transformacji gospodarczej na zlluany kowania zienli w strefie akowa

617

²⁰⁰³

Ekonomlan_1 w Krakowi_

Bogusiem' Luchter

KalodNI o..,.clarkl Regl ••• ln"

W transformacji

gospodarczej na zlluany

· kowania zienli w strefie

zewnętrznej akowa

(na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze)

l.

Wprowadzenie

Wspb!czcsny Kraków podle

ga s

ilnym

^{przeobrażeniom}

struklllralnym w

^róż­

ny

ch jego ^{częśc iach ,}

zarówno w strerie centralnej,

przejściowej, zewnętrznej,

przedmiejskiej, jak i podmiejskiej. Przeksztalcenia te wynikaj

'l

z ponownego

wdrażania

gospodarki rynkowej, a podlegaj'l im zarówno grunty zabudowane, jak i niezabudowane. W przypadku tercnów zabudowanych przcobrai

.en

ia maj'l

przeważnie

charakter

jakościowy.

Obiekty

^użytkowane

po II wojnie

^{św iatowej,}

najczęściej

przez podmioty

^uspołecznione,

od pocliltku lat

dziewięćdziesi~tych

XX w.

zaczynają wracać

do prawowitych

, ^głównie

prywatnych

właścicieli.

Zmianom

^{własności towarzysz~}

zmiany funk

cjo

nalne. W wielu przypadkach bud

ow

lom, które w okresie gospodarki socjalistycznej

^miały

charakter nie-

mieszkałny,

przywrócona

^została

funkcja mieszkaniowa i odwrotnie

-

budynki mieszkalne,

^zwłaszcza

korzystnie

^położone

przy

^głównych

ulicacll. ewentual- nie w ich poblii.u, zamieniono na obiekty o

zróżnicowanym

ui.ytkowaniu (tl.w.

wiclouslugowe czy wielofunkcyjne)'.

Tereny niezabudowane

, ^położone

zwlaszcz" blisko centrum miast"

,

Sil

zabudowywane. w pierwszej kolejności ^Ila ccle mieszkaniowe . a następnie

uslu

gowe (najczęściej z przeznaczeniem

na handel)

.

W ostatnich lata

c

h zauw,,-

I Klasyfikację UŻytKllW prl.~ds!awillll() w pracy doklorskicj alltura pl. Ki/'f/IIlJ..'i pr:'t'lIIia!/ 1/::.\'1-

kOIl'(/l/itl : /(,'11/; ^II' ag f 011/('/"(/( :Ji ^{k nikOl! ",\1. h'J, A l': w K rakow i~ . l IJX 7, miL'I! ynop i s.}

617

²⁰⁰³

Ekonomlan_1 w Krakowi_

Bogusiem' Luchter

KalodNI o..,.clarkl Regl ••• ln"

W transformacji

gospodarczej na zlluany

· kowania zienli w strefie

zewnętrznej akowa

(na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze)

l.

Wprowadzenie

Wspb!czcsny Kraków podle

ga s

ilnym

^{przeobrażeniom}

struklllralnym w

^róż­

ny

ch jego ^{częśc iach ,}

zarówno w strerie centralnej,

przejściowej, zewnętrznej,

przedmiejskiej, jak i podmiejskiej. Przeksztalcenia te wynikaj

'l

z ponownego

wdrażania

gospodarki rynkowej, a podlegaj'l im zarówno grunty zabudowane, jak i niezabudowane. W przypadku tercnów zabudowanych przcobrai

.en

ia maj'l

przeważnie

charakter

jakościowy.

Obiekty

^użytkowane

po II wojnie

^{św iatowej,}

najczęściej

przez podmioty

^uspołecznione,

od pocliltku lat

dziewięćdziesi~tych

XX w.

zaczynają wracać

do prawowitych

, ^głównie

prywatnych

właścicieli.

Zmianom

^{własności towarzysz~}

zmiany funk

cjo

nalne. W wielu przypadkach bud

ow

lom, które w okresie gospodarki socjalistycznej

^miały

charakter nie-

mieszkałny,

przywrócona

^została

funkcja mieszkaniowa i odwrotnie

-

budynki mieszkalne,

^zwłaszcza

korzystnie

^położone

przy

^głównych

ulicacll. ewentual- nie w ich poblii.u, zamieniono na obiekty o

zróżnicowanym

ui.ytkowaniu (tl.w.

wiclouslugowe czy wielofunkcyjne)'.

Tereny niezabudowane

, ^położone

zwlaszcz" blisko centrum miast"

,

Sil

zabudowywane. w pierwszej kolejności ^Ila ccle mieszkaniowe . a następnie

uslu

gowe (najczęściej z przeznaczeniem

na handel)

.

W ostatnich lata

c

h zauw,,-

I Klasyfikację UŻytKllW prl.~ds!awillll() w pracy doklorskicj alltura pl. Ki/'f/IIlJ..'i pr:'t'lIIia!/ 1/::.\'1-

kOIl'(/l/itl : /(,'11/; ^II' ag f 011/('/"(/( :Ji ^{k nikOl! ",\1. h'J, A l': w K rakow i~ . l IJX 7, miL'I! ynop i s.}

Bogus/al\' LIIc/Her

żyć moźna tak że znaczny wzrost udzialu terenów komunikacyjnych. wskutek

wyty

cz

ania nowych arterii drogowych

^względnie

modernizacji

^już

istniej'l-

cyc

h.

najczęściej

poprzez ich poszerzanie

. Jednocześnie

w wielu przypadkach

grunty

dotychczas

^{użytkowa ne} rolniczo.

na

sk utek ^{przeobrażeń}

prawnych.

pozostaj'lniezagospodarowanc.

Przyczynia ^się to do wzroslll udzialu terenów

nieui

.ytkowanych ^{(n ieu żytków} szt

ucznych).

Celem niniejszego

artykulu

jest

rozpoznanie

skali

przemian

użytkowania

ziemi

w

strefie ^zewnętrznej

Krakowa

. ^{wyróżni onej}

przez K

.

Bromka

'

i R

. Mydela ', polożonej pomiędzy celllralnymi

dzielnicami mia

sta (ze Śród­

mieśc iem na

czeJe)

a

dz

ielnicami

tworZ<lcymi przcdmicjsk'l

i

podmicjsk'l

strefę.

Strefa

^zewnętrzna odznacza ^się

typowo miejskim zagospodarowaniem,

choć zabudowa nic

jest tak

^gęsta jak w strefie centralnej czy przejściowej.

2. Stan dotychczasowych

^badań

I zarys procedury badawczel

Artykul

stanowi kontynuację

bada,! prowadzonych

przez

autora nad proce- sem przemian

^{użytkowan ia} ziemi w poszczególnych ^częściach

Krakowa: cen-

tralnej", przedmiejskiej' i podmiejskiej". Jest ^też

fragmentem badaJ! prowadzo-

nych

w

^ośrodku

krakowskim nad

Krakowem, rozpoczętych przez

K

. Bromka ^J,

a kOlllynuowanych

przez

R

. Mydel,,', Z. ^Górkę" i in.

2 K. Bromek. U:yrkowlUlic' :.;t'IIli ^II' Krakoll'it, i pr::.yll!Rlych (·:r.kiach ^powiatll krakowskiego

ok. 1960,." UJ, Zeszyty Naukow~. Kraków ^J 966, nr 12ł1 . Prace Geograficzne, z. 14. Prace IG UJ, z.36 .

. 1 R. Mydcl. Rozwój struktury pr:t'Slr:.el/lIl'j lIlit/s/(I KrakOlvtl. PAN, Ossolineum, Wrocław

1979, s. 29,

4 B. Luchtcr. Zmian)' u:ytkc)\\'(lI/jcl :.iemi ^II' KrahJ\l'il' ^I\' /a1(/ch /983-1992 ^IW pr;;.yklad::.ie c('n- lmltlej c::.r.ki ^mi/ufa, hyh'J I d:.idllicy katas/mlm:} - Ś,.ódmidcie. AE ^{w Krakowie.} Zeszyty

Naukowe. Kraków 1994. nr 422: lmiftllY ^n' :.aj;ospodarowlIuill celllralJlt'l C.ł'.f('; Krakowa II' okre- sie Irtl1lsformacji (Zc· szc:c'gc)JI/YII/ IIw:'K/{'dnietJh'lII IlIt 1991- 1995), AE w Krakowie, Zc.szyly

Naukowe. Kraków 1997, nr 483.

~ B. Luchtcr, Charakrerysr)'cVlt' n'clly przt:miall /I :'yt kowallia zin"i IV strt:fh' ^pn.ej.kjowt' j

Krakowa w la/{lch 1983- 1994, AE w Krakowic. Zeszyty N'lllkowc, Kraków 19(}6, nr 470.

{. B. Luclltcr, G/óll'f/e kientnki prz('mial! uż,ytkm\'(lII/" ::.ic'lIIi ^IV strefie podmiejskiej KrakOl'l.'o w larach ^{1983- 2000 (/la} przykladzit· ^Brol/owic Wielkich), ^AE w Krakowie. Zeszyty Naukowe.

Kraków 2(X)2. nr 588.

7 K. ^Bromek, op. ^cil.

"R . Mydeł . op. cit.; Ro::.wój ul'halliJtyc::'IIy lIIilIsIa Kmkmł'(f po (IrllJ.:it'j wojn;l' ,~wialow{'j.

Secesja. Krolków 1994.

'l Z. Górka, MOHografia ,t;(~OKmJic::."o-t'koll(lmic::'lI(1 1 d::.ielnicy kalaMrclll/('j mia,wa ^Krakowa

- SnJdmidcit', Instytut Geugrafii UJ, Kraków 1973, maszynopis pracy doktorsk il.~j : ^Zmilllly

IV oHrllktlll'Z'(' fUllktjOIlOllll'j ct',lIrum Krakowa \\' dobit' tram:f'ormllcji SP(J/l'C;ZIIfJ-{'koI10IllicZl1l'j PolJki. VIII Konwersatorium Wiedzy o Micscie, "Region miejski Centrum a peryferia ^w okrc,~ic

transformacji pol itycznej . gospodarczej i spokcznej", red. J. Kaczmarek, Katedra Geografii Miast

i Turyzmu Uniwersytctu Łódzkiego, Komisja Geografii Osadnictwa i Ludnosci PTG. Lc'ldź 19<)4,

, " j{ospodarc:ej nu .

-

I

"

~~

",

. ,-, ,

^~

I ·_••.• ', "-:r •.• , . , '

r - '

•

..

•

. ..

" o ' • •

t · " ' "

1

_L

'

^· _~

-

_{___}^.

-

_{__}

']

I

C

^.. _· ^{· .. . _ _}

-'

^,

]

^{., , o . . II}

~-".:r.T

. .

_.:.'0' ^{, ,} _{o o,, "}

. .

' ,', : •• o·,' III

...

^'

...

^{'. '.'}

.. - - - - l

..

. .

Zlellll. ..

-~""--, I ...

,

"

'.' .. ^" ....

,

.

..

^{. \}

_,

)

p

IV

V

P

....... •••• :1

Rys . I. Podgórze - X X II d/.ielnica kalaslralna ( 17&4- 1915 samodzielne miasto) na tle

slref urbanistycznych Krolkowi.!

I - strefa podmiejska, II - strefa przedmiejska, III - sa cfa zcwn,!rzna, IV - stref.1 przejśc iuwa.

\' - strefa centralna, P - Podgórze mi tle Krakowa, l - gr;.lIlica administracyjna Krakowa. 2 - gra- nice stref, J - granice Podgórza

Zródlo: opracowanie własne na podstawie: R. MyJe1. RO: \\'f;j slruktury pr:('.w ·:'('III1l'j miasta Krakml'a, Ossolineum, Wrod4.lw ]<)79, s. 29.

Badania maj,!ce na celu rozpoznanie procesu przemian w strefie zewnętrz­

nej Krakowa przeprowadzono na przykladzie Podgórza, bylej XXII dzielnicy katastralnej (rys. I), niegdyś samodzielnego miasta (1784- 19 15), będ,!cego

przedmiotem studiów historyków: J. Bardela "', J. Bieniarzówny i J. Malec, kiego"; architektów: J. Bogdanowskiego¹² i innych badaczy ^{I.ł .}

)11 F. Bardel. Miasto Podl:(;I':(', ji'gO /wlI'.\"tllllie i pil'I"I\'.\':..\'(II 50 hit ^{i.\"ll/iI'lIill} . K r;lkbw 11)0 1 .

)I J)::;I!jl' Krakowa . reLl. J. Bicniarl.ównll. J. Malct'ki. Wydawniclwo Lilcradic, t. 2 (Kmktiw

li' u'h'ka(h XVI- XVlIl l. Krak6w ]979, I. J ^{(Kra/a;)!' \t' I"f(/ch /7f.)6- /Y/X). Kr;lk6w 1 9~4 :}

J. Makr }':i. h '.'i:c:,c ^(I poc:t(tkach P(1(I.~f;':.tI i jt'go I/(/~:wh'. Rocznik Krakowski , Kr .. ków, 197X. t. 4Y.

I ~ J, Bogdanowsk i ^{t . .} ll/ollit, .. IW K r:emiollkf/cl!, c:.yli !,oc/llmfa 1\'.\'I'OC:yl1kll IIf/ " Iąu' k ^lI'it·(-

/lej "jaJ,: ^1\' .~redlli(}\\'if'c::'/f , " Aur;l" ::!(K)(l, nr 12,

I,' Pot/glir::'l' ^It' d:.iejt/cllwidkif').:o KrakOlI'lI. _Materiały Sesji Naukowej odbytej 17 kwietnia

]999 r .. "Kraków w dziejach narodu". reo. ^J. Mak'di , Tuwarzystwo Miłośnik\'l\v Historii i Zabyt- ków Kr4.lkowa, Kraków, 2000: WolI/I: Kró/t'II'skie Mi{/.\'f(J Pm/gór:'l', red. 1. Zólciak. Kraków 1996.

!Jog/{s!ml' Lltchler

Jako czasokres badali ^przyjęto lata 1983~-2001~ Dane z 1983 r. pochodz'l z pracy doktorskiej autora niniejszego artykLilu

'l .

^Analizę porównawcZ<1 prze- prowadzono na podstawie materiałów zebranych drog<J badatl terenowych, zre- alizowanych w okresie od sierpnia 2000 r. do stycznia 2001 r .. przy pomocy

mapy topograficznej, wykonaneJ w skali I : 10 000, opracowanej zarówno dla Krakowa w aktualnych granicach administracyjnych,jak i dla ^całej Polski".

Proces przemian użytkowania ziemi prześledzono na podstawie tabeli odchyleli udziału poszczególnych kategorii (l stopie Ii podzialu użytków), grup (II stopieli podziału użytków) wzgl,dnie form użytkowania ziemi (III i IV sto-

pieli podziału użytków) w latach I 983-20() ^ł .

Jako ^bazę porównawcZ<1 ^przyjęto 19X3 r. ^Wskaźniki odchyleli obliczono w ten sposób, ^iż od wartości udziału danej formy użytkowania ziemi w 20() ^I r.

odjęto wartość udziału lej formy ^w 19X3 r. \Vyniki dodatnie ^oznaczały wzrost.

a ujemne - spadek ^udziału danej formy użytkov,lania ziemi w punktach. Suma odchyleil dodatnich równa ^się sumie odchylell ujemnych ⁱ mO/.e zawierać się

w przedziale ID, !OD]. Rzadko jednak zdarza si" żeby sUllla odchyłeli była

równa O (co oznacza brak jakichkolwick zmian) lub IDO (zmiany całkowite).

Tego typu przeobrażenia (lub ich brak) mog'l ^mieć miejsce co ^najwyżeJ w ^obrębie poszczególnych fragmentów jednostek katastrałnych. tj. bloków urbanistycznych, wyznaczonych najczęściej czworobokiem ulic.

W artykule posłużono się ezterostopniowym podziałem uż.ytków przyjętym

w pracy doktorskiej autora"'. Do tzw. kategorii ^użytków (l stopieli ^podziału) zaliczono: ^użytki zielone, ui.ytki techniczne, wody, tereny specjałne, nieużytki.

W ramach kategorii wyróżniono ł4 grup ^użytków (II stopień podziału). Do

użytków zielonych zaliczono: rolnicze ui.ytki zielone. lasy oraz tereny zadrze- wione i zakrzewione, pozostalc ui.ytki zielone (tzw. zieleli techniczn~ łub urz~­

dzoml); do ^użytków technicznych (tzw. forrn zainwestowania miejskiego):

tereny przemysłowo-skladowe, tereny ^usługowe, tereny komunikacyjne, tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny budowy. pozostałe użytki techniczne; do wód: wody stoj'lce i ^płynące, a do nieużytków: nieużytki sztuczne (nieużytków naturałnych w Podgórzu w ^200ł r. nie było). Przyjęto także 64 formy ui.ytko- wania ziemi - w podziale ^lI! stopnia, a w podziale IV stopnia - 87 form.

Rozpatrzenie tak ^dużej liczby użytków pozwoliło uzyskać większe rozpię­

tości sumarycznych odchyleli.

14 B. Luch!cr, Kierunki pr:;l'lIIillll". Pr:~t'st"::l'lIl1(' ::\\'il!:.ki u:W/.:oH'tll/ia ;:j(,lIli H' Krakowie,

Dokumentacja Gcograficl.Il<l, Wrocław 1990.1.. 213.

1_' Mapa !o/JOgl'II/ic:://{/ ['(lIski I: I () ()()(), Glówn y Gc{)(!cta K raj u. W ms/a w a,

II, B. Luchlcr, Ki(,J'/IlIkipr::l'lIIillll .... s. 175--19X.

Wp/yw Iromformwji !-{O.'i/)(J(/arc:.(i IW ::.m;oIlY 1I:.\'ll\mnl1l;O ::.icmi ...

3.

Użyłkowanie

ziemi na terenie Podgórza w 1983 r.

Podstawę oceny procesu przemian u ż.yt kowiJnia ziemi sIanowiły b;ldania przeprowauzone przez autora niniejszego artykułu v',.. trakcie n:ałizacji ^\VSPO-

nmianej pracy doklOrskicjl7. Pozwoliły ()ne lIL'hwycit; i oL'~nk stan ui.ytkn\Va-

nia ziemi w 198J L. tj . ^{w okresie} POCz~łtk()wym nałam ywa nia sit,." gospodarki soc jalistycznc j.

Podgórze , jako samodzielne miasto , a od 191 5 r. dzielnica Krakowa,

ukształtowane zostało już znaczn ie \VL'zes nicj l ~. Zgodnie ^I. informacjam i

zawartymi na mapie gospodarczej U~.yci(' pOI\';cr:clwi

:;('11/;

^{z ok. 1950 r. l" ,}

użytki tech niczne sta nowiły jui. 46% tc,j dość duiej dzielnic y. zaJllluj" ccj ok.

54R ha (! .7'Y, obszaru współc zesnego Krakowa). W latach 1950- l9X3 nast'Il,i!

wzrost udział u tej kategorii 1I1,ytkó w do ok. 569". Ponad 1/3 oOs7.arll przypa- dalo na uż.ytki zielone , glównil! pozarolnicze , YYC :-otallowi ly wody. ^li niclIi.ytki - 4%. Tylko O.X% przypadało na tereny specjalne ^(w 1950 r . .... l.ł %).

W grupie uzytków technicznych _. blisko połowę powierzchni zajmowały

tereny przemysłowo-magazynowo-składowc . a 1/."\ - tereny komunikacyjne.

Ponad 30 % terenów komunikacyjnych przypadało na sieć kokjow" (taocia 1).

Na trzecim miejscu w obrębie użytków h:(~hniczny(h znajdowała sit; I,abudowa mieszkaniowa (ponad 10%). w 70';; wiełorodzinna zwarta - czynszowa.

powstała przed 193Y r. Niccałe 4% ogólu powierzchni Podgórza przypadało na tereny usługowe (7% powierzchni użytk<"w technicznych).

W grupie użytków zielonych 2/3 powiazchni przypadało na tzw . zieleli

pozost,tłą - tj. nierolniczą i nielesnq. Szczególne znaczenie miała tu tzw. zie- leli historyczna powstająca okolice Kopca Krakusa i kościółka św . Benedyk ta .

Zieleń rolniczq stanowiły głównie charakterystycz ne dła strefy zewnętrz­

nej sady i ogrody warzywne'''. towarzyszące przede wszystkim zabudowie jed- norodzinnej. Ok . 2.5% przypada ło na łąki. a niecały 1% - na grunty orne

(w ł 848 r. - grunt y orne zajmowały ponad 50% powierzchni Podgórza" ).

Podgórze. które bez większych korekt granic wstało wł'lczonc do Krakowa.

składało się w ł 983 r. z dwóch części: północnej. położ.onej bliżej centrum Krakowa, ^O wyższym udziałe form zainwestow"nia miejskiego. z rynkiem i siecią regu łarnych ulic , i południowo-wsc hodniej. w której największe zna- czenie miały tereny zielone (w tym rolnicze). tereny przem ysłowo-m"gazy­

nowo-składowe (wraz z czynnymi jeszcze w ł 983 r. kamieniołomami) i tereny komunikacyjne (zwłaszcza kolejowe).

17 Ihidl~lI!.

I ~ Potlglir::J.' w d:.it:Joch ...

I'j B. Ludller. u:ytkOI\'Włic :;('111; II' Krak(lwi!' ^II' .\:11';('/(/1 mal'Y ):(}J/mt!al"!·:'t'j ,. U::.yt"it'

I'f/wier:.dmi :.it'tl/i" :-. /950 r., AE w Krakowie. Z('."I.)'ly Naukowe, Kraków I ^{<)t)') ,} nr 5'27 .

~o R. Mydl!!, ^!<(I:'II'(ij struktury .... s. 3~.

21 B. Luchlcr, U~~.\'Ik(ll\,(lI1it' :'.it'lIIi \\' krakowif' ^II! .\:1\"/('1/(' p/Wili kat(l""tI"(lllIf'go _:~ '/}fd . X/X 1\'.,

AE w Kr:lkowiL", Z(,~l.y{y Naukowe, Kraków 19S7. nr 251, lab. I .

Bogus/ml' LuducI"

4. Zmiany

użytkowania

ziemi na terenie Podgórza w latach 1983-2001

W tabeli I uk"zano pod

s

t"wowe zmiany w strukturze

użytkow"nia

ziemi Podgórz" - tej uksztaltowancj

^już w przeszlości

pod

^względem

urbanistycznym dzielnicy Krakowa.

W podziale I sIOpnia. na 5 glównych k"tegorii

^użytków.

zmiany

^ilościowe

były

stosunkowo niewielkie. o czym

^świadczy

sumaryczna

^wartość

odchyleI\

udzialu tych kategorii w latach 1983- 200 I

. ^Ważniejsze zmiany ^objęły

1 katego- rie

^{użytków : użytki} ziełone. nieużytki

oraz

^użytki

techniczne (tabela I). Na

uwagę zasługuje

nicznaczny wzrost

udziału użytków

technicznych (o 0.57 pkl.) z 56.5% w 1983 r. do 57.1

% w 2001 r. i ^{dość duży}

-

nieużytków

(o 2.24 pkl.).

W podziale na

^główne

grupy

użytkowania

ziemi (II stopnia

szczegółowo­

ści)

zaob

serwowano więk"e

zmiany (sumaryczna

^{wartość wskaźników}

odchy-

leń

wyniosla 12.35 pkl.

^Wśród

grup

użytków. odnośnie

których zanotowano

największy

ubytek. nalel.y

^wymienić:

rolnicze

^użytki

zielone. tereny przemy-

słowo-magazynowo-składowe.tereny

budowy. natomiast

największy

przyrost

nastąpił

w przypadku

pozostałych użytków

zielonych (1.41 pk!.). terenów uslu- gowych (J.33 pkl.). terenów komunikacyjnych (2.37 pkl.) oraz

nieużytków

sztucznych

(2

.

27 pkl.)

.

Podział

III stopnia

szczegółowości -

na formy

użytkowania

ziemi

- ^umoż­

liwia jeszcze bardziej

szczegółow'l ocenę.

Na podstawie tabeli I

można

stwier-

dzić. iż największe

zmiany

^ilościowe

(o ponad 0.5 pkt)

^miały

miejsce w przy- padku rolniczych

^użytków

zielonych

^(użytków

rolnych) po stronie gruntów ornych (w 2001 r. nie zarejestrowano

^tujuż

tej formy

użytkowania

ziemi).

^łąk.

ogrodów warzywnych. sadów. których

^ubyło

oraz ogrodów przydomowych.

których

^{udział w}

stosunku do 1983 r.

wzrósł.jako

jedynej z form

użytkowania

rolniczego ziemi (w ostatnich latach ogrody przydomowe w coraz

^większym

stopniu

^spelniaj~

bowiem funkcje rekreacyjne

^niż

produkcyjne.

^stąd

w

^więk­

szym stopniu wykazuj" cechy tzw

.

zieleni pozostalej).

W

obrębie pozostałych użytków

zielonych

- największy

spadek zanoto- wano w przypadku ogrodów

działkowych

(- 0.22 pkl.)

.

W sumie jednak dla

większości

form tej grupy u7

.

ytkowania ziemi zanotowano wzrosl. Dotyczylo to np. zieleni osiedlowej. zieleni sportu. zieleni ochronnej (izolacyjnej)

-

usy- tuowanej przede wszystkim

^wzdłuż

ulic.

Największe przeobrażenia

strukturalne zarejestrowano w

^obrębie

kategorii

użytków

technicznych.

W przypadku terenów

przemysłowo-magazynowo-składowych.

obejmuj,,- cych

^{najwięk sze}

obszarowo formy

użytkowania

ziemi

- ^nasqpił

calkowity zanik

^użytków

kopalnych

(kamieniołomów).

z racji likwidacji cksploat"cji wapienia na obszarze Krakowa

"

.

^{Również. nast'lpił}

spadek

^udziału

terenów

~~ Na terenie Podgórza definitywnie zamknięto kamieniołomu .. Liban", urw.:h()miony pod kon iec X I X w. (D:,il'jt' Krakowa , ^{t. .' .} s . .łtl4 ; B. Kurt ^US, K rakti\\' jako o,v/'()(/t'k 1' /"::l'III.".\' I(lwy.' m :.:-

Wpl)'", ^. .

::.1<:1111 ...

prze mysiu przetwórczego oraz ba z. Wzros t wykazaly

^zaś

magazyny, hurt o w- nie i sklady

--

zwlas zcz a handlow e. W g rupie terenów

^usługowych

najwick

sz

y przyros t zanotowano w pr zypad ku tere nów

^handłu,

gas tron o mii,

^{I 'lcmości ,}

a

^{tak że}

tzw , obiekt ów wi c louslu gowy ch

(odznaczających

siC

^{różnorodnośc i'l}

usług),

natomiast ub ytek

- ^{od nośnie}

do tere nów

^{ośw iaty,}

kultur y i nauki

.

W grup ie terenów kom unika cy jn ych

największy

wzrost dotyczy I uli

c

,

^{c ią­}

gów spacerowych

! chodników

oraz parkingó\1./ (zarów no os iedl owy ch . jak i po zos tal yc h). nat omia st ub ytek

-

linii kolejowych, zw la szcza bocznic d opro- wad zo nych

^niegdyś

do baz i ma gaz yn ów w obszarach przemyslow o- ma gaz y-

nowo-s kładowyc h

(np

. w r

ejonie Zablo

c

ia, uli c

^{Rze mieśl ni czej}

i Lagicwnic- kicj)

,

Spadek maczenia kolei w

sys

temie tran spo rt owym ma wy miar

ogólnopolski i

^{wiąże się}

z ogromnymi problemami finansowymi PKP.

Pr zy ogólnym spa dku te ren ów bud owy (za r ów n o mie szka ln yc h , jak i nic - mi esz kalny c h) zwraca

^uwagę

wzrost ud zialu terenów remolllowany c h.

^Wiąże

się

to z pro cesa mi modernizacyjnymi, zw la szcza obiektów sp ryw at yzow an yc h w os tatni c h lat ac h i

zmieniających

swe funkcje

.

Spa dek ud z ialu tere nów bud owy

^{wzg lędem} 1983 r.

pozwala

stwierdzić, iż

Podgórze wyka z uje cec hy charaktery

styczne

dla dz i elnic

polożonych

w

^obrębie

tzw

, ^Ił

obwodni cy, a

^więc

ce ntralny ch. w pr zyp adku który ch

^{dzialalność}

inwestycyjna (w po sta c i n owyc h obiektów)

-

ma c harakter jedyni e

^{uzupelniający}

(np

.

w pr zy padku budynków mi eszka ln yc h

-

"pl omb owy" ). Za

^{przy kład poslużyć mogą}

nieli

c

zne, nowe budynki wi elorod zi nne, wznoszone na

^przełomie 2000

i

2001

r. w

^{różnych czę ­}

śc iach

Pod gór za

-

np. w bl ok u ogra nic zo nym uli ca mi

: Krakusa -

Kalwar y j ska -

^św,

Benedykta -

^Rękawb,

a

^także

pr zy uli cac h Staromostowej i Wieli ck iej (SM "Kabel")" . Ubytek teren ów bud ow y na Podg órzu w latach

1983- 200

I

wiąże s ię

z ge neralnym kryzy se m inw es tycyj nym w Pol sce

.

charakterystycz- nym dla okresu

^{przejściowego,}

kiedy to

działki, użytkowane

dotych cz as g lów- nie przez

^przedsiębiorstwa państwowe ,

staly

^się

przedmiotem

dzialalności

pry- watnych inwestorów, Z drugiej st rony, spadek udzialu teren ów bud owy wskazuje na bardziej

^oszczędne

gospodarowanie

^ziemią.

która

^{przestała być}

dobrem wolnym, jak mialo to mi ejsce w lata c h

1945- 1990.

W grupie po zos talych

^użytków

technicznych zw rac a

^{uwagę dość}

zna cz ny przyros t powierzchni tzw

. ^zespołów

wielofunkcyjnych i chwilowego pusto- stanu

.

Obydwie te formy

^użytkowania

z iemi

^są

charakterystyczne dla gos po - darki rynk owej. W pierw sz ym przypadku - obok funkcji mieszkani o wej, po ja-

wiają się

inne funk cje -

najczęściej usługowe , Zespoły

wielofunkcyjne

^można

wój; ^:lIruklUra przemysłu wit'lkiego m;llsflI. UJ, Zeszyty Naukowe. Kraków 1968 . nr 184. Pral.:c Geograficzne. ^l. 14, Prace Instytutu Geografii, z. 41, s. 20).

1.1 Ze względu na zaawansowane procesy urbanizacyjne autor w swojej pracy doktorskiej zali- czyi Podgórze do tzw. rejonu zurbanizowanego, na równi ^7,C Sródmidcicm , 7 pobliskimi dzielni- cami: Wawc!l:m, Nowym Światem, Piaskiem. KIcparzcm, Wcsolą. Stradomiem, Kazimierzem i najbardziej przcobrazonymi fragmentami jednostek: Czarnej Wsi. Krowodrzy . Grzq~órzck itp. (B . Luchtcr. Pr:.t'str:.('lIIu' :.wicp)d ...• s. 67).

UoglI,\"lmt' LucIII,,"

zaohscrwo\\'ać równiei. na te:rcnach przemyslowo· składowych. gdzie obok

funk cji podstawowćj (np. przemysIu) islolnc znaczcnie maj:, inne funkcje -

równic?, przeważnie USIUgllW~ , Chwilo\vy pustostan - to obiekty w trakcie pro-

\vadzcnia badall nieui,ytkowane. co w1;lzało się Le zrnialH) użytkownika

w/gl,dnie wlaścici e la . Najcz~ śc iej ", lO lereny dawnych przedsi,biorSIW prze- m)'slowyc h. klóre oglosil y swoj:, upadlość (np . Krakowskie Zaklady Prze-

twórstWa Owocowo-\Varzywllcgo -- na Zabłocili. przy ul , Romanowicza.

OdzielOwa Spóldzielnia Pracy . .slrój" - przy ul. Legionów Pilsudskiego. Wló- kienni cza Spóldzielnia Prac y "Wispol" przy ul. Kalwaryjskiej i PodskaJe l.

Przew;J żnic na skutek prywat yzacji - tereny te przejmowane S~I na inne cek

przemysłDwe wzt!l~dllie usługowe (najc zę ściej h~1l1dlowc ),

Na terenie PoJgórza. a taki.e. jak wykazały wcześniejsze badania -- na

obszarach innyc h bylych dzielnic kalaSlraln ych Krakowa" . daje si, zauw~żyć wyraźny przyroSlnieużylków s'!lIcznych . W 184X r. zajmowaly one ok. 1.70/, powierzchni dzielnicy" . w I 9S0 r. - a wi,c po siu lalach ~- niewiełe więcej. bo

I .9l.:>(, ~~h, l3adan i a autora przeprowadzone w lat ac h I 982 -19R 3 zare jest rowaly 4'k ^{nicu i.y}lków. a na przełomie lal 2()O()- 2001 już. ok .

6.1')', '

Do lej kalegorii zaliczono lereny mechanicznie uszkodzone. obecnie porosnięle Iraw" lub chwaslami .Iereny poeksploalaeyjne. pozoslałe po likwidacji kamicniolomów

wapieni~. ruiny budynków . opuszczonych przez bylych użylkowników, względnie szkiełely niedokOllczonych obiekiów, klórych budowę z racji prze- mian uS!rojowych pr7.erw~n() (np. zaniechane inweslycje fabryki kosmelyków .. Pollena-Miraculum"), a lakże pozoslałe nieużylkowane obiekly.

Nalci.y wyróżnić również użylki. kl órych powierzchnia w lalach 1983- 2001 nic ulegla zmianie. Wymienić lu można lasy. parki leśne . lercny zadrzewione i zakrzewione. parki. zielellce. sk wery . cmenlarze. zielell hislnryczną . Nie zano- IOwano lakżc przyroslu względnie ubylku wód plyn,!cych i sloj"cych (w 1848 r.

wody zajmowaly 3.4% powierzchni dziełnicy.lyłe samo co w 2001 r .).

Niewielkie zmiany ilośc iowe zarejeSlrowano również w przy padku lerenów zabudowy mieszkaniowej. Generalnie. zanotow~no niewielki wzrosl udzialu powierzchni lej grupy form użylkowania ziemi, z 5.8% w 1983 r. do 6.1 % w 2DD I r. Przekszl~łcenia mialy jednak charaklcr bardziej jakościowy. DOly- czylo lO zwlaszcza zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwanej czynszo- wej, w przypadku klórej. z jednej slrony, nasląpil wzrosl jej powierzchni. na sku- lek przejmowania przez prywalnych wlaścicieli obieklów użylkowanych

w okresie gospodarki socjalislycznej n~jczęściej przez przedsiębiorsiwa pań­

SIwowe w celach nicmieszkalnych . Za przyklad poslużyć może dzialka polożona

u zbiegu ulic Lwowskiej i Wielickiej, gdzie po II wojnie świalOwej zlokalizo- wano bazę ZPC .. Wawel". W oSIainich lalach miejscu lem u przywrócono funk-

cję mieszkaniową ·

"-I ^B. LtH:hlef, G";I\'I/(' kil'/"IInki I}r.~('millll. ..

2' B, Lu~htl'r. U;~yrk(/\\'(lIIi(' ::il'f/li ^II' Krakowif' ^l\' ,{'II'i('r/f~ "ItlIlII .. ,

~I, B. Ludllcr. U:'ytkOIl'llllil' ::/1'111; ^II' KrakoH';(' ^II' ,fwil'lll' IIltw.\' .. .