A
Annnnaa WWaaœœkkiieewwiicczz11,, EEll¿¿bbiieettaa SSyyggnnoowwsskkaa11,, BBooggddaann JJaassiiññsskkii11,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz22,, UUrrsszzuullaa BBiieellaa33,, M
Maaggddaalleennaa KKwwaaœœnniieewwsskkaa44,, JJeerrzzyy GG³³uusszzeekk55,, TToommaasszz ZZddrroojjeewwsskkii66
1Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa
2III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice
3Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
4Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ
5Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ
6Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk
Wstęp
Prawid³owe od¿ywianie jest z jednym z czynników determinuj¹cych zdrowotnoœæ spo³eczeñstwa. Kontrola i monitorowanie sposobu ¿ywienia populacji stanowi podstawê oceny ryzyka wyst¹pienia w przeciêtnej diecie niedoborów lub nadmiarów poszczególnych sk³adników od¿ywczych i wynikaj¹cych st¹d korzystnych lub nega- tywnych skutków dla zdrowia. S³u¿y równie¿ do okreœle- nia zale¿noœci miêdzy spo¿yciem ¿ywnoœci a wystêpowa- niem szeregu chorób cywilizacyjnych, takich jak choroba niedokrwienna serca, niektóre nowotwory, oty³oœæ, zabu- rzenia lipidowe, cukrzyca czy anemia.
Wyniki badania WOBASZ, obejmuj¹cego reprezenta- tywn¹ próbkê doros³ej ludnoœci ca³ej Polski oraz opartego na standaryzowanej metodyce, pozwoli³y na ocenê spo- sobu ¿ywienia zarówno ca³ego spo³eczeñstwa naszego kraju, jak i mieszkañców poszczególnych województw.
Cel
Celem opracowania jest ocena wartoœci energetycz- nej i od¿ywczej racji pokarmowej Polaków z uwzglêd- nieniem zró¿nicowania regionalnego.
Materiał i metodyka
Materia³ do analizy stanowi¹ wyniki badania WOBASZ, przeprowadzonego w latach 2003–2005 na reprezentatywnej próbie mieszkañców ca³ej Polski w wieku 20–74 lat. Szczegó³y dotycz¹ce pobrania próby losowej, zakresu programu badawczego, sposobu zbie-
rania informacji i prowadzenia pomiarów, a tak¿e zg³a- szalnoœci przedstawiono w artykule Rywika i wsp., za- mieszczonym w tym suplemencie.
Ocenê sposobu ¿ywienia przeprowadzono metod¹ wywiadu ze spo¿ycia ¿ywnoœci w czasie 24 godz. po- przedzaj¹cych badanie w 50% próbie osób wylosowa- nych do badania.
Pomoc¹ przy okreœlaniu wielkoœci spo¿ytych porcji by³ album z ponad 200 fotografiami najczêœciej wystê- puj¹cych artyku³ów spo¿ywczych, przygotowany spe- cjalnie do celów tego typu badañ przez Instytut ¯ywno- œci i ¯ywienia [1].
Do analiz zakwalifikowano dane ¿ywieniowe 3 215 mê¿czyzn i 3 591 kobiet.
Wartoœæ energetyczn¹ i od¿ywcz¹ przeciêtnej diety obliczono za pomoc¹ bazy danych, opracowanej na podstawie polskich tabel sk³adu i wartoœci od¿ywczej produktów spo¿ywczych z 2001 r. [2].
Aby oceniæ stopieñ aterogennoœci diety, obliczono wskaŸnik Keysa [3]:
C Chhoollddiieett W
WsskkaaŸŸnniikk KKeeyyssaa == 11,,3355 ((22xxSSFFAA –– PPFFAA)) ++ 11,,55
√
110———00——00——0 [[k——kcca——all]]———SFA – procent energii z nasyconych kwasów t³uszczowych, PFA – procent energii z wielonienasyconych kwasów t³uszczowych, Choldiet – cholesterol pokarmowy [w mg].
Zgodnie z wytycznymi Instytutu ¯ywnoœci i ¯ywie- nia, w wynikach uwzglêdniono straty witamin powsta- j¹ce w czasie procesów technologicznych i zwi¹zane
Adres do korespondencji:
Anna Waœkiewicz, Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, ul. Alpejska 42, 04-628 Warszawa, tel. +48 22 815 65 56, faks +48 22 613 38 07, e-mail: awaskiew@ikard.waw.pl
z przygotowywaniem potraw w nastêpuj¹cych wysoko- œciach: 20–80% dla witaminy C, 10–20% dla witaminy A i E, 10–50% dla witaminy B1, w zale¿noœci od rodzaju produktu i procesu kulinarnego [4]. W opracowaniu nie brano pod uwagê suplementacji diety preparatami wi- taminowymi i mineralnymi.
W celu interpretacji ¿ywieniowej uzyskanych wyni- ków zawartoœæ sk³adników od¿ywczych w przeciêtnej ra- cji pokarmowej porównano z normami dla ludnoœci w Pol- sce na poziomie bezpiecznym [5] oraz z zaleceniami Unii Europejskiej [6] i Œwiatowej Organizacji Zdrowia [7].
Wyniki
Wartość energetyczna (Rycina 1.)
Œrednia kalorycznoœæ dziennej racji pokarmowej wynios³a 2473 kcal w grupie mê¿czyzn i 1681 kcal w grupie kobiet. W populacji mê¿czyzn iloœæ energii do- starczanej organizmowi by³a zgodna z zaleceniami, na- tomiast w grupie kobiet plasowa³a siê poni¿ej normy.
Zapotrzebowanie na energiê w badanej populacji (uwzglêdniaj¹c œredni¹ masê cia³a, odpowiednio 80 kg dla mê¿czyzn i 68 kg kobiet), w zale¿noœci od poziomu aktywnoœci fizycznej, kszta³tuje siê w granicach 2500–3100 kcal u mê¿czyzn i 1900–2300 kcal u kobiet.
Najwy¿sz¹ kalorycznoœæ diety u obu p³ci notowano w po³udniowo-zachodniej czêœci kraju oraz w woj. lu- belskim.
Tłuszcze (Rycina 2.)
T³uszcze dostarcza³y œrednio 37% energii w grupie mê¿czyzn i 35% w grupie kobiet, a nasycone kwasy t³uszczowe odpowiednio 14% i 13%, co wskazuje na wy- sokie spo¿ycie t³uszczu w populacji polskiej. Zgodnie z zaleceniami odsetek energii pochodz¹cej z t³uszczów ogó³em nie powinien byæ wiêkszy ni¿ 30%, a z nasyco- nych kwasów t³uszczowych nie powinien przekraczaæ 10%. We wszystkich województwach udzia³ energii z tych sk³adników od¿ywczych przekracza³ zalecane wartoœci. Najwy¿sz¹ zawartoœæ t³uszczu (39–40%), w tym nasyconego (14–15%), w diecie obu p³ci zaobser- wowano przede wszystkim w pó³nocno-wschodniej oraz po³udniowo-zachodniej Polsce.
Współczynnik diety wg Keysa (Rycina 3.) Œredni wskaŸnik aterogennoœci diety wg Keysa wy- niós³ 47 dla mê¿czyzn i 46 dla kobiet. Zgodnie z zalece- niami dotycz¹cymi udzia³u w diecie energii z t³uszczów nasyconych (10%), wielonienasyconych (7%), choleste-
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
MLP LUB SLK DLN OPO WLK SWK KPM LBS Polska WMZ MAZ
PDL LDZ POM
ZPM PDK
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 LUB
OPO MLP SLK SWK WMZ ZPM Polska WLK
LBS LDZ PDK DLN KPM
PDL POM MAZ 2
2774455 2 2660055 2 2558888 2 2556699 2 2555599 2 2555522 2 2552266 2 2449988 2 2449977 2 2447733 2 2444444 2 2440066 2 2335533 2 2330033 2 2225555 2 2221122 2 2117744
2 2004411 11881133 11880099 11777799 11775500 11774400 11669966 11668811 11667744 11667700 11666699 11664499 11664411 11558800 11557733 11554466 11446688
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 11.. WartoϾ energetyczna dziennej racji pokarmowej (kcal) adiustowane na wiek i sezon
0 10 20 30 40 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
PDL WMZ POM LBS KPM OPO WLK DLN PDK SLK Polska ZPM MAZ MLP LUB LDZ SWK
0 10 20 30 40 OPO
LBS WMZ
SLK KPM
DLN POM PDL WLK Polska
PDK ZPM SWK MAZ LDZ MLP LUB 4
400 4 400 3 399 3 399 3 388 3 388 3 388 3 377 3 377 3 377 3 377 3 366 3 366 3 366 3 366 3 366 3 344
9 9 3 377 3 366 3 366 3 366 3 355 3 355 3 355 3 355 3 355 3 344 3 344 3 344 3 333 3 333 3 333 3 333
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 22.. Udzia³ energii z t³uszczów ogó³em (% energii) adiustowane na wiek i sezon
0 20 40 60 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
PDK POM WMZ KPM LBS SLK PDL Polska
WLK OPO MLP MAZ LUB DLN ZPM LDZ SWK
0 20 40 60 OPO
SLK KPM POM LBS DLN PDK WMZ Polska MLP WLK MAZ SWK ZPM LUB LDZ PDL 5
522 5 522 4 499 4 488 4 477 4 477 4 477 4 477 4 466 4 466 4 466 4 466 4 455 4 455 4 455 4 455 4 444
5 522 4 488 4 488 4 488 4 477 4 477 4 477 4 466 4 466 4 455 4 455 4 444 4 444 4 444 4 422 4 422 4 400
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 33.. Wspó³czynnik aterogennoœci diety wg Keysa adiustowane na wiek i sezon
0 50 100 150 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
MLP LDZ WMZ LUB PDL Polska
PDK SLK OPO POM
KPM DLN SWK MAZ ZPM LBS WLK
0 50 100 150 MLP
LUB PDL LDZ SLK WMZ KPM POM
ZPM Polska PDK DLN LBS OPO MAZ SWK WLK 111166
9 944 9 944 8 888 7 766 7 755 7 744 7 722 7 722 7 711 7 700 6 688 6 666 6 633 6 633 6 633 5 566
111188 9 955 8 899 8 888 8 833 8 822 7 799 7 799 7 766 7 755 7 700 6 655 6 611 5 588 5 566 5 522 5 500
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 44.. ZawartoϾ witaminy C w dziennej racji pokarmowej (mg) adiustowane na wiek i sezon
0 5 10 15 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
OPO KPM WMZ MLP
LUB DLN WLK
PDL LDZ LBS SLK Polska POM ZPM SWK MAZ PDK
0 5 10 15 LUB
WMZ OPO
SLK PDL LBS WLK MLP SWK
LDZ Polska
DLN PDK ZPM KPM POM MAZ 1133
1133 1133 1133 1133 1122 1122 1122 1122 1122 1122 1122 1111 1111 1111 1100 9 9
1100 1100 1100 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 7 7
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 55.. ZawartoϾ witaminy w dziennej racji pokarmowej E (mg) adiustowane na wiek i sezon
0 1 2 3 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
WMZ MLP LUB PDL DLN OPO POM Polska MAZ WLK SLK LDZ KPM SWK ZPM LBS PDK
0 1 2 3 LUB
WMZ ZPM MLP OPO PDL KPM
SLK Polska LBS WLK
DLN POM SWK
LDZ PDK MAZ 11,,77
11,,77 11,,66 11,,66 11,,66 11,,66 11,,55 11,,55 11,,55 11,,55 11,,55 11,,55 11,,55 11,,55 11,,44 11,,44 11,,22
11,,11 11,,00 11,,00 11,,00 11,,00 11,,00 11,,00 11,,00 0 0..99 0 0,,99 0 0,,99 0 0,,99 0 0,,99 0 0..99 0 0,,99 0 0,,88 0 0,,88
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 66.. ZawartoϾ witaminy w dziennej racji pokarmowej B1adiustowane na wiek i sezon
rolu (300 mg) oraz dla oszacowanej faktycznej kalo- rycznoœci diety, po¿¹dane wartoœci tego wspó³czynnika wynosz¹ odpowiednio 34 dla mê¿czyzn oraz 38 dla ko- biet. U obu p³ci wspó³czynniki aterogennoœci diety we wszystkich województwach by³y wy¿sze od po¿¹da- nych. Wœród mê¿czyzn wartoœci najbardziej odbiegaj¹- ce od prawid³owych wystêpowa³y w pó³nocno-wschod- nich rejonach Polski, a najwy¿sze zanotowano dla woj.
podkarpackiego. Wœród kobiet najmniej korzystne wspó³czynniki obserwowano w po³udniowo-zachod- nim rejonie kraju oraz w województwach kujawsko-po- morskim i pomorskim.
Witamina C (Rycina 4.)
Dane dotycz¹ce pobrania z ¿ywnoœci¹ witaminy C przez osoby objête badaniem wykaza³y, ¿e œrednia jej za- wartoœæ wynios³a 75 mg u obu p³ci i by³a zgodna z zaleca- nym poziomem, wynosz¹cym minimum 60 mg dziennie.
W zdecydowanej wiêkszoœci województw spo¿ycie witaminy C osi¹gnê³o zalecane normy, jedynie w woj.
wielkopolskim u mê¿czyzn oraz w województwach wielkopolskim, œwiêtokrzyskim, mazowieckim i opol- skim u kobiet zawartoœæ tej witaminy plasowa³a siê po- ni¿ej zalecanego poziomu.
Witamina E (Rycina 5.)
Œrednia zawartoœæ witaminy E w przeciêtnej racji pokarmowej populacji Polski wynios³a 12 mg u mê¿- czyzn oraz 9 mg u kobiet i by³a wy¿sza ni¿ zalecana w normach na poziomie bezpiecznym (minimum 8 mg dziennie).
W wiêkszoœci województw pobranie tej witaminy z ¿ywnoœci¹ mieœci³o siê w granicach zalecanych pozio- mów, niedobory zanotowano jedynie wœród kobiet w woj. mazowieckim.
Witamina B1(Rycina 6.)
Przeciêtna dieta mieszkañców Polski charakteryzo- wa³a siê niedoborem witaminy B1. Œrednia jej zawar- toœæ wynosi³a 1,5 mg w populacji mê¿czyzn i 0,9 mg w populacji kobiet, podczas gdy zalecane poziomy kszta³tuj¹ siê odpowiednio w granicach 1,6–1,8 mg oraz 1,5–1,7 mg.
Zawartoœæ witaminy B1poni¿ej zalecanego poziomu zanotowano wœród mê¿czyzn w 10 województwach, natomiast wœród kobiet we wszystkich wojewódz- twach pobranie z ¿ywnoœci¹ tej witaminy by³o poni¿ej normy.
0 100 200 300 400 500 600 700 800 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
MLP KPM
LUB OPO ZPM Polska LBS LDZ DLN POM SLK PDL MAZ WLK PDK WMZ SWK
0 100 200 300 400 500 600 700 800 LUB
KPM ZPM POM MLP WMZ
OPO LDZ LBS Polska
DLN PDL PDK
SLK WLK SWK MAZ 6
68888 6 66600 6 61199 5 59977 5 59966 5 57711 5 57700 5 57700 5 56655 5 56600 5 55500 5 54422 5 53388 5 53333 5 53333 5 52266 4 47755
5 58877 5 53311 5 51111 5 51111 5 50077 4 49966 4 49911 4 47799 4 46666 4 46600 4 45522 4 45500 4 43366 4 43333 4 41177 3 39911 3 36699
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 77.. ZawartoϾ wapnia w dziennej racji pokarmowej (mg) adiustowane na wiek i sezon
0 100 200 300 400 500 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
MLP LUB DLN OPO WMZ SLK LDZ POM KPM Polska PDL ZPM MAZ WLK LBS SWK PDK
0 100 200 300 400 500 LUB
MLP OPO WMZ
SLK LBS LDZ Polska
PDL DLN POM ZPM WLK SWK KPM
PDK MAZ 3
34433 3 31166 3 31111 3 30099 3 30066 3 30044 3 30044 3 30033 3 30011 3 30000 2 29933 2 28877 2 28855 2 28855 2 28811 2 28800 2 26644
2 25599 2 24488 2 24400 2 23355 2 23333 2 22277 2 22255 2 22233 2 22211 2 22200 2 21199 2 21177 2 21166 2 21155 2 21133 2 20055 119955
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 88.. ZawartoϾ magnezu w dziennej racji pokarmowej (mg) adiustowane na wiek i sezon
Wapń (Rycina 7.)
Œrednia zawartoœæ wapnia w przeciêtnej diecie Po- laków wynios³a 571 mg u mê¿czyzn i 460 mg u kobiet.
Zarówno w skali ca³ego kraju, jak i we wszystkich wo- jewództwach zawartoœæ wapnia w przeciêtnej racji po- karmowej by³a niedoborowa, poniewa¿ zalecane spo-
¿ycie na poziomie bezpiecznym wynosi minimum 800 mg dziennie. Dla wiêkszoœci województw zaspokojenie zapotrzebowania na wapñ kszta³towa³o siê poni¿ej 75% u mê¿czyzn i 65% u kobiet.
Magnez (Rycina 8.)
Œrednia zawartoœæ magnezu wynios³a 300 mg u mê¿czyzn i 223 mg u kobiet, podczas gdy zalecane spo-
¿ycie to odpowiednio 350 mg i 280 mg. We wszystkich województwach zawartoœæ tego pierwiastka w diecie obu p³ci by³a poni¿ej normy. Spo¿ycie magnezu poni¿ej 80% zalecanej wartoœci zanotowano dla 1 wojewódz- twa u mê¿czyzn i dla 9 województw u kobiet.
Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych badañ wykaza³y, ¿e prze- ciêtna dieta doros³ych mieszkañców Polski dostarcza³a zalecane iloœci energii w populacji mê¿czyzn, natomiast nie pokrywa³a zapotrzebowania energetycznego w po- pulacji kobiet. Ponadto dieta by³a niezbilansowana pod wzglêdem czêœci sk³adników od¿ywczych. Œrednia ra- cja pokarmowa charakteryzowa³a siê przede wszyst- kim wysok¹ aterogennoœci¹, wynikaj¹c¹ z nadmierne- go spo¿ycia t³uszczów. Ponadto niepokoj¹ca by³a nie- dostateczna zawartoœæ sk³adników mineralnych w die- cie: wapnia i magnezu oraz witaminy B1, natomiast zgodne z zaleceniami by³o spo¿ycie witamin C i E.
Najmniej korzystn¹ jakoœæ zdrowotn¹ diety zanoto- wano w populacji mê¿czyzn z województwa podkar- packiego, z uwagi na najwy¿sz¹ w kraju aterogennoœæ przy jednoczeœnie wysokich niedoborach witamin E i B1 oraz wapnia i magnezu, a tak¿e u kobiet z wojewódz- twa mazowieckiego ze wzglêdu na niedostateczn¹ ka- lorycznoœæ diety oraz dramatycznie niskie spo¿ycie wszystkich analizowanych witamin i sk³adników mine- ralnych.
Najkorzystniejsza charakterystyka przeciêtnej racji pokarmowej wyst¹pi³a u mê¿czyzn z województwa ma³opolskiego i kobiet z województwa lubelskiego.
W tych rejonach obserwowano relatywnie niski udzia³ energii z t³uszczów, nisk¹ aterogennoœæ diety oraz po-
¿¹dane spo¿ycie sk³adników mineralnych i witamin.
W œwietle aktualnej wiedzy dieta niezbilansowana pod wzglêdem analizowanych sk³adników mo¿e pro- wadziæ do nasilenia wystêpowania chorób dietozale¿- nych, m.in. choroby niedokrwiennej serca, oty³oœci, cu-
krzycy oraz niektórych nowotworów. W zwi¹zku z tym powy¿sza analiza obliguje do podjêcia dzia³añ maj¹- cych prowadziæ do poprawy sposobu od¿ywiania siê polskiego spo³eczeñstwa.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. I¯¯. Warszawa 2000.
2. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B, et al. Komputerowa ba- za danych Tabele wartoœci od¿ywczej produktów spo¿ywczych I¯¯. Warszawa 2001.
3. Nadolna I, Kunachowicz H, Iwanow K. Potrawy – sk³ad i wartoœæ od¿ywcza. I¯¯ Warszawa 1994.
4. Keys A, Anderson J, Grande F. Serum cholesterol response to changes in the diet. IV Particular saturated fatty acids in the diet. Metabolism 1965; 14: 776-87.
5. Ziemlañski Œ, Bu³hak-Jachymczyk B, Budzyñska-Topolowska J, et al. Normy ¿ywienia dla ludnoœci w Polsce. Nowa Medycyna 1995; 5: 1-27.
6. Kafatos A, Codrington C Nutrition and diet for healthy lifestyles in Europe. University of Create. Iraklion 2001.
7. WHO Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. Re- port of WHO Study Group. Technical Report Series 797. WHO.
Geneva 1990.
