Agnieszka Kurowska
Kurowska A. 2016. Struktura podaży odpadów drzewnych w Polsce. Sylwan 160 (3): 187−196.
Timber harvesting and wood processing are inseparably accompanied by various waste production.
Waste wood, in the form of remains of tree care and correctly conducted logging operations, may be a product of forestry activities. It includes branches, boughs or rootwood. Post−industrial waste wood varies in form and the degree of shredding, and in terms of its contamination with both chemical compounds and mechanical or mineral pollutants. Daily living activities are a source of post−consumer waste wood, including demolition wood and furniture, the management of which is the most challenging task. Agricultural crop waste is a category that is often overlooked. It includes pruning waste, waste being an effect of plant regeneration in orchards and soft fruit plantations, or field or roadside shrub removal. The difficulty with assessing potential quantity of waste wood is to large extent caused by the lack of rational and comprehensive legal solutions. It should be noted that waste holders generating up to 10 t of sawdust, wood particles, wood, waste particleboards or veneer, or up to 10 t of waste bark or cork annually, are not obliged to keep a record of such waste.
Another important factor hindering the determination of the supply of waste wood in Poland is the lack of a clear system of its classification. Consequently, there is no data concerning waste wood quantity. Considering the supply of wood materials and products, their characteristics and intended use, we can assumed that the greatest quantity contaminated waste is generated by furniture and wood−based panels industry. The paper also points out the inconsistencies in the literature regarding the determination of the potential waste wood base. In general, approximately 8.0 million m3of post−industrial waste wood are generated in Poland every year. The supply of post−consumer waste wood is at a level of approximately 5.3 million m3. The supply of wastes from forestry and agricultural crop waste equals 3.8 million m3and 0.4 million m3, respectively. So approximately 18.0 million m3of waste wood, varying in terms of origin, form and properties, may be generated in Poland annually. Considering the wood shortage that can be observed in Poland, as well as the substantial quantities and availability of waste wood, these two latter factors may constitute an alternative source of wood raw materials for a number of sectors of the economy.
KEY WORDS
wastes from forestry, post−industrial waste wood, post−consumer waste wood
Waste wood supply structure in Poland
ABSTRACT
Struktura podaży odpadów drzewnych w Polsce
Addresses
Agnieszka Kurowska – e−mail: agnieszka_kurowska@sggw.pl
Katedra Nauki o Drewnie i Ochrony Drewna, SGGW w Warszawie; ul. Nowoursynowska 159, 02−776 Warszawa
Wstęp
Odpady drzewne stanowią nieodłączny efekt procesu pozyskania i przerobu drewna, jak również bytowej działalności człowieka. Ponieważ w zależności od pochodzenia, zawartości różnego ro−
dzaju środków chemicznych itp. odpady drzewne w ponad 90% składają się z materii organicz−
nej, mogą być stosowane jako biomasa do produkcji energii, kompost do nawożenia gleb czy ściółka dla zwierząt. Jednak z uwagi na uwarunkowania prawne, ekonomiczne, jak również eko−
logiczne powstaje konieczność podejmowania działań w kierunku materiałowej aplikacji odpa−
dów drzewnych.
Istnieje szereg kryteriów klasyfikacji odpadów drzewnych, jednak nie funkcjonują jedno−
znaczne wytyczne ich grupowania. Odpady drzewne dzieli się w zależności od występujących w nich zanieczyszczeń [Dobrowolska, Matejak 1999; Altholzverordnung... 2002; Danecki, Jekiełek 2003], rodzaju wyrobów, z których pochodzą [Warnken 2001], źródła powstawania [Decyzja... 2001; Altholzverordnung... 2002; Ratajczak i in. 2003; Danecki 2007; Okstad 2007;
Rozporządzenie... 2014a], postaci, długości cyklu życia – LCA [Petersen, Solberg 2003] oraz kierunków zagospodarowania [Oniśko i in. 1998].
Wyróżnia się trzy główne grupy odpadów drzewnych: odpady z gospodarki leśnej, odpady przemysłowe i odpady poużytkowe. Niewielkie ilości odpadów drzewnych pochodzą z upraw rolniczych. W literaturze przedmiotu brakuje danych na temat potencjalnej bazy i struktury podaży odpadów drzewnych w Polsce. Wynika to głównie z braku racjonalnych i komplek−
sowych rozwiązań prawnych. Drugim istotnym czynnikiem ograniczającym określenie podaży odpadów drzewnych jest brak jednoznacznego systemu ich klasyfikacji.
Odpady z gospodarki leśnej
Odpady z gospodarki leśnej stanowią pozostałości po zabiegach pielęgnacyjnych (trzebieże wczesne i późne) oraz po właściwej wycince drzew, są to m.in. gałęzie, konary i karpina. Z danych Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych wynika, że w 2013 roku w PGL LP pozyskano 36,3 mln m3su−
rowca drzewnego, w tym 34,2 mln m3grubizny netto, z czego w cięciach rębnych 16,7 mln m3, a w cięciach przedrębnych 17,5 mln m3[Raport... 2014]. W następstwie porządkowania stanu sanitarnego lasu pozyskano 3,8 mln m3drewna, co stanowiło 11,1% pozyskanej grubizny. Na tę ilość pozyskanego drewna składa się miąższość posuszu, złomów i wywrotów powstałych w proce−
sach naturalnych oraz na skutek oddziaływania wiatrów, gradacji szkodliwych owadów, zakłóceń stosunków wodnych, zanieczyszczeń powietrza i anomalii pogodowych. Roczne zasoby karpiny, chrustu, drobnych gałęzi, igliwia i listowia wynoszą około 2 mln m3[Krajowy... 2010]. Odpady te mogłyby zostać wykorzystane w celach energetycznych, jednak hamują to czynniki związane przede wszystkim z utrudnieniami natury logistycznej oraz nieopłacalnością pozyskiwania.
Drzewne odpady przemysłowe
Drzewne odpady przemysłowe stanowią efekt mechanicznej obróbki drewna i wyrobów z drewna.
Do tej grupy odpadów zalicza się nie tylko korę, trociny, zrębki, zrzyny tartaczne, odpady kawał−
kowe, wałki połuszczarskie i odpady forniru, ale również odpady formatyzowania i frezowania płyt oraz pył. Zgodnie z wymaganiami prawodawstwa niemieckiego udział drewna w tego rodzaju odpadach powinien wynosić ponad 50% w stosunku do ich masy [Altholzverordnung... 2002].
Ilość drzewnych odpadów przemysłowych stanowi wypadkową wielkości produkcji w po−
szczególnych branżach przemysłu przerobu drewna, powiązaną w szczególności z uwarunkowa−
niami procesów technologicznych, głównie z wydajnością materiałową. Wydajność materiałowa
w zakładach pierwiastkowego przerobu drewna wynosi około 60%, w zakładach produkcji sklejki 35−60%, w zakładach produkcji płyt wiórowych i pilśniowych ponad 90% [Wnorowska, Jackowiak 2006; Mahút i in. 2007]. Uwzględniając powyższe dane oraz strukturę przedsiębiorstw w sekto−
rze drzewnym, należy stwierdzić, że głównym „dostawcą” odpadów przemysłowych są tartaki.
Generowane przez nie odpady stanowią 60−70% całkowitej ilości odpadów powstających pod−
czas produkcji we wszystkich branżach przemysłu drzewnego [Wnuk 1995; Szostak i in. 2004].
W Polsce nie ma obowiązku rejestracji odpadów drzewnych. W związku z tym brakuje aktu−
alnych i kompleksowych danych w zakresie ich podaży. Z analiz Instytutu Technologii Drewna (ITD) w Poznaniu wynika, że w 2001 roku w przemyśle drzewnym powstało około 7,1 mln m3 odpadów drzewnych. Natomiast w kolejnych latach, 2002 i 2003, odpowiednio 7,5 i 8,1 mln m3, z czego tylko w przemyśle tartacznym 4,5 i 4,9 mln m3. W analizowanym okresie przemysł tworzyw drzewnych wygenerował odpowiednio około 1,0 i 1,2 mln m3, zaś przemysł meblarski 1,1 i 1,2 mln m3odpadów drzewnych [Szostak i in. 2004]. Ministerstwo Gospodarki, powołując się na analizy Instytutu Technologii Drewna, ocenia potencjał techniczny drewna odpadowego pochodzącego z przemysłu drzewnego oraz z innych źródeł na około 58,1 PJ [Krajowy... 2010].
Szacuje się, że w Polsce rokrocznie powstaje około 8,0 mln m3drzewnych odpadów przemy−
słowych [Szostak i in. 2004]. Przyjmując średnie roczne pozyskanie drewna w kraju na poziomie 35,0 mln m3, należy stwierdzić, że podaż drzewnych odpadów przemysłowych może stanowić około 23% pozyskiwanej grubizny.
Drzewne odpady poużytkowe
Drzewne odpady poużytkowe tworzą najbardziej zróżnicowaną grupę spośród wymienionych.
Rozbieżności występujące w literaturze przedmiotu dotyczą w szczególności przynależności da−
nego rodzaju odpadów do analizowanej grupy, a tym samym potencjalnych ich ilości [Ratajczak i in. 2003; Merl i in. 2007; Okstad 2007; Srdjevic i in. 2007; Danecki, Paluchiewicz 2009]. Zgod−
nie z ustaleniami delegatów uczestniczących w spotkaniach w ramach programu COST E31 (European Cooperation in the field of Scientific and Technical Research) drewno z odzysku czy też drzewne odpady poużytkowe to biomasa drzewna pochodząca z rozbiórek, biomasa wyro−
bów, które mogą być wykorzystane do produkcji tego samego produktu, lecz o innym przezna−
czeniu, oraz biomasa wyrobów, które zakończyły swój cykl życia [Merl i in. 2007; Okstad 2007].
Precyzyjną definicję można odnaleźć w niemieckim rozporządzeniu, w myśl którego odpady poużytkowe to zużyte produkty wytworzone z drewna litego, różnych wyrobów drzewnych i ma−
teriałów kompozytowych, składające się w ponad 50% (w stosunku do ich masy) z drewna [Altholzverordnung... 2002]. Grupy drzewnych odpadów poużytkowych przedstawiono na rycinie 1.
Ratajczak i in. [2003] podają, że w 2002 roku podaż drewna poużytkowego w Polsce kształ−
towała się na poziomie około 5,3 mln m3, tj. około 2,9 mln Mg. Z przedstawionych danych wynika, że ilość drewna poużytkowego w 2015 roku nie ulegnie istotnym zmianom i będzie kształtowała się na poziomie około 5,7 mln m3, tj. około 3,1 mln Mg. Autorzy opracowania podają, że 51%
(2,9 mln m3, tj. 1,5 mln Mg) tego rodzaju odpadów będzie pochodzić z budownictwa. Znaczne ilości drewna poużytkowego będą generowały gospodarstwa domowe, obiekty mieszkalne, niemieszkalne i ich otoczenie (28%, tj. 1,6 mln m3, 0,9 mln Mg) oraz handel i gospodarka maga−
zynowa (11%, tj. 0,7 mln m3, 0,3 mln Mg). Z uwagi na fakt, że w energetyce, telekomunikacji czy transporcie materiały drzewne wypierane są przez inne wyroby, powstające w nich ilości poużytkowych odpadów drzewnych będą niewielkie (około 0,4%, tj. 21 tys. m3, 0,1 mln Mg).
Biorąc pod uwagę strukturę podaży drewna poużytkowego według wyrobów, zakłada się, że największe ilości tego rodzaju odpadów w 2015 roku będą pochodziły z wyeksploatowanych
mebli (1,2 mln m3) i budynków drewnianych (1,0 mln m3), stanowiąc łącznie około 40% poten−
cjalnej podaży analizowanych poużytkowych odpadów drzewnych. Prognozowany jest wzrost udziału drewna poużytkowego z płyt drewnopochodnych z 15 do 22%, przy równoczesnym spadku udziału drewna poużytkowego z wyrobów z drewna litego z 85 do 78% [Ratajczak i in.
2003].
Ryc. 1.
Struktura podaży [%] drewna poużytkowego w Polsce według rodzajów wyrobów w 2002 i 2015 roku (prognoza) Post−consumer waste wood supply structure [%] in Poland in 2002 and 2015 (forecast)
Meble Furniture Budynki drewniane Wooden buildings Okna i drzwi Windows and doors Opakowania Packaging Mała architektura drewniana Small wooden architecture Boazeria, schody itp.
Paneling, stairs, etc.
Elementy konstrukcji budowlanych Elements of building construction Materiały podłogowe Flooring Wyroby pozostałe Other products Elementy do prac budowlanych Components for building construction Materiały drzewne nawierzchni kolejowej Wooden sleepers Środki transportu Means of transport Słupy Wooden poles
Obliczenia dotyczące ilości drzewnych odpadów poużytkowych przekładają się, w zależ−
ności od przyjętych przez autorów założeń, na znaczne rozbieżności danych. Według szacunków przeprowadzonych przez Daneckiego [2007] ilość odpadów poużytkowych pochodzących ze zużytych mebli wzrosła z około 1,2 mln m3w 1997 roku do około 1,4−1,7 mln m3w 2007 roku.
Z kolei Ratajczak i in. [2003] podają graniczne zasoby drewna poużytkowego z mebli w latach 2002−2015 na poziomie 1,0−1,2 mln m3. Z analiz przeprowadzonych przez Daneckiego i Paluchie−
wicza [2009] wynika, że roczna podaż drewna pochodzącego z recyklingu palet i opakowań wynosi 3,5−3,8 mln m3, zaś po uwzględnieniu odzysku tych wyrobów na poziomie europejskim przekłada się na 1,9−2,2 mln m3(obliczenia przeprowadzone w oparciu o wielkość produkcji palet i opakowań wytworzonych w latach 2005−2007). Natomiast Ratajczak i in. [2003] szacują ilość drewna poużytkowego generowanego przez handel i transport na około 640−670 tys. m3 (lata 2002−2015). Z danych zamieszczonych w Krajowym planie gospodarki odpadami 2014 wynika, że podaż odpadów opakowaniowych z drewna litego w 2011 roku wyniosła około 1,0 mln m3(tj. około 571 tys. Mg) i wzrośnie do około 1,2 mln m3(tj. około 656 tys. Mg) w 2015 roku i 1,5 mln m3(tj. około 834 tys. Mg) w 2022 roku [Uchwała... 2010].
Odpady z upraw rolniczych
Odpady z upraw rolniczych stanowią osobną grupę odpadów drzewnych, pomijaną często w opra−
cowaniach naukowych z uwagi na brak kompleksowych danych. Według szacunków Ministerstwa Gospodarki roczne zasoby drewna w Polsce pochodzące z cięć pielęgnacyjnych oraz odnowień w sadach i uprawach jagodowych, a także z wycinki zakrzaczeń śródpolnych wynoszą około 150−
−200 tys. Mg, stanowiąc równowartość około 15 tys. ha wieloletnich, szybkiej rotacji upraw energe−
tycznych [Krajowy... 2010]. Tego rodzaju odpady wykorzystywane są przede wszystkim w celach energetycznych w gospodarstwach indywidualnych.
Podaż odpadów drzewnych w Polsce
Trudności w oszacowaniu potencjalnych ilości odpadów drzewnych wynikają w znacznej mierze z braku racjonalnych i kompleksowych rozwiązań prawnych oraz jednoznacznego systemu ich klasyfikacji. W Krajowym planie gospodarki odpadami 2014 [Uchwała... 2010] wskazano ilości odpadów drzewnych wytworzone w latach 2004−2008. Uwzględniając przedstawione dane i po−
dział odpadów zawarty w katalogu odpadów [Rozporządzenie... 2014a], należy stwierdzić, że nie ma możliwości określenia podaży odpadów „czystych”, zanieczyszczonych, przemysłowych czy poużytkowych (ryc. 2). Ponadto posiadacze odpadów wytwarzający rocznie do 10 Mg trocin, wiórów, drewna, odpadów płyt wiórowych, forniru czy też do 10 Mg odpadów kory i korka nie mają obowiązku prowadzenia ich ewidencji [Rozporządzenie... 2014b].
Należy zwrócić uwagę na fakt, że w zestawieniach Głównego Urzędu Statystycznego dane odnoszą się do polskiej klasyfikacji działalności. W związku z tym w 2013 roku wielkość odpa−
dów z produkcji wyrobów z drewna oraz korka (z wyłączeniem mebli), z produkcji wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania wyniosła około 1,5 mln Mg. Pozyskano około 0,6 mln Mg odpadów z produkcji arkuszy fornirowych i płyt wykonanych na bazie drewna. Z szacun−
kowych danych wynika, że odzysk odpadów z tych grup wynosił około 98% [Ochrona... 2014].
Podczas przerobu drewna powstaje około 69% produktów podstawowych oraz około 31%
odpadów drzewnych w odniesieniu do rocznego pozyskania surowca drzewnego [Frühwald 2003]. W wyniku przetwarzania w kolejnych procesach technologicznych produktów podsta−
wowych powstaje około 73% produktów końcowych i około 27% odpadów drzewnych, które
mogą być wykorzystane w celach materiałowych oraz energetycznych. Z wyliczeń wynika, że możliwe jest odzyskanie z produktu końcowego około 19% odpadów drzewnych do wykorzys−
tania materiałowego oraz około 38% na cele energetyczne. Bazując na tych wskaźnikach oraz uwzględniając pozyskanie drewna w Polsce w 2013 roku na poziomie 36,3 mln m3[Raport...
2014], należy przypuszczać, że w tym okresie wygenerowano około 18,0 mln m3, tj. około 9,0 mln Mg odpadów przemysłowych. Natomiast w ramach przetwarzania wyrobów gotowych, po zakoń−
czonym okresie ich użytkowania, będzie możliwy odzysk drewna poużytkowego na poziomie 10,2 mln m3, tj. około 5,3 mln Mg.
Szczególnie analizowanym zagadnieniem w kontekście odpadów drzewnych jest rodzaj i sto−
pień ich zanieczyszczenia [Cichy, Prądzyński 2007; Vogt i in. 2007; Irle 2010]. Zarówno właści−
wości fizyczne, jak i skład chemiczny odpadów zależą od wielu czynników: miejsca powstawania odpadów, surowców użytych w produkcji oraz warunków i parametrów technologicznych prowa−
dzonego procesu produkcji. Odpady powstające w odpowiednich branżach sektora drzewnego charakteryzuje podobieństwo postaci oraz właściwości natury fizycznej i chemicznej. Do naj−
częściej występujących w odpadach drzewnych zanieczyszczeń należą środki zaklejające (żywice syntetyczne UF, MF, MUF, PF, PMDI, PVAc, kleje topliwe), środki zabezpieczające (hydro−
fobowe, ogniochronne, grzybo− i owadobójcze), materiały uszlachetniające (papiery i folie deko−
racyjne, laminaty, powłoki malarsko−lakiernicze, szkło, tekstylia, materiały termoplastyczne), zanieczyszczenia mechaniczne (łączniki, okucia) oraz zanieczyszczenia mineralne (cement, gips, piasek). W zależności od składu chemicznego materiałów użytych do wytwarzania wyrobów gotowych w odpadach drzewnych mogą znajdować się metale ciężkie, policykliczne węglo−
wodory aromatyczne (naftalen, antracen, benzopiren), halogeny (fluorowce, chlorowce), penta−
chlorofenol (PCP) oraz polichlorowane bifenyle (PCB) [Onusseit 2006; Jambeck i in. 2007; Vogt i in. 2007]. Należy zwrócić również uwagę na fakt, że w wyrobach pochodzących sprzed kilkuset czy kilkudziesięciu lat mogą znajdować się środki silnie toksyczne, np. chlorek rtęciowy czy arszenik, które obecnie nie są dopuszczone do użytku.
Liczne badania prezentują sprzeczne dane dotyczące zawartości określonych związków w po−
szczególnych grupach odpadów. Różnice te wynikają przede wszystkim z przyjętej metodyki Ryc. 2.
Ilość [Mg] odpadów drzewnych z grupy 03 Amount [Mg] of the waste wood from 03 group
oznaczeń, miejsc pobierania i wielkości próbek. Na skład chemiczny odpadów drzewnych wpływają w znacznym stopniu właściwości użytego surowca. Skład chemiczny drewna wykazuje dużą zmienność w zależności od uwarunkowań siedliskowych, właściwości gleby czy gatunku drzew [Greszta, Panek 1989; Braniewski 1993; Rademacher 2005; Saarela i in. 2005]. Ponadto poszczególne części drzew (liście, kora, łyko, drewno) wykazują odmienną zdolność do kumu−
lowania pierwiastków [Czarnowska, Stasiak 1984].
Oszacowanie potencjalnej bazy odpadów drzewnych z uwzględnieniem rodzaju, postaci, stopnia i miejsc największej koncentracji zawartych w nich zanieczyszczeń stanowi zasadnicze kryterium w kontekście racjonalnego, utylitarnego zagospodarowania odpadów. Obecnie brakuje danych dotyczących ilości odpadów drzewnych zanieczyszczonych poszczególnymi rodzajami związków czy środków chemicznych. Biorąc pod uwagę podaż materiałów i wyrobów drzew−
nych, ich charakterystykę i przeznaczenie, największe ilości odpadów zanieczyszczonych różnego rodzaju środkami chemicznymi generuje przemysł meblarski oraz przemysł tworzyw drzew−
nych, głównie branża płyt wiórowych i MDF.
W produkcji tworzyw drzewnych wykorzystywane są przede wszystkim środki wzmacnia−
jące oraz hydrofobowe. Z grupy środków wzmacniających powszechnie stosowane są żywice syntetyczne UF, MF, MUF, PF oraz PMDI. Do najczęściej stosowanych należą żywice UF i PF [Proszyk i in. 2004; Warcok 2007]. Najważniejszym dodatkiem do żywic aminowych jest utwar−
dzacz, zazwyczaj sól mocnego kwasu i słabej zasady. Jednak ze względu na niewielki jego udział (1−3% w stosunku do suchej masy żywicy) oraz rozkład w podwyższonej temperaturze i środo−
wisku wodnym nie stanowi on istotnego zanieczyszczenia odpadów tworzyw drzewnych. Inne środki chemiczne stosowane w produkcji tworzyw drzewnych, tj. wypełniacze i środki hydrofo−
bowe, to zazwyczaj materiały organiczne, które również nie będą stanowiły „obciążenia” odpa−
dów drzewnych.
Wśród czynników wyróżniających dany rodzaj płyty z grupy tworzyw drzewnych istotny parametr stanowi stopień zaklejenia cząstek drewna bądź, w odniesieniu do tworzyw warstwo−
wych, wielkość naniesienia kleju. W przypadku płyt wiórowych udział żywicy wynosi 8−10%, natomiast w przypadku MDF 8−12% [Deppe, Ernst 1996]. Do produkcji płyt wiórowych i MDF wykorzystywane są zazwyczaj żywice aminowe (UF, MUF). W większości krajów europejskich, w tym w Polsce, z tworzyw warstwowych wytwarzana i użytkowana jest głównie sklejka, nato−
miast w krajach skandynawskich, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych – LVL. Szacuje się, że w 2013 roku w krajach członkowskich Unii Europejskiej wytworzono około 4,2 mln m3sklejki, z czego w Polsce około 430 tys. m3(http://faostat3.fao.org). Natomiast w krajach Ameryki Pół−
nocnej roczna produkcja LVL wynosi około 2,5 mln m3(www.apawood.org). W zależności od przeznaczenia sklejka wytwarzana jest na bazie żywicy UF bądź PF, natomiast LVL głównie przy użyciu żywic PF i MF. Naniesienie kleju stosowane w produkcji sklejki zawiera się w przedziale 160−200 g/m2, zaś w produkcji LVL 220−250 g/m2[Baldwin 1995; Nicewicz i in. 2009]. Przy naniesie−
niu 160−200 g/m2zużycie kleju wynosi 110−140 kg/m3, z czego 70−90 kg/m3stanowi żywica, a pozo−
stałą część inne środki chemiczne (wypełniacze i utwardzacze). W przeliczeniu na masę zupełnie suchego drewna sucha masa żywicy stanowi 12−15%. Przedstawione zależności potwierdzają dane literaturowe [Dewitz i in. 2007]. Fakt, że w przeliczeniu na masę zupełnie suchego drewna najwięcej żywicy UF zawierają tworzywa warstwowe, znajduje odzwierciedlenie w zawartości azotu w odpadach sklejki suchotrwałej (tab.).
Aminowe i fenolowe żywice syntetyczne nie są zaliczane do preparatów niebezpiecznych.
Jedynie formaldehyd tworzący się podczas rozkładu, głównie żywic UF, jest klasyfikowany jako substancja rakotwórcza kategorii 3, tzn. substancja o możliwym działaniu rakotwórczym na czło−
wieka, ponieważ istnieją ograniczone dowody takiego wpływu [Rozporządzenie... 2008]. Na tej podstawie określono dopuszczalne zawartości formaldehydu w płytach czy też jego emisję z płyt [PN... 2006]. Obecnie tworzywa drzewne wytwarzane są w klasie emisji formaldehydu (klasie higieniczności) E 1, E 0,5 bądź wyższej: Super E−0. W związku z tym odpady drzewne zarówno przemysłowe, jak i poużytkowe zawierające żywice syntetyczne nie należą do materiałów niebez−
piecznych i mogą być poddawane różnorodnym formom odzysku.
W Polsce rokrocznie powstaje około 8,0 mln m3drzewnych odpadów przemysłowych. Podaż drewna poużytkowego kształtuje się na poziomie około 5,3 mln m3. Natomiast podaż odpadów z gospodarki leśnej i upraw rolniczych wynosi odpowiednio 3,8 i 0,4 mln m3. Wynika stąd, że w Polsce rocznie może powstawać około 18,0 mln m3odpadów drzewnych, zróżnicowanych pod względem pochodzenia, postaci i właściwości. Znaczna ilość powstających rokrocznie odpadów drzewnych oraz fakt, że drewno zaliczane jest w naszym kraju do surowców strategicznych [Strykowski 2012], powinny skłaniać do działań zmierzających do jego racjonalnego wykorzy−
stania.
Zgodnie z wytycznymi Projektu Foresight w drzewnictwie – Polska 2020 [Ratajczak i in.
2011] w obszarze „Kompozyty drzewne” za najbardziej priorytetowy nurt badawczy w kontek−
ście jego znaczenia dla innowacyjności sektora drzewnego zostały uznane nowe technologie pro−
dukcji tworzyw wykorzystujące surowiec drzewny gorszej jakości i z upraw plantacyjnych oraz drzewne odpady przemysłowe i poużytkowe (P7). Potencjał innowacyjny i popyt na wyniki tego nurtu badawczego został oceniony przez ekspertów (w skali 5−stopniowej) odpowiednio na 4,02 i 4,70 (wysoki i bardzo wysoki). Innowacyjność analizowanego nurtu badawczego wyraża się głównie w aspekcie ekonomicznym (prognozowany wzrost efektywności produkcji) i społecz−
nym (lepsze zaspokojenie potrzeb i poprawa jakości życia społeczeństwa). Zasadniczym efek−
tem realizacji wymienionego priorytetu badawczego powinna być optymalizacja i racjonalizacja wykorzystania surowca drzewnego połączona z bardziej skuteczną ochroną środowiska natural−
nego.
N C H C/N
Odpady sklejki suchotrwałej
Waste interior plywood 8,41 45,62 7,64 5,4
Odpady sklejki wodoodpornej
Waste exterior plywood 0,62 49,72 7,06 80,2
Odpady płyt pilśniowych
Waste fiberboards 0,19 47,94 5,65 252,3
Mieszane odpady drzewne ze składowisk komunalnych
Mixed waste wood from municipal landfills 1,46 47,48 6,94 32,5 Zużyte meble ze składowisk komunalnych
Waste furniture from municipal landfills 3,22 47,30 7,10 14,7 Pył z produkcji MDF
Dust from MDF production 5,12 48,35 6,83 9,4
Odpady płyt wiórowych
Waste particleboards 4,30 48,60 6,00 11,3
Lite drewno sosny
Solid Scots pine wood 0,23 46,55 5,95 202,4
Tabela.
Zawartość [%] azotu, węgla i wodoru w odpadach drzewnych [Wróblewska, Czajka 2007]
Nitrogen, carbon and hydrogen content [%] in the wood waste [Wróblewska, Czajka 2007]
Literatura
Altholzverordnung (Verordnung über Anforderungen an die Verwertung und Beseitigung von Altholz) vom 15 August 2002. 2002. BGBI I 2002, 3302.
Baldwin R. F. 1995. Plywood and veneer−based products: manufacturing practices. Miller Freeman Books, San Francisco.
Braniewski S. 1993. Zawartość metali ciężkich w drewnie sosny (Pinus sylvestris L.) i buka (Fagus sylvatica L.) w Ojcow−
skim Parku Narodowym. Prace i materiały Muzeum im. prof. W. Szafera. Instytut Botaniki im. W. Szafera. PAN, Prądnik. 161−193.
Cichy W., Prądzyński W. 2007. The influence of the degree of contamination of wood waste with urea−formalde−
hyde resins on the emission of gaseous combustion products during burning in low−power boiler. Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007. Klagenfurt, Austria.
173−184.
Czarnowska K., Stasiak J. 1984. Zawartość składników mineralnych w igłach, drewnie i korze sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w zależności od wieku drzew. Reakcje biologiczne drzew na zanieczyszczenia przemysłowe.
II Krajowe Sympozjum, 16−19 maja 1984. Kórnik. 183−188.
Danecki L. 2007. Potencjał recyklingowy zużytych mebli. Recykling 9: 26−27.
Danecki L., Jekiełek M. 2003. Ocena przydatności drewna poużytkowego do wtórnego przerobu w porównaniu ze stanem i osiągnięciami zagranicznymi. Opracowanie Ośrodka Badawczo−Rozwojowego Przemysłu Płyt Drewnopochodnych w Czarnej Wodzie 420.1532.1.03.
Danecki L., Paluchiewicz Z. 2009. Opracowanie danych dotyczących ilości drewna poużytkowego z opakowań, palet i płyt o budowie włóknistej. Ośrodek Badawczo−Rozwojowy Przemysłu Płyt Drewnopochodnych w Czarnej Wodzie.
Decyzja Rady 2001/573/WE z dnia 23 lipca 2001 r. zmieniająca decyzję Komisji 2000/532/WE w zakresie wykazu odpadów. 2001. Dz. U. L 203.
Deppe H.−J., Ernst K. 1996. MDF – Mitteldichte Faserplatten. DRW – Verlag Weinbrenner GmbH & Co., Leinfelden – Echterdingen.
Dewitz K.−D., Kielczewski R., Wegner R., Friedle A. 2007. Ocena emisji z materiałów budowlanych, przeprowadzone badania i wyniki badań dla tworzyw drzewnych. Szkolenie „Drewno a materiały drewnopochodne”, 25−26 paź−
dziernika 2007. Tleń. 1−11.
Dobrowolska E., Matejak M. 1999. Propozycja kwalifikacji drewna poużytkowego w Polsce. Przemysł Drzewny 1:
14−20.
Frühwald A. 2003. Wood industry in Europe – Main Trends. Drewno: prace naukowe, doniesienia, komunikaty 46 (169):
73−90.
Greszta J., Panek E. 1989. Wpływ metali ciężkich na drzewa. W: Białobok S. [red.]. Życie drzew w skażonym środo−
wisku. PWN, Warszawa – Poznań. 195−222.
Irle M. A. 2010. The cleanliness of recovered wood. W: Rowell R. M., Caldeira F., Rowell J. K. [red.]. Sustainable development in the forest products industry. Universidade Fernando Pessoa, Porto. 85−97.
Jambeck J., Weitz K., Solo−Gabriele H., Townsend T., Thorneloe S. 2007. CCA – Treated wood disposed in land−
fills and life−cycle trade−offs with waste−to−energy and MSW landfill disposal. Waste Management 27 (8): 21−28.
Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. 2010. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
Mahút J., Réh R., Víglaský J. 2007. Plywood and decorative veneers. Technical University in Zvolen, Faculty of Wood Science and Technology.
Merl A. D., Humar M., Okstad T., Picardo V., Ribeiro A., Steierer F. 2007. Amounts of recovered wood in COST E31 countries and Europe. Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007. Klagenfurt, Austria. 79−116.
Nicewicz D., Borysiuk P., Starecki A. 2009. Ćwiczenia z technologii tworzyw drzewnych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Ochrona środowiska. 2014. GUS, Warszawa.
Okstad T. 2007. Terminology for recovered wood in the forest product chain – a scientific perspective. Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007. Klagenfurt, Austria.
35−47.
Oniśko W., Dobrowolska E., Matejak M., Danecki L. 1998. Opracowanie założeń i zasad kwalifikacji drewna poużytkowego według kierunków jego zużycia (energetyczne, technologiczne itp.). Opracowanie Ośrodka Badawczo−Rozwojowego Przemysłu Płyt Drewnopochodnych w Czarnej Wodzie 74.1379.3.98.
Onusseit H. 2006. The influence of adhesives on recycling. Resources, Conservation and Recycling 46: 168−181.
Petersen A. K., Solberg B. 2003. Environmental and economic impacts of substitution between wood products and alternative materials: a review of micro−level analyses from Norway and Sweden. Forest Policy and Economics 7 (3): 249−259.
PN−EN 13986:2006. 2006. Płyty drewnopochodne do stosowania w budownictwie – Właściwości, ocena zgodności i oznakowanie.
Proszyk S., Jóźwiak M., Jabłoński W. 2004. Kleje aminowe do wytwarzania tworzyw drzewnych. Gazeta Drzewna 11 (73): 15−16.
Rademacher P. 2005. Schwermetallgehalte in den Kompartimenten wichtiger Wirtschaftsbaumarten und deren Bedeutung für die Reststoffverwertung. Holz als Roh− und Werkstoff 63 (3): 220−230.
Raport o stanie lasów w Polsce 2013. 2014. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, CILP, Warszawa.
Ratajczak E., Bidzińska G., Szostak A., Frąckowiak I. 2011. Foresight w drzewnictwie – Polska 2020. Instytut Technologii Drewna, Poznań.
Ratajczak E., Szostak A., Bidzińska G. 2003. Drewno poużytkowe w Polsce. Instytut Technologii Drewna, Poznań.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów. 2014a. Dz. U., poz.
1923.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpa−
dów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów. 2014b. Dz. U., poz. 1974.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. 2008. Dz.U. L 353.
Saarela K.−E., Harju L., Rajander J., Lill J.−O., Heselius S.−J., Lindroos A., Mattsson K. 2005. Elemental analyses of pine bark and wood in an environmental study. Science of the Total Environment 343 (1−3): 231−241.
Srdjevic B., Hillring B., Gallis Ch., Olsson O. 2007. Management systems for recovered wood in Europe.
Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007.
Klagenfurt, Austria. 49−77.
Strykowski W. 2012. Czy drewno jest surowcem strategicznym? W: Strykowski W., Gałecka A., Pawłowska J. [red.].
Drewno – surowiec strategiczny? Instytut Technologii Drewna, CILP, Warszawa. 11−25.
Szostak A., Ratajczak E., Bidzińska G., Gałecka A. 2004. Rynek przemysłowych odpadów drzewnych w Polsce.
Drewno: prace naukowe, doniesienia, komunikaty 47 (172): 69−90.
Uchwała nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie „Krajowego planu gospodarki odpadami 2014”. 2010. M. P. Nr 101, poz. 1183.
Vogt M., Gann M., Irle M. 2007. Detection methods in practical application. Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007. Klagenfurt, Austria. 131−155.
Warcok F. 2007. Nowe trendy w produkcji środków wiążących w świetle wymagań Unii Europejskiej dotyczących emisji formaldehydu. Szkolenie „Wybrane aspekty produkcji płyt drewnopochodnych”, 19−20 kwietnia 2007.
Tleń. 1−9.
Warnken M. 2001. Utilisation Options for Wood Waste: A Review of European Technologies and Practices. Gottstein Fellowship Report. Trustees of the J. W. Gottstein Memorial Trust Fund.
Wnorowska M., Jackowiak P. 2006. Jak się zmienia krajobraz polskiego tartacznictwa. Potęga średniego tartaku.
Gazeta Przemysłu Drzewnego 12 (119): 8.
Wnuk M. 1995. Ocena gospodarki odpadami drzewnymi w Polsce w świetle regulacji istniejących na rynkach wybranych państw Unii Europejskiej. ITD, Poznań.
Wróblewska H., Czajka M. 2007. The influence of compost obtained from composite wood waste and post−used wood on plant growth. Proceedings of the 3rdEuropean COST E31 Conference – Management of Recovered Wood, 2−4 May 2007. Klagenfurt, Austria. 293−307.
