Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Wykład dla doktorantów rok akademicki 2020/2021

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jedno z wielu określeń EAP spotykanych w literaturze przedmiotu:

Ekonomiczna analiza prawa (ang. Economic analysis of law, częściej Law and Economics)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Czy jest miejsce dla EAP w prawoznawstwie? „… ekonomia jest potężnym narzędziem do analizy szerokiego zakresu problemów prawnych, ale … większość prawników i studentów prawa – nawet tych najlepszych –

ma trudności żeby połączyć zasady

ekonomiczne z konkretnymi problemami prawnymi”.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Co rozumiemy przez prawoznawstwo?

1) w znaczeniu szerokim: wszelkie „znawstwo prawa”, obejmujące obok prawoznawstwa jako nauk

prawnych również praktyczne umiejętności prawnicze, związane z argumentacją i

negocjowaniem rozstrzygnięć, a więc tzw. metodykę wykonywania zawodu prawniczego;

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Zagadnienia prawoznawstwa w ujęciu analitycznym (1):

(A) wypracowanie aparatu pojęciowego, systematyzacja oraz opis systemu prawa;

Norma N₁ obowiązuje w systemie S w czasie T.

(B) wykładnia i stosowanie prawa;

Wyrażenie językowe J ma znaczenie Z w normie N₁.

(C) funkcjonowaniem prawa jako zjawiska społecznego;

Norma N₁ w warunkach W₁ wywołuje konsekwencje SK₁.

(D) Problemy de lege ferenda (polityka prawa);

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Zagadnienia prawoznawstwa w ujęciu analitycznym (2): (E) pozasystemowa ocena prawa;

Norma N₁ ma wartość W_s (np. słuszność, sprawiedliwość). Norma N₁ ma wartość W_i jako środek do osiągnięcia celu C.

(F) zagadnienia filozoficzne i metodologiczne;

Prawo jest przedmiotem typu PO. Prawo jest poznawalne w sposób SE.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podział problematyki prawoznawstwa według Z. Ziembińskiego:

- Dogmatyczna dotyczy tego, jakie normy należą w

danym czasie do rozważanego systemu prawnego. Wtórnie dotyczy rozstrzygania o kwalifikacji prawnej określonych czynów, zdarzeń i sytuacji.

- Socjotechniczna polega na tym, jak przez stanowienie

prawa lub jego stosowanie uzyskiwać zamierzone skutki społeczne.

- Teoretyczna dotyczy formułowania twierdzeń o

obowiązującym prawie w różnych jego aspektach (np. formalnym i realnym).

- Metodologiczna zajmuje się opisem metod lub

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

STANOWISKA W SPORZE O METODĘ PRAWNICZĄ (1):

- odrzucenie metody („trzy słowa zmienione przez

prawodawcę, a całe biblioteki idą na śmieci”; Hutcheson – ”huntch”, odwołanie do intuicji; Critical Legal Studies – dekonstrukcja tradycyjnej metodologii prawoznawstwa)

- heteronomia metodologiczna (analityczna filozofia prawa – recepcja metod matematycznych, logicznych i lingwistycznych; realizm prawny – oparcie na metodologii nauk empirycznych: szkoła wolnego prawa, realizm amerykański: W.O. Holmes, K.

Llewellyn; socjologiczna jurysprudencja: R. Pound; psychologia: L. Petrażycki, realizm skandynawski: K. Olivecrona; metody innych nauk – teoria systemowa N. Luhmann, G. Teubner; ekonomiczna analiza prawa: R.A. Posner; teoria argumentacji; hermeneutyka prawnicza)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

STANOWISKA W SPORZE O METODĘ PRAWNICZĄ (2):

- autonomia metodologiczna (jurysprudencja rzymska – budowa podstaw metodyki i teorii wykładni: znane i stosowane paremie i topiki prawnicze; szkoła historyczna: F.C. von Savigny; pozytywizm prawniczy – obrona naukowości prawoznawstwa przez wykazanie istnienia specyficznie prawniczych metod,

gwarantujących rozstrzygnięciom prawniczym konieczne minimum intersubiektywnej komunikowalności i sprawdzalności, tzw.

sylogizm prawniczy: J. Austin; normatywizm – „czysta metoda prawnicza”: H. Kelsen)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

MODELE PRAWOZNAWSTWA ze względu na sposób rozpatrywania zagadnień (B), (C) i (D):

§ tradycyjny dogmatyczny (np. „twardy” pozytywizm prawniczy)

§ nowoczesny dogmatyczny (np. normatywizm)

§ antydogmatyczny (np. realizm prawniczy)

§ integracyjny

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Model tradycyjny opiera się na przekonaniu, że prawo powinno być wyłącznie wytworem prawodawcy jako jedynego podmiotu legitymowanego do kształtowania praw i obowiązków obywateli. Prawnikom przyznaje się rolę wyłącznie odtwórców i egzegetów woli prawodawcy. Prawoznawstwo zostaje ograniczone do tradycyjnie

pojmowanej dogmatyki prawa, więc zagadnień (A) i (B). Tradycyjny model nie jest zainteresowany funkcjami

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

W nowoczesnym modelu dogmatycznym prawodawca

jako twórca prawa zostaje oddzielony od organów władzy politycznej, a samo prawo uznaje się za zjawisko

wyłącznie normatywne, wymagające specyficznej, analitycznej metody badawczej („czysta metoda

prawnicza”). Metoda ta nie prowadzi na ogół do ustalenia jednoznacznych rozstrzygnięć, lecz przedstawia zbiór

decyzji akceptowalnych z punktu widzenia prawa. Rozstrzyga prawnik, który przestaje być tu wyłącznie

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Antydogmatyczny model prawoznawstwa jest związany z realizmem prawniczym i traktuje prawo wyłącznie jako zjawisko społeczne (C). Towarzyszy temu tzw. sceptycyzm norm, ograniczenie pojęcia prawa do samego tylko prawa operatywnego i opisywanie go w kategoriach zachowań ludzi rozstrzygających spory. Wykładnię (B) ujmuje się opisowo, wskazując na wielość psychologicznych i

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Model integracyjny jest następstwem polemiki między modelami nowoczesnym i antydogmatycznym. Prawo

traktuje się tu jako zjawisko normatywne, normatywność jednak nie jest ujmowana metafizycznie, lecz jako

element świata społecznego. Wiąże to prawoznawstwo z naukami pozaprawnymi (integracja). Akceptuje się

opisowe teorie wykładni (B), ale towarzyszy im postulat uzasadnienia decyzji interpretacyjnych w specyficznie prawniczy sposób. Następuje więc rehabilitacja

tradycyjnej problematyki dogmatycznej (A) i (B),

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

INTEGRACJA WEWNĘTRZNA PRAWOZNAWSTWA: postulat zapewnienia komunikacji i współpracy między poszczególnymi naukami prawnymi (np.

przenoszeni konstrukcji pojęciowych wypracowanych w jednej dyscyplinie do innej, koordynacja badań

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

INTEGRACJA ZEWNĘTRZNA PRAWOZNAWSTWA: postulat przezwyciężenia izolacji nauk prawnych w stosunku do innych dziedzin wiedzy, powiązany z hasłem walki z formalizmem prawniczym, głównymi kierunkami integracji miały być socjologia i

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Według R.A. Posnera „najbardziej interesującym aspektem ruchu ekonomicznej analizy prawa jest aspiracja do oparcia studiów nad prawem na

podstawach naukowych, ze spójną teorią, precyzyjnymi hipotezami dedukowanymi z teorii oraz empirycznymi testami tych hipotez. Prawo jest instytucją społeczną o wielkim bagażu historii i wadze i nie widzę przyczyn, dla których nie może ono być poddane studiom naukowym. Ekonomia jest najbardziej zaawansowaną dziedziną

badań społecznych, a system prawa zawiera w sobie wiele paraleli i częściowo pokrywa z systemami, które z sukcesem badane były przez ekonomistów.”

Richard A. Posner [w:] M. Faure, R. Van den Bergh (red.),

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Tezy modelu nauki empirycznej:

• _{przedmiotem nauki jest opis rzeczywistości,}

sprowadzonej do niezależnych od człowieka faktów;

• _{opis ten jest dokonywany w zdaniach prawdziwych}

albo fałszywych w języku danej teorii;

• prowadzi do ustalenia określonych hipotez, które służą wyjaśnianiu i/lub przewidywaniu zjawisk;

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Tezy modelu nauki humanistycznej:

(a) przedmiotem nauki jest zrozumienie faktów;

(b) zrozumienie polega na przypisaniu materialnemu substratowi tych faktów sensu, znaczenia lub wartości, co wyraża się w

wypowiedziach niekoniecznie będących zdaniami prawdziwymi albo fałszywymi w języku danej teorii;

(c) rozumienie prowadzi do rekonstruowania lub tworzenia przedmiotów kulturowych;

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

NAZWA:

„economic analysis of law” („ekonomiczna analiza prawa”)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

NAJWAŻNIEJŚCI PREKURSORZY (2):

Zarys ekonomicznego podejścia do przestępstw można znaleźć np. u J. Benthama:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

NAJWAŻNIEJSI PREKURSORZY (2):

„Dla racjonalnych studiów nad prawem osoba, która kieruje się obowiązującymi przepisami, to osoba chwili obecnej, lecz osobą przyszłości jest specjalista od statystyki i ekonomii. [...] Uczymy się, że dla osiągnięcia czegoś coś musimy poświęcić, i naucza się nas także, by zestawić przewagę, którą zyskujemy, z przewagą, którą tracimy, i by wiedzieć, co czynimy, kiedy dokonujemy wyboru.”

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Powstanie współczesnej EAP łączy się najczęściej z publikacją trzech artykułów:

R. Coase, The Problem of Social Cost, „Journal of Law and Economics" (1) 1960, s. 3 i nast.

G. Calabresi, Some Thoughts on Risk Distribution and

the Law of Torts? „Yale Law Journal" (70) 1961, s. 499

i nast.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Definicja Rowley’a:

„Ekonomiczną analizę prawa albo Law and

Economics można zdefiniować jako

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Definicja Mercuro, Medema:

„Law and Economics można zdefiniować jako

stosowanie teorii ekonomicznej – w

pierwszej kolejności mikroekonomi i

podstawowych pojęć ekonomii dobrobytu

do badania tworzenia, struktury, procesów i

ekonomicznego oddziaływana prawa i

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Określenie J. Stelmacha B. Brożka:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Zdaniem L. Balcerowicza EAP polega na:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Istotne elementy określeń EAP

spotykanych w literaturze przedmiotu:

•

pojęcia

i

twierdzenia

ekonomii

(narzędzia analityczne)

•

mikroekonomia

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe pojęcia i narzędzia badawcze

według Thomasa S. Ulena:

- koszty transakcyjne,

- analiza kosztów i korzyści (rachunek

zysków i strat),

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe pojęcia i narzędzia badawcze

według Richarda A. Posnera:

- prawo popytu,

- koszt utraconych możliwości (koszt

alternatywny),

- tendencja zasobów w kierunku ich

najbardziej wartościowego użycia

(efektywna alokacja zasobów),

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Richard A. Posner za ważne uważa

ponadto pojęcia:

- wartości ekonomicznej,

- użyteczności,

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

MIKROEKONOMIA: nauka zajmująca się zachowaniem poszczególnych składników

gospodarki, takich jak ustalanie się ceny na dany produkt albo zachowanie konsumenta lub

przedsiębiorstwa. Przeciwieństwem

mikroekonomii jest MAKROEKONOMIA: nauka dotycząca zachowania gospodarki jako całości, badająca czynniki wpływające na ogół firm,

konsumentów i pracowników.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Dwa wymiary EAP:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Prace normatywne w tej dziedzinie są zainteresowane wskazywaniem legislatorom i sędziom podstaw tworzenia i stosowania

prawa tak, żeby sprzyjać większej

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Zajmujący się EAP często określają swoją działalność badawczą jako RUCH (MOVEMENT). Uważają, że nazwa ta, z uwagi na szerszy zakres, lepiej oddaje specyfikę ich działalności niż określenia takie, jak: paradygmat (S. Kuhn), program badawczy (I. Lakatos) czy szkoła naukowa. RUCH oznacza tu ugrupowanie osób luźno podzielających naukowe lub praktyczne, a w szczególności polityczne cele. Law and Economics Movement jest właśnie takim ugrupowaniem badaczy, którzy luźno podzielają określone cele naukowe. Nie wyklucza to wewnętrznych podziałów w obrębie ruchu np. na szkoły naukowe.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

NAJWAŻNIEJSZE SZKOŁY EAP (1):

• Chicagowska szkoła Law and Economics

• Teoria wyboru publicznego

• Instytucjonalna szkoła Law and Economics

• Neoinstytucjonalne podejście w Law and

Economics

• Nowa Szkoła Chicagowska

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Podstawowe założenia szkoły:

• ludzie w swoich zachowaniach dążą do

maksymalizacji użyteczności

• przy braku ograniczeń podmioty dążą do wzajemnie

korzystnej wymiany dóbr i usług

• normy i skutki prawa można oceniać z punktu

widzenia ich efektywności ekonomicznej

• interwencja państwa w procesy rynkowe zazwyczaj

nie prowadzi do zwiększenia bogactwa społeczeństwa

• cechą common law jest dążenie do efektywności

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Podstawowe założenia szkoły:

• oparcie się na teorii wyboru publicznego

• przekonanie, że politycy są racjonalni i kierują się

własnym interesem

• udział mechanizmów rynkowych w tworzeniu prawa • przyjęte rozwiązania prawne są sumą interesów

podmiotów biorących udział w procesie legislacyjnym (indywidualizm normatywny)

• sceptycyzm wobec zastosowania kryterium

efektywności do prawa

• sceptycyzm wobec modeli ekonomicznych • ekonomiczna analiza nauk politycznych

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

NEOINSTYTUCJONALNA

Podstawowe założenia szkoły:

• analiza instytucji, w których funkcjonuje gospodarka,

w tym roli państwa i prawa w gospodarce

• analiza kontraktowa: każdy problem można

rozwiązać za pomocą umowy i optymalizacji kosztów transakcji

• własność jest fundamentalną instytucją gospodarki • zwrócenie uwagi na współzależność władzy i

gospodarki

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

NOWA SZKOŁA CHICAGOWSKA

Podstawowe założenia szkoły:

• analiza zależności między prawem i innymi

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

BEHAWIORALNA Law and Economics

Podtsawowe założenia szkoły:

• oparcie modeli zachowania na psychologii i

medycynie

• uwzględnienie altruizmu, nadmiernego optymizmu

oraz ograniczonej samokontroli jednostek

• podejmowanie decyzji nie na podstawie racjonalnej

analizy

• wpływ sposobu przedstawienia problemu jednostce

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Najważniejsze czasopisma naukowe:

• Journal of Law and Economics (rok zał. 1958) • Journal of Legal Studies (rok zał. 1972)

• Research in Law and Economics (rok zał. 1979) • International Review of Law and Economics (rok

zał. 1981)

• Journal of Law, Economics, and Organization

(rok zał. 1985)

• European Journal of Law and Economics (rok

zał. 1994)

• Journal of Empirical Legal Studies (na początku

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Dwie tendencje w ekonomicznym podejściu do prawa według G. Calabresi’ego:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Pierwsza tendencja według G. Calabresi’ego:

W ramach pierwszej tendencji (EAP) teorii ekonomicznej używa się do analizy świata prawnego. Bada się ten świat z punktu widzenia tej teorii i, w wyniku tego badania, potwierdza się, podaje w wątpliwość, a często zabiega o reformę rzeczywistości prawnej.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Druga tendencja według G. Calabresi’ego:

Inaczej w ramach tednencji, którą Calabresi nazywa „Law and Economics”. Tu zaczyna się od obojętnej akceptacji świata (prawnego) jaki on jest, jaki według prawników ma być. Następnie bada się, czy teoria ekonomiczna może objaśnić (wyjaśnić) ten świat, tą rzeczywistość. A jeżeli nie może, to raczej zadaje się dwa kolejne pytania niż automatycznie odrzuca ten świat jako irracjonalny.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Pierwsze pytanie G. Calabresi’ego:

Pierwsze pytanie: czy prawoznawcy, którzy opisują rzeczywistość prawną przyglądają się światu, jaki rzeczywiście jest? Albo czy jest coś w ich sposobie widzenia świata, co prowadzi ich do błędnego opisu tej rzeczywistości? Teoria ekonomiczna może tu służyć badaczom prawa do trafniejszego, bardziej wyczerpującego ujęcia rzeczywistości prawnej.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Drugie pytanie G. Calabresi’ego:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Istotna różnica między obu tendencjami:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Na czym polega różnica między R.A. Posner’em a G. Calabresi’m: