Kazimierz Piekarski

Henryk Barycz

Kazimierz Piekarski

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 36/3-4, 313-326

KAZIMIERZ PIEKARSKI

W historycznej rezydencji prym asów polskich w Ło- w itzu, zd ała od w iększych ośrodków książkow ych: Krakow a, Lw ow a czy W arszaw y , z którym i się zżył, p rzy których w a r­ sztacie spędził najlepsze lata swego życia i w k tórych atm o­ sferze czuł się we w łaściw ym żywiole, zgasł po dłuższej, kil­ kuletniej chorobie w dniu 7 lutego 1944 niezrów nany znaw ca starej książki polskiej, Kazim ierz Piekarski, w УпОки 51 lat. Mimo' ciężkiej niem ocy rw ał się do um iłowanej p ra c y b ad aw ­ czej; jeszcze na kilk a m iesięcy przed zgonem, w krótkich złud­ nych okresach pozornego w racan ia do zdrow ia m arzy ł o n a ­ pisaniu historii k olegiaty łowickiej, zam y ślał o zbadaniu jej księgozbioru. B ezlitosna śm ierć przecięła w szystkie te plany, a w kilka m iesięcy później nieszczęsny w ynik pow stania w a r­ szaw skiego zniszczył jegd cały wieloletni tru d studiów nad historią druk arń w P olsce i dziejam i książki w XVI W.

Z Piekarsk im zeszła do grobu jedna z najbardziej ch a­ ra k te ry sty cz n y c h postaci polskiej bibliografii. W zetknięciu osobistym niezw ykle c z aru ją c y i ujm ujący, harm onijnie łą­ c zący kulturę w ew nętrzną ducha z form ą zew nętrzną, 4ve w spółżyciu uczynny i tow arzyski, św ietny kom pan, co „do"* b rym to w arzyszom gwoli“, jak umiłowani przezeń pisarze Złotego W ieku — Jan Kochanowski, czy M ikołaj Rej — nigdy nie odmówił, stanow ił P iek arsk i równocześnie w zór sy stem a­ tyczności, żm udnej, w ym agającej niezw ykłej cierpliwości p rac y analityczno-typograficznej i bibliograficznej. Z drobiaz­ gow ą ścisłością potrafił drogą mozolnych, subtelnych badań przeprow adzić identyfikację bibliograficzną najtrudniejszych jednostek piśm ienniczych, rekonstruow ać wnikliwie w ydobyte z grzbietu okładek lub w yklejek stary ch druków szczątki lite­ ra tu ry staropolskiej. Im ponujący trud w łożył w prow adzoną od lat karto tek ę prow eniencji książek w. XVI, odnotow ując z dziesiątek ty sięcy tom ów zapiski własnościowe i czytelnicze, w pyle i kurzu w ertu jąc dziesiątki bibliotek publicznych i ko* ścielnych na terenie całej R zeczypospolitej. Zainteresow aniam i sw ym i obejm ow ał cało k ształt problem ów zw iązanych z dawną książk ą polską. W nikliw ym sw ym um ysłem , bogatą fantazją

tw órczą odsłaniał w sposób p asjon ujący ciekaw e losy indyw i­ dualnych egzem plarzy czy zespołów książkow ych, nie ty lk o ich koleje zew nętrzne, ale także w ew nętrzne p ro cesy ich po­ w staw ania. Z pozorną dla przeciętnego czytelnika czy o bser­ w a to ra łatw ością, w istocie rzeczy z a ś drogą żm udnych, kom ­ binow anych b adań poszlakow ych, otw ierał tajnie bibliogra­ ficznych zag ad ek , z a k ry ty c h nie ty lk o przed okiem profana, ale o k tó rych nie śniło się do tego czasu zaw odow ym biblio­ grafom , u stalał kolejność i chronologię w ydań, odm iany w a­ riantów piśm ienniczych, w yjaśn iał genezę utw orów , od tw a­ rza ł zespoły w ydań zbiorow ych, rektyfikow ał w ydania post- datow ane, sk reślał fikcyjne. N iedościgły m istrz, niczym naj^ lepszy krym inolog z najdrobniejszego, zdaw ało b y się c a ł­ kiem błahego szczegółu: uszczerbionej ram ki drzew orytow ej, zużytej czcionki', doboru kroju pism a, pew nych szczegółów o p raw y introligatorskiej, starej zapiski ak cesyjnej budow ał rusztow anie w nikliw ych i: głębokich rozum ow ań, czasem może m ylnych, ale zaw sze logicznych; z przypadkow ych, czy też szczęśliw ie dokonanych „w yko palisk“ książkow ych rozsnu­ w ał najbardziej in try g u jące historie druk arsk ie i księgarskie. P o tra fił w yjaśn ić najbardziej zaw iłe zagadki pracow ni a u to r­ skich, oficyn d rukarskich, w a rszta tó w introligatorskich. W y 4 k ry w a ł kłop o ty autorów , nadu życia i szacherki d ru k arz y p rzy odbijaniu nakładów , k tó re by dzisiaj kw alifikow ały sie do w y ­ toczenia procesu o oszustw o. Znał na w ylot k a żd ą oficynę ty ­ pograficzną, w iedział, ile odbijała m iesięcznie arkuszy, jakim w danym czasie posługiw ała się zesoołem czcionek, skąd b rała m ateriał zdobniczo-ilustracyjny. U kład graficźny, podjęcie n a­ kładu danego dzieła więcej mu mówiło, niż innem u badaczow i dziesiątki bezpośrednich zapisek archiw alnych. P r z y tvm — rzecz nieobojętna — te żm udne i suche dociekania bibliolo- giczne potrafił P iek arsk i ożywić, podać je w interesującym przedstaw ieniu, um iał n adać im osobliwy posm ak stareg o wina, w ycisnąć na nich swe niezrów nane esprit. S tudia te, k r e ­ ślone żyw o i z zajęciem , okraszone niezrów nanym dowcipem lub pogodną ironią, ukazujące poszczególne stad ia p ra c y po- szukiw aw czo-badaw czej w sposób niejednokrotnie tajem niczy, naw et in try g u jący , c z y ta się niczym p asjo n u jący rom ans aw anturniczy.

T a k a b y łab y ogólna c h a ra k te ry sty k a tw ó rcza zm arłego badacza. C zas p rzy stąp ić do szczegółow ego rozpatrzenia jego działalności i dorobku naukow ego.

* * *

Osobow ość zm arłego bad acza k ry ła w sobie pewne — po­ w iedzielibyśm y — antynom ie. U rodzony dnia 30 m arca 1893 w T ârgugiu w Rumunii, jako sy n W itolda i K lotyldy z W ró ­ blewskich, p rze rw a ł K azim ierz P iek arsk i studia w gim nazjum

K a z im ie rz P ie k a rsk i _{3 1 5}

stanisław ow skim dla b ad ań h eraldycznych oraz... p ra c y spo­ łecznej. Na chwilę pociągnęły go i uwiodły hasła socjalistyczne. Złożenie egzam inu dojrzałości w ch arakterze eksterna w Gi­ m nazjum św. Anny w Krakowie w r. 1915 otw arło p rzed nim zam knięte w rota studiów w yższych, które odbywał na w y ­ dziale filozoficznym U niw ersytetu Jagiellońskiego z p rz e r­ wam i w latach 1915/16 do 1919/20. N iezdecydow any pierw iast- kowo w w yborze przedm iotu spędził P iek arski czas jakiś na m atem atyce. Studia te pozostaw iły pewien ślad w późniejszej jego p rac y badaw czej. Znać je w w yraźnej skłonności do de­ dukcyjnych rozum owań, logistycznym wybitnie form owaniu wniosków, chętnym stosow aniu m etody praw dopodobieństw a, w reszcie zam iłow aniu do obliczeń staty sty cznych. Z aintereso­ w ania naukow e P iekarskiego sk rystalizo w ały się ostatecznie w studiach językoznaw czych, prow adzonych pod kierunkiem profesorów K. Nitscha, J. Łosia i J. R ozw adow skiego Z na­ tchnienia prof. Łosia pow stała pierw sza p raca naukow a P ie ­ karskiego, napisana od listopada 1917 do czerw ca 1918: „ P rz e ­ gląd w ydaw nictw średniow iecznych, zapisek i rot przy siąg s ą ­ dowych z ksiąg grodzkich i ziem skich“ (Kraków 1919). R oz­ praw a ta o założeniach i celach filologicznych, w w ykonaniu właściw ie typow o bibliograficzna, daw ała reje str w yzyskanych i niew yzyskanych ksiąg sadow ych, rozm iary ich zużytkow a­ nia dla badan językow ych, w reszcie przynosiła sy stem aty czn y przegląd w ydanego m ateriału. P ra c a ta oraz równoczesne po­ święcenie się bibliotekarstw u zadecydow ały o dalszej karierze o raz działalności życiow ej i naukowej Piekarskiego.

W stąpienie P iekarskiego do biblioteki Polskiej Akademii U m iejętności w październiku 1917 r. przy pad ło na okres p rze ­ łom ow y w badaniach książki u nas. Koniec wieku XIX i 001- czatek XX stw orzył — jak wiadomo — na Zachodzie z inku- nabulistyki sam odzielną gałąź wiedzy, stojącą na pograniczu bibliografii i historii' kultury. Z mechanicznei. czvsto opisowej inw entaryzacji produkcji' książkow ej punkt ciężkości przesuw a się na spraw ę w szechstronnego rozpatrzenia książki pod względem technicznym , ekonomicznym, kulturalnym i kom sum pcyjnym (czytelnictw o). Na plan pierw szy zw łaszcza w y ­ suw ają się studia nad stroną techniczno-typograficzną, uw a­ runkow ane koniecznością ustalenia czasu i m iejsca w ytłocze­ nia druku oraz producenta licznych druków anonimowych.

W Polsce dłuższy czas naukow a bibliografia tkw iła w elem entarnym stopniu rozwoju pierw otnego okresu Estrei- cherow skiego (z przed r. 1914). Zejście z tego stanow iska za­ częło się dokonyw ać właściwie tuż przed pierw szą wojna św iatow ą. Dużo zd ziałały dla ożywienia bibliografii polskiej ekspedycje naukowe krakow skiej Akademii Um iejętności do Szwecji I na W ęgry, k siążka W aldego o szw edzkich z d o b y ­

czach bibliotecznych, k tó re d a ły jej now y z a strz y k przez za-» rejestro w an ie nieznanych unikatów , dostarczenie w iadom ości 0 daw nych księgozbiorach i czytelnikach. R ów nocześnie na nowe to ry w pro w ad zał inkunabulistykę polską Eugeniusz B ar- wiński („K atalog inkunabułów Biblioteki U niw ersytetu we Lw ow ie“, Lw ów 1912), a Ludw ik B ernackî stosow ał z nie­ z w y k ły m pow odzeniem do nauki historii lite ra tu ry now e m e­ to d y w sw ym znakom itym studium o „Pierw szej książce pol­ sk iej“ (1918).

P lanow e form y p rz y b ra ła ta jednostkow a pierw otnie ak cja dopiero1 z odrodzeniem się państw ow ości i, id ącą z nią w p arze, rozbudow ą naszeg o ży cia um ysłow ego. P o d ję ta w ło­ nie K rakow skiego Koła Zw iązku B ibliotekarzy Polskich w r. 1919 miyśl in w en taryzacji p ry w a tn y c h bibliotek polskich po^ m y ślan a b y ła w ścisłym zw iązku z odtw orzeniem historii u ż y ­ w ania i propagow ania książki drukow anej w Polsce w daw ­ nych w iekach. P ełniejsze i do jrzalsze b y ły rów nocześnie

(1920) sform ułow ane p o stu la ty d y r. L1. B ernackiego. U jęte w trz y zasadnicze p u n kty d o m ag ały się one: a) zebrania w serii „M onum enta P oloniae ty p o g ra p h ica “ m ateriałów arch i­ w alnych do dziejów d ru k arstw a, k sięg arstw a, in troligatorstw a, papiernictw a, słow em w szystkich działów, zw iązanych z po­ w staniem k siążk i; b) podjęcie pełnego, nowego (ooestreiiche- row skiego) w y d an ia bibliografii polskiej XV i XVI stulecia;

c) ooracow ania kom pletnego atlasu zasobu typograficznego

polskich tłoczni ty ch dwu stuleci. O bydw a p ro g ra m y : k rako w ­ ski — zbiorow y i lwowski — jednostkow y, uzupełniające się zresztą w zaiem nie, stanow iłv płodny zaczyn o rzv czy n iaiac się w alnie do w y ty czen ia szlaku naukow ej działalności P ie ­ k arsk ieg o w dziedzinie bibliografii, a w łaściw ie ksiçgoznav^ stw a polskiego. D odać należy, że w pierw otnych planach naukow ych P iek arsk ieg o bibliografia zajm ow ała stosunkow o skrom ne m iejsce, stanow iąc w łaściw ie śro dek pom ocniczy w zam ierzonych badaniach nad piśm iennictw em staropolskim 1 polska dialektologia historyczną, m ającą umożliwić rozw i­ kłanie trudności, zw iązanych z ustaleniem chronologii i m iej­ sca druku anonim ow ych jednostek piśm ienniczych XVI w. D opiero pod w pływ em idących z zew n ątrz podniet, pęd b a j d aw czy P iek arsk iego zwrócił się już w yłącznie ku studiom księgoznaw czym . Z aznaczą się one w podjęciu z ram ienia i w m yśl in icjaty w y K rakow skiego Koła Zw iązku Biblioteka­ rz y szerok o zak rojo n ej p ra c y inw entary zacji inkunabułów1 bi­ bliotek polskich, za k tó rą pó jdą stu dia n ad czytelnictw em , opraw am i i t. d., o raz w pow olnym , ale system aty czn y m p r z y ­ sw ojeniu sobie części 2 i 3 p ro g ram u B ernackiego, którego nie­ baw em stanie się — m ożna pow iedzieć — głów nym i plamy- w ym w ykonaw cą.

K a z im ie rz P ie k a rsk i

3 1 7

T rzecim czynnikiem , k tó ry raczej zew nętrznie ,w płynął na kierunek p rac i zam iłow ań P iekarskiego był kiełkujący w łaśnie ruch bibliofilski, skupiony w grupie lwowskiej w okół F ranciszka B iesiadeckiego z Firlejow a. Zm ysł piękna, poczucie harm onii, tkw iące imm anentnie w P iekarskim — ześrodkow ało się tera z głównie na książce. Bibliofilstwo! P iekarskiego nie m iało zresztą w sobie nic ze snobizmu, z m anii zbieraczej; ce­ lem i dążeniem jego było odzianie treści w piękną szatę ze­ w nętrzną, nadanie książce estetycznego w yglądu.

W książce szukał P iek arsk i przede w szystkim pożyw ki dla ducha; p rzed staw iała ona dlań swego rodzaju „zbiornik ludzkiego poznania“, źródło rozszerzan ia się k u ltury i w ogól­ ności w ażny czynnik w życiu społeczeństw now ożytnych. W a lk a o podniesienie form y książki, podjęta w szeregu in d y ­ w idualnych apelów i naw oływ ań („N agana polskiego d ru k ar­ stw a “, K raków 1929, „Do m iłośników książek“, K raków 1929), oraz drogą planow o prow adzonej akcji w pow stałym głów­ nie z inicjatyw y P iekarskiego T ow arzystw ie Miłośników Książki, p raktyczn ie realizow ana w szeregu jednostkow ych przedsięw zięć typograficznych i w czasopism ach bibliofilskich; „E xlibris“ i „Silva R eru m “ (częściowo redagow anych przez P ie k a rs k ie g o 1) w płynęła niewątpliwie dodatnio na kulturę zew nętrzną książki polskiej po r. 1920, podniesienie jej w y­ glądu estetycznego, stanow iąc niewątpliwie doniosłą epokę w jej dziejow ym rozw oju.

* *

*

L ata 1918— 1922 stanow ią okres p racy przygotow aw czej, naukow ego w yrabiania się badacza, jego niejako dojrzew ania. P ra c ę w c h arak terze pom ocnika bibliotekarza biblioteki P o l­ skiej Akademii Um iejętności, u rw aną w lipcu 1920 przez ochot­ nicze w stąpienie do arm ii polskiej, podejm uje z pow rotem P ie­ k arsk i w grudniu 1920 jako bibliotekarz Ossolineum. W r. 1921 uzyskuje na w ydziale filozoficznym U niw ersytetu Jag iello ń ­ skiego absolutorium , jednak bez zakończenia stopniem nauko­ wym , do którego nie przyw iązyw ał wagi, a k tó ry uzyskał do­ piero w dniu 25 czerw ca 1927, poddając się rygorom d o k to r­ skim pod naciskiem przyjaciół. W czerw cu 1921 opuszcza Ossolineum, aby objąć stanow isko eksperta, delegacji polskiej w M ieszanej Komisji Specjalnej dla rewindykacji) zbiorów bi­ bliotecznych w M oskwie (1921— 1922). W róciw szy do K ra­ kow a obejm uje redakcję „Exlibrisu“, a z dniem 1 stycznia 1925 wchodzi w ch arak terze kontraktow ego asy sten ta do Biblioteki Jagiellońskiej z przy d ziałem do stary ch druków, które sta ją się ukochaną dom eną jego badań. W r. 1931 przenosi się na

ana-T „Exlibris“ redagow ał Piekarski w espół z Aleksandrem Birkenma- jerem w latach 1924— 1928, „Silva Rerum“ w latach 1927— 1929.

logiczne stanow isko kierow nika działu sta ry c h druków do Bi­ blioteki N arodow ej w W arszaw ie.

Już pierw sze p race P iek arsk ieg o : „W spraw ie dwu ./wy­ d a ń “ krakow skich 'ł u rre k re m a ty “ „.Exlibris“ III, 1920) i „Ka- < talog k sięg arsk i d ru k arz a augsburskiego Jan a B aem lera z roku około I486“ („E xlibris“ IV, 1922) w sk azy w ały w y ra ź ­ nie na kierunek i m etody jego badań księgoznaw czych. Stu-1 dium pierw sze, oparte o zbadanie papieru całego szeregu egzem plarzy, dowiodło, że rzekom e dw a w yd ania T urrekre- m aty by ły w łaściw ie w ariantam i tego sam ego druku; rozpraw a druga, w zorow a pod w zględem m etodycznego badania, odtw a­ rz a ła z anonim owego fragm entu katalogu księgarskiego jego pierw otny w y g ląd typograficzny, ustalała d ru k arza i w y ­ dawcę, m iejsce i p rzyp u szczalny czas druku, w reszcie w y k ry ­ w ała p rzy czy n ę w y d ania i jego c h a ra k te r druku reklam ow ego dla nag ro m ad zon y ch p rzez k ry z y s w m ag azyn ach zapasów książkow ych.

L ata 1922— 1927 stoją głównie pod znakiem w znow io­ nych studiów inkunabulistycznych P iekarskiego. W założeniu b ad acza nie b y ły one przedsięw zięciem li tylko bibliograficzno- opisow ym . P o d ejm u jąc inw en tary zację inkunabułów bibliotek polskieh, k tó rej seria I u k azała się drukiem w r. 1925, m iał rów nocześnie P iek arsk i na oku skrupulatne zestaw ienia w szystkich szczegółów , służących do odtw orzenia w łaściw ych dziejów książki drukow anej w P olsce XV wieku. Z ajął się ted y badaniem o p r a w 1), zebraniem zapisek prow eniencyjnycli, glos, rubryk, ilum inacji, w reszcie histo rią sam ych księgozbio­ rów. N iestety te na szero ką skalę zakrojone studia nie m iały ujrzeć św iatła dziennego, z o sta ły w tekach zm arłego uczonego, paląc się doszczętnie w pow staniu w arszaw skim . W ięcej szczę­ ścia m iały drobniejsze p rz y c z y n k i poświęcone rozśw ietleniu niektórych, bardziej skom plikow anych problem ów inkunabu- listyki polskiej. N ależała do nich w spom niana rzecz o dwóch w ydaniach k rakow skich T u rre k re m a ty , ro zp raw a w y jaśn ia­ jąc a okoliczności powstaniia innego polonicum — prognostyku na r. 1491 Ja n a V irdunga z H asfurtu, b a k a ła rz a ongiś k rak o w ­ skiego a m ag istra n ta liń sk ie g o 2), dalej z w erw ą i dowcipem napisana p relek cja: „K rakow ska p ana Stuchsow a p e re g ry n a ­ cja w legendę obrócona“ (Kraków 19272). rozp raw iająca sie z pokutującym od czasów bodaj Janockiego podaniem o rze­ kom ym pobycie w K rakow ie w latach 1499— 1502 d ru k arza norym berskiego Jerzeg o Stuchsa'. R ozpatrzenie razem z1 A.

*) „Inwentarz inkunabułów bibliotek polskich“. Seria I, Kraków 1925, str. 42. N

2) P om ieszczona w' „Drobiazgach bibliograficznych“ („Exlibris“ V, 1924) i odb.

K a z im ie rz P ie k a r sk i _{3 1 9}

B irkenm ajerem w ydobytych swego czasu przez Jerzeg o S a ­ m uela Bandtkiego fragm entów druków Szw ajpolta Fioła dało również szczególnie cenne rezu ltaty naukow e; ustaliło, że sa to odbicia korektow e (a nie czystodruki) „Triod p o stn a ja “ o raz (o czym nie wiedziano) „C zasosłow ca“, i co nie mniej w ażne, zsynchronizow ało w brew J. P taśnikow i i K arataje- wowi czas tłoczenia „T rio d “ rów nocześnie z „C zasosłow cem “ , kład ąc je na rok 1491 *).

Rów nocześnie ze studiam i inkunabulistycznym i podjął P iek arsk i badania nad dziejam i polskiego dru k arstw a XV i XVI w. W edle słusznego założenia m etodologicznego autora, m iały one stanow ić podwalinę do nowego, pełnego opracow a­ nia bibliografii polskiej poloników z XV i XVI w. Podjęcie tego wielkiego, narodow ego przedsięw zięcia uzależniał on od trzech podstaw ow ych w arunków : system atycznego ujęcia z a ­ sobów w szystkich tłoczni polskich tych stuleci, ścisłego o zna­ czenia zachow anych druków pod w zględem czasu, m iejsca po­ w stania i oficyny drukarskiej, w reszcie przeprow adzenia opisu bibliograficznego, dającego gw arancję ścisłej identyfikacji. Na czoło podjętej historii polskiego d ru k arstw a w ysunął P ie k a r­ ski, wbrew prof. J. P taśnikow i î jego szkole, nie kw estie ro­ dzinne czy stosunki m ajątkow o hipoteczne drukarza, ale k o ­ nieczność ujęcia i ro zpatrzenia całokształtu jego produkcji drukarskiej i w ydaw niczej w oparciu o analizę typograficzną zachow anych druków, będących — jak słusznie podkreślił — „bezpośrednio dostępnym rezultatem celowej p racy d ru k arza i zaw ierającej w sobie tym sam ym najw ażniejsze dane dla stw ierdzania przebiegu jego zawodowej działalności“ ?).

Z szeregu zam ierzonych m onograficznych opracow ań tłoczni polskich n a pierw szy ogień poszła historia drukarni Floriana U nglera 1510— 1516. R ozpraw a m iała znaczenie pio­ nierskie, otwiterała nowe h o ry zo n ty w zaniedbanej dziedzinie księgoznaw stw a. W ażność jej polegała w pierw szym rzędzie na zastosow aniu nowych m etod analizy typograficznej (zasad sy stem aty k i H aeblera), na zestaw ieniu zasobów pism, inicja­ łów, drzew orytów i chronologicznym umiejscowieniu ich u ż y ­ cia jako po d staw y do identyfikacji druków anonimowych. Niezależnie od znaczenia m etodycznego i jako niezrów nany w zór dla analogicznych badań nad historią dalszych oficyn drukarskich, p raca P iek arskieg o k ry ła w sobie nadto szereg pierw szorzędnych problem ów nie tylko z zakresu drukarstw a, ale również z dziedziny językoznaw stw a i literatury. W p ro ­ w adzała w tajniki układu graficznego tłoczni unglerowskiej,

*) „Korektowe arkusze druków Szw ajpolta Fioła“ w „Comptes rendus et M ém oires“ JI Zjazdu Bibliotekarzy, Praga 1926.

2) „Pierw sza drukarnia Floriana Unglera 1510— 1516. Chronologia druków i zasobu typograficznego“, Kraków 1926, str. 10.

d aw ała z w a rtą c h a ra k te ry sty k ę produkcji literackiej jego pierw szej oficyny, u stalała chronologię w y dań niedatow anych, względnie z pow odu swego ch a ra k te ru frag m en tary czn eg o tru d n y ch do oznaczenia (por. cenny w yw ód w spraw ie chron o­ logii n a js ta rs z e j drukow anej książki polskiej: „Ogrodu; dusz­ nego“, k tó reg o w ytłoczenie, ustalone przez L. B ernackiego na r. 1514, przesu n ął P iek arsk i n a jesień 1513), u k azyw ała w re ­ szcie w e w łaściw ym św ietle działalność U n glera jako p ro p a ­ g a to ra książki w języku narodow ym , zw iązanego silnie z ru ­ chem hum anistycznym , w reszcie jako pioniera (nie zaw sze, dodajm y, szczęśliw ego!) w zakresie techniki drukarskiej i zdobnictw a książki (w prow adzenie fra k tu ry i szw abachy, stosow anie oism a rom ańskiego, rozkw it d rzew orytu zdobni­ czego i t. d.).

S y stem a ty c z n e studia nad historią d ru k arstw a polskiego XV i XVI w., pom nożone drobną rozpraw ą o dwóch w ied eń ­ skich w a rsz ta ta c h H. W ieto ra *), o raz w zbogacone o w y d an y wspólnie z K azim ierzem H ałacińskim zbiór podobizn i o ry g i­ nalnych odbić „S yg n etó w polskifch d ru k arzy , k sięg arzy i n a­ k ład có w “ (Kraków , 1926— 1928, 3 z e sz y ty ), k tó re stanow iły nie ty lk o środek reklam y, ale jeden z w ażniejszych elem entów grafiki zdobniczej książki, a dodajm y, dla b ad acza historii d ru k arstw a — jak w skazuje analiza ty po graficzna sygnetu Ł a z a rz a A ndrysow ica n a w ydaniach dzieł Ja n a K ochanow ­ skiego — tak że pierw szorzędne kryterium ! badań, n iestety z w ielką szkodą dla nauki doznały przerw y. P o przerw ie lat dziesięciu w rócił do nich co p raw d a K. P iek arski, ale już od innej, zb yt w ąskiej stro n y , podejm ując piękne i b ardzo s ta ­ ranne w ydaw nictw o atlasu zasobu typog raficzn ego oficyn d ru ­ karsk ich na terenie R zeczypospolitej XVI w. (Polonia typo- g rap h ica seculi sedecim i. Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich XVI stulecia, W a rsz a w a 1936, 2 zeszy ty, obej­ m ujące zasób dru k arn i K. H ochfedera i częściow o J. H allera). Z n a tu ry rzeczy punkt ciężkości przesunął się te ra z z c h a ra k ­ te ry s ty k i działalności produkcji dru karni na bardziej m echa­ niczno opisowe zestaw ienie zespołu m ateriału drukarskieg o: pism, cyfr, rubryk, d rzew o rytó w drukarni. Zapow iedziane ob­ szerniejsze m onografie ty pograficzne poszczególnych tłoczni na w zór p ra c y o U nglerze, niestety, nie u jrz a ły św iatła dziennego.

N a przerw anie p rzez P iek arsk ieg o sy stem atyczneg o p ro ­ w adzen ia d alszych w ty m kierunku studiów w pły nęły z jednej stro n y zbyt rozległe w ytyczenie sobie celów badaw czych, d ą ­ żność do objęcia w szystkich problem ów zw iązanych z historią książki polskiej XVI w„ z drugiej, nęcące bad acza niezgłębione bogactw o sto jący ch przed nim m ożliw ości eksploatacji nie tylko

x ) „Kilka uw ag o działalności H. W ietora. I. P oczątki działalności“. (Silva Rerum III, 1927, str. 141—3).

K a z im ie rz P ie k a r sk i

wielkich zbiorów publicznych, ale również zasobnych w unikaty bibliotek kościelnych, k tó re raz po raz odry w ały go od plano­ wej pracy. Hojną ręką rozrzucane przyczynki (częściowo w „M arginaliach“ I—XII i „M arginalia nova“ I— II), częściow o w osobnych rozpraw ach obejm ow ały różne strony dziejów książki. Dłuższe studia (niestety nie ogłoszone), poświęcił opra­ wom XV i XVI w. (w zw iązku z nimi począł ogłaszać m. i. serię: „Superexlibrisy polskie od XV do XVIII wieku“ (Kraków 1929). S ta ra opraw a s ta ła się też dlań punktem w y jścia dla odtw orzenia kilku cennych h istorycznych zespołów książko­ w ych, m ianowicie Zygm unta A u g u s ta *) i częściowo biskupa pło­ ckiego P io tra Dunin W olskiego2). R ozpraw a pośw ięcona tej o stat­ niej bibliotece stanow i k lasy czn y w zór um iejętnego posługiw ania się subtelnym i , poszlakow ym i m etodam i poszukiw ań, a z a r a ­ zem w zór interesującego przedstaw ienia poszczególnych stadiów p rac badaw czych. H istorię o dkrycia Volsciany czy ta się z za ­ p a rty m oddechem , jak najbardziej p asjonujący rom ans se n sa ­ cyjny. W idzim y, jak początkow o au to r rozporządza tylk o skro­ m nym p rzekazem źródłow ym W aw rzy ń ca z W szerecza, k o n ty ­ n u atora D ługoszow ych żyw otów biskupów płockich i drobną za­ piską z księgi w ypożyczań biblioteki Kolegium W iększego z 1631, bez faktycznego punktu zaczepienia; jak decyduje się na tru d p rzerzucenia praw ie bez w yniku dziesiątek ty sięcy to ­ mów stareg o zasobu Jagiellonki książk a za książką. N astępuje pierw sze w ażne odkrycie: dostrzeżenie zapisek akcesyjnych w górnym kącie przedniej naklejki, za k tó ry m idzie drugie osta­ teczne stw ierdzenie hiszpańsko włoskiej techniki opraw książek „V olsciany“, a zarazem kładzenia na sposób hiszpański napisów tytułów książek w zdłuż grzbietu duktem gotyckim w minuskule, stanow iących isto tn y znak rozpoznaw czy tej biblioteki.

Z historią bibliotek łączy ły si'ę badania P iekarsk iego n ad dziejam i exlibrisu w Polsce, zaw arte w dwóch rozpraw ach: „P rzy czy n k i do dziejów polskiego exlibrisu I— II“ (Kraków 1924) i „Exlibris Jan a B rożka czyli o profesorskiej genezie polskiego znaku książkow ego“ (Kraków 1927). O bydw a studia rzu cały duży snop św iatła na początki manii exlibrisowej w P ol­ sce, om aw iały jej różne form y, rozwój m otyw u zdobniczego (subtelny w yw ód o kolejach m otyw u exlibrisowego Jan a B rożka, k tó reg o źródłem był... syg n et d ru k arsk i E uchariusza C ervicorna z M arburgu i Kolonii w połowie XVI w.).

Silnie pociągało P iek arsk ieg o studium indyw idualnych znam ion egzem plarzy książek tego czasu i ich cech użytkow ych,

*) „M ateriały do dziejów biblioteki Zygmunta Augusta. Seria I ze­ brana przez Franciszka B iesiadeckiego i K. Piekarskiego“ (.^Exlibris“ V,

1924, str. 38— 48 i odb.).

2) „Biblioteka .P iotra W olskiego, biskupa płockiego. I. O dkrycie „V olsciany“ w zbiorach Bibi. Jagiell.“. (Silva Rerum IV) i odb. Kraków 1928.

śladów czytelniczych, jak o podstaw ow ego źró d ła dla poznania naszego czyteln ictw a i historii zespołów bibliotecznych w d a ­ w nych w iekach. Zainteresow aniam i sw ym i objął również inny w ażn y odcinek dziejów k u ltu ry m aterialnej, zw iązany ściśle z rozw ojem dru k arstw a, m ianowicie papiernictw o. Na w ażność jego jako śro d k a pom ocniczego w badaniach księgoznaw czych w skazał już w rozpraw ie o dwóch krakow skich w ydaniach T u rre k re m a ty . P rzy b liżo n ym określeniem jego spożycia w P o l­ sce XVI w. o raz oznaczeniem jego zapotrzebow ania dla celów d ru k arskich z a ją ł się w interesujący m w stępie do „M em oriału o początku i sukcesjej papierni p rąd nick iej“ (K raków 1926).

Nie ty lk o zew n ętrzn a stro n a książki, jej lo sy w przeszłości stanow iły p rzedm iot zainteresow ań P iekarskiego. Na równi z nimi szedł ro sn ą c y z latam i zap ał do odszukiw ania i w y d o b y ­ w ania now ych n ieznanych zaby tkó w lite ra tu ry staropolskiej. T ym źródłem cennym , p o m n ażający m znajom ość naszej biblio­ grafii i piśm iennictw a narodow ego w pierw szej połowie w. XVI b y ły badania m ak u la tu ry introligatorskiej, używ anej w formie t. z w. pseudokartonu do usztyw niania okładek (zam iast pospo­ liciej stosow anej do tego celu deski) i grzbietów opraw oraz w form ie naklejek na okładkach książek. B adacz przem ieniał się tu w jakiegoś nowoczesnego krym inologa, — ty lko że za­ m iast prom ieni R oentgena służy ła mu benzyna, doskonale p rze ­ św ietlająca papier naklejki, a zam iast m ateriału d ak ty lo sko pii- nego dla odk ry cia d ru k arz a i4 czasu druku uszczerbiona listw a ram ki, u łam an y sygnet, czy d rze w o ry t d rukarski, z u ż y ta czcionka i t . d. Te badan ia „w ykopaliskow e“ — jak b y je m ożna określić — p rzep ro w ad zał P iek arsk i sporadycznie w Bibliotece Jagiellońskiej i w innych zbiorach (np. kapitulnej w Gnieźnie). Na szerok ą skalę podjął je z re sz tą p rz y sposobności studiów nad sta ry m i opraw am i —■ od zim y 1931 w A rchiw um Głów nym a k t daw nych w W arszaw ie, w dziale ksiąg rachunków salin wielickich i bocheńskich, t. zw. archiw um Popielów i zespołów ksiąg m iejskich. R ezultat był im ponujący: do początku r. 1939 z 42 sy stem aty czn ie zbadanych i rozklejonych opraw , w y ­ dobył 170 fragm entów różnych druków, w tym 122 po­ lonika, a w śró d nich 64 druki nieznane bibliograficznie. Do najw ażniejszy ch znalezisk m akulaturow ych P iek arskieg o n a le ż a ły : n a js ta rs z a m apa P olski B e rn a rd a W apow skiego (w opracow aniu d r K. B uczka ukaże się w w y d aw n ic­ tw ach P . Akadem ii U m iejętności), frag m en ty zaginionych dia­ logów M ikołaja R eja „K o styra z p ijanicą“ i „ W a rw a s a “, a w ła ­ ściwie wedle rekon struk cji ty tu łu przez P iek arsk ieg o : „R o ­ zm ow a W a rw a s a z Lupusem sły sz a n a i opow iedziana przez Dy- k a s a “, uryw ki pięknego utw oru poetyckiego: „Pienie o elekcji Z y gm unta A u g u sta“ (1530), różne uryw ki z popularnej litera tu ry powieściowej (fragm ent „ P o n c ja n a “, dw a fra g m en ty „F ranto - w ych p ra w “ tłoczenia w dow y U nglerow ej m ię d z y 1535 a 1538

K a z im ie rz P ie k a rsk i _{3 2 3}

i M acieja S zarf fenberga 1540, uryw ek „Powieści rzeczy istej 0 założeniu klasztoru na Łysej G órze“ (1538), strzępki W ieto- rowego w ydania „S o w iźrzała“, w reszcie czteryi nowe uryw ki w ydań „M arch o łta“.

Odnalezione utw ory poddaw ał P iekarski troskliw em u ro z ­ biorowi pod w zględem form alnym : rekonstruow ał ich p rzy pu ­ szczalną objętość na podstaw ie przebiegu zużycia pisma, a także częściowo zm ian w pisowni (tym drugim elem entem badań p o ­ sługiwał się w znacznie m niejszym stopniu), ustalał m iejsce 1 czas druku oraz w a rszta t typograficzny, w reszcie p rz y kilku fragm entach tego sam ego utw oru przeprow adzał system atyk ę jego w ydań. Dążności badaw cze Piekarskiego szły jednak dalej, obejm ując w szerokim zakresie także m aterialną stronę książki, jej treść i genezę pom ysłu literackiego, względnie odszukanie jej pierw ow zoru, w yjaśnienie (jak p rzy program ie „ D y k asa“) treści i roli w ystępujący ch w utw orze osób. W ten sposób z d o ­ bycze P iekarsk ieg o nie tylko pom nażały szczupłe zasoby p i­ śm iennictw a staropolskiego, ale rzu cały nowe św iatło na zw ią­ zki i w pływ y kulturalne, łączące nas z Zachodem (głównie z Niemcami, a zw łaszcza z Czecham i).

P ra ce „w ykopaliskow e“ Piekarskiego łączy ły się ściśle z drugą podstaw ow ą dziedziną jego badań, w y szłą z kręgu na­ tchnień B ernackiego: p racą n ad przygotow aniem nowego w y­ dania bibliografii polskiej XV i XVI w. W ielkie to p rzed się­ wzięcie naukow e rozpoczął P iek arsk i również od studiów m o­ nograficznych, k tóre poszły w dwóch kierunkach: sy ste m a ­ ty czny ch badań zasobu poloników szesnastow iecznych, znajd u­ jący ch się w poszczególnych książnicach, oraz ustalenia i rozw i­ kłania zagadek druków nieoznaczonych. W pierw szej dziedzinie w ysuw ają się publikacje Poloników Biblioteki K ó rn ick iejг) i bardziej jeszcze udoskonalony pod w zględem m etody opisu bibliograficznego (rozszerzony mianowicie o t. zw. kolację dru­ ków t. j. spraw dzenie objętości) „K atalog Biblioteki horynieckiej XX Ponińskich. Część I: Inkunabuły i1 polonica XVI w .“, z n a j­ dującej się w zbiorach Biblioteki Narodowej w W arszaw ie (W a r­ szaw a 1936). B adania poloników XV i XVI stulecia w innych zespołach książkow ych (np. w Bibliotece Dzikowskiej) znam y

tylko z krótkich streszczeń.

W dziedzinie drugiej zajął się badacz przede w szystkim rozpatrzeniem tru dniejszych i bardziej zaw iłych problem ów b i­ bliograficznych, pow stałych na tle upraw ianych przez ów czes­ nych d ru k arzy p ra k ty k przedrukow yw ania sam ow olnego p o ­ czytnych lub użytkow ych w ydań książek. Z ajął się tedy ustaleniem chronologii zbioru statutów sejm ow ych z lat 1507— 1523, k tóre opatry w ane niezmiennie datą 1524, w

rzeczy-0 „Katalog Biblioteki Kórnickiej. Tom I. Polonica XVI-go wieku“, Kraków 1929— 1934.

w istości b y ły odbijane w latach 1524— 1542 г). P ra c a ta o tyle godna jest uwagi, iż p rzy n io sła od stro n y typograficznej p o ­ tw ierdzenie w nikliw ych w yników badań B alzera, osiągniętych na drodze history czn ej an alizy tekstów . Nie m niejsze znaczenie m iały dw a dalsze studia, pośw ięcone uporządkow aniu „Biblio­ g rafii dzieł J a n a K ochanow skiego“ (I w ydanie K raków 1930; II K raków 1934), oraz popularnego po dręcznika p raw a m iej­ skiego B. G roickitego2). O bydw ie stanow ią zarów no pod w zglę­ dem zasto so w an ych m etod i p rzeprow adzenia identyfikacji bi­ bliograficznej w zór p ra c y w ty m kierunku. Zastosow anie odpo­ w iednio rozbudow anego schem atu rozpoznaw czego: zbadanie u ż y ty c h czcionek, ustalenie kolacji (t. j. podanie objętości), p o ­ łożenia s y g n a tu r w stosunku do liter ostatniego w iersza stro n y, w reszcie użycie (po raz pierw szy) analizy zespołów introliga­ to rsk ich (t. zw. klocków ) dla p rzypuszczalnego oznaczenia s k ła ­ du se ry jn y c h w yd ań „zbiorow ych“ dało istotnie niezw ykłe re­ z u ltaty , pozwoliło nie ty lk o na uporządkow anie n astępstw a w y­ dań, ich um iejscow ienie o raz określenie —• w zględne lub bez­ w zględne — chronologii, w y k ry cie przedru k ów z fałszyw ym i datam i, czy odnalezienie m enotow anych przez bibliografów w y ­ dań. W ten sposób np. w zak resie bibliografii dzieł Ja n a K ocha­ now skiego podniosła się liczba w ydań zbioru „ Ja n K ochanow ­ sk i“ z 10 zn an y ch na 12, „ F rasz e k “ z 10 na 13, „ P s a łte rz a “ z 22 n a 25 — p rz y w ykreśleniu pozycji fikcyjnych; p rz y b y ły nie­ znane dotąd w y d an ia „P ieśn i“, „ S a ty r a “, „S zach ów “, a co n a j­ w ażniejsze z o sta ły w y k ry te editiones principes — pierw sze w y­ dania „P ieśn i“ i pierw sze w ydanie „ Ja n a K ochanow skiego“ w odm iennej redak cji od w y dań późniejszych tego zbioru. P r o ­ blem p o czytności au to ra „T ren ów “ sta n ą ł w ten sposób w zgoła innym świetle.

N iem niejszy w ysiłek w łożył P iek arsk i w badania n a d lite­ ra tu rą kalen d arzo w ą, jedn y m z najbardziej rozw ijających się u n as gatunków popularnego piśm iennictw a. P rzep ro w ad ził nie tylko jej sy stem aty k ę, ro zw ażył w arunki nakładow o-drukar- skie, ale z a ją ł się zestaw ieniem jej bibliografii. I znów z im ponu­ jący m rezultatem , zam kniętym ustaleniem 324 odrębnych te k s ­ tów w 407 w ydaniach z lat 1474— 1600, w śród nich nieznanych tek stó w 119, w y dań 168.

* **

1) „U wagi o chronologii w ydań statutów sejm ow ych z czasów Z yg­ munta S tarego“ (Przegląd B iblioteczny III. 1929, str. 478—495 i odb.).

2) ,>Studia bibliograficzne“ I. Druki XV i XVI w. Biblioteki T ar­ now skich w D zikow ie; II. Druki polskie w. XVI w makulaturze okładek k siąg rachunkow ych salin w ielickich i bocheńskich w Archiwum G łów ńym Akt D aw nych w W arszaw ie; III. Kalendarze i prognostyki w P olsce XV i XVI w .; IV. B ibliografia wydań w. XVI podręcznika prawa m iejskiego B. G roickiego“. (Spraw ozdania z posiedzeń P. Akademii Um iejętności, W y ­ dział filol. z 23 sty czn ia 1939).

K a z im ie rz P ie k a rsk i _{3 2 5}

Jak już kilkakrotnie podnieśliśm y, w aga studiów P ie k a r­ skiego leży nie tylko w ich faktycznych zdobyczach, ile także w wzorowej m etodyczności, wielkiej pom ysłowości w w y n a jd y ­ waniu nowych (raz prostych, to znów skom plikowanych) k r y te ­ riów poznaw czych. K ażda niemal p raca Piekarskiego przynosi pod tym w zględem nowe persp ekty w y badaw cze. Niektóre z ro z­ p raw m ają wybitnie c h a ra k te r teoretyczno-m etodologiczny. N a­ leżało do nich studium polem iczno-krytyczne o zadaniach i m eto­ dach badań prow eniencyjnych *) lub naszkicow ana na IV Zjazd B ibliotekarzy Polskich w W arszaw ie program ow a rozpraw a: „Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia“ (Księga referatów 1936, str. 327—335). R eferat na Zjazd naukow y J. Kochanow ­ skiego „K siążka w Polsce XV i XVI w .“ k azał patrzeć zupełnie inaczej na jej rolę. w całokształcie rozw oju k ultury um ysłowej złotego wieku.

W swej pionierskiej p ra c y był P iekarski propag atorem usam odzielnienia badań nad historią książki, utw orzenia z niej osobnej naukowej dyscypliny — B i b l i o l o g i i . B i b l i o g r a - f i ę ujm ow ał tylko jako przygotow aw czy etap p ra c y b a d a w ­ czej, w stęp do nauki o książce. Z akres badań księgoznaw czych pojm ow ał bardzo szeroko: w łączył do nich nie tylko druki t. j. gotowe pro d u k ty oficyn drukarskich, ale wszelkie w ogólności utw ory piśm iennicze, t. j. ogół przekazów tekstu zarów no w po­ staci rękopiśm iennej, co drukow anej. Szerokie również zn acze­ nie nadaw ał pojęciu „poloników“, wciągał bowiem do nich także książkę obcą, czyli t. zw. konsum pcyjne „polonika“, znajdujące się w tym okresie na tery to riu m Polski.

Na książkę p a trz y ł P iek arsk i nic jako na m artw y twór, czy zw ykły obiekt badania bibliograficznego czy zbieractw a: po d ­ chodził do ni'ej głębiej, od stro n y socjologicznej. K siążka sta n o ­ wiła w jego pojęciu w ażny czynnik w życiu narodów , w roz- krzew ianiu się idei i prądów um ysłow ych, zarazem w ykładnik dążeń poszczególnych grup społecznych. Aspekt społeczny książki w ysuw ał na czoło badań prow eniencyjnych. „W łaściciel — pisał — zajm uje nas nie tyle „osobiście“, ile z racji p rzy n a ­ leżności do g ru p y społecznej (rozważonej ze w zględu na u ż y t­ kowanie przez nią książki), stanow isko w jej obrębie, stopień o d ­ działyw ania na drugich“ 2).

Um iłowanie starej książki polskiej nie zdołało bynajm niej osłabić k ry ty c y z m u jej badacza. N iejednokrotnie podkreślał ko­ nieczność zerw ania z tonem p anegirycznym w stosunku do d ru ­ karstw a i polskiej produkcji drukarskiej w przeszłości zarów no

1) „O zadania i m etody badań proweniencyjnych. M arginalia do pracy R. Kotuli: W łaściciele rękopisów i starodruków zbiorów Z. C zar­ neckiego“. (Przegląd B iblioteczny III, 1929 i odb.).

2) „O zadania i m etody badań proweniencyjnych “. (Przegląd B i­ blioteczny 1929, str. 394).

w odniesieniu do form, jak treści. Nie w ahał się podkreślić m ałej sam odzielności polskich tłoczni, posługujących się elem entem obcym, nieum iejącym zdobyć się na stw orzenie w łasnego kroju pism a (skoro do początku XVIII w. panow ał w szechw ładnie druk gotycki). Podobnie oceniał rolę produkcji d rukarskiej w rozw oju k u ltu ry um ysłow ej narodu. „P ro d u k cja n asza ma c h a ra k te r w ybitnie „ak cy d enso w y“ — stw ierdzał — uzupeł­ n iają cy tylko dla bieżących potrzeb ów czesną produkcję k sią ż ­ kow ą europejską, k tó ra więcej o n aszym kultu ralny m poziomie stanow iła, niż nie nadm ierna znowu ilość naszych książeczek “ *). „W całokształcie sw ym m a (książka) c h a ra k te r w ybitnie re ­ gionalny — podk reślał kiedyimdziej. — Do w iększych rzeczy mieć sił nie m oże, skoro ich i sam a tw órczość piśm iennicza je­ szcze nie m a“ 2).

M ierząc w arto ść książki jej w p ły w em ’i oddziaływ aniem społecznym , surow e k ry te ria stosow ał P iekarski do m artw y ch zespołów książkow ych w przeszłości. Bibliotekę Zygm unta A ugusta oceniał jako jedno z najw iększych naszych p rzed się­ wzięć bibliofilskich przed Załuskim , ale rów nocześnie obniżał pow ażnie jej rolę jako czynnika w tw orzeniu k u ltu ry złotego wieku. Może zb y t pochopnie, bez oglądania się na inne czynniki dziejowe, w y ciąg ał wnioski o naszy m czytelnictw ie XVI stu ­ lecia: „skoro dało rezu ltaty pow ierzchow ne — podnosił — i nie pobudziło głębiej rodzim ej tw órczości, ted y m usiało iść tylko w ierzchem “ *).

Szkoda to niepow etow ana dla nauki polskiej, że losy p rze­ ciwne nie pozw oliły P iekarskiem u spełnić zakreślonych zadań, zrealizow ać w pełni w y tk nięty ch celów badaw czych. Z ostały się po nim w łaściw ie tylko disiecta m em bra , o kru ch y w iększych zam ierzeń naukow ych ■*). C ałości nie stw orzył ani w zakresie bibliografii, ani historii drukarni, czy czytelnictw a. Znakom ite jego w a lo ry b adaw cze: w nikliw ość i w szechstronność, dosko­ nała znajom ość m etod, pom ysłow ość w ich w yn ajdy w aniu i p o ­ m nażaniu, ak ry b ia i b en ed y k ty ń sk a cierpliw ość w grom adzeniu i segregow aniu m ateriału pozo stały dla nauki niew yzy skan e w takiej m ierze, jak b y na to zasługiw ał sam przedm iot, jego w ażność dla poznania k u ltu ry staropolskiej na jednym w ażnym jej odcinku — sta re j książki polskiej. H abilitow any w U niw er­ sytecie W a rsz a w sk im w r. 1937, w iedzy swej i m etody w sz e r­ sze koła studiującej m łodzieży nie zdołał już przelać.

H en ryk B a ry c z

Ь Tam że, str. 397.

2) „Książka w P o lsce XV i XVI w ieku“, Kraków 1931, str. 21. 3) T am że, str. 34—5.

4) S zczeg ó ło w a bibliografia prac naukowych Piekarskiego za lata 1919— 1935 zam ieszczona jest w rozprawie: „Fragm enty czterech niezna­ nych w ydań M archołta“, Kraków, 1935, odb. z „Pamiętnika L iterackiego“, XXXII, str. 49—52.