Problemów Społecznych w Gminie Chełmiec
STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH
W GMINIE CHEŁMIEC
NA LATA 2005 - 2013
SPIS TREŚCI
...2
1. Wstęp...3
2. Procedura tworzenia strategii...6
2.1 Przepisy prawne regulujące system pomocy społecznej w Polsce...6
2.2 Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej ...10
2.3 Dokumenty programowe oraz źródła pozyskania informacji ...12
3. Diagnoza sytuacji społecznej Gminy Chełmiec...17
3.1 Położenie geograficzne oraz gospodarka Gminy...17
Rysunek 1. Mapa administracyjna gminy Chełmiec. ...18
3.2 Demografia...22
3.3 Rynek pracy...26
3.4 Opieka społeczna, zdrowotna oraz bezpieczeństwo na terenie Gminy Chełmiec...30
3.4.1 Problemy społeczne w Gminie ...30
3.4.2 Mapa problemów społecznych gminy...38
OGÓŁEM...44
Wyszczególnienie...49
Ośrodek Pomocy Społecznej w Gminie Chełmiec...52
Opieka zdrowotna na terenie Gminy Chełmiec...54
3.4.3 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych...55
3.5 Wydatki budżetu Gminy Chełmiec na pomoc społeczną...58
3.5.1 Środki finansowe angażowane na zadania systemu pomocy społecznej...58
3.5.2 Zadania Gminy z zakresu pomocy społecznej oraz ich realizacja...58
3.5.3 Wydatki budżetu Gminy Chełmiec na pomoc społeczną w poszczególnych latach...59
POZOSTAŁE DZIAŁY...60
OGÓŁEM WYDATKI MAJĄTKOWE w tym:...60
POMOC SPOŁECZNA...60
POZOSTAŁE DZIAŁY...61
DOCHODY w tym:...61
POZOSTAŁE DZIAŁY...62
POZOSTAŁE DZIAŁY...63
DOCHODY w tym:...63
POZOSTAŁE DZIAŁY...64
POZOSTAŁE DZIAŁY...65
DOCHODY w tym:...65
4. Analiza problemów społecznych Gminy Chełmiec...68
4.1 Analiza SWOT...68
5. Misja...76
6. Wizja działania...77
7. Cele strategiczne...78
7.1 Cele szczegółowe, kierunki działań ...78
7.2 Harmonogram realizacji celów i działań w określonych obszarach. ...87
8. Możliwe źródła pozyskania środków na dofinansowanie strategii. ...93
a)Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, które służą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW). Program ten rozwija cele NPR określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które będą uruchamiane z udziałem funduszy strukturalnych w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej...93
9. Monitorowanie i ocena strategii...96
10. Podsumowanie...98
11. Materiały źródłowe...101
12. Podmioty zaangażowane w tworzenie Strategii ...102
1. Wstęp
We współczesnym świecie mamy do czynienia z występowaniem różnego rodzaju kryzysów. Powodują one wzrost bezrobocia i pogorszenie warunków bytu ludności, zwiększenie strefy ubóstwa. Istniejące zagrożenia powinny być dostrzegane i uwzględnione w polityce gospodarczej i społecznej państwa. Winny one zapobiegać przede wszystkim kryzysom gospodarczym, ograniczać ich negatywne skutki oraz rozwiązywać kwestie społeczne, w tym szczególnie dotyczące bezrobocia i związanej z nim sfery ubóstwa.
Przed władzami samorządowymi oraz instytucjami pomocy społecznej na poziomie lokalnym, stoją do rozwiązania trudne problemy społeczne. Pogłębiające się dysproporcje dochodowe rodzin, zjawiska związane ze sferą ubóstwa, niedostatek materialny rodzin, problemy egzystencji osób samotnych i starszych oraz niepełnosprawnych- tworzą powiązany ze sobą konglomerat problemów
społecznych, które decydują w istocie o sposobie odczuwania jakości życia przez społeczność lokalną.
Ustawa o pomocy społecznej nakłada na samorząd obowiązek opracowania strategii rozwiązywania problemów społecznych. Przyjęcie tego dokumentu do realizacji w drodze uchwały Rady Gminy umożliwi nie tylko budowanie zintegrowanego systemu pomocy społecznej na terenie gminy, ale również pozwoli na pozyskiwanie środków z budżetu państwa i z funduszy pomocowych na realizację poszczególnych zadań określonych w strategii.
Od skuteczności ich rozwiązania zależy funkcjonowanie wspólnoty samorządowej jaką stanowi gmina. Rozwiązanie problemów społecznych jest procesem długofalowym, dlatego celowe jest strategiczne podejście, również na poziomie lokalnym, do zagadnień ze sfery polityki społecznej. Wyrazem tego procesu jest „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Chełmiec”, kierunkująca działania władz samorządowych oraz instytucji opieki społecznej.
Wytyczenie strategicznych kierunków, oparte jest na wnikliwej diagnozie problemów społecznych występujących w Gminie Chełmiec. Zintegrowane podejście do problemów sfery społecznej zaprezentowane w przedmiotowej Strategii, pozwala na przyjęcie nowych rozwiązań w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk. Realizacja zadań postawionych przed pomocą społeczną (zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i na poziomie rodziny i jednostki), a także konieczność wypracowania niekonwencjonalnych form pomocy, wymaga profesjonalnego i systemowego diagnozowania problemów społecznych w skali całej gminy.
Strategia rozwiązywania problemów pomocy społecznej zorientowana jest na rozszerzenie i pogłębienie form pracy socjalnej, współpracę z różnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą społeczną w gminie oraz instytucjami działającymi w szerszym obszarze polityki społecznej jak: oświata, służba zdrowia, sądownictwo.
Problemy społeczne nie są cechą pojedynczych osób ale całych środowisk, rodzin, grup społecznych i takie postrzeganie zjawisk, pozwala na strategiczne rozwiązania społeczne na poziomie lokalnym. Systemowe podejście daje szanse na rozwiązania strukturalne i skuteczne wyłączenie osób z systemu pomocy społecznej w wyniku ich reintegracji zawodowej.
Zmiany w funkcjonowaniu pomocy społecznej w kierunku rozwiązań systemowych stanowią szansę na to, że następne pokolenie, nie stanie się podopiecznymi pomocy społecznej. Działania w ramach Strategii, pozwolą nie tylko na usuwanie przyczyn tkwiących często w sferze psychicznej i społecznej czy rozszerzenie form pomocy instytucjonalnej, ale na skuteczne rozwiązanie problemów poszczególnych grup docelowych.
W obszarze problemów społecznych rodziny trudności występują najczęściej w związku z:
chorobami
bezradność lub niepodejmowanie działań wobec osób niepełnosprawnych,
konfliktami wewnątrzrodzinnymi spowodowanymi rozwodem lub roszczeniami materialnymi,
trudnościami emocjonalnymi,
sieroctwem,
trudnościami wychowawczymi z dziećmi,
przemocą fizyczną i psychiczną,
uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków,
bezrobociem
przestępczością nieletnich
bezdomnością
potrzebą ochrony macierzyństwa
ubóstwem
bezradnością w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego
trudnościami w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
klęską żywiołową lub ekologiczną.
Ciągle niewystarczające środki przeznaczane na pomoc społeczną zmuszają do poszukiwania jak najefektywniejszych metod działania na rzecz rodzin i osób wymagających wsparcia. Zadaniem Ośrodka Pomocy Społecznej w Gminie Chełmiec jest udzielanie takiego wsparcia osobom i rodzinom, które umożliwi im samodzielną egzystencję, dać szansę zaspokojenia podstawowych potrzeb, zapewnić skuteczną realizację ról społecznych i stworzyć możliwości rozwoju.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polski mówi, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa i obowiązków, wszyscy mają prawo do równego ich traktowania i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Oznacza to, że pomoc społeczna powinna wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwiać im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.
Niniejsza Strategia obejmować będzie okres od 2005 roku do 2013, głównym powodem przyjętego czasu realizacji Strategii jest czas obowiązywania budżetu Unii Europejskiej.
2. Procedura tworzenia strategii
2.1 Przepisy prawne regulujące system pomocy społecznej w Polsce Ustawy regulujące system pomocy społecznej
System pomocy społecznej określają następujące ustawy:
Ustawa o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 228 poz. 2 z 2003r.) regulująca nowy system pozaubezpieczeniowych świadczeń społecznych, finansowanych w całości ze środków budżetu państwa, całkowicie odrębny od systemu pomocy społecznej.
Zamiast tak jak dotychczas szeregu różnych, niezależnych od siebie świadczeń ustawa ta wprowadza tylko jeden zasiłek rodzinny wraz z dodatkami , które zastępują obecne zasiłki i świadczenia.
Ustawa o pomocy społecznej
Warunki prawne i organizację systemu pomocy społecznej do dnia 01.05.2004r.
określała Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r.
Nr 64 poz. 414 z późn. zm.)
Od 01.05.2004r. obowiązuje ustawa z 12. 03. 2004r. „o pomocy społecznej”
( Dz. U. z 2004 nr 64 poz. 593)
Ustawa o pomocy społecznej określa:
1) zadania w zakresie pomocy społecznej;
2) rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania;
3) organizację pomocy społecznej;
4) zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej.
Według ustawy pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2. 1).
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. (art. 3. 1).
Ustawa wymienia również przypadki w jakich udziela się pomocy społecznej.
Według Ustawy pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
ubóstwa;
sieroctwa;
bezdomności;
bezrobocia;
niepełnosprawności;
długotrwałej lub ciężkiej choroby;
przemocy w rodzinie;
potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze;
trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
alkoholizmu lub narkomanii;
zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994r. Nr 111, poz 535, z późn. zm.)
Według ustawy ochronę zdrowia psychicznego zapewniają organy administracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane. Ustawa przewiduje ,że w działaniach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego mogą uczestniczyć stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, samorządy zawodowe, Kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne osoby fizyczne i prawne.
W świetle ustawy ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na:
o promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, o zapewnianiu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej
i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym,
o kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałaniu ich dyskryminacji.
Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. nr 71, poz. 733 z późn. zm.)
Ustawa reguluje zasady i formy ochrony praw lokatorów oraz zasady gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy. Tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy. Gmina na zasadach w warunkach przewidzianych w ustawie, zapewnia lokale socjalne i lokale zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach.
Ustawa o pożytku publicznym i wolontariacie ( Dz. U. nr 96, poz.873 z 2003r.)
Uchwalona w dniu 24 kwietnia 2003 r. ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest ważnym aktem prawnym, wprowadzającym kompleksowe rozwiązania dotyczące podstawowych dziedzin działalności organizacji pozarządowych w Polsce.
Obszary, które reguluje ustawa to:
o prowadzenie działalności pożytku publicznego (działalność odpłatna i nieodpłatna pożytku publicznego),
o uzyskiwanie przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz konsekwencje z tym związane (warunki uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego),
o nadzór nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego, o wolontariat.
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003r. Nr 122. poz 1143)
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym stwarza szansę na powrót do społeczeństwa osobom, które z różnych powodów znalazły się na marginesie życia społecznego.
Wychodzi również naprzeciw postulatom organizacji pozarządowych, które oczekują od państwa większego zaangażowania w aktywizację i edukację środowisk dotkniętych długotrwałym bezrobociem. Projekt ustawy kładzie nacisk na edukację i aktywizację środowisk marginalizowanych zawodowo i społecznie, a także na wspieranie zatrudnienia dla tych grup. Nowa regulacja ma zastosowanie przede wszystkim do osób, które nie posiadają własnych dochodów, a w szczególności osób bezdomnych w procesie wychodzenia z bezdomności, osób uzależnionych od alkoholu w procesie leczenia, osób uzależnionych od narkotyków w procesie leczenia, osób chorych psychicznie, długotrwale bezrobotnych, byłych więźniów oraz uchodźców.
Tym osobom nowa ustawa oferuje zatrudnienie socjalne, rozumiane jako uczestnictwo w "inkubatorach społecznych" - Centrach Integracji Społecznej - lub jako wspierane zatrudnienie socjalne u przedsiębiorców, w Centrach Integracji Społecznej bądź w ramach własnej działalności gospodarczej w formie spółdzielni.
Drugą formą pomocy przewidzianą w ustawie jest wsparcie zatrudnienia osób, które uległy wykluczeniu społecznemu. Wsparcie może polegać na skierowaniu danej osoby przez powiatowy urząd pracy do pracy u przedsiębiorcy. W tej sytuacji pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia danej osoby przez okres do 18 miesięcy, zaś powiatowy urząd pracy do refundowania ze środków Funduszu Pracy przedsiębiorcy części wynagrodzenia przez pierwsze 12 dwanaście miesięcy.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r., nowelizowana dnia 28 marca 2003 r. (Dz. U. z 1984r. Nr 35,
poz 230, z późn. zm.)
Rozwiązywanie problemów alkoholowych zakłada, iż większość kompetencji i środków finansowych jest zlokalizowana na poziomie samorządów gmin, które na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uzyskały kompetencje do rozwiązywania problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Ustawodawca w art. 4 ust 1 stanowi: „prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracja społeczna osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań gminy".
2.2 Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej
W zakresie polityki strukturalnej i Europejskiego Funduszu Społecznego istnieją regulacje podejmowane przez Radę, Parlament i Komisję Europejską, dotyczące Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej oraz polityki społecznej i wsparcia społecznego. Zaliczamy do nich:
1. Rozporządzenie Rady Europejskiej z dnia 21 czerwca 1999r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99 WE)
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 czerwca 1999 w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (1783/99WE)
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 1999 w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego (1784/99WE)
4. Rozporządzenie Rady Europejskiej z dnia 21 czerwca 1999r. dotyczące koordynacji pomocy w ramach strategii przedakcesyjnej dla krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej oraz zmieniające rozporządzenie 3906/89EWG (1266/99WE)
5. Rozporządzenie Rady Europejskiej z dnia 21 czerwca 1999r. ustanawiające Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (1267/1999WE)
Formułując cele Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych zachowana jest ich spójność z założeniami, priorytetami i dokumentami obowiązującymi w Unii Europejskiej.
W roku 2002 w Nicei, Rada Europejska przyjęła cztery cele zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego na obszarze Unii Europejskiej:
mobilizacja wszystkich odpowiednich instytucji.
zwiększanie udziału w zatrudnieniu i dostępu do środków, praw, dóbr i usług.
zapobieganie ryzyku wykluczenia społecznego,
pomoc dla najbardziej potrzebujących,
Polska, jako kraj kandydujący do Unii, została zaproszona do udziału we Wspólnotowym Programie Przeciwdziałania Społecznemu Wykluczeniu (na lata 2002-2006), który to program ma wspierać narodowe strategie polityki integracji społecznej oraz być wsparciem dla współpracy między państwami członkowskimi Unii.
Istnienie w naszym kraju Strategii Polityki Społecznej otwiera Polsce dostęp do najważniejszego instrumentu finansowego polityki społecznej Unii jakim jest Europejski Fundusz Społeczny.
Cele sformułowane w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dotyczą wszystkich pięciu obszarów, w których zostały zgrupowane zadania realizowane przez Fundusz:
aktywne formy zwalczania bezrobocia,
przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu,
promowanie i poprawa kształcenia ustawicznego,
doskonalenie kadr i rozwój przedsiębiorczości,
aktywizacja zawodowa kobiet.
2.3 Dokumenty programowe oraz źródła pozyskania informacji
Do najważniejszych dokumentów programowych na których oparta jest niniejsza strategia zaliczymy:
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006, opracowany przez Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 11 lutego 2003r.
Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000 – 2006
Małopolski Program Polityki Prorodzinnej
Małopolski Program Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2002-2006
Wojewódzki Program Poprawy Warunków Życia Społecznego i zawodowego Osób Niepełnosprawnych na lata 2001-2005
Wojewódzki Program Polityki i Pomocy Społecznej wobec Starości na lata 2004- 2006
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006
Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006 jako zał. do uchwały Nr 105 Rady Ministrów z 28 grudnia 2000r. opublikowana w Monitorze Polskim Nr 43 z 2000r. poz.851.
Celem strategicznym Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego jest:
„Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską”.
Działania realizowane w ramach programów wojewódzkich obejmować będą m. in.:
aktywizację zawodową osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem
przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego (aktywizacja osób pozostających a najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy)
rozwój powszechnej edukacji ustawicznej oraz dostosowanie kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy.
Znaczne obszary Polski zagrożone są zjawiskami trwałej peryferyzacji i marginalizacji dużych grup społecznych.
Priorytetem jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją oraz włączenie ich w procesy rozwojowe kraju i Europy.
Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski- dokument przygotowany przez Zespół do spraw Reintegracji Społecznej, powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Dokument został przyjęty w czerwcu 2004r.
Priorytety zawarte w NSIS są następujące:
W zakresie edukacji:
wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym
poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim,
upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy,
rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci,
W zakresie bezpieczeństwa socjalnego:
radykalne ograniczenia ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia natychmiastowych, zdecydowanych działań,
ograniczenia tendencji wzrostowych rozwarstwiania dochodów tak, aby różnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE.
W zakresie działań dotyczących rynku pracy:
ograniczenie bezrobocia długotrwałego,
zmniejszenie poziomu bezrobocia młodzieży,
zmniejszenie poziomu bezrobocia wśród niepełnosprawnych,
upowszechnienie kształcenia ustawicznego.
W zakresie ochrony zdrowia:
wydłużenie przeciętnego dalszego trwania życia w sprawności,
upowszechnienie ubezpieczenia zdrowotnego,
zwiększenie zakresu objęcia kobiet i dzieci programami zdrowia publicznego.
W zakresie dostępu do praw, dóbr i usług:
zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością,
zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych,
rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami,
zwiększenie zaangażowania obywateli w działalność społeczną,
realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez Samorządy terytorialne,
zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006- dokument określający strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej.
Dokument został przygotowany na postawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Rady Nr 1260 z 21 czerwca 1999 r. (1260/99/WE) wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych.
Narodowy Plan Rozwoju przedstawia sytuację społeczno-ekonomiczną Polski i jej regionów, formułuje cele i zawiera opis strategii zmierzającej do osiągnięcia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej z krajami i regionami Wspólnoty.
NPR wskazuje kierunki i wielkość planowanego zaangażowania środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych oraz określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej w okresie realizacji NPR.
Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długotrwałego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.
Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000-2006 –dokument ten stanowi rozwinięcie istniejących już dokumentów rządowych zakładających konieczność rozwoju gospodarczo-społecznego Polski w najbliższych latach. Jej treścią jest opis kierunków działań, jakie należy podjąć, aby sprostać wyzwaniom rynku pracy. Możliwie pełne zatrudnienie jest warunkiem nieodłącznym wzrostu gospodarczego kraju a niski poziom bezrobocia stanowi niekwestionowaną wartość społeczną. Propozycje celów i działań zawarte w Strategii uzupełniają, zatem przyjęte przez rząd rozwiązania zapisane w “Strategii finansów publicznych i rozwoju gospodarczego Polska 2000-2010” oraz w “Kierunkach działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku”.
Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich jest w sporej mierze kontynuacją zamierzeń realizowanych w ramach wcześniejszych programów rządowych poświęconych rynkowi pracy, ale zawiera też nowe propozycje działań. Struktura przedmiotowa Strategii uwzględnia zalecany w krajach Unii Europejskiej, sposób wyróżniania węzłowych kategorii problemowych – tzw.
filarów, na których winny wspierać się narodowe polityki zatrudnienia.
Rada Ministrów przyjmuje Strategię w odpowiedzi na wyzwania stojące przed polską gospodarką. Wyzwaniem takim jest z pewnością osiągnięcie znaczącego wzrostu zatrudnienia. Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w Strategii warunkami najważniejszymi są w tym względzie:
o poprawa jakości zasobów ludzkich,
o uwolnienie kapitału, ułatwiające tworzenie nowych miejsc pracy, zwłaszcza w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw,
o uelastycznienie relacji zachodzących między pracą a kapitałem.
Małopolski Program Polityki Prorodzinnej na lata 2004-2007
Małopolski Program Polityki Prorodzinnej na lata 2004-2007 stanowi rozwinięcie Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego w zakresie celu nadrzędnego A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy.
Przyjęte przez autorów cele przy pisaniu Programu, koncentrują się na ważnych obszarach funkcjonowania rodziny. Program zawiera szereg zadań podejmowanych i inicjowanych bezpośrednio przez samorząd województwa oraz
zakłada inspirowanie działań w odniesieniu do samorządów lokalnych, rozmaitych instytucji oraz organizacji pozarządowych.
Zakłada się, iż urzeczywistnienie Programu uaktywni wszystkie instytucje najbliższe rodzinie, w celu jej wspierania zarówno w zdrowym, silnym i aktywnym funkcjonowaniu, jak i w przypadku występujących dysfunkcji. Niewątpliwie przyczyni się także do promocji rodzin zdrowych społecznie.
Małopolski Program Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2002-2006- program ten pozwala zaplanować działania województwa z zakresu polityki społecznej w taki sposób, aby przeciwdziałać najistotniejszym zagrożeniom społecznym, przy aktywnym udziale samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych. Zagrożenia takie, jak negatywne skutki ubóstwa i zjawisko wykluczenia społecznego to wyzwanie nie tylko dla Małopolski, ale również dla społeczeństw współczesnej Europy. Stąd „Program” odnosi się w dużej mierze do zapisów zawartych w dokumencie „Agenda Socjalna 2000”, określających wymagania unijne w dziedzinie socjalnej wobec krajów członkowskich i ubiegających się o członkostwo. Spójna polityka województwa wobec tych zagadnień, przyczyni się do realizacji postulatów przedakcesyjnych, związanych ze staraniami Polski o przystąpienie do Unii Europejskiej i umożliwi ubieganie się w przyszłości o środki pomocowe.
Wojewódzki Program Poprawy Warunków Życia Społecznego i Zawodowego Osób Niepełnosprawnych na lata 2001-2005.
Podstawą dla opracowania Wojewódzkiego Programu Poprawy Warunków Życia Społecznego i Zawodowego Osób Niepełnosprawnych na lata 2001-2005, jest Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r. zwana Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych oraz wszelkie związane z nią akty prawne regulujące sytuację osób niepełnosprawnych.
Celem nadrzędnym Programu jest zapewnienie korzystającym z usług osobom o trwałej niepełnosprawności (ze szczególnym uwzględnieniem osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności ) godnego życia od urodzenia do wieku podeszłego. Cel ten zostanie osiągnięty przez planowanie i dążenie do stworzenia warunków, które zapewniają zaspokojenie potrzeb osób niepełnosprawnych w kolejnych fazach życia.
Program obejmuje swym zakresem możliwie wszystkie aspekty życia osób niepełnosprawnych. Działania realizowane w ramach Programu zmierzać będą do:
stworzenia niepełnosprawnym warunków dla pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, publicznym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce,
uzyskania pracy odpowiedniej do możliwości psychofizycznych oraz zapewniającej spełnienie aspiracji zawodowych,
zagwarantowania osobom niepełnosprawnym prawa do reprezentacji własnego środowiska przy konsultowaniu projektów aktów prawnych oraz występowania z inicjatywami legislacyjnymi dotyczącymi niepełnosprawności.
Program ten nawiązuje do określonego w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego celu strategicznego (A.3.) "spójne, solidarne i bezpieczne społeczności", oraz proponowanego rozwiązania jego realizacji "wyrównywanie szans życiowych osób niepełnosprawnych" (A.3.3). Program wyznacza kierunki rozwoju oferty wsparcia dla osób niepełnosprawnych, które dostosowane do rzeczywistych potrzeb niepełnosprawnych stanowić będą podstawę do sporządzania konkretnych projektów wcielanych w życie na terenie Małopolski, uwzględniających problemy, zasoby i specyfikę poszczególnych powiatów, prowadząc tym samym do normalizacji sytuacji osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia społecznego i zawodowego.
Wojewódzki Program Polityki i Pomocy Społecznej wobec Starości na lata 2004-2006. Program stanowi rozwinięcie Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego w zakresie zapobiegania zjawisku marginalizacji społecznej. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego wśród grup zagrożonych wykluczeniem wyróżnia osoby stare i niedołężne. Jako priorytetowe przy rozwiązaniu tych problemów wskazuje upowszechnianie programów tworzonych przez jednostki samorządu.
3. Diagnoza sytuacji społecznej Gminy Chełmiec 3.1 Położenie geograficzne oraz gospodarka Gminy
Gmina Chełmiec położona jest w południowej części województwa małopolskiego w powiecie nowosądeckim. Od strony zachodniej, północnej
i wschodniej otacza miasto Nowy Sącz, które jest jednym z trzech najważniejszych ośrodków miejskich województwa małopolskiego.
Gmina datuje swój początek w czasach kultury prapolskiej, tj. IX – X w.p.n.e.
Gmina zamieszkiwana była przez arian. W czasie II wojny światowej Chełmiec zasłynął z walk partyzanckich, szczególnie Batalionów Chłopskich stacjonujących w okolicach wsi Świniarsko. Wieś ta za wojenne zasługi została odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy.
Gmina, o obszarze ponad 112 km2 położona jest w Kotlinie Sądeckiej, na pograniczu Beskidu Wyspowego, Beskidu Niskiego i Pogórza Ciężkowickiego.
Administracyjnie podzielona jest na 27 sołectw: Biczyce Dolne, Biczyce Górne, Boguszowa, Chełmiec, Chomranice, Dąbrowa, Januszowa, Klęczany, Klimkówka, Krasne Potockie, Kunów, Kurów, Librantowa, Mała Wieś, Marcinkowice, Naściszowa, Niskowa, Paszyn, Piątkowa, Rdziostów, Świniarsko, Trzetrzewina, Ubiad, Wielogłowy, Wielopole, Wola Kurowska, Wola Marcinkowska.
Rysunek 1. Mapa administracyjna gminy Chełmiec.
Struktura powierzchni gminy przedstawia się następująco:
- około 9% - tereny osiedlowe (zabudowane, niezabudowane, zieleń);
- około 56% - użytki rolne (grunty orne, sady, łąki i pastwiska);
- około 32% - lasy, zadrzewienia i wody;
- około 3% - tereny komunikacyjne (drogi, koleje).
Turystyka
Obszar gminy łączą dopływy Dunajca tworząc ciąg ekologiczny pomiędzy Beskidem Wyspowym, Beskidem Niskim i Pogórzem Ciężkowickim. W centrum Gminy biorą początek szlaki turystyczne takie jak: żółty - rozpoczynający się na stacji PKP w Marcinkowicach i prowadzący w kierunku północnym nad Jezioro Rożnowskie , czerwony - rozpoczynający się w Zabełczu (podchodząc pod górę z przystanku autobusowego ulicą Zabełecką) biegnie przez Klimkówkę do Bartkowej nad Jeziorem Rożnowskim , niebieski - możemy na niego natrafić w Piątkowej idąc drogą w kierunku Łęgu. Oprócz typowych szlaków turystycznych oznaczonych trzema paskami, na terenie gminy znajdują się również szlaki spacerowe i ścieżki dla rowerzystów górskich jak np. "Ścieżka leśna" w kompleksie leśnym w Chełmcu - Rdziostowie.
Środowisko przyrodnicze
Atrakcjami przyrodniczymi gminy Chełmiec są pomniki przyrody. Należy do nich grupa drzew dawnego parku dworskiego w Chełmnu, drzewa w parku podworskim w Marcinkowicach, lipa koło szkoły w Klęczanach, grupa drzew koło cmentarza w Chomranicach, grupa drzew w środku wsi Świniarsko, grupa drzew wokół kościoła w Wielogłowach. Ponadto na całym terenie Gminy Chełmiec znajduje się Park
Krajobrazowy. .
Na terenie Gminy znajduje się rezerwat "Białowodzka Góra nad Dunajcem"
(pow. 67,69 ha). W jego granicach znajdują się zbiorowiska leśne i skalne z rzadkimi elementami florystycznymi. Białowodzka Góra tworzy boczne ramię długości 500 m, odchodzące od wierzchołka Rozdziela w kierunku wschodnim i kończące się stromymi stokami opadającymi ku Dunajcowi. Na grzbiecie góry i na jej południowych stokach występuje kilka grzęd skalnych bogatych w węglan wapnia. Najwyższe zgrupowanie skał (550 m n.p.m.), porosłe sosną zwyczajną, nosi nazwę Zamczysko.
Na południowym zboczu góry, na zachód od skałek spływających z Zamczyska,
występuje drzewostan dębowo - bukowy z dużym udziałem Brekini sp.. W runie rosną tutaj Turzyca orzęsiona, Kosmatka gajowa, Miodunka ćma, Przytulia Schultesa, Bluszcz pospolity, Wiechlina gajowa, Konwalia majowa i storczyki. W południowej części rezerwatu, wzdłuż potoku, pojawia się Buczyna karpacka z dużym udziałem Jodły sp., w której runie występuje Żywokost sercowaty. Na wschodnim stoku Zamczyska rozwija się żyzny grąd przechodzący stopniowo w Buczynę karpacką.
Znajduje się tutaj piękne stanowisko kwitnącego bluszczu, sięgającego wysoko w korony jodeł. Północne stoki w części północnej rezerwatu pokrywa Buczyna karpacka wraz z Jodłą sp. jako wariant typowy dla tego regionu.
Zabytki
Zabytki kultury na terenie Gminy to głównie obiekty sakralne reprezentowane przez liczne kapliczki przydrożne w Krasnem Potockiem, Klęczanach, Biczycach Dolnych, Chełmcu, Małej Wsi, Librantowej, Paszynie. Ponadto na uwagę zasługują dwór drewniany w Wielogłowach oraz cmentarz legionistów z 1914 roku w Marcinkowicach. W Marcinkowicach znajduje się Muzeum Szkolne, które swoje zbiory gromadzi od 1971 roku. Zbiory te służą popularyzacji piękna krajobrazu i tradycji okolic Marcinkowic. W miejscowości Dąbrowa znajduje się dworek z końca XIX wieku.
Był o własnością dr prawa Gustawa Stubera.
Gospodarka
Główne kierunki rozwoju gospodarczego gminy Chełmiec zostały określone w dokumencie ,,Strategia Rozwoju Gminy Chełmiec”. Zakłada ona, że rozwój gospodarczy gminy będzie następował w trzech kierunkach:
o Intensywnego rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, na którą będzie silnie oddziaływać miasto Nowy Sącz, we wsiach zakwalifikowanych do I strefy (Biczyce Dolne, Dąbrowa, Naściszowa, Niskowa, Piątkowa, Świniarsko - Mała Wieś, Wielogłowy - Ubiad, Wielopole, Chełmiec, Kunów, częściowo Librantowa).
o Rozwoju rolnictwa specjalizującego się w uprawach sadowniczych, ogrodniczych, warzywniczych, chowie zwierząt i przetwórstwie rolno-spożywczym, przy jednocześnie rozwijających się kierunkach pozarolniczych źródeł dochodu, szczególnie we wsiach zakwalifikowanych w tym opracowaniu do II strefy
(Biczyce Górne, Boguszowa, Chomranice, Januszowa, Klęczany, Klimkówka, Krasne Potockie, Paszyn, Rdziostów, Trzetrzewina, Wola Kurowska, Marcinkowice, Wola Marcinkowska, a także Ubiad, Wielopole, częściowo Librantowa).
o Rozwoju rekreacji i turystyki z dominującymi tymi funkcjami we wsiach:
Świniarsko, Kurów, Krasne Potockie, Wielogłowy, Rdziostów, również w miejscowościach zaliczonych do II strefy.
W systemie REGON w 2002 r. zarejestrowanych było 1099 podmiotów gospodarczych, w tym w sekcji:
- handel i naprawy – 345 podmiotów;
- budownictwo – 148 podmiotów;
- transport, gospodarka magazynowa i łączność – 129 podmiotów;
- przetwórstwo przemysłowe – 121 podmiotów;
- obsługa nieruchomości i firm oraz nauka – 110 podmiotów;
- rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo – 59 podmiotów;
- hotele i restauracje – 20 podmiotów.
W sektorze prywatnym zarejestrowanych było 1070 podmiotów, co stanowi 97,4%.
Wskaźnik przedsiębiorczości w Gminie Chełmiec wyrażony liczbą podmiotów gospodarczych w systemie REGON na 1000 mieszkańców przyjął w roku 2002 wartość 47,3. Jest to wskaźnik zdecydowanie niższy w porównaniu z wartością dla województwa małopolskiego (75,06), natomiast w stosunku do powiatu (48,7) jest on nieznacznie niższy.
Do większych zakładów zlokalizowanych na terenie gminy należą:
- Zakład Produkcji Mebli „Bugajski” w Wielogłowach;
- Producent okien „DAKO”;
- Zakład Mleczarski „Dominik” w Dąbrowej;
- Przedsiębiorstwo Budownictwa Wodnego i Ochrony Środowiska „EKOWOD”
SA ZPP w Marcinkowicach;
- „Georg” – Domy z Drewna i Stolarka Budowlana w Marcinkowicach;
- Kopalnia Surowców Skalnych „Klęczany”;
- Zakład Prefabrykacji Betonu w Marcinkowicach;
- Sądeckie Zakłady Eksploatacji Kruszywa w Marcinkowicach;
- Zakład Masarski Marii i Zbigniewa Szubrytów;
- Producent bram i drzwi garażowych „Wiśniowski”;
3.2 Demografia
Gminę Chełmiec zamieszkuje 23.988 osób (stan na dzień 12 marca 2004 r.).
W rozbiciu na poszczególne sołectwa liczba ludności przedstawia się następująco:
Tabela 1. Liczba stałych mieszkańców gminy Chełmiec według sołectw.
Lp. Nazwa sołectwa Liczba mieszkańców
1. Biczyce Dolne 771
2. Biczyce Górne 558
3. Boguszowa 169
4. Chełmiec 2.624
5. Chomranice 930
6. Dąbrowa 830
7. Januszowa 537
8. Klęczany 1.048
9. Klimkówka 273
10. Krasne Potockie 962
11. Kunów 366
12. Kurów 155
13. Librantowa 1.095
14. Mała Wieś 776
15. Marcinkowice 2.039
16. Naściszowa 163
17. Niskowa 709
18. Paszyn 2.059
19. Piątkowa 1.248
20. Rdziostów 428
21. Świniarsko 1.639
22. Trzetrzewina 1.669
23. Ubiad 561
24. Wielogłowy 1.093
25. Wielopole 783
26. Wola Kurowska 238
27. Wola Marcinkowska 265
Razem: 23.988
Źródło: dane uzyskane z Urzędu Gminy w Chełmcu
Największymi wsiami gminy Chełmiec pod względem liczby ludności są:
Chełmiec – 10,94% ogółu ludności gminy, Marcinkowice – 8,5% oraz Paszyn – 8,58%.
Średnia gęstość zaludnienia wynosi 206 osób/km2 i jest zdecydowanie wyższa od średniej dla powiatu, wynoszącej 125 os./km2 (według stanu na dzień 31 grudnia
2002 r.). Gmina jest pod względem liczby mieszkańców największą w powiecie nowosądeckim, mieszka w niej ok. 12% ludności powiatu.
Na przestrzeni ostatnich lat liczba mieszkańców gminy zmieniała się następująco:
Tabela 2. Liczba mieszkańców w gminie Chełmiec w latach 1999 - 2005.
Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 VI 2003 2004 2005
Liczba mieszkańców
ogółem
22355 22791 22983 23257 23406 23774 24187
Źródło: Dane GUS.
Tabela 3. Liczba mieszkańców wsi wg płci w 2004 roku Ogólna liczba
mieszkańców Męszczyźni Kobiety
Gmina Chełmiec 23774 11923 11851
Źródło: Dane GUS.
Z powyższej tabeli wynika, że w przytoczonych latach liczba ludności stale wzrasta. W roku 2002 wzrost ten wyniósł 4% (902 osoby) w stosunku do roku 1999.
Podstawowe cechy struktury wiekowej mieszkańców gminy przedstawiały się następująco:
Tabela 4. Struktura wiekowa mieszkańców gminy Chełmiec.
Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002
Liczba osób w wieku
przedprodukcyjnym 7401 7382 7289 7381
Liczba osób w wieku
produkcyjnym 12431 12788 13099 13244
Liczba osób w wieku
poprodukcyjnym 2523 2621 2595 2632
Przyrost naturalny 188 210 172 151
Źródło: dane GUS
W roku 2002 w gminie Chełmiec przeważali mieszkańcy w wieku produkcyjnym i stanowili oni prawie 57% ogółu mieszkańców. Udział ten jest niższy
od średniej w województwie, wynoszącej 61% oraz bardzo zbliżony do średniej w powiecie wynoszącej 56,7%.
Na przestrzeni lat 1999-2001 grupa osób w wieku przedprodukcyjnym powoli malała. Natomiast w roku 2002 liczba osób w tej grupie wiekowej wzrosła i obejmowała 31,7% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Jest to wskaźnik o wiele wyższy niż dla województwa małopolskiego (24,4%) i bliski wskaźnikowi dla powiatu nowosądeckiego (30,4%).
Grupa mieszkańców w wieku poprodukcyjnym objęła w roku 2002 ok. 11,3%
mieszkańców. Na przestrzeni lat 1999-2002 udział tej grupy mieszkańców w strukturze wiekowej gminy z niewielkimi wahaniami utrzymywał się na podobnym poziomie. Należy to uznać za zjawisko pozytywne w porównaniu z tendencjami krajowymi i europejskimi. Również ten wskaźnik rysuje się bardziej korzystnie zarówno w odniesieniu do województwa (14,9%), jak i do powiatu nowosądeckiego (12,9%).
W 2002 roku w gminie Chełmiec odnotowano 306 żywych urodzeń oraz 155 zgonów, co skutkowało osiągnięciem dodatniego przyrostu naturalnego, który wyniósł 151 osób. Wskaźnik przyrostu naturalnego na tysiąc mieszkańców był bardzo wysoki (6,49) i był zdecydowanie wyższy do średniej dla województwa (1,4) i nieco wyższy niż wskaźnik dla powiatu (6,18).
Ważnym miernikiem charakteryzującym przebieg procesów demograficznych jest również przebieg migracji stałej. W 2002 roku do gminy Chełmiec napłynęło 388 osób, a odpłynęło 246, dając tym samym dodatnie saldo migracji wynoszące 164 osoby. W porównaniu z rokiem 2001, dla którego saldo migracji stałej wyniosło + 200 osób, wskaźnik ten zmniejszył się nieznacznie.
Analiza prognozowanej liczby mieszkańców gminy została przeprowadzona w oparciu o prognozy demograficzne opracowane przez GUS dla powiatu nowosądeckiego. Zakłada ona, że liczba ludności w powiecie będzie rosła średnio o około 0,65% rocznie w okresie od 2003 do 2020 roku. Przybliżona prognoza demograficzna dla gminy Chełmiec przedstawia się następująco:
Tabela 5. Prognoza demograficzna dla gminy Chełmiec na lata 2004 -2020
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2015 2020
Liczba mieszkańców
ogółem 23567 23729 23880 24033 24184 24334 24496 25306 26122
Źródło: opracowanie własne na podstawie wskaźników GUS dla powiatu nowosądeckiego
Jak wynika z tabeli prognoza ludności dla gminy Chełmiec zakłada wzrost liczby ludności w latach 2003-2020 o 11,5% (2.699 osób).
Ważnym czynnikiem opisującym lokalne społeczności jest poziom ich wykształcenia. W odniesieniu do danych dla całego kraju zwraca uwagę przede wszystkim niski wskaźnik osób z dyplomem uczelni wyższych, który wynosi 9,9%.
W gminie Chełmiec takim poziomem wykształcenia legitymuje się tylko 4,6% (819 osób) ogółu osób powyżej 13 r.ż. W porównaniu do powiatu nowosądeckiego nie odbiega on od wskaźnika powiatowego, który oscyluje także w okolicy 4,6%.
Nieznacznie wyższy jest natomiast poziom w zakresie wykształcenia średniego odpowiednio 27,3% (gmina Chełmiec) i 24,2% (powiat nowosądecki). W przypadku grup najgorzej wykształconych (posiadających wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe) wskaźniki dla gminy przedstawiają się następująco - odpowiednio 30%
i 4,4% (dla powiatu nowosądeckiego przyjmują one wartości: 34,4% i 4,6%). Należy jednak zaznaczyć, iż wskaźniki te uwzględniają osoby od 13 roku życia, a więc i takie, które obecnie kontynuują naukę. O ile jeszcze w wypadku osób z wykształceniem podstawowym mamy do czynienia z rzeszą młodzieży kontynuującej naukę, to w przypadku absolwentów szkół zasadniczych i zawodowych poziom 30,7%, należy na pewno określić jako wysoki (w powiecie nowosądeckim 28,6%, w województwie 25,1% i w kraju 23,2%). Poziom wykształcenia lokalnej społeczności jest jedną z przyczyn bezrobocia.
Specyfiką działalności systemu pomocy społecznej jest różnorodność kategorii osób korzystających z pomocy społecznej. Dominującymi problemami z którymi nie radzą sobie mieszkańcy gminy są: bezrobocie, ubóstwo, długotrwała choroba, niepełnosprawność, alkoholizm, bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Sporadycznie z pomocy korzystają także osoby mające trudności w integracji ze środowiskiem:
zwolnione z zakładu karnego, opuszczające placówki socjalizacyjne, resocjalizacyjne, specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze, powodem przyznania pomocy bywa także alkoholizm, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezdomność, sieroctwo
i narkomania.
3.3 Rynek pracy
Wskaźniki rejestrowanego bezrobocia dla powiatu nowosądeckiego i województwa małopolskiego kształtowały się odpowiednio: 22,1% oraz 16,2%.
Ze względu na rolniczy charakter gminy i powiatu należy oczekiwać, że powyżej przestawioną sytuację pogarsza dodatkowo nierejestrowane tzw. ukryte bezrobocie agrarne.
Liczba osób bezrobotnych (stan na 31.03. 2005 r.) w gminie Chełmiec wynosiła 2387 osoby i było to o 70 osób mniej niż na koniec roku 2004. Wśród zarejestrowanych osób bezrobotnych kobiety stanowiły grupę w liczbie 1248 osób (52,28% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych).
Tabela 6. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec w poszczególnych latach
Wyszczególnienie Rok 2002 Rok 2003 Rok 2004 Rok 2005
Miasto Nowy Sącz 7452 7539 7407 7371
Chełmiec 2379 2383 2457 2387
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Wśród bezrobotnych największą grupę stanowiły osoby w wieku od 25 do 34 lat (809) – grupa o potencjalnie największej wydajności pracy. Osoby w wieku od 18 do 24 lat (677) stanowiły drugą co do wielkości grupę bezrobotnych. Stosunkowo najmniej liczną grupę stanowiły osoby powyżej 45 lat (301).
Strukturę grupy bezrobotnych według poziomu wykształcenia przedstawia poniższy wykres.
Tabela 6. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg wykształcenia w 2005r.
Wyszczególnienie
Wykształcenie Wyższe Policealne i
średnie zawodowe
Średnie ogólnokształcące
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe i niepełne podstawowe
Chełmiec 80 639 100 1124 444
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Prawie połowa zarejestrowanych bezrobotnych posiadała wykształcenie zasadnicze zawodowe (47%). Dwie grupy osób o najniższym poziomie wykształcenia – osoby z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym stanowiło
66,69% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Natomiast osoby o najwyższym poziomie wykształcenia stanowiły tylko 18,60% liczby bezrobotnych.
Tabela 7. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg wieku w 2005r.
wyszczególnienie wiek
Gmina Chełmiec 15-17 18-24 25-34 35-44 45-54 55-59 60-64
0 638 736 628 360 19 6
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Jak wynika z powyższej tabeli największą grupę stanowiły osoby w wieku od 25 do 34 lat (31 % wszystkich bezrobotnych)-grupa o potencjalnie największej wydajności pracy. Osoby w wieku od 18 do 24 lat stanowiły drugą, co do wielkości grupę bezrobotnych – 27%. Stosunkowo najmniej liczną grupę stanowiły osoby powyżej 60 roku życia (0.25 %).
Tabela 8. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg stażu pracy w 2005r.
wyszczególnienie Staż pracy
Gmina Chełmiec Do 1 roku 1-5 5-10 10-20 20-30
30 lat i
więcej Bez stażu
201 556 419 499 226 13 473
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Jak wynika z powyższej tabeli najwięcej jest osób bezrobotnych posiadających staż pracy w przedziale od 1 roku do 5 lat (23,30%). Wielu jest też bezrobotnych ze stażem pracy od 10 do 20 lat (21%). Stosunkowo niewielka liczba bezrobotnych to osoby posiadające ponad 30-letni staż.
Tabela 9. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg czasu pozostawania bez pracy w 2005 r.
wyszczególnienie Czas pozostawania bez pracy Gmina Chełmiec
Do 1 miesiąca
1-3 miesięcy
3-6 miesięcy
6-12 miesięcy
12-24 miesięcy
Pow. 24 miesięcy
83 225 304 377 433 965
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Za bardzo niekorzystne zjawisko można uznać to, iż ponad 40% to osoby długotrwale bezrobotne. Grupa osób pozostających bez pracy powyżej 6 miesięcy stanowiła 16% liczby bezrobotnych. Po tym okresie pozostawania bezrobotnym zaczynają występować procesy psychologiczne prowadzące do trwałej niezdolności do podjęcia pracy. W związku z powyższym na terenie Gminy Chełmiec konieczne jest podjęcie działań zmierzających do aktywizacji zawodowej mieszkańców, a każde przedsięwzięcie dające szansę na powstanie nowych miejsc pracy jest niezwykle cenne.
Tabela 10. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg stanu na koniec okresu sprawozdawczego – 2005 roku
wyszczególnienie Stan na koniec okresu sprawozdawczego
Gmina Chełmiec ogółem kobiety
Bezrobotni w wieku 18-24
lata
Z prawem do zasiłku
2387 1248 638 313
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
Ogólnie w gminie znajduje się 2387 bezrobotnych, z tego aż 52% to kobiety.
Bezrobotni posiadający prawo do zasiłku to zaledwie 13% ogólnej liczby.
Tabela 11. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Chełmiec wg podjęcia pracy w okresie sprawozdawczym- 2005 rok
wyszczególnienie Podjęcia pracy w okresie sprawozdawczym z tytułu
Gmina Chełmiec
ogółem Pracy
subsydiowanej
Prac interwencyjnych
Robót publicznych
Otrzymanych jednorazowych
środków na podjecie działalności
gosp.
Ref.
Kosztów wypos. I doposażenia
stanowiska pracy
inne
189 172 9 1 4 0 3
Źródło: opracowania własne na podstawie danych z PUP w Nowym Sączu
W Gminie Chełmiec przeważająca część mieszkańców gminy – ponad 75%
pracuje w rolnictwie indywidualnym, natomiast w gospodarce narodowej (pracujący poza rolnictwem indywidualnym, według faktycznego miejsca pracy, bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób) w roku 2002 r. pracowało 1737 osób, w tym 52% w budownictwie i przemyśle, w usługach rynkowych pracowało 16%, w usługach nierynkowych 30,8%, natomiast w rolnictwie i leśnictwie 0,3%. W stosunku do roku 2001 ogólna liczba osób pracujących w gospodarce narodowej wzrosła o 97 osoby (5,9%).
W roku 2002 przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto osób zatrudnionych
w gospodarce narodowej dla województwa małopolskiego wynosiło 2090,61 zł, natomiast dla powiatu nowosądeckiego – 1640,49 zł.
Dla obliczenia średniego dochodu na mieszkańca Gminy Chełmiec uwzględniono wpływy do budżetu gminy pochodzące z podatku dochodowego od osób fizycznych. Na rok 2004 wpływy do budżetu gminy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (PDOF) zaplanowano na poziomie 3 875 000 zł.
Biorąc po uwagę efektywną stawkę PDOF wynoszącą 15% oraz fakt, iż udział gminy w tym podatku wynosi 27,6%, ustalono, że przybliżony roczny dochód mieszkańców gminy wyniósł ok. 93 599 tys. zł. Dzieląc tę wartość przez prognozowaną dla roku 2004 liczbę mieszkańców (23 567) uzyskujemy roczny dochód na jednego mieszkańca gminy, wynoszący ok. 3 791,6 zł, co daje 330,96 zł miesięcznie. Średnia ta uwzględnia wszystkich mieszkańców gminy, a więc również dzieci, osoby niepracujące i niepłacące podatku dochodowego (np. rolnicy), oraz dochodów przedsiębiorców rozliczających się ryczałtem lub kartą podatkową. Dlatego też
wartości rzeczywiste dochodu mieszkańca są znacznie wyższe niż obliczone powyżej
3.4 Opieka społeczna, zdrowotna oraz bezpieczeństwo na terenie Gminy Chełmiec.
3.4.1 Problemy społeczne w Gminie
Do głównych problemów społecznych Gminy Chełmiec można zaliczyć:
1. Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych i niepełnych - występowanie bezradności jest związane z takimi współczesnymi problemami społecznymi, jak bieda, bezrobocie i przemoc w rodzinie. Społeczne i indywidualne konsekwencje bezradności można łagodzić odpowiednimi oddziaływaniami profilaktycznymi i terapeutycznymi, które powinny być stosowane w wychowaniu, oraz – bezpośrednio i pośrednio – w pracy socjalnej.
Znaczącą część beneficjentów systemu pomocy społecznej stanowią rodziny z trudnościami opiekuńczo - wychowawczymi. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak:
przemoc domowa, zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych, problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małżeńskich, zawodowych wyrażające się m. in. w postaci niedojrzałości emocjonalnej, problemach we współżyciu z ludźmi, trudnościach adaptacyjnych, niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Problemy wychowawcze w środowisku rodzinnym, szkolnym ujawniają się w postaci zachowań buntowniczych, agresywnych, konfliktowych, łamania przez dzieci i młodzież panujących obyczajów, norm, wartości.
Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych niejednokrotnie jest podstawą do organizowania zastępczych form opieki nad dzieckiem.
Głównym kierunkiem działań OPS w tym zakresie jest pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej, działania mające na celu poprawę warunków bytowych rodzin m.in. poprzez:
- pomoc finansowa i rzeczowa,
- umożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka w rodzinie, stwarzanie warunków prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego, emocjonalnego i społecznego dzieci,
- pomoc w postaci posiłków, - wsparcie psychologiczne,
- diagnozowanie problemów opiekuńczo – wychowawczych w rodzinach,
- ścisła współpraca z pedagogami szkolnymi, Policją, Gminną Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej, kuratorami społecznymi i sądowymi, ośrodkami zdrowia,
- Poradnictwo dot. sposobów rozwiązywania problemów w rodzinach
- informowanie o możliwościach pomocy innych instytucji, organizacji, stowarzyszeń np. Sąd Rodzinny, Ośrodek Interwencji Kryzysowej,
- kierowanie w porozumieniu z pedagogiem szkolnym dzieci z problemami szkolnymi, emocjonalnymi itp. do świetlicy opiekuńczo – wychowawczej,
- kierowanie osób i rodzin z problemami do specjalistów (m.in. psycholog, pedagog)
- pomoc w zapewnieniu instytucjonalnych form opieki (tj. pogotowie opiekuńcze , rodzina zastępcza itp.) dzieciom pozbawionym prawidłowych warunków opiekuńczo – wychowawczych w rodzinach, zagrożonych demoralizacją itp.) – współpraca z Sądem Rodzinnym – kuratorami
- praca socjalna z rodzinami dysfunkcyjnymi i zagrożonymi występowaniem dysfunkcji.
W ramach profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną w Gminie Chełmiec powołana zostanie Świetlica Opiekuńczo – Wychowawcza. Będzie ona placówką wychowania pozalekcyjnego przeznaczoną dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów mieszkających na terenie Gminy Chełmiec.
Podstawowym celem Świetlicy Opiekuńczo – Wychowawczej będzie zapewnienie dzieciom opieki wychowawczej, tworzenie warunków do nauki,
rozwijanie zainteresowań i uzdolnień wychowanków, łagodzenie niedostatków wychowawczych w rodzinie i eliminowanie zaburzeń zachowania.
Do szczegółowych zadań oraz form pracy w Świetlicy Opiekuńczo – Wychowawczej należeć będzie:
- zapewnienie wychowankom pomocy w nauce,
- organizowanie dzieciom zajęć z elementami psychoterapii, terapii grupowej, indywidualnej, zajęciowej celem udzielania pomocy w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych wychowanków,
- rozwijanie zainteresowań, uzdolnień, zamiłowań dzieci – organizowanie zajęć w tym zakresie,
- stwarzanie warunków do uczestnictwa w kulturze (imprezy świetlicowe, teatrzyki itp),
- organizowanie dzieciom gier, zabaw ruchowych oraz innych form kultury fizycznej, które mają na celu prawidłowy rozwój fizyczny dzieci,
- upowszechnianie zasad kultury zdrowotnej i kształtowanie u dzieci nawyków higieny osobistej,
- zorganizowanie dzieciom bezpłatnego dożywiania poprzez zapewnienie im gorącego napoju i podwieczorku.
2. Ubóstwo - ubóstwo określa się jako stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, uznawanych w danej społeczności za niezbędne. Pod pojęciem „podstawowe potrzeby”
kryją się, poza wyżywieniem, którego niezbędności nikt nie kwestionuje, takie potrzeby jak: ubranie, mieszkanie, zachowanie zdrowia, uzyskanie wykształcenia, zaspokojenie sfer intelektualnych.
Ubóstwo jest głównym powodem przyznawania pomocy przez ośrodek pomocy społecznej na terenie Gminy Chełmiec. Wyraźne zarysowanie się obszarów biedy spowodowane jest, wciąż rosnącą stopą bezrobocia na wspomnianym terenie.
3. Bezrobocie - bezrobocie w Gminie Chełmiec jest zjawiskiem, które dotyka szerokie kręgi społeczne. Straty i skutki społeczne, które powoduje są trudne do oszacowania. Pojawia się na niepokojącą skalę degradacja dużych grup
społecznych i to nie tylko bezrobotnych, ale także ich rodzin. Brak pracy, przejście na zasiłek, z kolei jego utrata i ostatecznie korzystanie z pomocy społecznej - prowadzi do ubóstwa ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Brak zatrudnienia negatywnie wpływa nie tylko na ekonomiczną kondycję rodzin, ale także na pozamaterialne kwestie życia rodzinnego. Przymusowe pozostawanie bez pracy oraz niemożność znalezienia ponownego zatrudnienia powoli i systematycznie pozbawiają człowieka poczucia własnej wartości. Stres i utrata stabilizacji powodują często niemożność podejmowania racjonalnych, a niekiedy jakichkolwiek decyzji. Pojawia się apatia i zniechęcenie. Okres bezrobocia oznacza radykalną zmianę rozkładu czasu w ciągu dnia. W zmianie trybu życia ujawnia się tradycyjny podział obowiązków na kobiece i męskie.
Bezrobotni mężczyźni często sięgają po używki, głównie w celu rozładowania stresu. Osoby o niewielkich szansach na rynku pracy (brak kwalifikacji, zaawansowany wiek) dostrzegają raczej nadmiar wolnego czasu i rodzące się przygnębienie, a rozczarowanie lub stres leczą alkoholem lub nikotyną. Bardziej aktywnie i twórczo starają się wykorzystać swój czas ci bezrobotni, którzy dostrzegają szansę poprawy swojej pozycji na rynku pracy (młodzi, posiadający poszukiwany zawód lub gotowi do przekwalifikowania się).
Złe warunki materialne są jednym z głównych czynników wywołujących stany depresyjne związane z poczuciem braku stabilności i bezpieczeństwa socjalnego. Niskiej kondycji psychosomatycznej towarzyszy w szczególności wzrost zapadalności na niektóre choroby zakaźne, choroby społeczne - nerwice, choroby serca, choroby psychiczne oraz znaczny wzrost zachorowalności na czynną gruźlicę płuc, tradycyjnie już uznaną za chorobę będącą wynikiem biedy i niedożywienia.
Wykształcenie, co jest zrozumiałe, jeszcze bardziej niż płeć i wiek różnicuje sytuację bezrobotnego na rynku pracy. Wśród bezrobotnych dominują osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Drugie miejsce zajmują osoby z wykształceniem średnim zawodowym oraz gimnazjalnym i poniżej. Bezrobotni posiadający wykształcenie średnie ogólnokształcące i wyższe stanowią najniższy odsetek wśród bezrobotnych.
