięki tej kontroli m ożna uzysk ać zw iększenie całk o w ite­

go w y d o b y cia ro p y i gazu ze złoża. P o zatem znajom ość ciśnień złożow ych w otw orach um ożliw ia i w znacznym stopniu u łatw ia z a sto ­ sow anie i p rzep ro w ad zen ie planu racjonalnej rozbud ow y i eksploatacji pola naftow ego, dzię­

ki czem u istnieje m ożność lepszego w y z y sk a n ia energji gazu to w arzy szą ceg o ropie i energji w o ­ dy okalającej. N astępstw em tego będzie w z ro st całkow itego w yd o b y cia ro p y ze złoża.

P o m ia ry i znajom ość ciśnień w głębnych w otw o rach w iertniczych um ożliw iają nam roz­

w iązanie następujących zagadnień:

1) oznaczenie p oczątkow ego ciśnienia złożo ­ w ego w now odow ierconych otw o rach ropnych i g azo w y ch;

2) obliczanie zasob ów ropnych lub gazo­

w y ch danego złoża;

3) przep ro w adzen ie planow ej rozbudow y i eksploatacji pola naftow ego lub gazow ego w sk utek m ożności uskutecznienia należytej kon­

troli postępu w o d y okalającej;

4) ułatw ienie w y b o ru i zasto so w an ia odpo­

w iedniej m eto dy lub sposobu eksploatacji ropy i gazu;

5) oznaczenie potencjalnej produkcji otw o ­ ró w ;

6) oznaczenie stopnia przepuszczalności w a rs tw (piaskow ców ) roponośnych i gazono­

śnych.

Znajom ość pierw otnego ciśnienia w złożu ro- pnem lub gazow em jest rzeczą bardzo w ażną z wielu w zględów . Na ob szarze ropnym um ożli­

w ia ona oznaczenie p oczątkow ej w a rto ści w y ­ kładn ika gazow ego (gas - oil ratio) z rozpusz­

czalności gazu w ropie, daje orjentację co do ciśnień potrzebn ych później p rz y odbudow ie ci­

śnienia złożow ego, w reszcie m oże rów nież s ta ­ nowić p o d staw ę do obliczania zasob ów ropnych i gazow ych danego złoża.

W y sok ość słupa płynu ropnego w o tw o rze jest do pew nego stopnia m iernikiem w głębnego ciśnienia i sy stem aty cz n e badania tej w y sok ości oraz w ydajności szy b ó w są p o d staw ą do obli­

czenia spodziew anej p ro d u k c ji*).

W ielkość ciśnienia panującego w złożu daje nam rów nież w w iększości p rz y p ad k ó w dość d ok ład ny obraz ekonom icznego w y c zerp a n ia tego złoża.

W złożach czy sto g azo w ych znajom ość p ier­

w otneg o ciśnienia złożow ego posiada zasadniczo w ażn e znaczenie dla obliczenia ich zaso bó w g a­

zow ych.

Do obliczeń zasob ów gazow ych danego zło ża po trzeb n a jest oprócz tego znajom ość zm iany (spadku) ciśnienia złożow ego w ciągu pew nego okresu czasu i ilość w yproduk ow aneg o w tym czasie gazu, a w końcu w ielkość (zasięg) złoża.

P r z y niektórych m etodach obliczania zasobów gazow y ch p otrzeb n a jest tak że znajom ość po ro ­ w ato ści i n asy cen ia w a rs tw (piaskow ców ) g a­

zonośnych.

Obliczenie zaso bó w ropnych i gazow ych m o­

żliwe jest tylko w złożach produkujących w w a ­ runkach kapilarnych i w olu m etry czny ch. Obli­

czanie zasobów ropnych lub gazow ych złóż p ro ­ dukujących w w arunk ach hyd rauliczny ch jest dosyć tru d n e do p rzep ro w ad zen ia i mniej p e­

w ne. C iśnienie w złożu m oże b y ć w ty ch w y ­ padkach jeszcze dosyć w ysokie, podczas gdy zasob y ropne lub gazow e zło ża m ogą b y ć już na w yczerpaniu.

’) P rof. K. B ohdanow icz, G eologia naftow a Cz. I.

P odręcznik N aftow y Tom I. 19.31.

Znajom ość ciśnień złożow ych w otw orach w iertniczych na całem polu ropnern lub gazo­

w em u łatw ia w ielce uskutecznienie planu racjo­

nalnej rozbudow y i eksploatacji pola dzięki m oż­

ności p rzeprow adzenia należytej kontroli po­

stępu w ody okalającej p rzez utrzym anie rów no­

m iernego spadku ciśnienia w całem złożu. W sk u ­ tek bezplanow ej i niew łaściw ej eksploatacji ropy i gazu na danem polu pow stają w złożu strefy 0 w yższenr i niższem ciśnieniu złożow em . S tre ­ fy o bardzo niskiem ciśnieniu złożow em n a ra ­ żone są n a niebezpieczeństw o przedw czesnego 1 niespodziew anego w targ n ięcia w o dy okalają­

cej, co pociąga za sobą zazw yczaj duże sp usto­

szenia w złożu w sk u tek m ożliw ości okrążenia i za trzy m an ia w niem znacznych niekiedy ilości ropy, k tó ra jest już najczęściej dla produkcji straconą, gd y ż w y dobycie jej jest utrudnione lub w ogóle niem ożliwe p rz y pom ocy obecnie z a sto ­ sow anych m etod eksploatacji. P rze z u trz y m y ­ w anie rów nom iernego spadku ciśnienia w całem złożu, — co m ożna stw ierdzić tylko na p o d sta­

w ie p rzep row adzon ych pom iarów ciśnień zło­

żow ych — m ożna w y k o rz y sta ć należycie ener- gję w ody okalającej, k tó ra posuw ając się wolno i rów nom iernie w m iarę w y c zerp y w an ia ropy ku górnym partjom złoża, i będąc w stały m kontakcie z ropą będzie ją dokładnie w y p ierać z pokładu ropnego do otw o ró w w iertniczych.

S tosując ten sposób eksploatacji pola naftow ego uniknie się przedw czesnego i niespodziew anego w targ n ięcia w ody okalającej z w szystkiem i szkodliw em i następstw am i.

Jeżeli w y c zerp y w an ie ropy ze zło ża odbyw a się szybciej aniżeli postęp w ody okalającej, w ó w ­ czas ciśnienie złożow e — a z niem i produk­

cja — spadają, gd y natom iast eksploatacja ro­

p y o d byw a się w ten sposób, że w od a okalają­

ca m oże z a ra z zajm ow ać m iejsce w y czerp an ej ropy, w ó w czas ciśnienie złożow e i produkcja ro p y będą za ch o w y w a ły m niejw ięcej sta łą w a r­

tość czyli będą się u trz y m y w a ły na pew nym stały m poziomie. Zbliżaniu się w o d y okalającej do otw oru to w a rz y sz y niekiedy w z ro st ciśnie­

nia złożow ego i produkcji ropy.

G dy na polu ropnern będącem w eksploatacji z o sta ły stw ierdzone drogą po m iarów ciśnienia złożow ego w o tw orach stre fy niższego i w y ż ­ szego ciśnienia złożow ego, w ó w czas należałoby na strefach niskiego ciśnienia złożow ego ograni­

czyć produkcję ro p y i gazu tak długo, aż u zy sk a się m niejw ięcej rów nom ierny ro z k ła d ciśnienia w całem złożu.

Że kontrola spadku ciśnienia złożow ego jest m ożliw ą do p rzep ro w ad zen ia w y n ik a ze stosun ­ ków panujących na obszarze E ast T exas, gdzie po przeprow adzeniu ograniczenia produkcji, na­

stąpiło w y ró w n an ie ciśnień w calem złożu do tego stopnia, że niektóre o tw o ry położone w strefach niskiego ciśnienia złożow ego, a w ięc będące w sk utek tego już w pom powaniu, rozpo­

częły na nowo sam oczynnie produkow ać.

K ontrola produkcji ropy i postępu w o d y oka­

lającej m usi się opierać na pew nych danych, od­

no szących się do tego co się dzieje w sam em złożu. T ych danych d ostarczają nam w głów nej m ierze pom iary ciśnienia złożow ego. Ciśnienia

te dają nam w skazów kę, ile ro p y m ożem y b ez­

piecznie eksplo ato w ać ze złoża, bez n aru szenia stanu jego rów now agi, lub też o strzeg ają nas przed grożącem niebezpieczeństw em p rz ed ­ w czesnego zaw odnienia zło ża i zm uszają do szybkiego zasto so w an ia śro d k ó w zapob ieg aw ­ czych. Z byt gw ałto w n e czerpanie ro p y i gazu ze złoża pow oduje bardzo szybki spadek jego ciśnienia i uniem ożliw ia w odzie okalającej w y ­ konyw anie jej czynności, k tó reb y m ogła spełnić p rz y pow olnem posuw aniu się, b ędąc w stały m kontakcie z ropą.

W yznaczenie stref niskiego ciśnienia w złożu drogą odpow iednich pom iarów daje nam w s k a ­ zów kę, sk ąd grozi niebezpieczeństw o dla złoża ze stro n y w od y okalającej i zm usza do n a ty c h ­ m iastow ego szukania śro d k ó w zarad czy ch . T a- kiemi środkam i zaradczem i m ogą b y ć albo o g ra­

niczenie produkcji ropy i gazu na strefach b a r­

dzo niskiego ciśnienia złożow ego, lub też zm ia­

na m etody lub sposobu eksploatacji ropy lub też w reszcie sztuczne o dtw orzenie roponośnego ci­

śnienia w tych częściach złoża zapom ocą w tła ­ czania sprężonego p ow ietrza lub gazu.

W reszcie gd y eksploatacja ro p y z danego zło ­ ża, n a którem istnieje sam oczynna produkcja ropy, o d b y w a się pod należy tą kon tro lą ciśnień panujących na dnie otw oró w sam oczynnych, w ów czas zachodzi m ożliw ość u trzy m a n ia p rzez dłuższy czas sam oczynnego w y p ły w u ropy, p rzez co o siąg a się znaczne obniżenie kosztów jej w y do by w an ia.

Znajom ość ciśnień w głęb nych w otw orach od­

daje rów nież bardzo duże usługi p rz y w y b o rz e odpow iedniej m etod y lub sposobu eksploatacji.

D o tych czas p rz y projektow aniu urządzeń do w y d o b y w a n ia ropy lub gazu opierano się na da­

nych w z ię ty c h z prak ty ki, g d yż obliczenia te ­ o rety czn e b y ły pow ażnie utrudnione z pow odu nieznajom ości wielu czynników . P o m ia ry ci­

śnień w głębn ych w otw orach w iertn ic zy ch uła­

tw iają znacznie te obliczenia. W o tw orach p ro ­ dukujących sam oczynnie, znajom ość ciśnienia panującego na dnie o tw o ru um ożliw ia i u łatw ia w w ysokim stopniu obliczenie przekroju (średni­

cy) ru rek eksploatacyjnych.

R ów nież p rz y eksploatacji zapom ocą sp rę żo ­ nych g azów znajom ość ciśnienia panującego u dolnego końca rurek ek sploatacyjnych (prze­

w odu w yp ły w o w eg o) m oże słu ży ć do obliczenia potrzebnego przekroju tych rurek.

W otw orach pom pow anych znajom ość ciśnie­

nia w głębnego odpow iadającego w y sok ości słu­

pa płynu (ropy lub ro p y i w ody) posiada b a r­

dzo duże znaczenie dla ustalenia najodpow ied­

niejszej głębokości do um ieszczenia cylin dra pom pow ego w otw orze, co jest b ardzo w ażn e dla uzysk ania jaknajkorzystniejszego zanu rzen ia pom py. W ydajn ość pom py zaś zależy w du­

żym stopniu od jej zanurzenia, to jest głęboko­

ści, w jakiej um ieszczony jest cylinder pom py, poniżej stałeg o poziomu płynu znajdującego się w otw orze podczas jego eksploatacji. M ała spraw n o ść w olum etryczna, a zarazem i m ała w y d ajno ść w głęb ny ch pomp tłokow ych, jest w w iększości w y p a d k ó w w ynikiem nieznajom o­

ści tego tak w ażnego czynnika, jakim jest zanu-

S tr. 510 „PR ZEM Y SŁ N AFTOW Y“ Zeszyt 19 rżenie pom py. W w ielu w yp ad k ach produkują

o tw o ry zaledw ie część tego, co m ogą dać rz e ­ czyw iście, z pow odu n iestosow ania odpow ied­

niego zanurzenia pomp. G dy pom pa jest niedo­

stateczn ie zanurzona, w ó w czas daje ona mniej aniżeli w yno si jej teo re ty czn a pojem ność.

N ajw ażniejszym zaś czynnikiem p rz y ozna­

czeniu najbardziej odpow iedniego zanurzenia pom py w płynie z a w a rty m w otw orze, jest do­

kład n a znajom ość w ysokości, do jakiej podnosi się płyn w czasie dłuższej p rz e rw y w eksplo­

atacji otw oru i w ysokości, na jakiej utrzym uje się ten płyn w czasie eksploatacji otw oru.

Znajom ość ciśnienia panującego w złożu i ci­

śnienia panującego na dnie otw oru podczas jego eksploatacji daje nam m ożność ocenienia, czy n ajw y ż sza produkcja, uzy sk iw an a z danego otw oru, ograniczona jest zdolnością w y d o b y w ­ czą stosow anej m etody eksploatacji, czy też zdolnością produkcyjną otw oru. Jeżeli np. po zastosow aniu jakiejś m etody lub sposobu eks­

ploatacji ropy, ciśnienie panujące na dnie o tw o ­ ru podczas jego eksploatacji spadnie o 20 % ci­

śnienia złożow ego, to m ożna przyjąć, że p rz y zastosow aniu innej m etody lub sposobu eksploa­

tacji m ożna będzie uzysk ać zn aczny w z ro st produkcji, gdy natom iast ciśnienie na dnie otw o ­ ru spadnie o 80% ciśnienia złożow ego po z a sto ­ sow aniu pew nej m etody lub sposobu eksploata­

cji, w ó w czas już nie będzie m ożna spodziew ać się w zrostu produkcji po zastosow aniu innego sposobu w y d o b y w an ia ropy.

Ciśnienia złożow e m ierzone od czasu do cza­

su um ożliw iają określenie długości okresu s a ­ m oczynnego w y p ły w u ropy.

Znajom ość przybliżonej długości okresu sam o­

czynnego w y p ły w u ropy posiada duże znacze­

nie p rz y ocenie w a rto ści pola w razie jego kup­

na lub sp rzedaży.

O znaczenie długości okresu sam oczynnej eks­

ploatacji jest naogół rzeczą d osyć p ro stą. Z na­

jąc takie czynniki, jak ilość gazu produk ow ane­

go ze złoża, czy istniejąca do dyspozycji do w y ­ niesienia jednostki ropy z danej głębokości otw o ­ ru, m ożna łatw o obliczyć ciśnienie na dnie o tw o ­ ru, k tó re jest konieczne do u trzy m an ia sam o­

czynnego w y p ły w u ropy. Znając pozatem sz y b ­ kość spadku ciśnienia złożow ego zapom ocą po­

m iarów ciśnień w o tw orach w iertn iczy ch m o­

żna łatw o oznaczyć długość okresu sam o czyn­

nego w y p ły w u ropy.

I ta k n. p. p rzeciętne ciśnienie złożow e na obszarze naftow ym E ast T ex as oceniane jest obecnie na około 102 atm . P r z y tej w a rto ści ci­

śnienia złożow ego praw ie w szy stk ie o tw o ry na ty m ob szarze produkują sam oczynnie. Z akończe­

nie okresu sam oczynnego w y p ły w u ro p y spo­

dziew ane jest w chwili, gdy ciśnienie złożow e na ty m ob szarze osiągnie w a rto ść od 60 do 67 atm.

D o ty ch czaso w y sp ad ek ciśnienia na tym o b sza­

rze w yn osił średnio 1 atm . m iesięcznie, p rz y j­

m ując zatem , że sp adek ciśnienia złożow ego bę­

dzie od b y w ał się nadal z tą sam ą chyżością, w ó w czas okres eksploatacji sam oczynnej na o bszarze E ast T ex as będzie m ógł trw a ć jeszcze od dw óch do trzech lat, poczerń trze b a będzie zasto so w ać eksploatację zapom ocą sprężony ch gazów lub pom pow anie.

Ciśnienie w sk az y w an e p rzez m anom etr um ie­

szczo ny na głow icy o tw o ru sam oczynnego nie daje nam jeszcze m ożności łatw ego określenia ciśnienia, panującego na dnie o tw o ru w zględnie

U spodu ru rek eksploatacyjnych, z pow odu nie­

znajom ości w ielu w grę w chodzących czynni­

kó w jak: ciężar słupa ro py i gazu w ru rach eksploatacyjnych, ilość rozpuszczonego gazu w ropie, o po ry tarc ia m ieszaniny ropy i gazu p rzy p rzep ły w ie p rzez rury, stosunek p ro cen to ­ w y objętości gazu i ropy (gas - oil ratio) w re ­ szcie s tra ty spow odow ane prześlizgiw aniem się (przedzieraniem ) gazu w śró d ropy, k tóre po w ­ staje w ten sposób, że slup ropy w rurach pod­

nosi się a następnie znów opada (falow anie słupa ropy) i że bańki gazu przeciskają się poprzez ropę nie w ykonując żadnej pracy . Nie znając ty ch czynników , trudno jest określić, w jakim stopniu w p ły w ają one n a w ielkość ciśnienia p a­

nującego na dnie otw oru lub u spodu rur eksplo­

atacy jn ych , a k tó re to ciśnienie p otrzebne jest do pokonania tych różnych oporów .

C zynniki te różnią się w ielce m iędzy sobą na różnych polach naftow ych. O ileby n aw et znane b y ły niektóre z nich, to najw iększą trud no ść s ta ­ nowi oznaczenie spółczynnika prześlizgiw ania się gazu w ropie p rz y przep ły w ie ro p y przez ru ry eksploatacyjne.

W otw o rach sam oczynnych, eksplo ato w an ych p rz y użyciu ru rek produkcyjnych, ciśnienie u spodu tych ru rek m ożna obliczyć z pew nem przybliżeniem , dodając do ciśnienia m ierzonego na głow icy w iertn iczej (ciśnienia panującego po­

m iędzy ruram i w iertniczem i a rurkam i produk- cyjnem i) ciśnienie spow odow ane ciężarem słu ­ pa gazu w p rz estrze n i pom iędzy obiem a kolum ­ nam i rur. T en sposób obliczenia m oże jednak prow adzić do popełnienia dużych błęd ó w w ra ­ zie obecności płynu w p rzestrzen i pierścienio­

w ej pom iędzy obiem a kolum nam i rur, ponad po­

ziomem dolnego końca ru rek produkcyjnych.

W otw orach ek sploatow anych zapom ocą sp rę ­ żonych gazów , ciśnienie w punkcie w ejścia g a­

zu do rur eksploatacyjny ch m ożna najprędzej obliczyć p rz y użyciu w z o ró w na p rz e p ły w gazu w rurociągach. P ew n ą trud no ść stanow i tutaj jednak w yznaczenie oporów tarcia.

Stosunek pom iędzy ciśnieniem , panującem na dnie otw oru i na jego w ierzchu podczas sam o­

czynnej eksploatacji, jest w ielkością zm ienną nie- tylko na różnych polach naftow ych, lecz ró w ­ nież w różnych otw o rach na tern sam em polu naftow em .

M ożna to w y k a zać na n astęp ujący ch dw óch przyk ład ach.

Na o bszarze naftow ym E ast T ex as w y n o szą ciśnienia na w ierzchu (głow icy) o tw o ró w sam o­

czyn nych średnio od 14 do 21 atm ., n ato m iast ci­

śnienia na dnie ty ch o tw o ró w w y n o szą średnio od 84 do 105 atm.

Na o bszarze naftow ym Y ates w W e st T ex as ciśnienia na w ierzchu otw o ró w sam oczynnych posiadają m niejw ięcej te sam e w a rto ści co na o bszarze E ast T exas, natom iast ciśnienia na dnie ty ch otw o ró w w y n o szą tylko 42 atm .

Na ob szarze naftow ym H obbs w stanie New M exico ciśnienia napow ierzchniow e w otw orach sam oczynnych w y n o szą przeciętnie około 84

atm ., podczas gd y ciśnienia na dnie tych otw o­

ró w w y n o szą średnio około 98 atm .

P o w y ższe dane odnoszą się do otw orów sa­

m oczynnych w czasie ich eksploatacji.

W otw orach w iertniczych zam kniętych zależ­

ność pom iędzy ciśnieniem panującem na głow icy i na dnie otw oru jest nieco łatw iejszą do określe­

nia.

W otw orze zam kniętym następuje oddzielenie gazu i ropy w rurach, przyczem gaz zajmuje górną ich partję. D okładne atoli oznaczenie w y ­ sokości słupa gazu znajdującego się ponad ropą w rurach jest dosyć trudne do przeprow adzenia.

N ajłatw iej jest natom iast zm ierzyć w ysokość słupa płynu znajdującego się w o tw orze i b ędą­

cego w stanie rów now agi staty czn ej z ciśnie­

niem panującem w złożu ropnern.

A by oznaczyć w ielkość ciśnienia h y d ro sta ­ tycznego słu pa płynu w otw orze, p otrzebn ą jest znajom ość przeciętnego ciężaru w łaściw ego tego płynu. D okładne jednak oznaczenie ciężaru w ła ­ ściw ego płynu w otw o rze jest dosyć trud ne z p o ­ w odu rozpuszczalności gazu w ropie. R ozpusz­

czalność gazu w ropie w z ra s ta z ciśnieniem , z a ­ tem w dolnych partjach słupa ro p y będzie w ięcej rozpuszczonego gazu aniżeli w górnych, stąd też i ciężar w łaśc iw y ropy będzie się zm ieniał w ra z z głębokością otw oru. Na dnie otw oru cię­

ża r w łaśc iw y ro p y będzie m niejszy aniżeli na w ierzchu otw oru.

Z tego w idać, że najlepszym sposobem do po­

m iaru ciśnienia, panującego na dnie otw oru, jest użycie specjalnego p rz y rzą d u pom iarow ego.

Na p odstaw ie uzyskanego w ten sposób po­

m iaru m ożna już obliczyć w ielkość średniego ciężaru w łaściw eg o ro p y w otw orze, poczem daną w a rto ść ciężaru w łaściw ego m ożna użyć z pew nem przybliżeniem do obliczeń w innych otw orach. T a w a rto ść średniego ciężaru w łaśc i­

w ego ropy m oże b yć w ażną tylko p rzez pew ien czas, gdyż ciężar w łaśc iw y ropy zm ienia się ze spadkiem ciśnienia na dnie otw oru.

W dalszym ciągu podam y analityczne oblicze­

nie ciśnienia panującego na dnie zam kniętego otw oru gazow ego przyjm ując, że gaz w danym otw orze sk ład a się głów nie z m etanu i że o tw ór jest absolutnie suchy na dnie, to zn aczy nie za­

w iera ani skroplin gazu (gazoliny) ani też w ody lub ropy.

P rzy jm ujem y słup czysteg o suchego gazu w zam kniętym otw o rze w iertniczym . Ciśnienie panujące na dnie otw oru (w złożu) ró w n a się ciśnieniu abs. m ierzonem u na głow icy, pow ięk­

szonem u o ciśnienie w y w o ła n e ciężarem słupa gazu zaw arteg o w ru rach od głow icy do dna otw oru. Przyjm ujem y, że tem p eratu ra gazu w rurach jest w szędzie jednakow a, tak że b ę­

dzie m ożna tutaj zasto so w ać praw o B oyle‘a.

W edług p ra w a B oyle‘a objętość gazu jest od­

w rotn ie proporcjonalna do ciśnienia p rz y stałej tem p eraturze. C iężar gazu natom iast zależy w p ro sty m stosunku od ciśnienia. W z ro st ciśnie­

nia w otw o rze będzie zależny znów od jego głębokości.

P rzy jm ujem y następujące oznaczenia:

P , i ciśnienie na dnie otw oru w ata;

P z ciśnienie złożow e w ata;

P g ciśnienie na głow icy w ata;

H głębokość otw oru w m;

s ciężar gazu w zględem pow ietrza (po­

w ietrze = 1)

e za sad a lo garytm ów n atu ralnych (e — 2,71828)

W stanie rów now agi staty czn ej p rz y ro st ci­

śnienia w otw o rze w zależności od jego głębo­

kości w y ra z i się w zo rem :

— K P cl h

K wielkość stała, przyczem K = W T gdzie

R stała gazow a danego gazu;

T tem p eratu ra bezw zględna gazu.

P oprzedn ie w y rażen ie m ożem y napisać w na­

stępującej p o staci:

Cl P TT n i - p - = K dli

C ałkując po w y ższe rów nanie różniczkow e o trzy m am y :

log P = K . h - f C

W a rto ść stałej całkow ania C w y zn aczym y z w arun ku że dla h = o, P = P g czyli log P a = C

log P ~ K ■ h + log P,, albo log P — log P g — K. h lub też log ~~ = K . h ^{s tą d} P — Pg . eK h

Ciśnienie na dnie o tw oru będzie

u Pd = Pg . eK-H albo P d — Pg . eRs-T P o niew aż najczęściej z d a rz a się, że nie znam y stałej gazow ej danego gazu, n atom iast znam y je­

go ciężar w zględem p ow ietrza (gdy p ow ietrze

= 1) w ięc w p ro w ad zam y tutaj zależność:

Ę*- = yS - zaś & = s

Pp 7g 7p

(ciężar w zględny gazu gd y pow ietrze = 1).

C zyli m am y:

R =

3 s

W staw iając po w y ższą w a rto ść w poprzednie rów nanie o trzy m am y :

H . s

Pd = Pg - eRP'T

T em p eratu rę gazu przyjm ujem y ró w n ą 15° C czyli T = 273 + 15 = 288° abs.

P o d staw iając za R P (stała g azo w a dla pow ie­

trza) 29,27 o trzy m am y :

Pd = Pg e0"000118811

W z ó r po w y ższy pozw ala nam obliczyć ciśnie­

nie panujące na dnie suchego otw oru gazow ego,

S tr. 512 „PR ZEM Y SŁ N AFTOW Y“ Zeszyt 19 w którym niem a żadnego płynu (w ody, ropy

i td.) lub też ciśnienie w y w o ła n e ciężarem słu­

pa gazu zaw arte g o w rurach.

A by obliczyć ciśnienie na dnie zam kniętego otw oru, w którym znajduje się ro p a i gaz, nale­

ży n ajpierw obliczyć ciśnienie w y w o ła n e cięża­

rem gazu a następnie ciśnienie h y d ro staty cz n e słupa płynu. Ciśnienie n a dnie o tw oru będzie w ięc sum ą ty ch ciśnień, to zn aczy ciśnienia w y ­ w ołanego ciężarem słupa gazu i ciśnienia h y ­ d ro staty czn eg o słupa płynu (ropy).

Znajom ość ciśnień w głęb n y ch w otw orze w iertniczym m oże rów nież stanow ić p odstaw ę do określenia potencjalnej produkcji otw oru, czyli produkcji, jaką m oże dać o tw ó r sam oczynny p rz y w olnym , niczem nieograniczonym w y p ły ­ wie. Ten sposób oznaczania potencjalnej produk­

cji otw oru posiada znaczną w yższo ść nad m e­

todą w olnego w ypływ u, gd y ż daje dokładne po­

jęcie o zdolności produkcyjnej otw oru bez w zglę­

du na jego głębokość, średnicę ru r eksplo atacy j­

nych lub też w ielkość i rodzaj u rządzenia ek s­

ploatacyjnego. P rz y otw orach gazow ych posia­

da ten sposób jeszcze i tę korzyść, że unika się s tra t gazu, jakie zachodzą p rz y pom iarach w ol­

nego w y p ły w u , pozatem unika się niebezpieczeń­

stw a w targnięcia lub o tw arcia się w o d y lub zgniecenia rur.

W ostatnich czasach m etoda obliczania po­

tencjalnej zdolności produkcyjnej o tw oru zap o ­ m ocą w olnego w y p ły w u zo stała uznana przez inżynieró w am erykańskich za technicznie nie­

racjonalną i n ieo d p o w ied n ią1).

Z asada, na jakiej opierają się takie pom iary potencjonalnej zdolności produkcyjnej otw oru jest bardzo prosta. M ianowicie g dy o tw ó r gazo­

w y (lub ropny) jest zam knięty, w ó w czas ciśnie­

nie w nim w z ra s ta aż do w ysokości ciśnienia złożow ego. G dy następnie otw ó r o tw o rz y się, ciśnienie na dnie otw oru spadnie. S padek ciśnie­

nia na dnie otw oru zależny jest od zdolności produkcyjnej otw oru. T en sp adek ciśnienia jest tem w iększy, im mniej p rzep uszczalny (a w ięc im w ięcej zbity) jest piaskow iec produktyw n y.

Danem u spadkow i ciśnienia pom iędzy złożem a otw orem odpow iadać będzie pew na objętość w yprodukow anej ro p y lub gazu. Znając te dw ie w ielkości m ożna łatw o oznaczyć potencjalną zdolność produkcyjną pokładu ropnego lub gazo­

w ego w danym otw orze. W ó w czas będzie się już m iało p odstaw ę do określenia dozw olonej produkcji danego o tw oru w w y padkach, gdy obow iązuje ograniczenie produkcji ropy lub ga­

zu. W p ra k ty c e dopuszczalną produkcję p rz y p a ­ dającą na dan y o tw ó r określać się pow inno ja­

ko taką, k tó ra odpow iada spadkow i ciśnienia w otw orze, stanow iącem u pew ną oznaczoną p ro ­ centow ą w a rto ść ciśnienia złożow ego.

P o ró w n y w a n ie w ielkości ciśnień w złożu i w o tw o rach w czasie ich eksploatacji umożli­

w ia w znacznym stopniu oznaczenie stopnia przepuszczalności w a rs tw (piaskow ców ) p ro ­ du ktyw nych.

*) T. V. M oore, Open flow te st is p rac tica lly w orth less in gauging reserves. T he Oil W eekly. 22 M ay 1933.

P rzep uszczalno ść jest m iarą chyżości p rz ep ły ­ w u cieczy i g azów p rzez ciała p orow ate. M oż­

na ją określić jako objętość cieczy p rz e p ły w a ­ jącą w jednostce czasu przez sześcienną kostkę p orow atej sk a ły (piaskow ca) o długości boku rów nej jednostce p rz y różnicy ciśnień przed i za k ostką rów nej jednostce.

P rzepu szczaln ość w a rs tw roponośnych posia­

da b ardzo duży w p ły w na całko w ite w yd ob ycie ro p y ze złoża. P o zatem w p ły w a ona na w iel­

kość zasięgu działania otw orów , n a szybkość i skuteczność działania ciśnienia gazu lub w ody, w końcu w p ły w a ona rów nież na szybkość, z jaką ropa (gaz) m oże b yć czerp an a ze złoża.

Znajom ość stopnia przepuszczalności w a rs tw roponośnych posiada zatem b ardzo duże zn acze­

nie p rz y układaniu planu odbudow y ciśnienia złożow ego zapom ocą w tłacz an ia sprężonego m e­

dium gazow ego.

O znaczanie potencjalnej zdolności prod ukcyj­

nej otw o ró w jest niczem innem jak m ierzeniem zdolności produkcyjnej pokładu ropnego lub gazow ego, k tó ra zależy, poza innemi, w dużej m ierze od przepuszczalności w a rs tw ropono­

śnych lub też gazonośnych. C zęsto ko rzy stn iej­

szą rzeczą jest znać t. zw. spółczynnik prod uk ­ ty w n ości (productivity factor), k tó ry o kreśla się jako ilość b a ry łe k ropy, k tó re produkuje dziennie o tw ó r p rz y różnicy ciśnień pom iędzy złożeni a otw orem rów nej 1 funtow i na cal2 (0.0703 atm .). W y z n acz a się go w ten sposób, że najpierw m ierzy się ciśnienie na dnie otw oru, g dy tenże jest zam knięty, a następnie podczas jego eksploatacji po ustaleniu się ciśnienia ro ­ boczego na dnie otw oru. W ielkość uzyskanej produkcji podzielona p rzez różnicę ciśnień (w o tw o rze zam kniętym i eksploatow anym ) d a­

je w a rto ść sp ółczynnika produktyw ności. S pół­

czyn nik ten jest w p ro st p roporcjonalny do ilo­

czynu z przepuszczalności i użytecznej m iąższo­

ści piaskow ca w otw o rze i jest o w iele lepszą m iarą zdolności produkcyjnej pokładu ropnego cz y gazow ego aniżeli „produkcja poten cjalna“, w y zn aczo n a m etodą w olnego w y p ły w u .

Znajom ość przepuszczalności w a rs tw roponoś­

nych lub gazonośnych posiada rów nież p ierw ­ szorzęd ne znaczenie p rz y ustalaniu w zajem nych odległości pom iędzy otw oram i.

P o m ia ry ciśnień w głębn ych w otw o rach m ogą tak że dać w iele cennych w sk azó w ek odnośnie do od d ziały w ania o tw o ró w na siebie, posiadają rów nież duże znaczenie p rz y w ierceniu. Na zło­

żu now oodw ierconem znajom ość ciśnień p anu­

jących w poszczególnych h oryzo n tach ropnych lub gazow ych jest bard zo w a ż n a p rz y w y p ra ­

cow aniu planu zaru ro w an ia o tw o ró w w iertn i­

czych.

C zęsto z d a rz a się, że ciśnienia p okładow e w hory zo ntach ropnych lub gazow ych, oddzie­

lonych od siebie tylko cienką serją w a rs tw nie­

pro du ktyw n ych, są różne. O ile w ięc ciśnienia złożow e w obu pokładach są różne, to m oże z a ­ chodzić m ożliw ość p rzed o staw an ia się ropy i gazu z pokładu o ciśnieniu w y ższem do po­

kładu o ciśnieniu niższem , w sk u tek czego m o­

gą zachodzić pow ażne s tr a ty w produkcji. Z ty c h

w zględó w nie jest rzeczą w sk azan ą ró w n o ­ czesne odw iercanie dw óch h o ry zo n tó w o ró ż­

nych ciśnieniach pokładow ych.

P rzy k ład ó w , gdzie rów noczesne odw iercenie dw óch różnych h o ryzontów w p ły n ęło ujemnie na produkcję, m ożna p rz y to c zy ć w iele. Np. na obszarze naftow ym S assak w a w stanie O kla­

homa, po pogłębieniu dw óch otw orów z piaskow ­ ca ropnego C rom w ell do piaskow ca b ezp ośre­

dnio pod nim leżącego, k tó ry okazał się pias­

kow cem czy sto gazow ym , o tw o ry te, produku­

jące od 7 do 8 cy stern ropy dziennie z piaskow ­ ca Crom w ell, stra c iły po pogłębieniu produkcję

ropną, a natom iast z a czę ły p rodukow ać p raw ie sam gaz.

T akie zjaw iska zachodziły rów nież na o b sza­

rze O klahom a C ity, gdzie po podw ierceniu z jed­

nego piaskow ca do drugiego, n astęp ow ał zn acz­

ny w z ro st produkcji gazu p rz y rów noczesnym spadku produkcji ropy.

Zachodzi tu niew ątpliw ie to zjaw isko, że pias­

kow iec dolny, za w iera ją cy gaz, posiadał w y ż ­ sze ciśnienie złożow e aniżeli g ó rn y piaskow iec ropny, i że w skutek tego gaz p rz ed o staw a ł się do piaskow ca ropnego o niższem ciśnieniu i utrudniał jego produkcję.

(C. d. n.).

Dr. S T . O L S Z E W S K I, inż. górn. i geolog.

Warszawa

Problem grupowania obszarów naftowych w Karpatach polskich

o r a z

p rz e g lą d p ro du kcji k o p a lń ro p y i g a z u z ie m n e g o ty c h o b s z a r ó w w la ta c h 1896, 1906, 1910, 1913, 1922,

1930, 1931 i 1932

C iąg d a lsz y .

C zęść II.

P o zn aw sz y w rozdziałach I do VIII odm iany grupow ań o b szarów naftow ych i ich kopalń w K arpatach Polskich, przechodzę obecnie do w łaściw ego tem atu, m ianow icie do p rz ed staw ie­

nia system u grupow ania karpackich o b szarów naftow ych, opartego na koncepcji sąsied z tw a te ­ rytorialn ego i pew nych w spólnych w łaściw ości geologicznych, oraz do sta ty sty k i kopalń ropy i gazu ziem nego na o bszarze w ojew ó d ztw a k ra ­ kow skiego, lw ow skiego i stanisław ow skiego w e d łu g stanu w latach 1930, 1931 i 1932 r. ug ru ­ pow anych w porządku układu teryto rjaln o -g eo - logicznego. O kres trzy letn i nadaje się dla w s z y s t­

kich celów, dla k tó ry ch ma słu ży ć sta ty s ty k a . P ra k ty c z n ą stronę takiego ugrupow ania kopalń w y k azałem na początku na p rzy k ład zie kopalni ro p y w Ł ękach. P rze g lą d obszaró w naftow ych uw ypukli się atoli jeszcze bardziej, g d y obejm ie oprócz m iejscow ości z czynnem i kopalniam i, k tórych jest 70 w 1932 r., jeszcze około 650 miej­

scow ości, w k tó ry ch znane są ślad y i zaniechane poszukiw ania ropy i gazu z ie m n e g o J).

W podanym poniżej opisie poszczególnych grup o b szarów naftow ych w K arpatach P olskich

‘I P ełne zestaw ienie m iejscow ości, w k tó ry ch zn a­

ne są ślad y ropy i znajdują się kopalnie ropy i gazu ziem nego w edług koncepcji grupow ania te ry to rja ln o - geologicznego będzie p rzygotow ane do publikacji z końcem roku przyszłego.

stara łe m się w y k o rz y sta ć moje dośw iadczenie z lat przedw ojennych i p race geologiczne z lat ostatnich, w każdym atoli razie będę mocno zo­

bow iązany, jeżeli łask aw y czytelnik pośw ięci mojej koncepcji grupow ania chw ilkę czasu i po­

da sw oje uwagi.

I. Podział obszarów naftowych w Karpatach Polskich z uwzględnieniem położenia terytorial­

nego i w łaściw ości geo logiczn ych 2).

Grupa 1-sza. O bszary, położone pom iędzy granicą zachodnią w ojew ó d ztw a śląskiego i rzek ą R opą o raz rzek ą W isłoką na p rz estrze n i od Ja sła do Dembicy, z w y łączeniem obszaru m iasta Biecza.

C h ara k te ry sty czn ą cechą tej g ru p y jest b a r­

dzo m ała, k ró tk o trw a ła produkcja ropy, k tó ra w y stęp u je p rzew ażnie w w a rstw a c h k re d y ino- ceram ow ej, rzadziej w w a rstw a c h eocenu.

Grupa 2-ga. O bszary, położone pom iędzy rzek ą Ropą, i rzeką W isłok ą od jej źró d eł do m iasta Ja sła z dołączeniem obszaru m. B iecza, oraz o b sza ry położone n a południe od szosy, prow adzącej od m. Żm igrodu n. W isłok ą do Du­

kli, stąd na południe w zdłuż lew ego b rzeg u rz e ­ ki Jasio łk a do p rz ełęcz y dukielskiej.

2) Dla o rien tacji położenia i granic poszczególnych grup nadaje się m apa St. K orytki „P odkarpacki P a s N aftow y“ w skali 1 :300.000.

S tr. 514 „PR ZEM Y SŁ N A FTO W Y “ Zeszyt 19 W tej grupie dają się w ydzielić dw ie stre fy :

a) strefa południow a, obejm ująca m iejscow o­

ści z kopalniam i i śladam i ropy typu S zy m ­ bark, Ropica ruska, Ropianka,

b) strefa północna, obejm ująca m iejscow ości z kopalniam i i śladam i ro p y ty pu K obylan­

ka - Lipinki.

S trefę a) cechuje ropa, w y stęp u jąc a w w a r­

stw ach k re d y inoceram ow ej, czasam i w ybucho­

w a, ale p rzew ażnie k ró tk o trw ała.

S trefę b) cechuje ropa średnio wielka, ale długotrw ała, niegłęboka, w w a rstw a c h oligoce- nu, eocenu i kredy.

Grupa 3-cia. O bszary, ograniczone od s tro ­ ny zachodniej p ra w y m brzegiem rzeki W isłoki na p rz estrze n i od nr. Ja sła do m. Dem bicy, od stro n y południow ej koleją żelazną, prow ad zącą z Ja sła do S trzy żo w a, stąd doliną potoku B rze- żanka do D om aradza, od tej m iejscow ości szosą do m iasteczka D ynow a n. Sanem , a od D ynow a lew ym brzegiem rzeki Sanu do m. Jaro sław ia.

T a grupa nie posiada na razie znaczen ia p rz e­

m ysłow ego.

Grupa 4-ta. O bszary typu bobrzeckiej linji naftow ej, położone w zdłuż tej linji od W oli Dem- bow ieckiej w pow . jasielskim począw szy, a przechodzącą przez Ł ęż y n y w pow . jasielskim , B óbrkę i Iw onicz zdrój w pow. krośnieńskim oraz T okarnię do T u rzań sk a 11. O slaw ą w pow.

sanockim .

T a gru pa od znacza się ropą długo trw ałą, cza­

sam i sam oplynącą, której poziom y m ieszczą się głów nie w eoceńskim piaskow cu ciężkow ickim .

Dr. O. W y szy ń sk i w arty k u le : „A ntyklina iw o- nicka“ (Geologja i S ta ty s ty k a N aftow a P olski Nr. 4 z 1932 r.) uw aża antyklinę iw onicką jako dalszy ciąg fałdu eoceńskiego Zboisk, F ran ków ki i Żm igrodu, podczas gdy w szy stk ie cechy i w ła ­ ściw ości an tykliny iwonickiej w skazują, że jest ona dalszym ciągiem p rzerw an ej nad potokiem L ubatów k a w e w si Rogi i na południe p rzesu ­ niętej antykliny B o b rk a - R ów ne - Rogi. W Zbo- iskach i F ran ków ce w ystępuje w strefie rzeko ­ mego przedłużenia linji iwonickiej szeroki pas strom o uław iconych w a rstw krośnieńskich.

Grupa 5-ta. O bszary, położone w zdłuż trzech obok siebie biegnących linij naftow ych, z k tó ­ rych linja:

a) zachodnia idzie od R oztok nad rzeką Ja- siołką przez P o to k i K rościenko w pow. k ro ­ śnieńskim do T rześn io w a w pow. brzozow skim , b) środkow a od Kobyla nad rzeką W isłok przez W ęglów kę w pow. krośnieńskim , T urze- pole w pow. brzozow skim do S tracho ciny w pow . sanockim ,

c) w schodnia idzie od L utczy w pow. rz e­

szow skim , p rzez S ta rą w ieś, H um niska w pow . brzozow skim , T rep czę w pow. sanockim do Za- łuża nad Sanem .

T a grup a odzn acza się pow ażną produkcją ga­

zu ziem nego oraz d łu g o trw ałą produkcją cen­

nych g atunków ropy.

Grupa 6-ta. O b szary naftow e typu kopalń ro­

py T arg o w isk a Zagórz, położone w pow. jasiel­

skim po lew ej i p raw ej stron ie rzeki W isłoki aż

do rzek R opa i Jasiołka, następnie położone w pow. krośnieńskim , brzozow skim i sanockim , a ograniczone od s tro n y w schodniej dolinami rzek O sław y i Sanu n a p rz estrze n i do D yn ow a;

granicę północną tw o rz y g ran ica południow a g ru py 3-ciej.

G rupa 6-ta od znacza się w ielką ilością śladów ropy, w y stępu jących w w a rstw a c h górnego pa- leogenu fliszowego, w ydzielonych pod rozm aite- mi lokalnem i nazw am i jak piaskow iec m agurski, w a rstw y krośnieńskie, polanickie, dobrotow skie i inne. Z tych ślad ów tylko n iektóre dozw oliły rozw inąć dłużej trw a ją ce kopalnie.

Grupa 7-rna. O bszary naftow e typ u kopalń ropy T arn aw a Dolna, R ajskie, położone w pow.

liskim i turczańskim oraz w głębi K arpat Skol- skich i O sm ołody. O bszary typu tere n ó w O ra w y w pow. T urka, S try j i Dolina położone.

P ra w ie w szy stk ie m iejscow ości p ow iatów L e­

sko i T u rk a zaw ierają ślad y ropy, k tó re w y s tę ­ pują w podobnych w aru nkach geologicznych jak ślad y ropy g ru py 6-tej. W y dajno ść kopalń tej grupy, z w yjątkiem kopalń w T arn aw ie dolnej, jest m niejsza jak kopalń g ru py poprzedniej.

Grupa S-ma. O b szary naftow e typu kopalń ro p y W ań k o w a-H o ło w ieck o , położone w zdłuż linji naftow ej, idącej od Izdebek w pow. b rz o ­ zow skim , p rzez W itry ló w w pow. brzozow skim , R ozpucie w pow. dobrom ilskim , W ańk ow ę i B an- d ró w w pow. leskim oraz p rzez Iiołow iecko do R ozłucza w pow. turczańskim .

Do tej g ru py p rz y łą cza m ob szary , położone w zd łuż linji, idącej od L esz cza w y dolnej w pow.

dobrom ilskim p rzez R osochy i Leninę M ałą do T opolnicy w pow. turczańskim .

K orzystniejsze w arunki tektoniczne niektó­

ry ch odcinków tej g ru p y dozw oliły rozw inąć w 5 m iejscow ościach, należących do tej, około 80 km długiej linji naftow ej, pow ażniejszą trw a ­ łą produkcję ropy. P rz e w a ż n a część tej linji w y ­ czekuje dokładniejszego zbadania i liczniejszych w ierceń.

G rupy 9-ta do 14-tej. Z tem i grupam i w cho­

dzim y w w ielki o b szar w schodnich K arpat, po­

łożonych w granicach od rzek W iar i S trw iąż od s tro n y zachodniej do doliny C zerem oszu od stro n y południow o w schodniej. G łów ną ch a ra k te ­ ry sty k ą tego obszaru, k tó ra go różni od p o w y ­ żej opisanych grup zachodnich, jest b ezp o śred ­ nie sąsiedztw o naftonośnych piaskow ców i łup­

kó w fliszu karpackiego, z przylegającem i do nich od stro n y północnej i północno w schodniej w zdłuż tzw . brzegu K arpat i w ciskającem i się w g łąb K arpat, np. w S ynow ódzku W yżny m ko­

ło Skolego, N iebyłow ie nad Łom nicą, M aniaw ie koło B itkow a, Kosm aczu w pow. kosow skim i w w ielu innych m iejscow ościach m ioceńskie- mi iłami i piaskow cam i solnemi.

W tłaczające się w K arp aty m iękkie z w ały zubru solnego i w a rs tw y soli kam iennej w y ­ w a rły w y b itn y w p ły w na tektonikę o raz s z y b ­ kie u ry w y i przesunięcia fałdów sty k ający ch się form acyj geologicznych i ich w a rstw , pow odu­

jąc w ielką tru dn ość w ugrupow aniu o bszaró w naftow ych w granicach rejonu K arp at w sch o ­