Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy
Temat: Jak pytać? Jak odpowiadać? Trudna sztuka dialogu
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
6) rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Zna schemat komunikacyjny Romana Jakobsona,
● Wie, czym jest komunikacja werbalna i niewerbalna oraz jakie mają one znaczenie w porozumiewaniu się,
● Potrafi ocenić skuteczność komunikacji,
● Analizuje materiał multimedialny i potrafi pozyskiwać z niego informacje,
● Poprawnie formułuje samodzielne wnioski z dyskusji,
● Samodzielnie redaguje materiał ćwiczeniowy według wskazówek,
● Opracowuje materiał, współpracując w grupie.
Nabywane umiejętności:
● Wskazywania cech koherentnego dialogu,
● Odróżniania odpowiedzi właściwych od unikowych,
● Charakteryzowania intencji nadawcy komunikatu,
● Rozumienia strategii umiejętnego prowadzenia dialogu,
● Rozwijania kompetencji komunikacyjnych,
● Interpretowania tekstów publicystycznych.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się,
● Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
● Reprodukcja szkicu Pietera Bruegla „Targ w Hoboken”1,
● Zasób multimedialny: film „Czy mam powtórzyć pytanie?”,
● Sprzęt multimedialny: komputer, projektor multimedialny, tablica interaktywna.
1 Proponowane źródło: Bruegel. Dzieła wszystkie, Wydawnictwo Taschen Edipresse Polska, 2005.
1
Metody nauczania:
● Problemowe: dyskusja dydaktyczna, metaplan,
● Eksponujące: film, prezentacja,
● Praktyczne: metoda tekstu przewodniego, ćwiczenia przedmiotowe.
Formy pracy:
● Zbiorowa,
● Indywidualna jednolita,
● Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami i na wstępie prezentuje im reprodukcję rysunku Bruegla „Targ w Hoboken”. Uczestnicy zajęć przez chwilę przyglądają się rysunkowi, analizują go i omawiają przedstawione na nim scenki, zwracając uwagę na następujące kwestie:
● Które ze scenek wskazują na zachodzący proces komunikacji?
● Gdzie ta wymiana komunikatów jest widoczna?
● Na jakiej podstawie można to stwierdzić?
Następnie uczniowie wybierają jedną ze scenek i zapisują w zeszytach dialogi, jakie mogłyby się w niej pojawić; chętni odczytują swoje notatki. Nauczyciel prosi uczestników zajęć, aby odnosząc się do szkicu Bruegla i własnych doświadczeń, wyłonili istotne czynniki komunikacji; przypomina im schemat komunikacji według Jakobsona:
KONTEKST KOMUNIKAT
NADAWCA……….ODBIORCA KONTAKT
KOD
Analiza i rozważania uczniów powinny sprowadzić się do następujących wniosków:
● Dialog stanowi podstawową metodę wymiany poglądów, informacji, czyli komunikacji.
● W dialogu istnieje komunikacja werbalna – czyli wszystko, co zostaje wyrażone za pomocą słów.
● Poza komunikacją werbalną równie istotna jest komunikacja niewerbalna, czyli ton głosu, mimika, gesty.
Na zakończenie wstępnych rozważań nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem oraz celami zajęć i ich planowanym przebiegiem.
Etap realizacji
Nauczyciel pyta uczniów, inicjując krótką dyskusję na temat skuteczności komunikacji:
● Czy każda wymiana komunikatów jest dialogiem?
● Czy znają takie sytuacje, kiedy mimo wymiany komunikatów proces komunikacji bywa zakłócony?
● Co może mieć wpływ na skuteczność komunikacji?
2
Uczniowie dyskutują, próbują odpowiadać na pytania. Po chwili nauczyciel zaprasza ich do obejrzenia materiału filmowego, w którym dziennikarz i publicysta Jacek Żakowski przywołuje przykłady dialogów, gdzie interlokutor uchyla się od odpowiedzi, np. w trakcie wywiadów.
Przed projekcją prosi o zastanowienie się nad odpowiedzią na pytania: „Na czym polega strategia prowadzenia rozmowy?”, „W jaki sposób można uzyskać pożądaną odpowiedź w dialogu, np. w wywiadzie?”.
Po projekcji uczniowie podejmują krótką dyskusję, rozpatrując postawione im pytania problemowe. Odnosząc się do wiadomości z materiału filmowego, próbują wspólnie stworzyć
„Vademecum dobrego rozmówcy”. Odpowiedzi uczniów, uzupełniane i wyjaśniane przez nauczyciela, zostają zapisane na tablicy w postaci metaplanu. Mogą pojawić się następujące sformułowania:
● Staraj się stawiać pytania otwarte, pozostawią one swobodę Twojemu rozmówcy w udzielaniu odpowiedzi.
● Jeśli chcesz sprawdzić wiedzę rozmówcy, stawiaj pytania filtrujące. Unikniesz odpowiedzi powierzchownych, opartych na domniemaniach.
● Gdy chcesz uzyskać taką, a nie inną odpowiedź, niech samo pytanie stanowi jakąś jej sugestię.
● Staraj się, indagując, nie naruszać czyjejś prywatności. Wyznaczaj granice, do których ktoś pozwala ci się poruszać.
● Jeśli chcesz sprawdzić, czy twój rozmówca udzielił prawidłowej odpowiedzi, stawiaj pytania kontrolne.
● Jeśli twój rozmówca jest powściągliwy, mogą ci pomóc w uzyskiwaniu odpowiedzi pytania prowokacyjne.
● Twoje pytanie stanie się barwniejsze, ciekawsze, jeśli opatrzysz je anegdotą, nadasz mu postać historyjki.
● Jeśli odpowiadasz na pytanie i zależy ci na zachowaniu komunikacji z rozmówcą, staraj się nie obracać jego pytania w żart.
● Odpowiadaj na pytanie, które zostało ci zadane.
● Nie zastanawiaj się, prowadząc dialog, czy pytanie zostało dobrze, czy źle sformułowane.
● Unikaj powierzchownych odpowiedzi.
● Nie jesteś wszechwiedzący, staraj się więc nie przewidywać: „Już wiem, o co chce pan zapytać”.
● Nie parafrazuj pytań, by zyskały inny charakter: „Czyli chce pan wiedzieć…”, w ten sposób unikasz bowiem odpowiedzi.
Po zebraniu wszystkich sugestii uczniowie przepisują „Vademecum” do zeszytów. Następnie otrzymują zadanie: „Masz przeprowadzić wywiad z kolegą/koleżanką z ławki. Spróbuj przygotować się do niego z pomocą wskazówek z naszego Vademecum; sprecyzuj pięć pytań, które będziesz chciał mu/jej zadać”.
Kiedy młodzież opracuje pytania, przystępuje do wywiadów. Nauczyciel poleca uczniom zwrócić uwagę na charakter padających odpowiedzi: czy rozmówca udzielał odpowiedzi właściwych, czy też pojawiły się w rozmowie odpowiedzi unikowe itp.
3
Etap końcowy
Nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na kilkuosobowe zespoły. Każda z grup otrzymuje to samo polecenie: „Przygotujcie zestaw pytań do wywiadu”, ale innego rozmówcę:
● Dyrektor szkoły,
● Pani z kiosku vis-à-vis szkoły,
● Agnieszka Radwańska,
● Wasz nauczyciel języka polskiego,
● Jacek Żakowski,
● Pieter Bruegel.
Uczniowie mają się zastanowić, o co chcieliby zapytać, jakich pytań musieliby unikać, aby nie uzyskiwać komunikatów pozornych.
Po zakończeniu pracy w grupach przedstawiciele zespołów odczytują pytania. Pozostali uczniowie rozważają ich koherentność i przydatność.
Na zakończenie lekcji nauczyciel zadaje pracę domową:
Na podstawie wybranej przez siebie audycji telewizyjnej lub radiowej wskaż inne, poza omówionymi podczas zajęć, sposoby unikania odpowiedzi (odpowiedzi unikowe). Czy potrafisz stwierdzić ich przyczynę?
4
