ACTA GEOLO"GICAPOLONICA
VOL. VIJI . WARSZAWA 1958
No. ..
HENRYK KOZIXOWSKI
Geologia Centralnej Depresji R arpackiej
między Zmigrodem a Sanokiem *
STRESZCZENIE: Na podstawie szczeg6łowego zdjęcia geologicznego oraz analizy licznych wierceń została omówiona budowa geologiczna Centralnej Depresji Kar- paCkiej między Zmlgrodem a Sanokiem. Przedstawiona została Mlienność facjalna i stratygrafia warstw kredowych 1 trzeciorzędowych w oparciu o dane mikro- ' paleontologiczne ..
W Centralnej Depresji wydzielono sześć gł6wnych elementów tektonicznych
ł szereg drobniejszych, które zostały ujęte w trzy wyraźnie zindywidualizowane
&trefy.
WSTĘP
Jednym Z wielu' zagadnień o.pracowanych w .ubiegłym dziesięcioleciu
przez geologów pł"Z8IIlysłu naftowego jest zagadnienie geo'logii Centralnej Depresji Karpackiej, & w szczególności jej części znanej pod nazwą Dołów
Jasielsko-Sanockich, IbędąCycll przedmiotem niniejszego opracowania.
Generalnie pracami polowymi, oprócz własnych zajęć służibowych,
kierowali główni geolodzy przemysłu naftowego - począ1kowo Prof.
Dr J. Wdowiarz i Mgr Inż. J. Obtułowicz, a jpI'Z'eZ ubiegłe 5 lat Prof.
'Dr S. Wdowiarz i Prof. Dr A. Tokarski, którzy niez;ależnie od swych zajęć
,prowadzi!li indywidualne prace polowe. SystematyG;n.e prace terenowe
prowadził Dział Kartografii Geologicznej podi. kierunkiem autora 1. Po- nadto dorywcze prace polowe o znaczeniu lokalnym wykonywali geolodzy
• Artykuł niniejszy został przesłany na xx':tą sesję Międzynarod-omgo Kon- gresu Geol'Ogiczneg<l w Meksyku.
l Przy opracowaniu zba<lanego rejanu zatrudnieni byli 'nestępująey geO'Lodzy
Działu K-a.rtogra.fii Geologieznej: mgr W. Baniak, mgr Z. Boryczko. mgr A. Dominik.
mgr Inż. J. Kicuła. mgr W. Mory·c. mgr K. Mro~ek:, mgr inż. ,M. Roszk:owsk.i, mgr A. Starc2leWlllka-Kozioł i m&T J. TatlU'~
478 ·HENRYK KOZIKOWSIO
poszczególnych przedsiębiatstw t. Badaniami. laboratoryjnymi kierowali Doc. Inż. Z. Obuc.howicz i Dr
z.
Kirchner. Dużą pomoc o.kazald. geologom studenci w okresie IPraktyk wakacyjnych. Opracowanie to jest wynikiem pracy dużego i zgranego z.eepoł:u, w ·90% składającego się z młodej kadrywykształ-conej na uczelniach i w przemyśle. Autorowi przypadła w udziale synchronizacja i ikorelacja prac poloW)'lCh, !POWiązanie :ich w jednolitą całość, podbudowaną metodami pomocniczymi i wierceniami oraz kom- pleksowa ·analiza całego zebranego materiaru·.
z mSTORII BADAA
Litenatura geologiczna opracowanej części Dołów Jasiel*o-Sanoc- kich poza ogólniejszymi· !pracami e początku dwudziestego stulecia ag·ra- nicza się do niewielu pozycji. .
O ;czwar,torzędzie okolic doli!IlY Wdsłoka pisze w r. 1925 S. Pawłow
ski. Jako jeden z pierwszych J. Nowak (1929) porusza problemy geologii kopalnianych obszarów. Dwa lata po publikacji J. Nowaka H. Swidziński ogłasza wyniki swych ibadań geołogicznych pIzeprowadZon.~h w okolicy Rymanowa, a w trzy lata później . pisze o czwartorzędzie Kotliny K.ro&- rueńskiej (1930,.1933). Po H. Sw:id2ińSk.im S. JaSkólSki o:pracowuje ma,te- riały do geologii i petrografii fliSzu karpackiego okolic RymanoWa (1931l.
Geologią Il"'egi.on.u fałdów du!kielskich interesowała się O. Pazdrowa (1930)", a H. Teisseire daje krótkie studium geologiczne tego rejonu (1930. 1932).
Kontynuację tycl1 prac dla obszaru !położonego dalej na zachód: stanowią zdjęcia A. TokarSkiego (1946a, 19461». Współcześnie
z
H. Tedageyre'em pracuje J. Hempel w dkolicach Sanoka·, dając krótki Sl.ik:i.c geologiczny tej części Karpat (1933). Szerszy wachlarz zagadnień dla oIbszaru Dołów Ja- sielSko..sa:nocltich opraoowuje przeglądo.wo K. Komar (1933).W latadl 1932 i 1933 J. Obtułowicz w!kłada diużo pracy w poznanie budowy geologicznej antyklin Potoka i Bóbrki, których m,apy były ka- mianiem mllowym dła dalszych poczynań geologilCZnYcl1 na tycll. struk- turach (1932, 1933a, 1933b). Schematyczne mapy struktur Iwonicza i To- karni pulbliikuje w tyoh. samych latach O. W~ (1932, 1933). W ;roku
1934 O. p.amrowa Skrupuilatnie opracow:uje i oznacza .numulity z okolic Dukli. Przed sześciu laty J. Wdowiarz zbadał okolice Iwonicza, publikując mapę geologiczną tych okolic, na ikt&ej przedstawia ZIl'Óżn.ilCOwar.ie facjal- ne wal'Stw lkrośtrleńSkich (1950).W latach 1949-1950 J. Czernikowski ogta- sza wyniki swych prac mikropaleontologicznych, stanowiące podstawę do
badań zalkrojonyc'h później na więlkszą skałę (1949a, 1949b, 1950). Są one
kooJtynuacją !prac zapoczątikowanyoh przed przes7lo 50 laty przez J. Grzy'- bowakiego (1895, 1897\.
II Mgr inż. J. Kruczek l mgr inż. S. DepOwgki.
CENTRALNA DEPRESJA MIĘDZY
ZMIG.BODEM A SANOKIEM: 479.·
W rdk.u 1953 Z. Obucllow.iCZpr6buje odtworzyć ś:rodowisko osa<bania
się warstw kroŚIlieński-ch, lbiorąc za pun!kt wyjścia warstwy krośnieńskie
dOliny '
WisłOki.W
dwa "1~ta p6Zn:iej- p,daje' krÓtką charakteryStYkę złóż g8i0wych, mię<&y innymi i z opisyw~rejonu (1955)~ .I~I----+- . • ' ~.~
1,,17 . .
_:~Fl.g. 1
Szkic tektoniczny Ce.ritralnej Depresji Karpackiej 1 :regionów pnyległych
(na podstawie prac. H. Sw:I.dziilskiego, A. Tokarskiego, K. Tołwińskiego,' J. Wda- wiarza, H. . K~zdtkowskiego oraz materiałów rękopiśmiennych Centralnego Zarzą9U,'
Przemysłu Naftowego)
l miocen Przedgórza Karpat,
a
płaszczawlna brzema (= inoceramowa zewn~, - skolska, -= skibowa), 3 płaszczowina podśląska, 4 płaszczowina śląska zewnętrznadolna, 5 płaszczowina śląska zeWnętrzna górna, 6 eocen l kreda Centralnej
nel
·presji Karpackiej, 1 warstwy kr·ośnieóskie
Centralnej Depresji Karpackiej z wy ..
znaczeniem ~opy-Pi~zowej; przebiegu osi 10 płaszczowina antyldłn, 8 magurska, jednostka dukielsko-michowska, 11 granice zbad.aztego 9 jednostka obsZlll'lU
l'eCtonic s'ketch map ot the Central Carpathian Depnsslon and adjacent regiona (after H. Swidzlński, manuecrlpts A. Tolaul.'ski, K. ot tlie Central Tołwióski, 011 IndustryJ. Wdowiarz, . Bureau) Ho Kozlkowski ·and
l the Carpath1an Foreland Miocene,
a
marglnal nappe (= inoceramie outer, =-Skole nappe, 5 .outer = :upper skiba folds), mIesIan :nappe, 3. sub-elIesian nappe, 6 the Eocene. and. 4 outer lo'Wr s.nes!an nappe, · Cretaceous of the Central Ca~Pi_
Depi'ession, 1 tbe Centrai . Car,pathiim' .Depress!on KioSno bed8 wltb indie-ated an,t1cl.Ina1; axeB; 8 Dukla-Micb6W 'unit, 9 . ROpa-Plsartowau.n1t. 10 Mamin.
' . . i . 'Jiappe, 11 baundarde.· Gl atud!ed
area .
HENRYK KOZIKOWSXI
METODY PRACY
Kartując warstwy krośnieńskie zauważyłem, . że opracowłmie ich oparte choćby na podstawie systematycznego studium wszystkich cech nie da jednolitego ujęcia stratygrafii warstw krośnieńSk:ich na całym obszarze·
Depresji Centralnej, a to ze względu na znaczne zmiany facjalne nie tyl, kó w Skali regionallnej, ale niejednoikrotnie nawet i lokalnej. Do podop';' nych wniosków doszli niektórzy inni geolodzy pracujący na obszarze Cen~
tralnej Depresji Karpackiej. Wyrazem tYch poglądów są prace kartogra.i.
ficzne, przeprowadzone na pd.-wschód od· Sanoka, a p6ź.niej w okolica~
Iwonicza przez J. Wdowiarza (1946, 1950), oraz moje prace
na
zach,odnini skrawku Depresji Centralnej nad Dunajcem, na północ od No.wego·Sącza (Kozikowski 1953). Porównując ponadto mapy poszczególnych geologów,.pracujących na obszarach występowania warstw krośnieńskich, zauważy
łem, że każdy z nich traktował stratygrafię warstw krośnieńskich w spo- sób zupełnie indy\.Vidualny i poniekąd subiektywny, wobec czego nie
.istniała możliwość powiązania nawet !Zdjęć sąsiadujących ze sobą.
Mając na: względzie powyższe fakty uznano za konieczne kartowanie.
w skali 1 : 10 000, a niektóre ważniejsze lU/b lbardziej skomplikowane ob- szary kartowano w skali jeszcze większej.
Z typów petrOglraficznye.'h wydzielono lPiaskowoo gruboławicowe~
piaskowce §rednio-i cienko.płytowe, 9konwowe oraz łupki szare i cżameJ Ponadto wykorzystywano i inne .typy litologiczne, jak np. łupki jasielskie, lub też grupy charakterystycznycl1 ławic piaskowców.
Pracę prowadZono kolektyWnie w ten spos6'b, że ka'Żda grupa kar-
tująca komunikowała się z SIlSiadamt w celu wymiany doświadezel\
i wspólnego ustałarua wydzieleń litologiczno-facjalnych. Tak więc kame- ralne powiązanie posz,czególnych zdjęć nie nastręczało j.uż żadnych trud-
ności, a opracowując materiały polowe w mniejszych skalach łatwo ·już
było poszczególne strefy generalizować i wiązać w większe grupy litolo.
. giczno-facja1ne. Mapa (tabl. 1) jest więc ~zowanym litologiczno-
stratygraficznym obrazem geologii m;;ldanego regionu. Wskutek powią
zania mniejszych cyklów sedymentacyjnych w większą całość, uzyskaliśmy litologiczno-facja1ny podział warstw krośnieńSki~h, w których wyQz'ie!Gno trzy zasadnicze serie warstw, w zasadzie odpowiadającetrzęm
"pozw..
mom." stratygraficznym Z. OpolSkiego (1933), aJ.e nie .w sensie straty- graficznym jak to uczynił wymienionyautorJ lecz faejalnym.
Stosunek:poszczeg6lnych 1itofacji ~łędem siebie oprócz mapt
(tab!. I) ilush'uje zestawienie profilów litologiczno-facjalnych . (f~g •..
3l .
. U~eszc~ne na
tYm
rYsunku profile iunożliwiają wgląd w stosunkilitO-r
facjalne
warstW
krośnień.!!Idch w· trŻech wvmiarach~ Widoczne tam ko-CENTRALNA DEPRESJA MIĘDZY' ZMIGRODEM A SANOKIEM 481.'
lumny cxhwierciedlajll te stosunki wzdłuż .rozciągłości poszczególnych elementów tektonicznych w bardzo skróconym obrazie. Lewa strona kaź-..
dej kolumny oIk.reśla stosunki f~jałne
na
zaeb.odzie.danego elementu.tek-:-...tonicznego, prawa - na jego wschodnim krańcu; przeprowadzone mię-'
.dzy nimi granice warstw przedstawiaj-ą. stosunki na' dbsza.rze .poś~., Wszystkie lmlumny !UStawione w przekroju poprzecznym. przez całą ~_:
presję Jasielsko-S8!Il.Oldką. ,pokazują stosunki litofacja1ne w trzecim 'WY- miarze.
Z. Opolski miał duże 1:n1dności w !PQZD.Blliu warstw krośnieńskich,:
~lXawiem stan odkrycia terenu decyduje o wnioskach.· Nam z pomocą' przyszły. żakrojone na. duźą skalę prace szu.rfowe i wiereenia wszelkiego· rodzaju, któi-ymi ten autor nie dysponował i dlatego zmuszony był w du-:
żej mierze do opierania.si.ę na wnio-*ach pośrednich, wynikających z mor-o
. fologii terenu, z zawartości kamieni w glebie, z zalbarwienia gleby i pod-
glebia.·
To samo dotyczy wyznaczenia pocNuŻIly<:h ooii telktonicznych przy 2godnym ułożeniu hieroglifóW. Wyznaczenie to przy stosowaniu "straty-
graficzń.ego." podziału jest często trudne. Dopiero przy szCzegółowym kar- towaniu UtofacjsJriym i.nanos.zeniu na mapę możliwie jak !l'lajwięksiej ilości. pomiarów i sytuacji 'hieroglifów, można 'byłq wyż.n:aczyć wspom':' niane linie.
CHARAKTERYSTYKA LITOLOGICZND-STRATYGRAFICZNA
Na obszarze objętym. tematem naszej pracy wyStępują dwa regiony' wybitnie zróżnicowane pod 'Wąflędem: te1clonicznym, litologiczno-straty':':
graficznym i morfologicznym. Jest to Depresja Jasielsko-Sanoc:kazaj-
mująca większą część opracowanego ooszaru oraz strefa fałdów i nasunięć
dulkielsko-miclwws'kich.
Pod względem ·litologiczno-stratygrafiC2lD.ym Depresja Jasie]sk<H)a-:
nocka wyrórmia się wybitnym rozwojem. olig~rukich wamtw krośnień
skich' oraz wystąpowaniem w utWorach eoceńskich bardzo charaktery-
styczn~ kompleksu piaskowców cięZkowicldch. Osady pa!eoceńskle
i kredowe wykształcone są w facji śląskiej jako warstwy i$1:ebniańskie, go:':
dulskie i dn1no-kiedowe. .
Na~ strefa fałdów dukielsko-michows'kich posiada utwory kre- dowe wykształcone jako warstwy. inoceramowe. Na eocen składają ~ę
ilaste. łuPki z wkładkami· cienkqpłytowyeh, miejscami zlepieńcowatycł1
piaskowców. Pod warstwami menilitowymi występują .,gruboławicowe
piaskowce "Z MszaiJik;' lub piaskoWce· cezgoWskie ..
A* 0e0l0SlC& Polonica. vol. vm - 31
lmNRYK. KOZ~OWBKI
,Kreda dolna. ~ Najstarszymi. JU'tworami. :pąclIódzenia: :,'QSadoWego' stwierdZonymi "W,': ~ji, JęsieIsko-SarnOCikie3;
przy
pomoCy głębokiclb wierceń są warstwy kredy dolnej znane dotąd tylko ż pn.~schod!Iliego o'Ql'Zeżema tej depresj~.:Ostatnio:,utwOlrY te od'Wiereono tak.że w Rudawce RymanOW8kiej, naprzeciwległym brzegu Depręsji Centralnej oraz W ją':d.rZ1e ~tyk1in.y ,Bóbrki, na dbsza'!'Ze jej ma.ksymalnEgo :wyd~wig:nięcia
w Kdbylanach. Najpełniejszy 'profil dolnej kiredy Żllany jest ze Straclw- ciny. Pierwszy wydzielił te warstwy i: przyjął dła nilCh wiek dolno-:kredo- wy R. Zuber {1910}. Później na wiele lat e 't~ ~u zapmmianoi za- liczano te werstwy do kredy wyższej. Dopiero S:;Wdowiarz (194~) za-, lix:2ył je ponownie do dOlnej kredy
i
,rozdzi.elil na pOzic;>my. Kredę dl()1ną fąłdu.,Strachociny~li się dbE!cp.ie ~ trzY'poziomylitolQ'giezne: .doine czarne łupkli, pWkowce gruboławi(:OWe i górne czarne łupki.,, Warstwy godulskie. - Warstwy:~d~ n.awi,eroono w tych sa-
mych. punktach" w kt6rych. stwierdzono obecność dolnej
kredy.
Warsf;wy~ na ogół zalicza się do a1~omanu. N.awien:enie ieb: w Kobylanach i ',RudaWce RyłnanowSkiej świadczy, o tym, że warstwy: gOa,uWde ~ pttJą.'znacznie dalej ku wschocWwi niż dotąd
przypuszcZano, bÓwiem no-,
t~:ano je dotychczaS dopiero w' rejonie Jasła.
Na
pn~-Wsc:bOd.liim ~-;'zemu
~ .- I>epres)i Jasi.e1sko-Sanookiej~ • • . w okolicach Stracllociny • J • właściwe • ••waTs:tWy gadulskie nie istnieją. Zastę>u.ją. je górno-kredo.we IPstre mpki znane z wierceń i. odkryWek.
Warstwy istebniańskie (= czamo:rzeclde). - Podział H. Gablota po
uwzględ!ni.eniu nowej terminologii przedstawia się następuJąco.: 1} dolne P,iaSlrowce łstebniańS.kie zWane' dawniej piaSkowcaml z Silcliej Góry, 2) fukoidowe Ill1qle istebni.ańSkie, 3} piaskowce' istebniańs1ltie g~e, wy- raźnie powiązane stratygrrlicmymiprzejściami z Serią poprze<JAią, 4)
mp-
kiistebniańskie, wyst~pujące w stropie ,omawianych warstw (fig. 4, tab.' l' i 2). Na obszarze fałdów dukielSko-url.chowskich
w
~ęŚci przeznas
sk8rtowanej osadów kredowych nie stwierdzoD.o. 'Występują one dalej ku południowi pod postacią warstw inoceramo~h (region południowy - Teisseyre 1930, 1932).
Eocen podmenilito-wY~ - W ,skład edceziu 'PQChrienilitowego wchodzą dwa zasadnicze typy'~: piasok,o'Wce cię~w:icltie i iłQfu;pki. Wśród! tych ost9Jbnich niemała rola przypada łupkom
czenVooym.
W praktycekqpal":nia:nej i w literaturze stosuje się nast~pująey podzia1, licząc, od spągu warstw menilitowych w dół: I pstre łupki szczególnie silnie rozwinięte,
I 'piaskowiec ciężk:owiclk~ II pstre
rupki,
'II piaskowieC cięZ1rowidki, III pstre hipld, III piaskoWiec ciężkowiclti i IV pstre~, wi.ąźąc.e si~ ~ t)rgra.fi.c:mymi IPrzejściami ze StrQPelIlwarstW
iStebiliańskich. Eocen pod':' menilitowy,:w$trefie fałdów 'dugdelsldch jest odmiennie ,wyk&ztałcony'~_ N'~zbadanym obszarze, na pohu:1nie od Dukli i Iwli" riaj.niżs:zym za.oIbseiw~
483, ".:,:
wanym z~em litologicmym są pstre lupki ~()r-az, ,h.tpki_ ~ląno-.szaTe, z~Wkładlkami łupków l'ÓŻowawo-czerwonydl. "
Warstwy menilitowe. - Na wustwy menilitowe składają ~,przede
wszystkim bnmatno-czarne 'LUIb czekoladowe liściaste łupki ilasto~i.tu-, m.iczne. Drugim elemeIlltem petrograficznym ściśle związanym ~ łupk,am,i menilitowymi są rogowce brunatne i czarne. NajpoWSzechniej znaną
04-,
mianą piaskowców zwił\Z8Iiych z łupkami menilitowymi są piaskow:ce.
kliwskie. Są, to !piaskowce Z'asadniczo 'czysto ikw~we, jec:inak2e niekiedy spotyka się W':nich rzatłko,~any iliJlą.ukonit Lub ,milkę. ,Spoiwa .zawierają
stoSun.k9wo 'Ina,ło,jest
ono
krzemio~owea rzadziej lw.>linowe. , PiaSkow.ce cergowskie. które H. Telsseyre (1930, 1932) określil jakowIkladkę WSll'Stw ~ośńieńskich wyst~ującą w serii rn.enłlitow:ej, są gro-,
boła.wioawe i 'twMde,-d!rObnó-i ~()zjarniste; a cz~ grulboziarn.iste, , Wystąpti.j.ą~ one przytem w zaSadz:i!e w dolnej ~zęści. warstw' menilitowych
strefy dukielakiej. '
'Piaskowce ,ż ,Mszanki są to piaskowce· gruboła~cowe, grubo- i śred:-:
nioziarruste, ,aczasem.,7Jepień-cowaie. ł{a ogół. mają barwę jasn.o.ż6łtą lulb
białą. Są dOsyć zwięzłe, a podczas wietrzenia two!ź:ą się w nich cllarak1;e-L rystyczne jamki. Dzięki znacznej odporności n~ erozję wybitnde zaznaczaj.ą się w morfologii terenJU. PiaSkowce cergowskie zanikaj.ą ku południowi,
a ·ponad nimi znajdują się szare, nieco mikoWe },u.pk.i ilaste:
, War$ttQy,przejściowe. - Górna granica warstw menUitowyc!l jest na ogQł,'StQła'.i dO$Yc. O$tra, a~jawiająea się dość nagłą zmiąną facjalną
odbywają~ się na stosunkowo krótkim
odciIi:Iru
profilu. Od'rębny również:cykl sedymentacyjny przedstawia nadkład warstw menilitowych - war-, s'twy ikr.ośilieńskie. Przejście li1io$tratygrafi'C~e od wal"stw meniliiowy~h do warstw' krośnieńskich jest doByć różno.rodne i niejed!nolite, jednakże
tak charakterystyczne, że wymagało osobnego wydZi,elenia go' w,· Sam07;
dzielny'wziom litbstratygraficzny. Seria ta pojawia się na o'bszał'Zę
po-:;
ł6w Jasielsko-SanodkiCh, -a ~łaszCza na ~ i pd.-wschód od Krosna-
Miąższość jej, waha się W granicach od 50-200 m. W skład jej wchodZą
czarne, a częściej: ciemnoszare łupki i mikowe szal'o-.'białe piaskowce, a tak-
że 'buły' i' socz~ 1:zW;' syderytów ilastych () żółtej po~kanej powierzchni.
PJOprzednicy przydzielali tę serię do warstw menilitowych, bądź
tei
do.warstw !krośnieńskich, w zależności od tego jakie typy petrograficzne skat w niej prZeW:aZały .. W81'Stwy te wy'kszt.ał;c<me są w dwu. typach li~o
gicznych.. Typ póh10cny występuje w strefie łuselt Łuibna ,i Pustek, gdzie Qbók wYmien.ionychrodżaj,ów piaskowca i łuplków wys~pujątakże gru.
bóławicowe piaskowce charakterystyczne dla warstw krośnieńskich, oru cienlkie wkładki niElbieskaW'Y'Ch i zi.elonawycll piaskowców krzemienistych~
Południowy typ warstwprzej.ściowych do tej pory nie był w literaturze
no~owany. Są to naprzemianległe łupki. czarne i ciemnoszare, '"Le' spora-
Bl:NRYlt KOZiKOWSKI
dj<:znymi wkładkami łupk6w (:hanikterystyc~ycll dla WaTStw menitit()',o.·
wych. Grubolawicowe piaskowcę . występują :na ogół rzadko i to tylko jako pojedyncze ławice. Są one twarde, jasnOBZare, i zawierają nieWielką domiesZkę glaukonitu. NajC'haralkterystyczniejszą cechą warstw p.rzejśęio.,.
Wy'ch jest obecnośĆ otoczaków szarych, zi.elona:wyrch i niebieskawo-sza- rych piaskowców tkw.iącycll w łupkach jak rodzynki w cieście, Materiał.
ten jest źle posegregowany, gdyż obolk. otoczaków o ~icy. kilku mili- metrów spotyka się otoczaki o średnicy nawet 20 cm. Występują one. w czterech połpdnioWych' fałdach Depresji ·Jasielsko-Sanockiej. W oko::- licy Rudawki Rym8.nowskiej zauważyłem,· że otoczaki ~upiają się w 3:-4.
soczeWkowatych ;poziomach·· mniej więcej 1'Ównoległych do siebie. i do g6rnej granicy serii· przejściowej, ukośnych zaś do jej dOJnej granicy,
gdyż miąższość serii przejściowej ku wschodowi się zmniejsza. Również
w strefie fałd6w dukielsko-michowskich stwierdzono. istnienie serii przeJ-
ściowej z otoczakami, zwła.szcza na !południe od Dukli oraz w łusce Buk~
wicy. Obszar, na którym dotąd stwierd7,O!110 obecnośćotoczak6w w serii przejściowej, posiada w profilu poprzecznym do Karpat szerokość około 15 km, a długOlłć ponad 35 km.
Warstwy krośnieńskie
a) Serii piaSkowców gruboławicowych. Są tO piaskowce o d'llŻej zawartości muskowitu, dość gruboziarniste. Wśród nich trafiają się cien- kie wkładki szaryCh łupk6w. Ku g6rze ławice piaskow~6w !przybierają
na miąższości osiągając miejscamil 12 m. W tej 'partii wjawiają się oto-
c~aki margliste o średnicy do 1 cm. Wyżej Jeżą ławice 'piaskowców ciem-o n<miebieSkawyclt, dość kruchym, ·średnioziarirlSty.<i:h, dochodzących 00 5.;.7 om gruIbości. Grubość lawie w !południowej Części rejO!Ilu jest :rimiej- sza. Obok opisanych typów występują piaskowce grubo ławicowe, stalowo- szare, milkowe drobne--i.gruboziarniste, a niekiedy skorupOwe. Piaskowce ga-uboławicowe są czasem w części. spągowej przekładane nięmaczriymi sm.ugami łupków. czarnycillub 'brunatnych. Stanowią'one najniższą a.ęść tego zespołu,spoczywającego bezpośrednio na' warstwach przejściowych;
Na
!rlcl:t
EUJOCzywają masywne piaskowce grubołaWicow~ ~ dużą il~inik4
zbite, ibryłOwe lub teZ skorupowe. HieroglifY występują· w nich rzadko. Wkładki.· szarych łupków ilastych są, nadal :Cienkie. Niektóre ławice piaskowców Obfitują, w sieczkę 1tOŚlimlą, . .a ··miejscamt .Wśród tycl}
ławic znajdują się wkładld drobnych %lepieńc6w. Ku.stropowi ławice pias- kowca'stają się stoipniOwo cieńsze, a nrlk:a w 'in1ch. jest 1'ÓWniet
COTaZ
~ niejsza. Przewliżajątypy
pias'kowców.o ··teksturze 'sikol'UjpOwej; jest tur6wriieżWięcej·.rupk6w szarych,. ilastych i mqij.styCh, zawierających roz;':'
si"aną-drdbnll mikę.
CENTRALNA DEPRESJA' MIĘDZY :2:MIGRODEM A SANOKIEM 4815·
tb) Seria piaSkowoowo-łupkowa. Ku górze ławice piaslrowców cie-
meją i :pojawia się co.taz to więcej łupków. Czarnych łupków w tej serii tiie spdtyka się prawie walle. Cechuje ją' przewaga piaskomów nad łup-.
kami, ale w przeciwieństwie do poprzednio. opisanej serii ławice pfaskow-' ców są znacznie cieńsze (najwyżej do 20 cm grubości), .rzadko. są grubsze (do. 50 cm). Natonrlast piaskowce' gruboławicowe pojawiają się sporadycz-, nie. Piaskowce średnio- .i cienkoławioowe nieraz mają' bardz.o wyraźną budowę skorupową, której geneza jest dySkutowana.. Na dolnych po-.
wierzchniach 'ukazują się wałeczkowate, wypukłe, dobr~e wybztałcone
hieroglify, niekiedy krzyż~jące się ze sobą. Zespół ten charakteryzuje:
Wielka monotonia; przerywana jedynie tu i'
ÓwdZie
pojedynCzO <występu~jącYnrl piaskowcami grubolawico.wymi. JeSt on bardziej odporny od po-
'ZOStałych na erozję i dlatego częściej i dość wyraźme za.rysowujesię
w JJ1O'I'foJogii terenu w postaci wzgórz ciągnących się .na długiej przestrzeni W7Ałłuż. biegu warstw.
, c) Seriałupkowo-ptaskowoowa. Charakteryzuje' ją wybitna prze..!
waga szarych wapnistych łupków ilastyCh. Miejscami wśród łupków znaj-
dują się pojedyncze wkładki grubola,wieowych piaskowców. W łupkach
ponadto występują cienkie niebieskawe piaskowce Sko.rupowe bogate w hi~roglify i ripplemarki. Łupki często. bywają ilasto-piaszczyste. Miej- scami w tej serii pojaV(iają, się cienkie p1"Zewarstwieni.a ciemnobnmartDych iub czarnych łupkÓw l1~stYCh. " ,- , ' ,
" - 'd) Łupki jasielskie. Łupki te,~nme rozwinięte na Zachodnim krańcu:
~presji Centralnej,
na
oma~Ym obszarze występują jako iokaln~szybko.' wyklinowujące się wkładki. Są to kilkucentyriletrowe warstewki sUnie wapnistych łupkóW jasnobrunatny~, miejsCami występujące w gru- pie kilku~astuwarstęwek dość blisko. siebie położo.nych. Bywają zwykle
wstęgowane, choć nie jest to regułą, i wietrzeją na biało, dlatego też są łatwe do. zaobserwowania w terenie, gdyż wyróżniają się od szarego tła
~aT$tw' krośnieńskic~. Ieh syt\:!.acja stratygiaticzna do. tęj pory nie była
ściśle ustalGna i była raczej kwestią sporną. Na; omawianym obszar~
\vYst;ępują one w dwóch poziomach. W obrębi'e serii piaskowców gru~
ła.wicoWych znajdują się w odległości ,?OO-750 III od spągu warstw meni~
!itowych. W tej pozycji. spotykano. je W W8ł"stwach krośnieńskich fałdów
St:rachocUlY, Iskrzyni .i Potoka. Po. ra~ drugi pojawiają się w· QdległOścl. . 1000-1100
m
od spągu warstw meni1itowychw ob~ębie serii łupkowo,:, piaskowcowej fałdu Iwonicza i łusek Łubna. - Pustek (fig.3).
Podkreślić należy, . że granice przeprowadzone 'pomiędzy poszczegól ..
nymi seriami lito facjalnymi nie są ostre,rlecz :i9tnieJąmiędzy
num
SlOJr niowe przejścia. Granice przeprowadzono :w ,miejscu, ,gdzienastępawałaWyraźna przewaga' jednego
' tYPu'
Skały. nad1nnynii. 'WsZYSCYWsp6łpra~"Hll2lTRYK KOZIKOWBKI
oowniq wyznaczali je mniej , wi«:~j zgodnie, C9 m. in.
;·dowocizi,
ŻE . jestto jedyny możliJwy ~ł,
wa.r.stw
k!rQśnieńskic.h, w którym subiektywn~popejści.e. ~ło. ograni~ do mi!nimum. Hjst;Qria. badań tych warstw.,
wykaiZyMlła.,'d,u.Ze.' lUbieżności w.ustalaniu granic i miążsroścl poszczęg61-:-'
rm;.h •• pO~()m:6w"
,(OpOiski
~~aą). SwiadcZyło to o bardU) wielkiej zmien-ności.w wy~k:eniu li~facjalnym. Już z ~ji J, Wdowiana (1946, 1.9.50) wynilra,
i....
że' nie można się trzymać ,J'eiU,ły odnośnie wydzielania horyzontów - po-,liomów, 8 racZej 'decydują tu .Jitof8.cje· (kompl.ęksy skallrie) i p:rzypadkowość ich roz-·.
mieszczenia, co uwidaczrua eię' dopiero na więszych skartowanych przestrzeniach.' l?tzed.stawlony obraz cZęsto chaotycznego' 'zgnipowania l1"ótDych warstw skalnych
jest. odzwierciedJeniem ni.eregu!arii.ego gromadzenia' !Się 'osadów w buimach sedy ~~.
m~tę.cyjnych. co jest :mamienęe dla ''ut'worówfliszowy-ch'' {op. cito 1946, Str. 88).
Również 1 nadal, jakkolwiek niektóre metody ·badań lałx>ratoryjnych :mogą QYć dużą .pomocą, to jednak w pracy polowej geolog będzie musiał
ogrą.niczać się do' wyc\1:ie1eń lirto~alnych.
MIKROFAUNA KREDY i EOCENU
Prace J. Gr~boWSki-ego wykOnlan6 w okolicach Krosna (1897) objęły:, ąsad.y trzec;:iorzędowe od. spągu eocenu podIilenilitowego ,Po' s~g , warstw
~enilitOWycb ..
Grzybowski
nie posł~gująic się' Oznaczeniem: wiekowym Wyd.ziela.'4 poziomy miJo'ofatmistycŻDe (tab. '1). Najniżej leży, wedłu~' m~go pOziOÓl IV, Vi kt6x-ym Vliystępujl:i' fauna mieszana (wapienna i aglu~. tYnująca). Odpowiada
on
mniej' więcej IV pstrym łupkom. W III pozio-'Dne~ ~wierającyiIi ~ce aglutynujące, od doJu ku góme wjstęPllją keophaXgr4.ndts, P~4i'ophry!! robusta~ ~, Reophaxplacentct
i 'Cycla'ł1imina am,płectem. Poziom
ten
obejmuje serię wm-stw od II pi.as~kowcaciężkowic.kiegopo I pstre łuki. W zielonych' marglach występują~
cych w'spifgu war~tW m:~itoWychznalazł Grzybowski dużo globigeryn;:
f(t6re twOrzą II pazi(J11l zwany przez niego globigeryno\Vyln. Ponadto w nii~
Szych" parti1.lch', warstw m~militowych wydzielił' on' I poziom,' w którym:
Wymienia -dtwQrn1ce
wapi~ or~ NUf'1ł:'rriiulites' buden$iB. " . ' ;.• ~ . ,. . ~ I
. J.' "C~ern1kowSki. (1950), dy'spOnu1ącyobszerniejszytn mat~
ibieranym:'w ciągu ,wielu ~lat niemal z całego badanego
przez nas
()bsm.rti~wydzielił 5' zasadniczych" pciziom6w' korelacyjnych, obejmJ,tjących 'ogni~
sti'atygraf~~ od..Pa.leocenu po eoceD: śródkowy. Zgodnie ~ Grzybowskim wydzie.la,w 'eocenie środkowym strefę globigerynową z Rotalia. beccari.
Niżej 'V\TYsttWuje ~lń z, CycZam.mina amplect~ns i Ammodiseus incertUcł
oraz pcmomz Haplophragrrrium 9p~ Dla dwóch ~tnich .I>ozi.0m9w wsp61~
ACTA OBOLOGWA. POLO~A, VOL. vm H; KOZIBOOW81U
T·a b e la. (Chart). l
Młkrofaunistyezna tabela porównawcza W)'Ilik6w badań 1 •. G1'Qbow'akiego, J. CżemikoW8Jd~· j Ho Jurkiewłcza
Comparative microfaunal table after J; Grzybowski, J. ~owsld and Ho J'urklewicz:
· ~I
J. Grzybowski -1897 J. Czernikowski - 1950ŁM I I poziom - otwornice wapienne 1 Nummułłtes budenBiB Hantk.
II homon - Calcareous Foraminifera)
-. ·- 1 ---.--.-.
MG I II pózlom - globigerynowy (n horizon - Globlgerina)
I PŁ I CJlclammłna amp1ecten8 Grzyb.
--_.- . TTOchammłnae
II PŁ 1 -- - --- _. -_.-._-.-
IIPC.
Dend1'OJlh7'1ła t'obwrta Grzyb.
mPŁ
• _ - - - - -- - - -- _ .- _ _ o • • _
m pcl
Reophu grond" Grzyb.IV poziom - fauna mieszana IV PŁI (IV hor1zon - mixed fauna) . _.--ł---.... ----.. __ o - -. - . ' -- . .. . . . _ _ • • • •
ŁI
GPI
MI
GZobłgerina sp., RotalW beccari (Lin.)
Gaud",ma converSIJ Grzyb.
Spiro1oculina ~ . ReoPhaz ovulumGrzyb.
-. AmmodłBcuB gn:ubot.Dski{ Czern.
S'Pit'oplecta sp.
1 __ ---
- - ----1
Gl
H. Jurkiewicz - 19511·
Reopha:n globigeriniformiB Czern.
Trochammłnoides coronatus Brady Glom08pit'a charotdes Jon. & Park.
Fauna uboga niecharakterystyczna (Poor noncharacteristlc fauna)
1-
! 1 - - - -
I ~
Horm08łna ovulum (Grzyb.) .Rzehakina epigona Rzh.
Glom08pira QTZ1Ibowskii (Czern.)
Spłroloculłna sp. _
. -___ c _ _ • • __ .. _ _ _ 1 ~
. Gl
HormoIina ovulum (Grzyb.) Amm0di8-1
2
.~ ~.
I
~l.Rzehakina epigona,
Bath1ł81lPhon
sp.&:
I ~
i TerebeUa sp. CI
Hormosłna ovulum (Grzyb.) ~
Amnwdu~sp. ~
Fauna wapienna nIecharakterystycz- na z Tet'ebek sp. (Poor calcareous noncharacteristic fauna wlth Tere- beUa sp.)
AmnwdłBcus sp.
Honnosina ooulum (Grzyb.1
Uboga fauna z ReusBeUIJ 1łZa;nochae
(Grzyb.) (Poor fauna with R. sznłn<>
chae (Grzyb.)
Globotruncllna sp. III Gl
l'
DPI
Gambelina globulosa Egger
Nlellcznafauna mieszana z ReusselJ4 sza1nochae (Grzyb.)·
Smali mixed fauna wlth Reussella
1łZa;nocMe (Grzyb.) GlobotnLncana sp.
1.6 - ilito&tratygrątia, ŁM - lupki menilitowe, Mg - margle ~obigerYlDowę, I PL - I pstre łupł\ii, I PC - l ~owiec ciężkowicki,
II PŁ - II pstre NpkI., II PC - II ,plukaowiec al.ężkawidd., III PŁ -
m
pstre łupki. III PC - III piaskowiec ciężkowkki, IV PŁ - IV pstre łupki, ŁI - łupki istebniańsk1e (cza.roorzeckie), GPI - górne piaskOWce iBtebndańskie (czamorzeck.1e), MI - margle istebn.iań8k:le(czamwzeckie), DPI - dolne pf.aslmwce istebniańsklle (cZ8!l'DOrZeckie)
LS - litho-stratigrapby, ŁM - menllitic 1Sbala., MG - Globigerina marls, I PŁ - I variegated shales, I PC - l Cf~ż:kow.lce 88l1dstOlle, II PŁ - II variegated shales, II PC - II Cfężkowiee sandstone, III PŁ - III variegated shaLes, III PC - III C1ęJ:kow:l.ce saDdstcme, IV PŁ - IV var.iellłted s'hales-, ŁI - Istebna shalea (Czarnorzek1 shales), GPI - I\lpper Istebna sandStones (Czarnorzeki sandstones), MI - Jsłebna
marls (Ozm-norzeki marla), DPI - lowet' Istebna sandstones (Czamorzekl. sandstones)
El CI
-0-1
1ID",1110 'tS '"
~i
CENTRALNA DEPRESjA" MIĘDiY ::tliiIld-RODEM A SANOKlEM 48'1
ne są rormy Sprroplecta: spectabllis" i Si (,,·evis, Poziomy: te "w.ra:~ ~pozio-
mem ru:żŚzynl, w
którym
występuje Reophax globigeriniformis. zalicza ten autor do" doinego eocenu." w
paleoCenie wedfug J. Czernikawskiego"wy-stępują m.
m.
Gaudryina conversa. Spiroloculina sp., Reophai'otJiLlum;Ammodiscus grzybowskii Czern. oraz Spiroplecta sp. Formom tym towar-
rz:yszy Reophax globigeriniformis Czern. (tab. 1).
H. Jurldewiez, kontYnuator prac J. Czemik:owskiego w Depresji Jasielsko-Sa"nookiej, badaniami swymi objął l'ÓWlrieŻ i górną kredę. Gm~
nic~ Irii,ędzy' eOcenem a " pa!eatenem" wmesŻcza. nieco "poniżej granicy po.- dawanej prz-ezJ. Czemikowskiegt>. Jakkolwi-ek"
prace
te j~ nie sąuIroń<:zone, już obecnie mrysowuje się cały szereg poziomów o znaczeniu.
kore18cyjnym (ta"b. 1 1 2), które w geologii kopalnianej są dużą pomocą przy konsbrukcji przekrojów i interpretacji " map pOlowych.
Badania
H. Jur.ki1ewicza. wykazały, że g6rna część warstw "istebniańskich, którym dalwtniej przypisywano wiek kredo.wy, jest Wtekupaleoceńs1dego. J. Czer...
nilwwski i H. J"u!l"ldeWicz stwierdzili,
:;;e
'znaczn:a część eocenu podmenili~towego wraz z górnymi wa~ istebniańskim.i! jest wieku paleooeń
sldego; a dolna. granica eocenu pi:zypada dopiero w obrębie 111 pstrych
łupków.
Porównując wyniki badań J. C1Jernilrowskiego i H. Jurkiewicza (tab. 2) widzimy szereg wspólnych poziomów. Wspólny jest poziom glo- bigerynowy, występujący także w tabeli J. Grzybowskiego. Wszyscy wy-
róŻlliają r6wnież j:ako formę przewodnią Cyclammina amplectens. która u poszczególnych autorów ulokowana jest niemal że w tym" samym po- ziomie. J. Czerniko'WS'ki i H. Jurkiewicz mniej więcej w tym samym po.- ziomie wydzielają również Reopha:x: globigerinifO'J'17l,is. ""Z tą różnicą, że
H. Jurkiewicz baTd'Zi.ej zacieśnia graniCę Jej 'Pionowego występawama j'8łro
poziomu korelacyjnego. Ponadto H. Jurkiewicz wprowadza szereg form nie "wymien:i:aJnych p:mez J. Czerni!lrowslriego. "
Na razie na "zbad:alnlympl"7JeZ nas terenie nie dysponujemy anal!izamf mikropaleontologicznymi ocłIIroszącymi si~ do niższych poziomów kredy, a więc do warstw godulskich i kredy dolnej. Wiek tyCh. warstw możEmy określić jedyn;ile napodsta.wie analogii 'z obsTaNlDi przylegają~ oą północy, gdzi~ rówmież pracował J. Czemikowski (1949a, 1949b). Dra
W3!l'stw godulskich autor ten podaje jedynie formy aglutynujące twier-
dząc, że warstwy te w zupełności pozbawione są form W'api~ch. Jako przew.xJnie wymienia: Textularia s'U-bhaerigensis " Grzyb., Verneu.ilina (Reu.ssella) 8zajnochae Grzyb. oraz Arenobu1iminae. W obrębie serii gadul- skiej Textularia subhaerigensis jeJt, zdaniem wymienionegt> aU'tora~ cha- rakterystyCzna dla tlJil'OD.U, 8" VerneuiZina" szajnochae -" "dla oenoniaJnu". Masowe zaś występowanie w spągu tych-
warstw
Arenobulimina SP". W'slca.;.BJj:NRYK KOZIKOW$KI.
zuję na alb. W spągu tego pozicmu pojawia się poziom z radiolariami.
Czemiltowski zastrzega, że wymienione formy można napotkać i w wyż,,:
ąyeh poziomach 'stratygraficmych, ale na tle innych zespołów mikropa-:
leontologic.znych.
MIKROFAUNA WARSTW KROSNIE:RSKICH
W praoownD.ach mikropaleOntologi~ych przemysłu naftowego pro- wadzi się również bad·ania nad mikrofauną warstw krośnieńskich; MIkr0- fauna tych warstw jest stosunkowo bogata, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, że dawniej uważano je za zupełnie płone. Oprt5cz fauny spiryty- wwanej znaleziono dużo okazów w postaci wapiennych skorupek, wystę
pujących w towarzyśtwie fauny spirytywwanej. W niewielkich ilościach występują igły gąbek, kolce jeżowców, małżoraczki, a masowo szczątki
ryb. Wiele ze spotykanych gatunków występuje w miocenie. W warstwach
krośnieńskich są one bardzo zniszczone i często nieomaczalne.
. Z. Milewska i l. Heller wydzielają trzy zespoły mikrofaunistyczne.
Zesp5ł A zawiera: Rhabdammina sp., Glomospira charoides Cushm., Glo- bobulimina sp., VirgulineUa sp., Allomorphina trigona Reuss, ChilÓBto- mella ovoides Reuss, Globigerina buUoides d'Orb.y G. trilocularis d'Orb., Globorotalia crassata Cushm., Cibicides pseudoungerianus Cushm., C. un- gerianus d'Orb., kolce jeżowców, szczątki ryb ;i okrzemki. Form tych nie
można uważać za przewodnie. Zespół B jest faunistycm:rle uboższy i za,-
wiera formy niecharakte~zne: Rhabdam~ina sp., Dendophrya latissi- ma Grzyb., Virgulinella sp., Discorbis sp., ChilostomeUa oolina Schwag.,
c::h.
ovoides Reuss, Globigerina· bulloides d'Orb., G. trilocularis d'Orb., Globorotalia craBsata Cushm., szczątki ryb i okrzemki. Zespół C jest bar- dzo ubogi i zawiera głównie konkrecje pirytowe. Jest tu 13 gatunków i to występujących pojedynczo. Najwięcej jest ułamków otwornic, szczątków ryb i okrzemek. Jako zespół D wydziela się formy aglutynujące.
Dotąd nie zdołanowyróż·nić gatunku, mogącego być f~rmą przewod-
nią dlakroregoś z poziom6w. Zespoły te na razie mają znaczenie kore- lacyjne i to jedynie dla bardm małych obszarów.
F AVNA STREFY DUKIELSKIEJ
Małych otwornic t€j strefy opisanych przez J. Grzybowskiego (1895) nie będziemy omawiać z powodu niepew.nej. ich lokalizacji. WSp<lmniany autor zalieza tę faunę do bartonu. O. Pazdrowa-Warchałowska (1930)
