• Nie Znaleziono Wyników

Technik und Wirtschaft : Monatsschrift des Vereines Deutscher Ingenieure, Jg. 8, H. 7

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Technik und Wirtschaft : Monatsschrift des Vereines Deutscher Ingenieure, Jg. 8, H. 7"

Copied!
48
0
0

Pełen tekst

(1)

TECHNIK UND WIRTSCHAFT

M V H f m m m f r m v m m m m w i m m

INGENIEURE» *RED AKTEUR P+M E V E R

8. JA H 1 G . J U L I 1915 7. H E F T

EIN E K RIEG STECH NISCH E BETRACHTUNG.

Von ® r .= 3 n g . W IL H . VON S IE M E N S , B e r lin .

D er b ish e rig e V erlau f d e s je tz ig e n K rie g e s h a t e ig e n tlich die b e o b a c h te n d e W e lt ziem lich s ta rk ü b e rra s c h t. W e n ig s te n s w e rd e n es v o r n e u n M o n a te n n u r w e n ig e g e w e s e n sein, die e in e n so lc h en V e rla u f v o ra u s g e s e h e n h a b en . D e r je tz ig e K rieg w eich t so s e h r von d e n frü h e re n K rie g e n ab, w ie L eb en , D e n k ­ w e ise u n d V e rh ä ltn is se d e r je tz ig e n G e n e r a tio n v o n d e n e n d e r v o ra n g e g a n g e n e n a b w e ic h e n . D e r E ig e n a rt d e r je tz t am R u d e r b e fin d lich e n G e n e ra tio n e n t ­ s p ric h t a u ch die E ig e n a rt d e s K rie g es, d e n sie zu fü h re n h a t. W a s d iesem K rieg e, in e r s te r Linie fü r D e u ts c h la n d , sein b e s o n d e re s G e p r ä g e g ib t, ist die b e in a h e re stlo s e E in s e tz u n g d e r L e is tu n g s fä h ig k e it d e s g e s a m te n V olkes, die a u ch in den g ro ß e n ä u ß e re n V e rh ä ltn is s e n d e r V o rg ä n g e zum A u sd ru ck k o m m t. E s sin d w e n ig e r d ie g ro ß e n n e u e n fü h re n d e n G e d a n k e n , d ie d iesem K rie g e d e n S te m p e l a u fd rü c k e n , e b e n s o w e n ig w ie es d a s A u ftre te n u m w ä l­

z e n d e r G e d a n k e n u n d ins A u g e fa lle n d e r E in z e lw e n d e p u n k te in d e n letz te n J a h rz e h n te n g e w e s e n ist, w as die h e u tig e V o lk s w irts c h a ft zu ih r e r g e g e n ü b e r d e r Z e it v o r 40 J a h re n g e w a ltig e n P r o d u k tio n s g r ö ß e g e f ü h r t h a t. D ie A u fg a b e d e r v e rflo s se n e n J a h rz e h n te b e s ta n d in d e r H a u p ts a c h e in e in e r g r o ß e n s y s te ­ m a tisc h e n , z ie lb e w u ß te n E n tw ic k lu n g s a rb e it, n a ch d e m ein e M e n g e A u s g a n g s ­ p u n k te e rre ic h t w a ren , von d e n e n a u s n e u e g r o ß e u n d w e itv e rz w e ig te G e s ta l­

tu n g e n n a c h allen R ic h tu n g e n in die B re ite un d T ie fe d es p ra k tis c h e n L eb en s e in d rin g e n k o n n te n . W ä h re n d f r ü h e r E in z eln e d en g ru n d le g e n d e n Z u s a m m e n ­ h ä n g e n n a c h s p ü rte n un d v ielfach n e u e W e g e zu g e h e n v e rm o c h te n , au f d e n en v o rh e r n o ch n iem a n d g e g a n g e n w a r, n a h m e n n u n H u n d e rte an S telle d e r E in zeln en d ie A rb e it a u f u n d ü b e rz o g e n d a s g a n z e G e b ie t m it ein em N e tz a u s g e b a u te r S tra ß e n un d e in e r F ülle g a n g b a r e r W e g e . W e n n fr ü h e r auf d e r K a rte e in e s G e b ie te s n u r w e n ig e m a rk a n te P u n k te h e rv o rtr a te n , so g e w ä h r t sie je tz t d en A nblick e in e r g u t a n g e b a u te n u n d s ta rk b e v ö lk e rte n L an d sch a ft.

D ie h ie rd u rc h a n g e d e u te te R ic h tu n g d e r je tz ig e n Z e it f ü h rte un d n ö tig te im m e r m e h r z u r H e ra n z ie h u n g u n d N u tz b a rm a c h u n g a lle r zu r V e r­

f ü g u n g s te h e n d e n K rä fte u n d H ü lfsm itte l, z u r im m e r w e ite re n V e rv o llk o m m ­ n u n g d e r A rb e its m e th o d e n , H e ra u s b ild u n g d e r w irk s a m s te n O rg a n is a tio n e n

(2)

258 A B H A N D L U N G E N

u n d S c h a ffu n g d e r le is tu n g s fä h ig s te n u n d z w e c k m ä ß ig s te n M a sc h in e n u n d I n s tru m e n te . D ie in d e n D in g e n u n d V e rh ä ltn is s e n lie g e n d e b e w e g e n d e K ra ft tr ie b die E n tw ic k lu n g in b r e ite r F r o n t v o r w ä r ts , in m ü h s a m e r Ü b e r w in d u n g d e r sich e n tg e g e n s te llc n d e n H in d e rn is s e . D ie m e n s c h lic h e G e s e lls c h a ft v o ll­

b r in g t je d o c h ih re S e lb s te r h a ltu n g s - u n d W e ite r e n tw ic k lu n g s a r b e it n ic h t w ie e in e g u t u n d e in h e itlic h k o n s tr u ie r te M a sc h in e , b e i d e r e n A r b e its le is tu n g n u r w e n ig e B ru c h te ile u n g e n u tz t v e rlo re n g e h e n . H ie r h a n d e lt e s sich n ic h t um e in e m it e in e r b e s tim m te n A b sic h t, f ü r e in e n b e s tim m te n Z w e c k k o n s tr u ie r te M a sc h in e, s o n d e rn um ein o rg a n is c h e s , a llm äh lich e n ts ta n d e n e s G e s a m tg e b ild e , h e r v o rg e g a n g e n a u s d em M ite in a n d e r- u n d G e g e n e in a n d e r w ir k e n u n z ä h lig e r s e lb s tä n d ig e r E in z e lk rä fte , d ie z w a r d u rc h Z iv ilis a tio n , K u ltu r, G e s e tz , S itte , s ta a tlic h e G e w a lt u n d s o lid a ris c h e s G e s a m tin te r e s s e m ite in a n d e r v e rb u n d e n s in d , d ie a b e r d o c h im w e s e n tlic h e n ih re n H a u p ta n tr ie b e r h a lte n a u s d en S o n d e r in te r e s s e n d ie s e r K rä fte u n d a u s d e m m e n s c h lic h e n E g o is m u s . U nd d a ru m sin d d ie W e g e , a u f d e n e n d ie E n tw ic k lu n g d e r m e n s c h lic h e n D in g e u n ­ b e k a n n te n Z ie len z u s tr e b t, s e h r u n s ic h e r u n d v o n G e f a h r e n u m g e b e n , d aru m h a t a u ch so h ä u fig d e r W id e r s tr e it d e r M e n s c h e n zu s c h w e re n R ü c k sch lä g en u n d zu Z e iträ u m e n vo n l a n g a n d a u e r n d e r S to c k u n g g e f ü h r t.

D e r a llg e m e in e W e ltk rie g , d e r nu n e n tb r a n n t ist, is t d a s e c h te K ind se in er Z eit. A uch im K rie g e s e h e n w ir u n s in d ie Ä ra d e s M a s s e n b e trie b e s u n d g ig a n tis c h e r F r o n tlä n g e n h in e in v e rs e tz t, d ie n u r d e s h a lb als n e u e u n d u n e r ­ w a r te te O f f e n b a r u n g w irk t, w eil d ie le tz te n g r o ß e n V e r g le ic h s e rs c h e in u n g e n f ü r u n s sc h o n v e rh ä ltn is m ä ß ig w e it z u rü c k lie g e n u n d d e s h a lb d ie a u f a n d e re n G e b ie te n sich s te tig v o llz ie h e n d e n Ä n d e ru n g e n h ie r w ie m it e in e m g ro ß e n , g e ­ w a ltig e n S p ru n g in die E rs c h e in u n g tr e te n .

A uch d ie m ilitä rte c h n is c h e W e lt ist g a n z v o n s e lb s t u n d u n v e rm e id lic h in d e n a llg e m e in e n G a n g d e r E n tw ic k lu n g m it v e rflo c h te n w o rd e n . F re ilic h voll­

z ie h t sich die m ilitä risc h e E n tw ic k lu n g u n te r z ie m lich a b w e ic h e n d e n , u n t e r im a llg e m e in e n e rs c h w e re n d e n u n d v e r la n g s a m e n d e n U m s tä n d e n . D e n n die H a u p t­

a n tr ie b e , d ie d e n F o r ts c h r itt z. B. d e r I n d u s trie b e flü g e lt h a b e n , e n ts ta m m te n d e m p ra k tis c h e n L eb en , d e n E r f a h r u n g e n u n d B e d ü rfn is s e n , w e lc h e h ie r a u f­

t r a te n . H ie r w u rd e g e s c h ie d e n d a ś R ic h tig e v o n d e m F a lsc h e n , d a s L e b e n s ­ s ta r k e von d e m S c h w a c h e n . H ie r h a tte sich zu e rw e is e n , w e r u n d w a s im K am p fe zu b e s te h e n v e r m o c h te ; h ie r z e ig te n sich a u c h G r ö ß e u n d B e d e u tu n g d e r W id e rs tä n d e , die sich e n tg e g e n s te llte n , u n d o f f e n b a r te sich d ie K ra ft d e r G e g n e r s c h a f te n u n d F e in d e, d e re n Z ie le, W a ffe n u n d M e th o d e n . A u f d iesem G e b ie te w ird b e s tä n d ig K rie g g e f ü h r t, u n d d a ru m k o n n te n a u ch w irk lic h e K r ie g s e rfa h ru n g e n g e w o n n e n u n d b e n u tz t w e rd e n . H ie r a u f b e r u h t zum g r o ß e n T eile d e r e rre ic h te E rfo lg .

A b e r g e r a d e d a s H e e r, d e s s e n e ig e n tlic h e r B e ru f d e r K rie g ist, is t g e ­ z w u n g e n , d u rc h la n g e Z e iträ u m e h in d u rc h d a s L e b e n d e s F rie d e n s zu fü h re n . D e n n d e r m ilitä risc h e K rie g ist n u r d ie u ltim a ra tio , d e r e n A n w e n d u n g zu v e r ­ m e id e n je d e r S ta a ts m a n n als se in e P flic h t a n s ie h t. D a in D e u ts c h la n d d e r K rie g n ic h t n u r als le tz te s , s o n d e rn als a lle rle tz te s M itte l a n g e s e h e n w u rd e u n d n u r im F alle d e r ä u ß e r s te n N o tw e h r in B e tra c h t k o m m e n k o n n te , so w a r e s m it d e r G e le g e n h e it z u r S a m m lu n g von K r ie g s e r f a h r u n g e n fü r d a s d e u ts c h e H e e r b e d e u te n d s c h le c h te r als f ü r irg e n d e in a n d e r e s G r o ß m a c h t- H e e r b e s te llt. S e in e A u fg a b e , d e n K rie g zu v e rh in d e rn , t r a t in im m e r s tä r k e r e n

(3)

EI NE K R I E Q S T E C H N I S C H E B E T R A C H T U N G 259

W e ttb e w e r b m it d e r A u fg a b e , g e g e b e n e n fa lls d en K rie g zu fü h ren . A b e r die V o rs o rg e f ü r d e n K rieg ist no ch d u rc h a n d e re U m s tä n d e e in g e s c h rä n k t u n d an G re n z e n g e b u n d e n . D e n n d ie m ilitä risc h e F ra g e ist m it d e r v o lk s w irt­

sc h a ftlich e n au f d a s e n g s te v e rb u n d e n . M it d e r L e is tu n g s fä h ig k e it d e r V o lk s­

w irts c h a ft s te ig e n s o f o r t die B e d ü rfn isse a lle r B e v ö lk e ru n g s s c h ic h te n u n d eilen je n e r n o ch w e it v o ra u s . In s te ig e n d e m M a ß e sin d g r o ß e A u fw e n d u n g e n f ü r die F ö r d e r u n g d e r K u ltu r u n d d e r so zialen E n tw ic k lu n g n ö tig . R eich, S ta a te n u n d G e m e in d e n n e h m e n g r o ß e T eile d e r jäh rlic h e n P ro d u k tio n d e r V o lk s w irt­

sc h a ft in A n sp ru ch . E s b e s te h t ein W e ttla u f um die z u r V e r f ü g u n g s te h e n d e n M ittel. U n d a u f ein en g r o ß e n T eil d a v o n m u ß d ie V o lk s w irts c h a ft s e lb s t die H a n d leg e n , um ih re A rb e its g e rä ts c h a fte n s te tig zu v e rm e h re n u n d d u rc h V e rb e s s e ru n g e n u n d U m g e s ta ltu n g e n le is tu n g s fä h ig e r zu m ac h en , d a n u r auf d iese W eise die P ro d u k tio n an U m fa n g u n d B e sc h a ffe n h e it d e n u n u n te r ­ b ro c h en s te ig e n d e n A n fo rd e ru n g e n z u r N o t g e w a c h s e n b leib e n k a n n . Z u d iesen V e r s o rg u n g s k in d e rn d e r V o lk s w irts c h a ft g e s e lle n sich H e e r u n d M a rin e, u n d sie h a b e n sich im a llg e m e in e n n ic h t d u rc h A n s p ru c h s lo s ig k e it u n d Z u rü c k ­ h a ltu n g a u sg e z e ic h n e t. A llerd in g s h a t d ie V o lk s w irts c h a ft s e lb s t d a s H e e r zu ih rem k o s ts p ie lig s te n K o s tg ä n g e r h e ra n g e z o g e n , w eil die vo n ih r e n t­

w ick elten M e th o d e n in d e r A n fa s s u n g d e r A u fg a b e n , in W is s e n s c h a ft u n d T ec h n ik a u ch im H e e r e le b e n d ig g e w o rd e n sin d , u n d w eil auch H e e r un d M a rin e , w ie die V o lk s w irts c h a ft se lb st, d e r v o llk o m m en s te n u n d le is tu n g s ­ fä h ig s te n A rb e its g e rä te b e d ü rfe n .

M an k ö n n te , w e n n m an vom S ta n d p u n k te d es je tz ig e n W e ltk rie g e s z u rü c k ­ blickt, v e rs u c h t se in zu sa g e n , d a ß f ü r A u s rü s tu n g u n d V o rb e re itu n g u n s re r L an d - u n d S e e m a c h t ein n o ch viel g r ö ß e r e r A n teil an d e r P ro d u k tio n d es V o lk es h ä tte zu r V e rfü g u n g g e s te llt w e rd e n sollen. D as h ä tte g e w iß n a m e n t­

lich in den e rs te n K rie g sz e ite n vom m ilitä risc h en S ta n d p u n k t a u s g u t g e ta n , v ielleicht sc h o n frü h z e itig dem K rie g ein e e n ts c h e id e n d e W e n d u n g g e g e b e n . M an k ö n n te au ch v iele g e w ic h tig e D in g e b e z e ic h n e n , bei d e n e n es an a u s ­ re ic h e n d e r V o rs o rg e g e fe h lt h a t. A b e r au f d e r ä n d e rn S e ite h a t sich g e ra d e u n s e re reich e n tw ic k e lte u n d n ic h t v o rz e itig g e s c h w ä c h te V o lk s w irts c h a ft als ein b e s o n d e rs w ic h tig e s u nd u n e n tb e h rlic h e s K rie g s in s tru m e n t e rw ie se n , d a s u n s b e fä h ig t, ein en K rie g vo n so lc h en g ig a n tis c h e n V e rh ä ltn is se n d u rc h z u ­ fü h re n . D e r V e rg leich d ie s e s K rie g es m it d e m , w e lch e n w ir v o r 45 J a h re n g e f ü h rt h a b e n , o ffe n b a rt fa s t ü b e rz e u g e n d e r als irg e n d e tw a s a n d e re s die E n tw ic k lu n g d e r V o lk s w irts c h a ft u n d ih r e r M e th o d e n w ä h re n d d ie s e s Z e it­

ra u m e s. A uch d a m a ls w ä re die B e v ö lk e ru n g sz a h l g r o ß g e n u g g e w e s e n , um ein e vier- o d e r fü n fm al so s ta rk e A rm e e ins Feld fü h re n zu k ö n n e n . A b e r die V o lk sw irtsc h a ft w ä re e in e r so lch en A u fg a b e d a m a ls n ich t g e w a c h s e n g e w e s e n . N a m en tlic h die In d u s trie h ä tte g än zlich v e rs a g e n m ü sse n . So b ild e t d e r K rie g u n d die A rt se in e r F ü h ru n g e in en M a ß s ta b f ü r d ie e rre ic h te E n tw ic k lu n g s ­ stu fe u n s e re s V o lk es, f ü r se in e A rt zu d e n k e n u n d zu h a n d e ln , A u fg a b e n e rs te n R a n g es in die H a n d zu n e h m e n u n d d ie z u r V e rfü g u n g s te h e n d e n K rä fte ein ­ zu setzen . E rs t d e r K rie g s e lb s t lä ß t d a s alles h e r v o rtre te n . S p ä te re K rieg e, falls so lch e fo lg en so llte n , w e rd e n w ie d e r ein n e u e s , v e rä n d e rte s u n d w ie d e ru m ü b e rra s c h e n d e s Bild g e w ä h re n . D e n n je d e G e n e r a tio n h a t au ch d e n K rieg , d e r ih r a n g e m e s s e n ist u n d ih re n K rä fte n e n ts p ric h t.

1*

(4)

260 ABH A N D LU N G EN

A lle rd in g s f o lg t h ie r a u s n ich t, d a ß die k ü n f tig e n K rie g e je n a ch d e r z u ­ n e h m e n d e n L e is tu n g s fä h ig k e it d e r V o lk s w irts c h a ft im m e r g e w a ltig e r w e r d e n m ü s s e n . A lan w ird v ie lm e h r n u r s o la n g e e in e n g r o ß e n T eil d e r v o lk s w irt­

s c h a ftlic h e n A rb e it b is zu d e n ä u ß e r s t e r tr ä g lic h e n G re n z e n in d e n D ie n s t d e r K r ie g s v o r b e r e itu n g e n ste lle n , a ls m a n d ie Ü b e r z e u g u n g u n d B e f ü r c h tu n g h e g t, d a ß n o c h e n ts c h e id e n d e L e b e n s in te r e s s e n d e r V ö lk e r a u f d ie k rie g e ris c h e E n ts c h e id u n g g e s te llt sin d . E s k a n n sich f e r n e r a u ch h e r a u s s te lle n , d a ß die s c h ä d lic h e n W irk u n g e n d ie s e r d ie g a n z e V o lk s k ra ft in A n s p ru c h n e h m e n d e n m o d e rn e n K rie g e so ü b e r r a g e n d sin d , d a ß sic h d ie S tim m u n g d e r V ö lk e r v o n d ie s e r A rt W a h r n e h m u n g ih r e r L e b e n s in te re s s e n a b w e n d e t u n d d e r G e is t d e r S o lid a ritä t ü b e r d e n d e s n a tio n a le n u n d w irts c h a ftlic h e n E g o is m u s d ie Ü b e r ­ m a c h t g e w in n t. S e h r viel w ird h ie rb e i a u ch v o n d e r w e ite r e n E n tw ic k lu n g d e r T e c h n ik a b h ä n g e n .

W ie d ie L e is tu n g d e r T ec h n ik in d e r V o lk s w irts c h a ft n a ch d e r F ö rd e ru n g zu b e u r te ile n ist, d ie d u rc h sie e r re ic h t w ird , so m ü ß te a u ch d e r K rie g h e rv o r­

tr e te n las se n , o b d ie E r g e b n is s e d e r T e c h n ik d ie H e e r e in d e n S ta n d g e s e tz t h a b e n , d ie ih n e n g e s te llte A u fg a b e in e in e r b e s s e r e n , g rü n d lic h e re n und s c h n e lle re n W e is e zu lö s e n , als es b is h e r d e r F all w a r. D ie S a c h la g e ist auf b e id e n G e b ie te n a b e r d o c h n ic h t g leic h . Im K rie g e s o w o h l w ie in d e r V o lk s w irts c h a ft k a n n d e r K a m p f z w isc h e n d e n K o n k u r r e n te n , v o n d e n e n je d e r sich b e m ü h t, d e n ä n d e rn d u rc h A n w e n d u n g d e r b e s te n V e rfa h re n u n d w ir­

k u n g s v o lls te n W e r k z e u g e zu ü b e r tr e f f e n , f ü r b e id e T eile e rg e b n is lo s v e r­

la u fe n , s o d a ß d ie K u n st d e r T e c h n ik e ig e n tlic h u n n ü tz v e r ta n w ä re . A b e r im v o lk s w irts c h a ftlic h e n Fall e r g ib t sich d o c h ein e n ü tz lic h e R e s u lta n te f ü r die A llg e m e in h e it, die b e s s e r e , z a h lre ic h e re u n d b illig e re G ü t e r a u s d e m g e m e in ­ sa m e n B e m ü h e n d e r B e w e rb e r e rh ä lt. O b d e r A llg e m e in h e it d a g e g e n ein N u tz e n d a ra u s e rw ä c h s t, w e n n zw ei e in a n d e r b e k ä m p fe n d e H e e r e m it den u m fa s s e n d s te n u n d w irk u n g s v o lls te n W e r k z e u g e n a u s g e r ü s te t w e rd e n , ist eine n u r s c h w e r zu e r g rü n d e n d e F ra g e . A u f d e n e r s te n Blick h in m ö c h te m an sie v e rn e in e n , e h e r n o c h in u m g e k e h r te m S in n e b e a n tw o r te n .

D u rc h s o lc h e n Z w e ife l is t a b e r w e d e r d ie V o r b e r e itu n g n o c h d ie F ü h ru n g d e s h e u te n o c h v o r d e r E n ts c h e id u n g s te h e n d e n K rie g e s b e e in f lu ß t w o rd e n . G le ic h zu B eg in n t r a t e n d ie g e w a ltig g e s te ig e r te n A u s m a ß e a lle r V e rh ä ltn is s e h e rv o r. E in g e g e n f r ü h e r u m d a s M e h rfa c h e v e r g r ö ß e r t e r T eil d e r w a ffe n ­ fä h ig e n B e v ö lk e ru n g e n w u rd e s o g le ic h a n d ie F r o n te n e n ts a n d t. D ie z u r A n ­ w e n d u n g k o m m e n d e n W a ffe n u n d K rie g s w e rk z e u g e w a r e n u n v e rg le ic h lic h w irk u n g s v o lle r, m a n n ig fa c h e r u n d z a h lre ic h e r a ls in d e n v o r a n g e g a n g e n e n g r o ß e n e u ro p ä is c h e n K rie g e n . S o la n g e es sich um d ie V o r b e r e itu n g des K rie g e s h a n d e lte , k o n n te d ie s e r n ic h t a llein d a s e n ts c h e id e n d e W o r t h ab en , s o n d e rn e r m u ß te d e n B e d ü rfn is s e n d e s F rie d e n s w e itg e h e n d e R ü c k s ic h t e r ­ w e ise n . D e r U m fa n g d e r V o r b e r e itu n g s te llt d e m n a c h n ic h t e n tf e r n t d as H ö c h s tm a ß d e s a n sic h E r r e ic h b a r e n d a r. D a s B ild ä n d e r te sich a b e r g e w a ltig , n a c h d e m d e r K rie g e in m al a u s g e b ro c h e n w a r. E r s te llte v o n n u n a n rü c k s ic h ts lo s alle v e r fü g b a r e n K rä fte in se in e n D ie n s t, u n d v o n d e m e in m a l g e g e b e n e n A u s g a n g s p u n k te a u s k a n n m an d ie a u f g e b r a c h te L e is tu n g als d a s H ö c h s tm a ß d e s s e n b e z e ic h n e n , w a s ein V o lk zu le iste n ü b e r h a u p t fä h ig ist, u m d e n K rie g s o w irk u n g s v o ll u n d d u r c h g re ife n d zu f ü h r e n , w ie es ihm n a c h L a g e s e in e r 'M e n sc h e n za h l, s e in e r te c h n is c h e n M itte l, s e in e r m o ra lis c h e n u n d in te lle k tu e lle n , s e in e r o rg a n is a to ris c h e n T ü c h tig k e it m ö g lic h ist.

(5)

EIK E K RIEG STECHNISCHE B ETR AC HTUN G 261

A u f te c h n is c h e m G e b ie t a lle rd in g s is t d e r S ta n d d e r D in g e b e im K rie g s ­ b e g in n im w e s e n tlic h e n m a ß g e b e n d f ü r d a s G e p r ä g e , d a s d e r b e s o n d e re K rie g s c h a ra k te r d u rc h d ie T e c h n ik e m p fä n g t. D e n n d ie T e c h n ik k a n n im a llg e m e in e n n ic h t im p ro v is ie re n , a u ß e r in Id e e n , u n d d e r Z e itra u m z. B.

e in e s J a h r e s is t in ih r e r E n tw ic k lu n g s g e s c h ic h te n u r k u rz . S o m it h a t a u ch d e r b is h e rig e V e rla u f d e s K rie g e s, d e r m itu n te r a ls e in te c h n is c h e r K rie g b e ­ z e ic h n e t w ird , v ielleich t e n ttä u s c h t d u rc h d a s A u s b le ib e n v on e rh e b lic h e n te c h ­ n is c h e n N e u e rs c h e in u n g e n , d ie e in e s ic h tb a re E in w irk u n g a u f se in e n G a n g a u s g e ü b t h ä tte n . E in e sch n elle E n tw ic k lu n g a u ch b r a u c h b a r e r m ilitä rte c h ­ n is c h e r G e d an k e n ist n o ch in s o fe rn m it b e s o n d e m S c h w ie rig k e ite n v e rb u n d e n , als es sich h ierb e i n ich t um ein e e in h e itlich g e le ite te , s y s te m a tis c h s c h a ffe n d e A rb e its tä tte h a n d e lt, s o n d e rn d e r S itz d e r G e d a n k e n u n d d e r te c h n is c h e n G e ­ s ta ltu n g s a r b e it fa s t im m e r u n d n a tu r g e m ä ß in d e n z a h lre ic h e n g e is tig e n A r­

b e its tä tte n d e r V o lk sw irtsc h a ft zu su c h e n ist u n d sich n u n e r s t ein in d e r R e g el s e h r w e its c h ic h tig e r A s s im ilie ru n g s v o rg a n g m it d e r m ilitä ris c h e n B e­

u rte ilu n g v o llzieh en m u ß . A u f n ic h t w e n ig e n G e b ie te n lie g t es a u c h so , d a ß d e r S c h ö p fu n g s a k t u n d die E n tw ic k lu n g b is z u r b ra u c h b a r e n R eife o h n e V e r ­ b in d u n g m it d e n m ilitä risc h en B e d ü rfn is se n v o r sic h g e h e n . Z u d ie s e n G e ­ b ie te n g e h ö r e n z. B. die d ra h tlo s e T e le g ra p h ie , d a s A u to m o b ilw e s e n , d a s F lu g z e u g , d ie k ü n stlic h e H e rs te llu n g vo n S a lp e te r. D a n n e n tw ic k e lt sich z u ­ e r s t lan g sam , u n d in d e r R e g el s e h r la n g s a m , u n d d a r a u f m it z u n e h m e n d e r G e s c h w in d ig k e it d e r m ilitä risc h e A s sim ilie ru n g s v o rg a n g . D e r K rie g w ü rd e ein w e se n tlich a n d e re s G e sic h t a u fw eise n , w e n n e r sich n ic h t a u f d ie s e te c h ­ n isc h en K rie g sm itte l s tü tz e n k ö n n te .

D e r K rie g h a t a b e r a u c h ein a n d e re s G e s ic h t a u fg e w ie s e n , als m a n e s z u B eg in n a u f G ru n d d e r in la n g e r F rie d e n s z e it a u f g e b a u te n n e u e n W a f f e n r ü s tu n g e rw a rte n k o n n te. D ie se h a t n ic h t in d e n m ilitä risc h e n L a b o ra to rie n , a ls o d e n M an ö v ern u n d F rie d e n s ü b u n g e n , e in e r V o ra u s e r p r o b u n g u n te r B e d in g u n g e n e n tw o rfe n w e rd e n k ö n n e n , w ie sie d e r P r a x is e n ts p re c h e n . A b e r a u c h d e r K rie g s e lb s t b ra u c h te Z e it, b e v o r e r n a c h d e n A n fa n g s e rfa h ru n g e n d ie n ö tig e n F o lg e ru n g e n a u s d e r B e sc h a ffe n h e it u n d T r a g w e ite d e r n e u e n W a f f e n r ü s tu n g zu zieh en v e rm o c h te . D ie se F o lg e ru n g e n t r a t e n a u c h n ic h t lo s g e lö s t f ü r sic h h e rv o r, s o n d e rn w a re n m it v iele n ä n d e rn n e u e n G e s ic h ts p u n k te n v e rs tric k t, m it d e n s tra te g is c h e n A n sä tz en , m it d e n ta k tis c h e n G e w o h n h e ite n u n d m it U n w ä g b a rk e ite n .

D ie T ra g w e ite d e r G e s c h ü tz e u n d G e w e h re , ih r K alib er, ih re F e u e r g e ­ s c h w in d ig k e it w a re n zu B e g in n d e s K rie g e s b e k a n n te D in g e u n d h a b e n sich a u ch n ic h t g e ä n d e rt. A b e r e in e n u r k u rz e K r ie g s e r f a h r u n g g e n ü g te , u m die K rie g s fü h ru n g w e se n tlich zu v e rw a n d e ln , ln d e n e r s te n Z e ite n d e s K rie g es b e w e g te n sich g a n z e H e e r e m it e in e r G e s c h w in d ig k e it v o n 60 k m tä g lic h u n d in e in e r F r o n tb r e ite v o n 100 b is 300 km d u rc h F e in d e s la n d . H e u te ist es a u f d em fra n z ö s is c h e n K rie g s s c h a u p la tz sc h o n ein u n g e w ö h n lic h e s E re ig n is , w en n einm al in m e h rtä g ig e n K äm p fen a u f e in e r F r o n tb r e ite v o n w e n ig e r als 10 k m ein V o rrü c k e n v o n w e n ig e n K ilo m e te rn g e lu n g e n ist. In d e r R e g e l b e- a e h e n sich d ie E rfo lg b e ric h te a u f d ie G e w in n u n g e in e s S c h ü tz e n g ra b e n s tü c k e s , u n d w en n d a s e r o b e r te S tü c k 100 m la n g g e w e s e n ist, s o is t d a s s c h o n n ic h t u n e rh e b lic h . U n d g r ö ß e r is t a u c h s e lte n d ie E n tf e r n u n g , a u f d ie ein e rfo lg re ic h e r A n g riff v o r g e tr a g e n w e rd e n k o n n te . S o lch e A n g riffe o d e r Z u rü c k w e is u n g e n

(6)

262 A B H A N D LU N G EN

v o n A n g riffen h a b e n d a b e i a u c h im m e r d e n C h a r a k te r ö r tlic h e r E in z e lv o rg ä n g e , d e re n W ir k u n g a u f d ie n a ch b e id e n S e ite n sich f o r ts e tz e n d e n F r o n te n n ic h t ü b e r g e h t. D ie se F r o n te n h a b e n sich a llm äh lich zu zw ei S c h la n g e n lin ie n von u n e n d lic h e r L ä n g e a u s g e b ild e t, d ie e in a n d e r v ielfac h b is a u f 20 m A b s ta n d g e g e n ü b e r lie g e n u n d d a s g a n z e F ra n k re ic h v o m M e e re b is zu d e n B e rg e n d e r S c h w e iz in e i n e m g r o ß e n Z u s a m m e n h a n g d u r c h q u e r e n , ln d ie s e n S c h la n g e n ­ lin ien w o g t es u n a u f h ö rlic h ; die L in ie n ä n d e r n sich b e s tä n d ig in k lein e n u n d k le in ste n Z ü g e n , a u f d e n K a rte n in d e r R e g el k a u m e rk e n n b a r , s o d a ß d a s G e s a m tb ild n a c h v ielen M o n a te n d a s g le ic h e g e b lie b e n ist. D ie e r s te k u rz e P h a s e d e s B e w e g u n g s k rie g e s in F ra n k re ic h m it s e in e r sc h n e lle n E n tw ic k lu n g u n d se in en h e r v o r r a g e n d e n E r g e b n is s e n ist, e in m al zu m S to c k e n g e la n g t, fa s t o h n e s ic h tb a re n Ü b e r g a n g v o n d e r n u n sc h o n s o la n g e Z e it a n h a lte n d e n P h a s e d e s S te llu n g s k rie g e s a b g e lö s t w o rd e n . D ie alle E r w a r tu n g e n ü b e rtre ffe n d e W ir k u n g d e r n e u e n , v o r h e r n o c h u n e r p ro b te n W a ffe n h a t zu e in e r a u ß e r o r d e n t­

lich s c h a rfe n R e a k tio n g e f ü h rt, d ie in d e s s e n v o ra u s s ic h tlic h n ic h t die letz te P h a s e d e r E n tw ic k lu n g d a r s te llt. V o rlä u fig s e h e n w ir a b e r d e n S te llu n g sk rie g in e in e r im m e r w e ite re n A u s b ild u n g d e r E in z e lh e ite n b e g riffe n . D ie w e ittra ­ g e n d e n , z a h lre ic h e n , s c h n e llfe u e rn d e n W a ffe n g e f ä h r d e te n w e ite R äu m e in e in e r s o a u ß e r o r d e n tlic h e n W e ise , d a ß d a s V o r g e h e n d e r T r u p p e n k ö r p e r d a rin in d e r b is d a h in v o r g e s e h e n e n W e is e zu n ic h t m e h r e r tr ä g lic h e n V e rlu ste n g e f ü h r t h a b e n w ü rd e . D ie n a tü rlic h e n D e c k u n g e n d e s G e lä n d e s re ic h te n zum S c h u tz e n ic h t m e h r a u s. U n te r d ie s e n U m s tä n d e n b lie b n u r d ie F lu c h t in die T ie fe ü b rig , w e lc h e d ie V e r te id ig u n g w e s e n tlic h e r le ic h te r te u n d d e n A n g riff e b e n s o w e s e n tlic h lä h m te . D ie S c h ü tz e n g rä b e n u n d S tü tz p u n k te m it ih ren z a h lre ic h e n V e rb in d u n g s w e g e n b ild e te n sich zu g r o ß e n , s y s te m a tis c h e n , u n te r­

ird is c h e n R e ic h en a u s. S o w a r z u n ä c h s t ein w e s e n tlic h e r S c h u tz g e g e n die W a ffe n w irk u n g e rre ic h t w o rd e n . E s sc h ie n , a ls w e n n d ie a u f e in e m so h o h en S ta n d d e r V o lle n d u n g a n g e la n g te W a ffe n te c h n ik d u rc h g a n z e le m e n ta r e , einem te c h n is c h p rim itiv e n Z e ita b s c h n itt a n g e h ö r ig e K ü n s te s c h a c h m a tt g e s e tz t w e rd e n so llte .

D ie A u fg a b e w a r n u n , m it d e n z u r V e r f ü g u n g s te h e n d e n o d e r e tw a neuen M itte ln d e r e n ts ta n d e n e n , e in e r w e ite r e n A n g riffs m ö g lic h k e it sich e n tg e g e n ­ tü r m e n d e n S c h w ie rig k e ite n w ie d e r H e r r zu w e rd e n . E s m u ß te f ü r d ie s e u n te r d e r E rd o b e rflä c h e a n g e le g te n S c h u tz- u n d V e r te id ig u n g s w e r k e e in W e g d e r Z e r s tö r u n g g e fu n d e n w e rd e n . G e r a d e die g r o ß e F e r n w ir k u n g h a tt e den W a ffe n , die m an f ü r d e n K rie g v o r b e r e ite t h a tte , ih re n w e s e n tlic h e n C h a r a k te r ­ z u g v e rlie h e n . D ie A n tw o rt d e r P ra x is e r fo lg te in d e m S in n e , d a ß d ie G e g n e r sic h in ih re n S c h ü tz e n g rä b e n v on u n e n d lic h e r A u s d e h n u n g b is a u f d ie a lle r­

n ä c h s te N ä h e , o ft b is a u f n u r w e n ig e M e te r, a u f d e n L eib r ü c k te n u n d m o n a te ­ la n g in d ie s e n S te llu n g e n v e r h a r r te n . D a d e r w a g e r e c h te n R ic h tu n g d e r G e ­ s c h o s s e b e i d ie s e r K a m p fla g e ein e e n ts c h e id e n d e W ir k u n g v e r s a g t w a r, so m u ß te n u n d ie s e n k re c h te R ic h tu n g in u m fa n g re ic h e m M a ß e h e r a n g e z o g e n w e rd e n , d a g e g e n d ie s e die G r ä b e n u n d S tü tz p u n k te n u r u n v o llk o m m e n e D e c k u n g b ie te n k o n n te n . E s w a r in d ie s e m S in n e ein g lü c k lic h e s Z u s a m m e n ­ tr e f f e n , d a ß d ie S te ilfe u e rg e s c h ü tz e , d ie le ic h te n u n d s c h w e re n H a u b itz e n , b e re its in ziem lich e rh e b lic h e m U m fa n g e b e im F e ld h e e r e in g e f ü h r t w a re n , um a u s g e d e c k te n S te llu n g e n h e r a u s h a u p ts ä c h lic h g e g e n d ie F e ld a rtille rie u n d g e g e n H in d e rn is s e v o n b e s o n d e r e r W id e r s ta n d s k r a f t zu w irk e n . In g e w is s e m

(7)

EIN E KRIEG STECHNISCHE B ETR A C H TU N G 263

S in n e w a r es a lso ein e Q u a litä ts a r b e it, die h ie r in F ra g e k am . N u n a b e r t r a t die F o r d e r u n g d e r M a s s e n p ro d u k tio n hin zu . D en n es h a n d e lte sich um d ie Z e r s tö r u n g vo n E r d b e f e s tig u n g s w e r k e n v o n e in e r A u s d e h n u n g v o n vielen H u n d e rte n vo n K ilo m e tern , u n d d ie b e w e g te n E is e n m e n g e n , die h ie r f ü r e r ­ fo rd erlich w a re n , m u ß te n in ein e m g e w is s e n V e rh ä ltn is zu d e n u n g e h e u re n E rd m a ss e n s te h e n , die d u rc h e in a n d e r g e w o rfe n w e rd e n m u ß te n , s o llte eine a u s re ic h e n d e W irk u n g e in tre te n . Als b e s o n d e rs e rs c h w e re n d k o m m t n o ch in B e tra c h t, d a ß d e r T re ffn u tz e ffe k t b ei d e r S c h m a lh e it d e r G r a b e n f r o n te n v e r­

h ä ltn is m ä ß ig g e r in g ist, d a ß fe rn e r z e r s tö r te G rä b e n sch n ell w ie d e r in s ta n d ­ g e s e tz t w e rd e n k ö n n e n u n d d a ß , w e n n sch ließ lic h ein V o rw ä rts k o m m e n a u f so lch e W eise e rz ie lt w ird , im m e r w ie d e r n e u e g le ic h a rtig e H in d e rn is s e e n t­

s te h e n u nd die A rb e it vo n v o rn b e g in n e n m u ß . E s ist eine m ü ß ig e u n d au ch n ich t zu b e a n tw o rte n d e F ra g e , w e lch e M u n itio n s m e n g e n f ü r d ie D u rc h fü h ru n g e in e r A u fg a b e von so g ig a n tis c h e m U m fa n g e z u r V e rfü g u n g s te h e n m ü ß te n . In d ire k t e rg ib t sich eine A n tw o rt w o h l a u s d e n P r e ß e r ö r te r u n g e n a lle r S ta a te n ü b e r M u n itio n s m a n g e l. W a h rsc h e in lic h lie g t es so , d a ß es a u f d ies em G e b ie t e rre ic h b a re G re n z e n n ic h t g ib t, d a ß m an sich je d e n fa lls v o n ih n en n o c h s e h r w e it e n tfe rn t b e fin d e t, u n d d a ß d ie w irk lic h en G re n z e n led ig lich in d e r L e is tu n g s fä h ig k e it d e r In d u s trie u n d V o lk s w irts c h a ft zu su c h e n sind.

D ie L e is tu n g s fä h ig k e it d e r In d u strie a u f e in em b e s tim m te n G e b ie t ist n a tü r ­ lich bis zu w e ite n G re n z e n s te ig e ru n g s fä h ig , w en n die n ö tig e n V o ra u s s e tz u n g e n d a f ü r v o rh a n d e n sin d o d e r b e s c h a fft w e rd e n k ö n n e n . D ie w e se n tlic h e V o r ­ a u s s e tz u n g ist die, d a ß eine m ilitä risc h e G ro ß m a c h t auch g le ic h z e itig eine in d u s trie lle G ro ß m a c h t ist, d e re n w irtsc h a ftlic h e , te c h n isc h e u n d in d u strie lle V e rfa h re n sich auf d e r H ö h e d e r E n tw ic k lu n g b e fin d e n , u n d d ie ü b e r d a s e rfo rd e rlic h e M e n sc h e n m a te ria l v e rfü g t, d a s d e r A u fg a b e g e w a c h s e n ist. D ie z u v o llb rin g e n d e o rg a n is a to ris c h e A u fg a b e w a r fü r D e u ts c h la n d b e d e u te n d . Ü b e r ein D ritte l d e r g e is tig g e s c h u lte n K rä fte s o w ie d e r g e le r n te n A r b e ite r ­ s c h a ft s ta n d im u n m itte lb a re n H e e re s d ie n s t. E s w ä re a u s g e s c h lo s s e n g e w e s e n , u m fa n g re ic h e n eu e F a b rik e n zu e rb a u e n , n e u e E in ric h tu n g e n zu sc h a ffe n und n e u e W e rk z e ü g e u n d M asc h in e n in d em e rfo rd e rlic h e n U m fa n g h e rz u s te lle n ; M e n sc h en un d Z e it h ä tte n d a f ü r g e fe h lt. In d e r H a u p ts a c h e ließ sich d a s Z iel n u r a u f d em W e g e d e r U m g e s ta ltu n g d e r B e trie b e u n d d e r A n p a s s u n g an d ie n e u e n A u fg a b e n e rre ic h e n , a u f K o ste n d e r b is d a h in g e w o h n te n P r o d u k ­ tio n s tä tig k e it. D e r K rie g s e lb s t m ild e rte a b e r d en le tz te rw ä h n te n Ü b e lsta n d erh eb lich , d a ein e F ülle vo n B e d ü rfn is se n , f ü r w elch e die In d u s trie zu s o rg e n h a tte , a u s g e s c h a lte t w u rd e . D ie A u s fu h r kam g r ö ß te n te ils zum E rlie g e n , u n d die E rw e ite ru n g d e r A rb e its tä tte n u n d E in ric h tu n g e n d e r V o lk s w irts c h a ft w u rd e z u rü c k g e s te llt. V iele M o n a te m u ß te n n a tü rlic h v e rg e h e n , b is d iese U m g e s ta ltu n g e n b is zu d em e rre ic h b a re n U m fa n g d u rc h g e f ü h r t w e rd e n k o n n te n , u n d es m u ß te h ie r d a s g leic h e m ü h sa m e , z e itra u b e n d e R in g en w ie an d e r F ro n t s ta ttfin d e n , um e in e r n e u a rtig e n K rie g s la g e g e g e n ü b e r , au f d ie m an n i c h t v o r b e re ite t w a r, die n eu en W e g e zu fin d e n u n d die n e u e n H ü lfs m itte l b e re itz u ste lle n .

Als b e s o n d e rs g lü c k lic h e r U m s ta n d h a tte es sich e rw iese n , d a ß D e u ts c h la n d d e r S itz d e r ch em isch e n G ro ß in d u s trie ist, d e r e rs te n d e r W e lt, u n d d a ß die d e u ts c h e c h em isch e W is s e n s c h a ft die d u rc h a u s fü h re n d e S te llu n g ein n im m t.

I h r e r s c h ö p fe risc h e n In itia tiv e ist es zu d a n k en , d a ß die U n a b h ä n g ig k e it von

(8)

264 A B H A N D LU N G EN

d e n R o h s to ffe n g e s ic h e r t w o rd e n ist, a u f d e re n E in fu h r D e u ts c h la n d a n d e r n ­ falls f ü r die B e s c h a ffu n g se in e s M u n itio n s b e d a rfe s a n g e w ie s e n g e b lie b e n w ä r e , D e n G e g n e rn g e g e n ü b e r w ird sic h die T ü c h tig k e it u n d L e is tu n g s f ä h ig k e it d e r d e u ts c h e n In d u s trie a lle r V o ra u s s ic h t n a ch als ein E le m e n t v o n e n ts c h e id e n d e r B e d e u tu n g e rw e is e n .

D ie G e g n e r s a h e n sich d e m g e g e n ü b e r a u f e in e H ü lf e le is tu n g d e r a m e ri­

k a n is c h e n I n d u s trie v o n g a n z a u ß e r o r d e n tlic h e m U m fa n g e a n g e w ie s e n . A u ch o h n e B ü n d n is m it u n s e rn G e g n e r n v e rm o c h te n d ie V e re in ig te n S ta a te n d e n ­ se lb e n a u f so lc h e W e ise ein e n g r ö ß e r e n D ie n s t zu le is te n , als w e n n sie u n ­ m itte lb a r als k r ie g f ü h r e n d e P a r te i a u f g e tr e te n w ä re n . D e r F o rm n a c h k o n n te es g e s c h e h e n in Ü b e re in s tim m u n g m it d e m in te r n a tio n a le n R e c h t, d a s d ie W a ffe n lie fe ru n g e n n e u tr a le r P r iv a te r g e s ta tte t, a b e r u n t e r g a n z ä n d e rn V o r ­ a u s s e tz u n g e n . U n te r d e n n e u e n U m s tä n d e n d e s K rie g e s m u ß te n sich d ie s e p riv a te n K r ie g s lie fe ru n g e n je d o c h als ein U m s ta n d vo n h o h e r k rie g e ris c h e r B e d e u tu n g e rw e is e n . In d e r n o rd a m e rik a n is c h e n In d u s tr ie v o llz o g sich b e in a h e d e r g le ic h e U m s c h a ltu n g s v o r g a n g w ie in d e r d e u ts c h e n . E s h a n d e lte sieb n ic h t m e h r um n o rm a le W a ffe n lie fe ru n g e n d e r S p e z ia lfa b rik e n , so n d e rn um die p la n m ä ß ig e I n d ie n s ts te llu n g d e r g e s a m te n In d u s tr ie d e s L a n d e s m it allen z u r V e r f ü g u n g s te h e n d e n M itte ln , w a s um so m e h r in s G e w ic h t fä llt, als d ie a m e rik a n is c h e In d u s trie g e r a d e in b e z u g a u f d e n o r g a n is ie r te n M a s s e n b e trie b die le is tu n g s f ä h ig s te d e r W e lt ist un d d ie je n ig e u n s e r e r v e re in ig te n G e g n e r b e i w e ite m ü b e r tr if f t. D ie n o rd a m e rik a n is c h e In d u s trie a r b e ite t m it d e r fie b e r­

h a fte n A n s p a n n u n g a lle r K rä fte , a ls w e n n d ie V e r e in ig te n S ta a te n s e lb s t iß e in e n K a m p f a u f L e b e n u n d T o d v e rw ic k e lt w ä re n u n d ein e ig e n e s H e e r von, v iele n M illio n en S o ld a te n zu v e r s o r g e n h ä tte n .

D ie s e r V o r g a n g ist n ic h t d a s e in z ig e in d ie s e m K rie g a u f g e tr e te n e B e isp ie l, d a ß d ie P ra x is d a s W e s e n d e r N e u tr a litä t a n d e r s d e f in ie r t als R e c h t u n d W is s e n s c h a ft, u n d d a ß d ie A u s le g u n g d e n I n te r e s s e n b e re itw illig zu H ü lfe k o m m t, v o r a u s g e s e tz t, d a ß die d a z u n ö tig e M a c h t d ie U n te r la g e b ild e t. A b e r a u c h d ie g e s a m te In d ie n s ts te llu n g d e r s c h n e lla r b e ite n d e n In d u s tr ie d e r V e r ­ e in ig te n S ta a te n h a t d ie g e g n e r is c h e n K la g en ü b e r M u n itio n s m a n g e l n ic h t zum V e rs tu m m e n g e b r a c h t; sie sin d im G e g e n te il e r s t je tz t re c h t h e r v o r ­ g e tr e te n , n a c h d e m w o h l d a s E r g e b n is d e r d e u ts c h e n in d u s tr ie lle n L e is tu n g m e h r u n d m e h r z u r G e ltu n g g e k o m m e n ist. E s d a r f h ie rb e i a u c h n ic h t a u ß e r A c h t g e la s s e n w e rd e n , d a ß A m e rik a k e in e e ig e n tlic h e c h e m isc h e G ro ß in d u s trie , b e s itz t u n d d a ß sich a u f d ie s e m G e b ie t ih m u n d u n s e r n G e g n e r n b e d e u te n d g r ö ß e r e S c h w ie rig k e ite n e n tg e g e n s te lle n . A b e r a u c h in D e u ts c h la n d k a n n man*

sc h lie ß lic h n ic h t m e h r tu n , a ls d a ß a u ch d a s le tz te v e r f ü g b a r e W e r k z e u g iß.

d e n D ie n s t d e r M u n itio n s v e r s o r g u n g g e s te llt w ird . W ie sic h d ie K rie g ­ fü h r u n g g e s ta lte n w ü rd e , w e n n ü b e r d ie s e G re n z e h in a u s n o c h d a s V ie lfa c h e an M u n itio n v e rs c h o s s e n w e rd e n k ö n n te , d a s V o rh a n d e n s e in d e r e rfo rd e rlic h e n ; G e s c h ü tz e v o r a u s g e s e tz t, d ie s e F ra g e k a n n n ic h t z u r p ra k tis c h e n E n ts c h e id u n g g e b r a c h t w e rd e n .

D ie L ag e , in w e lch e die K r ie g s h e e re d u rc h d e n S te llu n g s - u n d B e fe s ti­

g u n g s k r ie g g e b r a c h t w o rd e n sin d , h a t n o c h z u r A u s b ild u n g u n d B e n u tz u n g a n d e r e r te c h n is c h e r H ü lfs m itte l g e f ü h r t, u m d e n G e g n e r a u s s e in e n S te llu n g e n : zu v e r tr e ib e n u n d d e n W e g zum A n g riff fre i zu m a c h e n . A b e r d ie s e b e fin d e t?

sich n o c h in ih re n A n fä n g e n . S to lle n u n d M in e n g ä n g e w e r d e n a n g e le g t, d i e

(9)

EIN E K R IEG STE C H M S C H E B ETRACHTL'NG 263

u n t e r d ie fein d lich en S te llu n g e n v o r g e tr ie b e n u n d d a n n z u r E x p lo s io n g e b r a c h t w e rd e n . E s h a t sich e in fö rm lic h e r M in e n k a m p f u n t e r d e r E rd e e n tw ic k e lt, w o je d e r T eil d e m ä n d e r n z u v o rz u k o m m e n s u c h t. E rh e b lic h e W irk u n g e n s in d a u f d ies em W e g e sc h o n e rz ie lt w o rd e n . E s w ird v o n a u s g e w o rfe n e n .M in en trich tern v o n e in e m U m fa n g b e r ic h te t, d a ß g a n z e B a ta illo n e d a rin U n te r ­ k u n f t fin d en k ö n n e n . D a s B e d ü rfn is is t sc h o n lä n g s t h e r v o rg e tr e te n , d e n H a n d ­ v o rtrie b in d e n S c h ä c h te n u n d G ä n g e n d u rc h m as ch in ellen V o r tr ie b z u e r ­ se tz e n . K e z u n e h m e n d e e le k tris c h e E n e r g ie v e r s o r g u n g in d e n k u ltiv ie rte n , d ic h te r a n g e s ie d e lte n L ä n d e rn e r le ic h te r t d ie B e sc h a ffu n g d e r m e c h a n isc h e n E n e rg ie . H ie r s te h t m a n v o r a u s f ü h r b a r e n A u fg a b e n , w e n n a u c h m it d e r L a n g s a m k e it d e r a r tig e r te c h n isc h e n N e u e n tw ic k lu n g e n g e r e c h n e t w e rd e n m u ß . A b e r d e r G e g e n w a r t v o ra u se ile n d , k a n n m an sic h w o h l d ie V o rs te llu n g m a c h e n , d a ß a u ch a u f d ies em G e b ie t ein m a l ein o r g a n is ie r te r , p la n m ä ß ig v o r g e s o r g te r M a s s e n b e trie b e in g e s e tz t w e rd e n k a n n , in ä h n lic h e r W e is e w ie e s m it d e r M a s s e n -M u n itio n s ü b e rs c h ü ttu n g d e r F all se in w ird , w o d u rc h d ie A u fre c h t­

e r h a ltu n g d e s je tz ig e n S te llu n g s k a m p fs y s te m s in F r a g e g e s te llt w e r d e n k ö n n te . A u ch d ie C h e m ie b e m ü h t sich a u f G r u n d la g e d e s a lte n A u s r ä u c h e r u n g s ­ s y s te m s , d e n M e n sc h e n , d ie in d e n E rd b e fe s tig u n g e n g e g e n d ie M e ta llg e s c h o s s e D e c k u n g su c h e n , d e n A u fe n th a lt d o r t zu e rs c h w e re n . U m fa n g re ic h e R a u c h - u n d G a s g e b ild e w e rd e n g e sc h a ffe n , d ie g e g e b e n e n fa lls e in e r g ü n s tig e n W in d ­ r ic h tu n g a n v e r tr a u t w e rd e n . E s is t b e re its v o n e rfo lg re ic h e n V e rsu c h e n g r ö ß e r e n S tile s b e r ic h te t w o rd e n . Im G ru n d e is t d ie W irk u n g k e in e a n d e re , als w ie sie b e i d e r E x p lo s io n von S p re n g s to ffg ra n a te n z u ta g e t r i t t A b e r n a tü rlic h k a n n d ie C h e m ie a u f p la n m ä ß ig e m W e g e so lc h e W irk u n g e n e rh e b lic h s te ig e r n u n d u m fa n g re ic h e r m ach en , s o d a ß sch ließ lich d e r G e g n e r d a d u rc h g e z w u n g e n w e rd e n kan n , se in e S te llu n g e n zu rä u m e n . D ieses H ü lfs m itte l d e r K rie g s k u n s t b e fin d e t sich z u rze it o ffe n b a r in ein e m V e rsu c h s s ta d iu m . E s m u ß d a h in ­ g e s te llt b leib e n , o b m an a u ch d ie s e A n fä n g e zu w e ite r e r A u s g e s ta ltu n g u n d R eife b rin g e n u n d sc h lie ß lich z u m M a s s e n b e trie b e n tw ic k e ln w ird . W ir b e ­ w e g e n u n s h ie r a u f e in e m b e s o n d e rs s c h w ie rig e n G r e n z g e b i e t E s so llte h ie r n u r e rw ä h n t w e rd e n , w e lch e te c h n isc h e n K rie g sm itte l d ie C h e m ie zu e n t­

w ick eln a n sich in d e r L a g e w ä re .

E s is t w o h l n ic h t a n z u n e h m e n , d a ß d e r w e ite re V e rla u f e in e s K rie g e s, n a c h d e m e r in ein S ta d iu m g e la n g t i s t w ie d e r je tz ig e in F ra n k re ic h , in d e r W e ise v o r sich g e h e n w ird , d a ß , n a c h d e m d ie g e s c h ild e rte n H ü lfs m itte l a u f d ie H ö h e ih r e r E n tw ic k lu n g sm ö g lic h k e it g e la n g t sein w e rd e n , d ie u n te rird is c h e n , d a s g a n z e L and e in e r K rie g s p a rte i q u e r d u rc h z ie h e n d e n B e fe s tig u n g s w e rk e a ll­

m äh lich in m ü h e v o lle r A rb e it z u rü c k g e d rä n g t w e rd e n , d a ß e s so w e ite r g e h t m it d e n im m e r a u fs n e u e n a c h fo lg e n d e n , b is sc h lie ß lic h ein g r o ß e r T eil d e s L a n d e s in B esitz g e n o m m e n ist. D a s w ü rd e f ü r d ie b e tr o f f e n e n L a n d e s te ile e in e V e rw ü s tu n g u n d Z e r s tö r u n g o h n e g le ic h e n b e d e u te n . K ein H a u s u n d k ein B aum w ü rd e n v e rs c h o n t b le ib e n . A b e r a u c h d ie M e n sc h e n , u n d z u e r s t d ie d e r m o ra lisc h u n d p h y sisc h sc h w ä c h e r k o n s tr u ie r te n P a r te i, w ü rd e n d ie g r o ß e n E rs c h ü tte ru n g e n , die a u f ih re Seelfc u n d ih re S in n e z u s a m m e n g e h ä u ft w e rd e n , n u r ein e g e w is s e Z e its p a n n e zu e r tr a g e n v e rm ö g e n . S c h o n je tz t w ard ein M a s s e n g ra n a tfe u e r, w ie e s h ä u fig z u r A n w e n d u n g g e la n g t, b ei d e m in n e r ­ h a lb e in e s T a g e s e in e G e s c h o ß m e n g e v o n 100 0 0 0 G r a n a te n a u f ein G e b ie t v o n b e s c h rä n k te r A u s d e h n u n g g e w o rfe n w ird , a ls g a n z u n e rträ g lic h b e z e ic h n e t,

2

(10)

266 A B H AN DLU NG EN

n ich t am w e n ig s te n in fo lg e d e r u n u n te r b r o c h e n e n g e w a ltig e n L u f te r s c h ü tte ­ ru n g e n . E s m u ß a ls o d a m it g e r e c h n e t w e rd e n , d a ß es a n d e r e W e n d u n g e s sein w e rd e n , w e lch e die E n ts c h e id u n g b rin g e n .

M an kan n im a llg e m e in e n n ic h t d e n E in d ru c k g e w in n e n , d a ß d ie te c h ­ n isch e E n tw ic k lu n g sich als e in e F ö rd e rin d e s K rie g s w e s e n s e rw ie s e n h a t, in ­ s o fe rn , als die te c h n is c h e K u n s t n e u e W e g e g e f u n d e n h ä tte , um die m ilitä risc h e E n ts c h e id u n g a u f m ö g lic h s t s c h n e lle W e is e u n d m it m ö g lic h s t g e r in g e n O p fe rn h e rb e iz u fü h re n . D as G e g e n te il ist b is h e r e in g e tre te n . D e r K rie g is t n u n e rs t in W irk lic h k e it zu e in e r u ltim a ra tio g e w o r d e n , w e lc h e d ie g e s a m te E n e rg ie ein e s V o lk es, se in e g e s a m te M e n s c h e n k ra ft, d ie g e s a m te n H ü lfs - m itte l in A n s p ru ch n im m t, u n d b e i d e r d a s U n te rlie g e n m it d e n s c h w e rs tw ie - g e n d e n F o lg e n v e rb u n d e n se in m u ß . A n d e rs e its is t e r a u ch d ie s c h ä rf s te P r o b e a u f d a s E x em p el, w ie es m it d e r T ü c h tig k e it e in e s V o lk e s b e s te llt ist.

E s is t a b e r a u c h m ö g lic h , d a ß d ie te c h n is c h e E n tw ic k lu n g v o n d e n je tz t b e tr e te n e n W e g e n w ie d e r a b le n k t. L ie g e n d ie V e rh ä ltn is s e so , w ie zu rzeit a u f d e m fra n z ö s is c h e n K rie g s s c h a u p lä tz e , so b e tä t ig t sich d ie m ilitärisch e K rie g s e n e rg ie im w e se n tlic h e n a u f zw ei u n e n d lic h la n g e n , d ü n n e n , e in a n d er g e g e n ü b e r g e la g e r te n F ro n te n . In M itle id e n s c h a ft g e z o g e n sin d die h in te r d e n F ro n te n b e fin d lic h e n G e b ie ts te ile in e in e r T ie fe b is zu e tw a 4 km , sow eit d a s W ir k u n g s g e b ie t d e r G e s c h ü tz e re ic h t. D a s ist d a s e ig e n tlic h e K rie g sg eb ie t im e n g e re n S in n e. D a r ü b e r h in a u s sin d e s n u r k le in s te P a rz e lle n , d ie in fo lg e d e r T ä tig k e it d e r F lu g z e u g e in u n m itte lb a re M itle id e n s c h a ft g e z o g e n w e rd e n . D iese, z u e r s t im w e s e n tlic h e n f ü r d ie A u fk lä ru n g u n d d a n n a ls Z ie la n w e is e r f ü r die G e s c h ü tz e b e s tim m t, sin d m e h r u n d m e h r d a z u ü b e r g e g a n g e n , d u rc h H e r a b w e r f e n von E x p lo s iv k ö rp e m z e r s tö r e n d e W ir k u n g e n a u s z u ü b e n . . V on d e r B e d e u tu n g d e r m ilitä risc h e n W irk u n g k a n n m a n sich in fo lg e d e s B e ric h t­

m a n g e ls n o ch k ein re c h te s Bild m ac h en . D a s S y m p to m a tis c h e lie g t in ih r e r B e tä tig u n g a u ß e r h a lb d e s e n g e re n K rie g s g e b ie te s . M a n h ö r te v o n d e n F lü g e n n a c h E n g la n d , P a ris , n a ch B ad en u n d W ü r tte m b e r g . D ie G e s a m tm e n g e d e r b is h e r a b g e w o r f e n e n M u n itio n ist v e r h ä ltn is m ä ß ig n u r w in z ig , in fo lg e d e r g e rin g e n Z a h l d e r f ü r so lc h e Z w e c k e z u r V e rf ü g u n g s te h e n d e n F lu g z e u g e u n d ih re r g e r in g e n T r a g f ä h ig k e it. E s k o m m t d e r w e s e n tlic h e P u n k t h in z u , d a ß d a s T re ff v e rm ö g e n d e r F lu g z e u g e n o c h ä u ß e r s t g e r in g u n d u n v o llk o m m e n ist, so d a ß d e r vo n ih n e n a n g e r ic h te te S c h a d e n n o ch h a u p ts ä c h lic h a u f n ic h t­

m ilitä risc h e m G e b ie te lie g t, w a s s e h r zu b e d a u e r n ist. A b e r m an m u ß sich v o r A u g e n h a lte n , w a s a u s d ie s e m als B e s c h ie ß u n g s w a ffe n o ch u n re ife n K inde e in m a l w e rd e n k an n . D e n n d e r E n tw ic k lu n g s fä h ig k e it d e r F lu g z e u g e in b e z u g a u f A k tio n s ra d iu s , T r a g f ä h ig k e it un d T r e f f s ic h e r h e it sin d d ie e r re ic h b a r e n G re n z e n n o ch n ic h t e n tf e r n t g e s te c k t. D ie M u n itio n s m e n g e n , d ie a u f so lc h e m W e g e z u r V e rw e n d u n g k o m m e n k ö n n e n , w e rd e n s p ä t e r v ie lle ic h t e in m a l m it d e r L e is tu n g s fä h ig k e it d e r A rtille rie w e tte ife rn . D ie se k a n n n u r m it d e r F r o n t s e lb s t v o r w ä r ts d r in g e n , k a n n n u r w e n ig ü b e r d a s F r o n t g e b ie t h in a u s ­ w irk e n u n d w ird in d a s S tills te h e n d e r F r o n te n m it v e r s tr ic k t, d a s v o n ih r m it h e r v o rg e r u f e n w ird , w ä h re n d d ie F lu g z e u g e , n u r b e h in d e r t d u rc h ih r e ig e n e s G e s c h le c h t, d a s g e s a m te F e in d e s la n d z u r V e r f ü g u n g h a b e n u n d e s n a c h allen R ic h tu n g e n m it g r o ß e r S c h n e llig k e it zu d u rc h k re u z e n v e rm ö g e n . D ie k r ie g f ü h r e n d e n L ä n d e r w e rd e n d a n n in ih r e r g e s a m te n A u s d e h n u n g zu m K rie g s s c h a u p la tz se lb s t, u n d a lle s, w a s sich ü b e r d em E r d b o d e n e r h e b t, B a u -

(11)

EIN E KRIEGSTECHNISCHE B ETR AC HTUN G 267

w e rk e a lle r A rt, die u n m itte lb a r u nd m itte lb a r fü r d e n K rie g e in e B e d e u tu n g b e s itz e n , w ird zum e rre ic h b a re n A n g riffs g e g e n s ta n d .

Die T e c h n ik h a t noch n ir g e n d s ih r le tz te s W o r t g e s p ro c h e n . Sie ist w a h r ­ sc h e in lich no ch a u ß e ro rd e n tlic h w e it d a v o n e n tfe rn t. Sie a r b e ite t w e ite r an d e r E n tw ic k lu n g d e r v o rh a n d e n e n A u s g a n g s p u n k te , zu d e n e n n e u e h in z u tre te n . D ie W a h rs c h e in lic h k e it u n d d e r U m fa n g d e r e rre ic h b a re n W irk u n g e n sind a lle rd in g s n ich t v o ra u s z u s e h e n . N ach d e n je tz t g e m a c h te n E r f a h r u n g e n w ird m an g e n e ig t sein , zu g la u b e n , d a ß d ie w e ite re E n tw ic k lu n g d e r T ec h n ik in e r s te r L inie d e r v e rd e rb lic h e n G e w a lt d e s K rie g e s z u g u te k o m m e n w ird , d e r g r ö ß e re n V e rn ic h tu n g vo n M e n sc h e n le b e n , d e r u m fa n g re ic h e re n Z e r ­ s tö r u n g d e r v o lk sw irtsc h a ftlic h e n W e r te u n d V e rn ic h tu n g von H e im e n u n d A rb e its tä tte n . G le ic h z e itig w ü rd e n sich d ie s e u n e rfre u lic h e n A u sb lick e a b e r a u c h zum w irk s a m s te n G e g e n m itte l g e g e n d e n A pp ell d e r V ö lk e r an die Z e r s tö r u n g s m ä c h te d e r W affen a u sb ild e n . D a s ist a b e r n ic h t die E ig e n s c h a ft d e r T ec h n ik allein, d a ß sie, je n a ch d e m m an G e b ra u c h v o n ih r m ac h t, zum S c h a d e n un d N u tz en , zum S e g e n u n d Flu ch w e rd e n kan n .

D e r S e e k rie g h a t g e g e n ü b e r d em L a n d k rie g je d e n fa lls d e n V o rte il, d a ß e r sich au f d e r W a s s e rflä c h e a b sp ie lt, d ie f ü r d e n M en sch en led ig lich d e n C h a r a k te r v on V e rk e h rs w e g e n h a t. E s g ib t n ic h ts zu z e rs tö re n au f d ie s e r F läch e a u ß e r d ies en F a h rz e u g e n , d ie ih re s freiw illig e n W e g e s z ieh en . D e r U n te rs c h ie d von M e e r un d F e stla n d f ü r d e n M en sch en g ib t a u c h d e m S e e ­ k rie g e in en vom L a n d k rie g g a n z a b w e ic h e n d e n C h a ra k te r. D as K rieg sziel is t in b eid e n F ällen d a s g leic h e, n äm lich d ie N ie d e rz w in g u n g d e s G e g n e rs , s o d a ß e r sich d e n B e d in g u n g e n d e s S ie g e rs fü g e n m u ß . Im L a n d k rie g e s u c h t m an d a s Z iel zu e rre ic h e n d u rc h In b e sitz n a h m e d e s fe in d lich en G e b ie te s n ach V e rn ic h tu n g s e in e r S tre itk rä fte . A b e r n a ch V e rlu s t s e in e r S e e m a c h t is t ein L and im a llg e m e in e n no ch n ic h t n ie d e rg e z w u n g e n . D en n d ie W ir k u n g d e r sie g re ic h e n F lo tte h ö r t an d e r K ü ste a u f u n d lä ß t d a s L an d s e lb s t u n b e r ü h rt.

E s h a n d e lt sich im S e e k rie g d e s h a lb um d ie E rre ic h u n g d e r H e r r s c h a f t ü b e r d ie V e rk e h rs w e g e . A uch au f d iesem W e g e k a n n ein G e g n e r n ie d e rg e ru n g e n w e rd e n , w enn se in e L a g e von d e r A rt ist, d a ß m it d em V e rlu s t s e in e r V e r ­ k e h rs w e g e z u r S ee se in e W id e rs ta n d s fä h ig k e it u n te r g r a b e n w ird . S e e k rie g e sin d d e sh a lb ih re r N a tu r nach in e r s te r L inie W irts c h a fts k rie g e . A uch m it d e m L a n d k rie g e , n a m e n tlich w e n n e r z u r B e s itz e rg re ifu n g e in e s L an d e s fü h r t, sin d sc h w e re w irtsc h a ftlic h e S c h ä d en v e rb u n d e n . A b e r d iese h e rb e iz u fü h re n ist n ich t d a s e ig e n tlich e K rieg sziel. D ie S c h ä d en tr e te n v ie lm e h r n u r als B e g le ite rs c h e in u n g e n auf. D a g e g e n ist d a s e ig e n tlic h e K rieg sziel d es S e e ­ k rie g e s d ie w irtsc h a ftlic h e N ie d e rz w in g u n g , falls n ic h t b e s o n d e re Z w e c k e a n g e ­ s tr e b t w e rd e n , w ie z. B. d ie E ro b e r u n g von K o lo n ia lg e b ie t.

Ein so lc h e r W irts c h a fts k rie g z u r S ee z ie h t in so fe rn a n d e re u n d w e ite re K reise als ein L a n d k rieg , w eil d u rc h ihn die n ic h t am K rie g e b e te ilig te n S ta a te n in viel s ic h tb a r e r e r u n d f ü h lb a r e r e r W eise m itb e tro ffe n w e rd e n . B e­

s c h rä n k t sich d e r K rie g z w e ie r G e g n e r au f ih re L an d g e b ie te , so h a b e n u n b e ­ te ilig te D ritte im a llg e m e in e n n ic h t h in e in z u re d e n , w e n ig s te n s n ic h t in fo lg e d e r sie h ie r m itte lb a r m ittre ffe n d e n w irtsc h a ftlic h e n S c h ä d ig u n g e n . N ie m a n d w ird in A n sp ru ch n e h m e n , m it ein em vom F e in d e b e s e tz te n L an d e w ir ts c h a f t­

lich in d e r g e w o h n te n W e ise f o rtv e rk e h re n zu w o llen , w o m ö g lic h d u rc h d ie m ilitä risc h e n F ro n te n h in d u rch . Im S e e k rie g je d o c h tr e te n so lch e A n sp rü c h e

2*

(12)

2 6 8 A B H A N D L U N G E N

au f, w eil h ie r d e r K rie g s s c h a u p la tz d a s a lle n g le ic h m ä ß ig g e h ö r e n d e M e e r ist, u n d w eil d ie g e m e in s a m e n fre ie n V e r k e h r s w e g e b e lä s tig t u n d u n te r b u n d e n w e rd e n . A ls b e s o n d e re V e rw ic k lu n g k o m m t n o c h h in zu , d a ß v o n d e n a lte n Z e ite n d e r S e e r ä u b e r e i h e r bis a u f d e n h e u tig e n T a g d a s P r iv a te ig e n tu m d e r A n g e h ö rig e n d e r in d e n S e e k rie g v e rw ic k e lte n S ta a te n b is zu e in e m g e w is s e n U m fa n g v o g e lfre i ist. D ie n e u tr a le S c h iffa h rt is t g r o b e n B e lä s tig u n g e n a u s ­ g e s e tz t, w e n n d a s S ch iff fe in d lic h e s S ta a ts - u n d P r iv a te ig e n tu m , ja a u ch fe in d lic h e P r iv a tp e r s o n e n a n B o rd h a t ; e b e n s o is t n e u tr a le s E ig e n tu m a u f fe in d lic h e n S c h iffen e rh e b lic h e n G e f a h r e n a u s g e s e tz t. D e r n e u tr a le n S c h iffa h rt w ird d ie Z u f a h r t zu d e n K ü s te n u n d H ä fe n d e r am K rie g b e te ilig te n S ta a te n v e r w e h r t, u n d sie ist a u ß e r d e m d u rc h d ie a n g e w a n d te n K rie g s m itte l in h o h e m M a ß e g e f ä h r d e t.

D ie le tz te n 50 J a h r e h a b e n e in e R e ih e e r n s t h a f t e r V e rs u c h e g e b r a c h t, auf d e m W e g e in te r n a tio n a le r A b m a c h u n g e n d ie a u f d ie s e m G e b ie te v o rh a n d e n e W irrn is u n d W illk ü r h e r r s c h a f t zu re g e ln u n d d ie R e c h te d e r am K rieg e b e ­ te ilig te n M ä c h te d u rc h e in e R e ih e v o n V o r s c h r if te n fe s tz u s te lle n . N och bis v o r k u rz e m w u rd e , u n d n ic h t z u le tz t a u c h v on d e u ts c h e r S e ite , f ü r die U n v e r­

le tz lic h k e it d e s P r iv a te ig e n tu m s z u r S e e u n d f ü r d ie F r e ih e it d e r S chiffahrt, s o fe rn sie n ic h t g e r a d e z u k rie g e ris c h e n Z w e c k e n d ie n te , g e w ir k t. M it diesen B e s tr e b u n g e n w a r m an a b e r n ic h t in d e m ric h tig e n G le ic h g e w ic h t. M an h a tte n ic h t g e n ü g e n d ü b e r le g t, d a ß b e i ih r e r V e rw irk lic h u n g d ie w e ltg e b ie te n d e S e e m a c h t k e in e n W ir ts c h a f ts k r ie g h ä tte f ü h r e n k ö n n e n u n d d a ß ein e n g lis c h e r S ta a ts m a n n n ie e tw a s tu n w ird , w a s sic h in Z u k u n f t d a h in e n tw ic k e ln k ö n n te , d a ß d a s G e w ic h t d e r e n g lisc h e n S e e m a c h t ein e V e r m in d e r u n g e r fä h r t, o d e r d a ß die F r e ih e it d e r M e e re e in m a l a n d e r s zu v e r s te h e n sei, a ls d a ß d ie s e F r e i­

h e it d u rc h E n g la n d b e s c h ü tz t u n d ü b e r w a c h t w ird . A b e r e b e n s o w e n ig w ird ein e n g lis c h e r S ta a ts m a n n d a s je m a ls s a g e n o d e r z u g e b e n , s o n d e r n im G e g e n te il s te ts v o n d e r E r w ä g u n g a u s g e h e n , d a ß d ie M a c h t E n g la n d s n ic h t n u r a u f d em G la u b e n an d ie M a c h t s e in e r F lo tte b e r u h t, s o n d e r n a u c h a u f d e m G la u b e n a n d e n B e ru f d ie s e r F lo tte , d ie F r e ih e it d e r M e e re f ü r je d e rm a n n zu g e w ä h r ­ le iste n . D e s h a lb k o n n te u n d m u ß te a u ch E n g la n d an d e n S e e k rie g s k o n fe re n z e n te iln e h m e n , u n d b e i d e r le tz te n im J a h r e 1909, d ie z u r L o n d o n e r D e k la ra tio n fü h rte , h a tte e s d e n V o rs itz ü b e rn o m m e n .

W ä h r e n d m an tr e u h e r z ig ü b e r d ie L o n d o n e r D e k la ra tio n b e r ie t, u m d a s P r iv a te ig e n tu m un d d ie W e ltw irts c h a f t v o r d e n G e f a h r e n d e s S e e k r ie g e s zu s c h ü tz e n , w u rd e g le ic h z e itig an d e n V o r b e r e itu n g e n g e a r b e ite t, d e r e n V o ll­

e n d u n g d e n w irts c h a ftlic h e n Z u s a m m e n b ru c h D e u ts c h la n d s h e r b e if ü h r e n u n d s e in e m P r iv a te ig e n tu m d ie s c h w e r s te n W u n d e n s c h la g e n s o llte . E in g e n ia le r w irts c h a ftlic h e r U m fa s s u n g s - u n d V e rn ic h tu n g s p la n w a r zu d ie s e m Z w e ck e r d a c h t w o rd e n . D u rc h d ie S p e r r u n g d e r d e u ts c h e n H ä f e n u n d K ü s te n allein w a r d ie s c h w ie rig e A u fg a b e n ic h t zu lö se n . E s m u ß te n g le ic h z e itig a u ch D e u ts c h la n d s a u s g e d e h n te L a n d e s g re n z e n g e s p e r r t w e rd e n . E s m u ß te n a u ß e r ­ d e m ü b e r le g e n e fe in d lich e H e e r e in d a s d e u ts c h e G e b ie t e in d r in g e o , u m die im e ig e n e n L an d e b e fin d lic h e n w irts c h a ftlic h e n H ü lfs q u e lle n zu v e r s to p f e n . D ie m ä c h tig s te n N a c h b a r lä n d e r D e u ts c h la n d s , d ie ü b e r M illio n e n h e e re v e r ­ fü g te n , w u rd e n in d e n D ie n s t d e s g r o ß e n U n te r n e h m e n s g e s te llt. A u ch d ie la n g e d e u ts c h e G re n z e g e g e n Ö s te r r e ic h - U n g a rn w u rd e p r a k tis c h f ü r d e n W ir ts c h a f ts v e r k e h r g e s p e r r t, in s o fe rn d ie s e s L an d , d a s v o n f e in d s e lig e n , in

Cytaty

Powiązane dokumenty

Da China für ein derartig k ostspieliges, auf Gelderwerb gertch- tetes Unternehmen noch nicht reif g e ­ nug ist und sich daher die erwähnte Gründung zur Zeit

abschluß macht sich der Bedarf in verstärktem M a ß e geltend und steigert weiter die Preise. Bei der jetzigen langen Kriegsdauer ist das vollständige Aufzehren

Barvorrat Wechsel Wofenum/auJ' Staatsffuthaberr- Privatguthaben

örterungen den Bewreis dafür erbringen, ob die Arbeitslosenversicherung ein erstrebensw ertes Ziel ist oder nicht. Insbesondere wird man abw arten müssen, welche

Freilich muß die Beurteilung des ästhetischen Gehaltes mehr vom S tand' punkt der »das Kunstwerk genießenden als der das Kunstwerk schaffenden Anschauung«

In ihr spiegelt sich die geistig -tech n isch e Struktur eines Volkes w ieder.. Selbstverlag des V ereines deutscher Ingenieure in

Sie sind lange auf dem W ege, auch tü ch tig e technische Individualleistungen zustande zu bringen und sich dabei von dem überkom m enen Schema freizum

Das Werk, daß allenthalben eine warme Aufnahme gefunden hat,, wird sich auch unter den Ingenieuren Freunde erwerben und kann als eine der wichtigsten Anregungen