Potomek rodu Jessego : Iz 11, 1-9

Ryszard Rumianek

Potomek rodu Jessego : Iz 11, 1-9

j Studia Theol. Vars. 25 (1987) nr 1

RYSZARD RUMIANEK

POTOMEK RODU JESSEGO (Iz 11, 1— 9)

T r e ś ć : Wstęp; I. Przenośne określenie potomka rodu Jessego (Iz 11, 1);. II. Inwestytura duchowa nowego króla (Iz 11, 2—За); III. Rządy przyszłego króla (Iz 11, 3b—5); IV. Pokój powszechny (Iz 11, 6—9); V. S pełnienie się proroctwa.

F ra g m e n t Iz 11, 1— 9 jest trz e c im 1 w ielkim tek stem m e­ sjańskim proroka Izajasza.2 Rozpoczyna się on zapow iedzią po­ to m stw a z ro d u k ró la D aw ida (w. 1), n astęp n ie opisane są jego d a ry charyzm aty czne (w. 2) i słuszne rządy, k tó re o p ierają się na spraw iedliw ości i u k a ra n iu złoczyńców (w. 3— 5). D alej p rzedstaw ion y jest sielankow y obraz nowego kró lestw a, k tó ry oznacza pow rót do epoki rajsk ie j (w. 6—9).

I. PRZENOŚNE OKREŚLENIE POTOMKA RODU JESSEGO . (Iz 11, 1)

„W yrośn ie różdżka z p n ia J esseg o , w y p u śc i się od rośl z je g o k o r z e n ia ”.3

Różdżka — po h e b ra jsk u choter — oznacza m łody pęd, k tó ­ ry k iełk u je na p niu lub ściętym drzew ie. P ień — po h e b ra j­ sku geza — może znaczyć też pokolenie. Słowo to odnosi się do Jessego — po h e b ra jsk u Jiszaj — k tó ry by ł ojcem k ró la D aw ida (por. 1 Sm 16, 1— 22; 17, 12). O w ym pniem jest zatem Jesse, a m łodym pędem jak aś postać królew ska. Nie chodzi tu o potom ka n atu raln eg o , lecz o potom ka dziw nego, i to

1 Pierw sze dwa teksty m esjańskie to: Iz 7, 1—25 i Iz 8, 23b—9, 6. 2 A utentyczność Iz 11, 1—9 została zakw estionow ana przez egze­ getów niekatolickich np. S. M o w i n с к e 1, He that Cometh, Oxford 1956 s. 17. Natom iast w szyscy egzegeci katoliccy są zgodni co do auten­ tyczności tego tekstu. Na ten tem at zob. L. S t a c h o w i a k , Proro­

cy — słudzy Słowa, Katowice 1980 s. 118 n, przypis 19.

3 Teksty Pism a Św iętego podaję za Biblią Tysiąclecia, w ydanie pier­ wsze, Poznań 1965.

100 R Y S Z A R D R U M I A N E K 1 2]

tnie D aw ida, ale tego rodu, z którego D aw id pochodzi. K ró ­ lew ski ród D aw ida — w sk u tek rozm aitych kataklizm ów d zie­ jow ych będzie podobny do ściętego drzew a. Z p nia jego w y ­ rośnie jed n ak now y pęd, to znaczy w y b itn y potom ek, now y król, k tó ry odnowi d y n astię.4 P a rale ln ie do сhoter p rorok Iza­ jasz nazyw a go necer,5 co oznacza odrośl, latorośl, pączek, m łody pęd. Odirośl ta w yrośnie z korzenia. Paralelniiie do ge­

za jest uży te słowo szoresz.

W arto dodać, że Ojcowie Kościoła w tekście Iz 11, 1 dopa­ try w a li się, oprócz sensu chrystologicznego, także m ariologicz­ nego. N iew ątpliw ie odegrała tu rolę a lu zja fonetyczna, gdyż w brzm ien iu łacińskim różdżka = virga, a p ann a = virgo. D latego też w różdżce Jessego u p a try w an o N ajśw iętszą M a­ ry ję P a n n ę (częsty tem a t w sztuce sak ralnej).

II. INWESTYTURA DUCHOWA NOWEGO KRÓLA (Iz 11, 2—За) 2 ,,I spocznie n a n iej D uch Ja h w e ,

d u ch m ą d ro śc i i rozum u, d u c h ra d y i m ęstw a,

d u ch w ied zy i bo ja ź n i Ja h w e . 3 U podoba sobie w b o jaźn i J a h w e ”.

In w e s ty tu ra duchow a nowego k ró la p rzejaw ia się przez wzięcie w posiadanie du cha —■ ruach — Jah w e. W yrażenie h eb ra jsk ie nacha — spocznie — w skazuje, że d ar ducha nie je s t przejściow y, ale trw a ły .6 Oznacza bow iem p e rm an en tn e prow adzenie, kiero w anie, a więc szczególną moc Bożą do speł­ n ien ia w y ją tk o w e j roli. Zauw ażm y, że D uch Ja h w e jest potęgą Bożą d an ą osobom przeznaczonym do w ypełnienia n ad zw y czaj­ n y ch przedsięw zięć, np.: sędziom, królom , prorokom .7 W om a­ w ian y m tekście p ro ro k Izajasz podkreśla, że przyszły kró l jest w sposób trw a ły przyobleczony pełnią siły niebiańskiej. P o ­ w odu je ona w n im cudow ne efekty. D ary charyzm atyczne są w yliczone w trzech p arach.

4 Por. S. V i r g u l i n , Isaia e i suoi continuatori (Saggi di esegesi: Is 11, 1—9), w: Introduzione alla Biblia, red. T. B a l l a r i n i , Torino 1971, t. II/2 s. 122.

8 Zachodzi tu podobieństwo i być może etym ologiczna łączność tego słow a z nazwą Nazaret, rodzinną m iejscowością Chrystusa.

8 Por. F. Z o r e 11, Lexicon hebraicum et aramaicum Veteris T esta­

menti, Roma 1968 kol. 508; E. J e n n i , nacha, leiten, w: THAT, t. 2

kol. 53—55.

[Ц

P ierw sza p a ra stanow i jak b y fu n d am e n t d uchow y m o n ar­ chy: ruach chokm a ubina — duch m ądrości i ro z u m u 8. O by­ d w a te rm in y są synonim am i. M ądrość w skazuje n a zdolność działania w edług d anych okoliczności i rozróżnienia jasnego poznania sy tu acji. Zarów no m ądrość, ja k i rozum są nieo d­ łącznym i przym iotam i króla, k tó ry m a troszczyć się o lud, dostarczać m u tego co konieczne oraz m usi być spraw iedliw y. D ary te są w ych w alane u Józefa (Rdz 41, 33) i u Salom ona (1 K ri 3, 12). M onarcha będzie now ym ojcem lu d u jak Józef i pew n y m ad m in istra to re m jak Salom on.

D ruga p a ra darów : ruach eca ugebura — d u ch ra d y i m ę ­ stw a. P ierw szy polega n a zdolności czynienia projek tów , a d r u ­ gi na sile do ich realizow ania. M onarcha jak d o bry dyplo m ata i doskonały wódz w ojskow y m a powodzenie w sw oich planach z ludem i obcym i królam i. P rz y m io ty te w stopniu n a jw y ż ­ szym posiadł k ró l D aw id. K ról przyszłości będzie w ty m po­ dobny do najw yższego m o n arch y Izraela.

Trzecia para darów : ruach daat w e jira t Ja hw e — duch w ie ­ dzy (poznania, um iejętności) i bojaźni Jah w e. Te dw a p rz y ­ m ioty odnoszą się do życia religijnego. W arto zauw ażyć, że w n au czan iu p ro ro k a Ozeasza (2, 22; 4, 16; 6, 6) poznanie w y ­ raża stanow isko człow ieka wobec Boga, k tó re p rzejaw ia się w posłuszeństw ie i miłości. N atom iast bojaźń Boża, k tó ra w staro ży tn y ch czasach oznaczała pow ażny lęk przed teo fa n ia - mi, w skazuje tu n a stanow isko w ia ry wobec Boga. Z atem przyszły k ró l będzie m iał ducha głęboko religijnego, będzie w ew n ętrzn ie złączony z Bogiem i będzie m ógł spełnić ro lę pośredn ika religijnego jak A b ra h a m (Rdz 20, 1) i Mojżesz (W j

2 0, 2 0).

J a k w idać z k ró tk ieg o om ów ienia, o ry g in aln y te k s t h e b ra j­ ski w ym ienia ty lk o sześć darów D ucha Św iętego. Skąd przeto uczym y się w katechizm ie o siedm iu darach? 9 Otóż p ierw szy stych w iersza 3 brzm i: „Upodoba sobie w bojaźni J a h w e ”. T ek st h e b ra jsk i zatem po w tarza szósty d ar z w iersza poprzed ­ niego. S e p tu ag in ta n ato m iast tłu m aczy tę sam ą „bojaźń Bożą” w w. 2 jako „pobożność” — eusebeia, a w w. За fobos Theou~

8 Te dwa przym ioty w ystępują razem również w następujących tek ­ stach: Iz 10, 13; 29, 24 i Prz 4, 5; 23, 23.

9 Zob. na ten tem at S. V i r g u l i n , dz. cyt., s. 123; F. L. M o r i a r t y, Isaia 1—39, w: Grande Commentario Biblico, red. R. E.

B r o w n , J. A. F i t z m a у er, R. E. M u r p h y , Brescia 1973 s. 352; A. J a n k o w s k i , Duch Dokona/wca, K atow ice 1983 s. 14, przypis 3; B. W o d e c k i , Księga Izajasza, w: BP, t. 2 s. 709.

102 R Y S Z A R D R U M I A N E K

[4] W ulg ata idzie w ślad za S e p tu ag in tą i m a odpowiednio w w. 2 pietas, a w w. За tim o r Dei. U niknięto w te n sposób izofonii, czyli pow tórzenia tego sam ego w yrazu. T ak tłum acząc o trz y ­ m u jem y siedem d arów D ucha Św iętego. Ojcowie greccy i ła ­ cińscy m ów iąc o tak im rozw iązaniu, w idzieli w liczbie siedem sym bol pełni ty ch darów . Tak nauczał też św. T o m a s z z A k w i n u 10 i cała scholastyka.

W arto też zauw ażyć, że w om aw ianym tekście o d n ajd u jem y p aralelę do 1 Sm 16, gdzie jest mowa, że Daw id został n a ­ m aszczony oliw ą przez Sam uela i D uch Ja h w e n a nim spo­ czął. T ek st p ro rok a Izajasza w skazu je na nowego potom ka (k onty nu acja ro du D aw ida, ale poza Daw idem ) i dlatego m usi o:n być nam aszczony. Izajasz chciiał powiązać tę postać z k ró ­ lem D aw idem i dlatego pow iedział o d ziw nym pochodzeniu z tego sam ego rodu, z którego pochodził Dawid.

III. RZĄDY PRZYSZŁEGO KRÓLA (Iz 11, 3b—5) 3b „N ie będzie sądził z pozorów

3c n i w y ro k o w a ł w ed łu g pogłosek;

4 raczej rozsąd zi b ie d n y c h sp r a w ie d liw ie i p o k o rn y m w k raju w y d a słu sz n y w yrok . R ózgą u st sw o ic h u d e rzy g w a łto w n ik a , tc h n ie n ie m w a rg sw o ic h u śm ie r c i b ezb ożn ego. 5 S p r a w ie d liw o ść b ęd zie m u p asem na b iod rach ,

a w ie r n o ść p rze p a sa n ie m lę d ź w i”.

Nowy k ró l przyszłości, dzięki pełni darów D ucha Jahw e, będzie uzdolniony do rządów sp raw ied liw y ch i doskonałych. Będzie to widoczne w e w szystkich dziedzinach rządzenia, choć dotyczy przede w szystkim spraw iedliw ości w sądzeniu i trosce o ubogich. W w. 3bc spraw ow anie spraw iedliw ości jest opisane w sensie n eg aty w n y m , n ato m iast w w. 4 w sensie po zytyw ­ n y m .11 P ro rok Izajasz w y stęp o w ał bardzo często przeciw ko niespraw iedliw ości (por. Iz 1, 20.0 23; 3, 14n; 5, 7. 23). Także inmi prorocy b y li p ro te k to ra m i ubogich (por. Am 4, 1; 5, 12). N adejście m onarchii stało się przyczyną w ielkich zm ian so­ cjalnych w Izraelu od X do V II w. przed C h rystusem . U rzęd­ nicy królew scy o trzy m y w ali w iele przy w ilejów od króla. P o ­ tw ierd z ają to w ykopaliska: m ieszkania w X w. m iały te sam e

W STh I—II, q. 68, a. 4.

[5] P O T O M E K R O D U J E S S E G O ₁₀₃

w ym iary, te same w ygody, a zatem zapew niały tein sam po­ ziom życia. N atom iast w późnie jszych w iekach k o n tra s t te n jest widoczny: dom y bogatych są w iększe i lepej zbudowanie. W czasach przyszłego k ró la nie będzie już więcej n iesp raw ied li­ wości w sto su n k u do biednych, k tó rzy zobaczą w końcu re- spektow anie ich pratwa.

H eb rajskie słowo cedeq oznacza to nie tylko spraw iedli­ wość, ale całokształt cnót, w szelkie pozytyw ne w artości d u ­ chowe, harm onię z p raw em .12 N atom iast h eb ra jsk ie słowo

em una oznacza w ierność, solidarność, stałość; w ty m w ypadku

trw a n ie w stanie P rz y m ie rz a .13

P rzep ask a i pas b y ły to elem en ty u b ran ia na staro ży tn y m W schodzie. B yła to odzież osobista, przy leg ająca do ciała. Spraw iedliw ość i w ierność p o w in n y być bliskie królow i, jak ciału jest bliska p rzepaska i pas.14 O bydw a te p rzy m io ty są p rzy pisy w an e sam em u Bogu (por. P s 33, 4n; 36, 6.n; Za 8, 8). P onadto trzeb a podkreślić, że spraw iedliw ość i w ierność łączą się zawsze z P rzy m ierzem .15

IV. POKÓJ POWSZECHNY (Iz 11, 6—9) 0 „W ted y w ilk zam ieszk a w ra z z b a ra n k ie m ,

p a n te ra z koźlęciem ra z e m leżeć będzie, cielę i le w p aść się b ę d ą społem i m a ły chłopiec będzie je poganiał.

7 K ro w a i nied źw ied zica p rz e sta w a ć b ęd ą p rz y ja ź n ie , M łode ich ra z e m b ęd ą legały.

L e w też ja k w ół będ zie .ja d a ł słom ę. 8 N iem o w lę ig ra ć będzie n a norze k o b ry ,

D ziecko w łoży sw ą rę k ę do k ry jó w k i żmii. 9 Z ła czynić n ie b ęd ą an i zg u b n ie działać

Po całej św ię tej m ej górze,

bo k ra j się n a p e łn i znajom ością J a h w e n a k s z ta łt w ód, k tó re p rz e p e łn ia ją m o rz e” .

12 Por. K. K o c h , cdq gem einschajtstreu / heilvoll sein, w: THAT, t. 2 kol. 507—530; H. S e e b a s s, Giustizia, w: TBNT (tł. wł.), kol. 799—808.

13 Por. H. W i l d b e r g e r , emuna, w: THAT, t. 1 kol. 196—201; O. M i c h e l , Fede, w: TBNT (tł. wł.), kol. 625—637.

14 Por. F. L. Μ о r i a r t y, dz. cyt., s. 352.

15 Na tem at Przymierza zob. D. J. M c C a r t h y , Old Testam en t Covenant, Oxford 1973; tenże, Treaty and Covenent (Analecta Biblica),

R Y S Z A R D R U M I A N E K

W ty ch w ierszach jest opisany pokój pow szechny, k tó ry jest k o nsekw encją sp raw iedliw ych rząd ó w nowego króla. Sie­ lankow y obraz jest złożony z różnych sym bolów w ziętych ze św iata zwierzęcego. Dzikie zw ierzęta to: w ilk, p a n te ra, lew, niedźw iedzica, żm ija, n ato m iast dom ow e to: b a ran ek , koźlę, cielę, krow a. Z w ierzęta są sym bolem ludzi i narodów . W k ró ­

lestw ie m esjańskim będzie mogło m ieszkać razem w id ealn ej p rzy jaźn i w iele różnych narodów . W form ie poetycko-sym bo- licznej jest opisany pokój doskonały. K ry je się tu alu zja do p ierw o tn e j harm o nii w ra ju . Będzie to zatem e ra nowego p rzy ­ m ierza; nowego — dom yślnie, bo nie będzie zła, a zapanuje pokój, bezpieczeństw o i rajsk ie w a ru n k i egzystencji (por. Rdz 2 ,4nn). E ra panow ania tego w ładcy, now ego króla, na tro n ie Daw ida będzie e r ą nową. Będzie to now e królestw o m esja ń ­ skie.16

W iersz 9 jest przez n iek tó ry ch egzegetów rozw ażany jako d o d a te k :17 nlie k o n ty n u u je m yśli poprzedniej an i n ie w iąże się z n a stę p n ą oraz m a in n y ry tm . W yrażenie „po całej św iętej m ej górze” mloiżna roizumieć nie ty lk o w odniesieniu do góry Sy­ jon, ale do całej k ra in y górskiej, k tó ra c h a ra k te ry z u je k raj. Idea pokoju i d o b ro b y tu jest tu p rzed staw iona w form ie n e ­ g aty w n ej, w n iew y rząd zan iu zła ani krzy w dy . E lem ent pozy­ ty w n y n ato m iast jest zawsze w poznaniu Jahw e.

V. SPEŁNIENIE SIĘ PROROCTWA

Je śli chodzi o id en ty fik ację osoby opisyw anej w tym fra g ­ m encie, to n iek tó rzy p rzy jm u ją , że to jest kró l Ezechiasz (syn A chaza) lub Zorobabel.18 J e s t je’dnak w iele arg u m en tó w p rze ­ ciwko tak im iden ty fik acjo m . Na p rzy k ład Ezechiasz był p ra w ­ n y m potom kiem d y n astii jeszcze k w itn ącej; jego królestw o nie było pokojow e — nie mogło być sym bolem pokoju pow szech­ nego. Id en ty fik a c ja n a to m ia st z Zorobabelem w iąże się z k w e ­ stią autentyczności te k stu , k tó ry przecież m a dobre a rg u m e n ty za pochodzeniem Izajaszow ym . P o n ad to Z orobabel nie m iał ty tu łu kró la (por. Ag 1, 1. 12; Za 4, 6— 10).

16 Zachodzi tu pew ne podobieństwo do Ez 34, 25-—31, gdzie jest mowa o przym ierzu pokoju. Zob. na ten tem at R. Rumianek, Bóg P a­

sterzem Izraela w edłu g Ezechiela 34, w: „W arszawskie Studia Teolo­

giczne” 1 (1983) s. 92—94.

17 Por. np. O. K a i s e r , Der Proph et Jesaja, Kap. 1— 122 (ATD 17), Göttingen 1963 s. 129.

P O T O M E K R O D U J E S S E G O

105

W ydaje się, że w tekście Iz 11, 1— 9 jest z a w arta zapow iedź p rzyjścia idealnego kró la, k tó ry pow stanie nie z rodziny rz ą ­ dzącej, ale z now ej odrośli potom stw a Dawidowego. P ro ro k od­ dala się w ten sposób od epoki, w k tó re j żyje i zw raca się ku przyszłości. Now y k ró l będzie m o narch ą charyzm atycznym ,, k tó ry otrzy m a n ajb ard ziej p otrzebne d a ry do rządzenia i w y ­ pełnien ia nadzw yczajnego posłannictw a. Będzie on w yposażo­ n y w d a ry w łaściw e dla k ap łan a i proroka. Dzięki D uchow i Ja h w e będzie to w najściślejszy m znaczeniu Pom azaniec, czyli M esjasz. Jego królestw o będzie zbudow ane na spraw iedliw oś­ ci, i w ierności. U przyw ilejow ane m iejsce zajm ą w nim ubodzy i ueiśnieni. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą tego k ró lestw a będzie po­ znanie Boga, co n ależy rozum ieć jako przestrzeganie Bożego praw a. P ie rw o tn a h arm o n ia z epoki ra ju , k tó rą człow iek n a r u ­ szył, zostanie przyw rócona. A co n ajw ażn iejsze, że cały św ią t, a nie ty lko Izrael, o trzy m a zbaw ienie.

P ro roctw o Iz 11, 1— 9 trzeb a ro zpatry w ać w ścisłej łącz­ ności z dw om a poprzednim i: Iz 7, 1— 25 i 8, 23b— 9, 6. P ro ro k Izajasz zapew ne nie zrozum iał w pełni sw ych przepow iedni. Dopiero w św ietle Nowego T estam en tu w szystko sta je się jasne. W idać w yraźn ie, że te k sty m esjańskie z księgi pro ro ka Izajasza wiążą się z osobą Jezusa C hrystusa. On w yp ełnił w szystkie n ad zieje m esjań skie.19 K ry te riu m spełnienia się pro ­ roctw jest fa k t Jego zm artw y ch w stan ia.

II Virgulto di Iesse (Is 11, 1— 9)

S o m m a r i o

Questa pericope è il terzo grande testo m essianico di Isaia. N el v. 1 si parla m etaforicam ente d ell’annunzio della discendenza davidica d e l re: com e David fu chiam ato un te m po di modo m eraviglioso d all’oscura fam iglia di Iesse alla dignità regale, cosî dallo stesso tronco sorgerà un virgulto, cioè un nuovo re, per mezzo del quale la casa sera rigenerata.

33 Zob. na ten temat: J. G i b b s , Purpose and Pattern in M a tth e w ’s

Use of the Title Son of David, w: NTS 10 (1963—4) s. 446—64; R.

G u n d r y, The Use of the Old T estam en t in M a tth e w ’s Gospel w ith

Special Reference to the Messianic Hope (NT Suppl. 18), 1967; S. E.

J o h n s o n , The R avid ic-R oyal Motif in the Gospel, w: JBL 87 (1968)· s. 136— 150; L. S a b o u r i n , The Names and Titles of Jesus, N ew York 1967.

106 R Y S Z A R D R U M I A N E K

[8]

I w . 2 e За parlano dell’investitura spirituale del nuovo re, che si riassum e nel posseso dello spirito di Jahve nel modo durato. I doni carism atici sono enum erati in tre coppie: sapienza e discernimento, consiglio e fortezza, conoscenza e timore. Questo elenco di doni, a cui la LXX e la Vg aggiungono la „pietà” al posto del „timore del Signore”, due volte ripetuto nel TM, è di ventato il tradizionale elenco di sette doni dello Spirito Santo. N ei vv. 3b. 4. 5 viene descritto il governo del re futuro. N ei w . 6—9 è descritta la pace universale, conseguenza del giusto governo del nuovo re.

Sembra che il testo di Is 11, 1·—9 contiene d ell’annunzio della venuta del re ideale futuro, che sorge non della fam iglia régnante, ma da un nuovo polione della discendenza davidica.