Czesław Świniarski
Kurs posoborowego prawa
kanonicznego dla sędziów i
pracowników sądowych (Rzym, 15.X.
- 15.XII.1971)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 16/1-2, 303-307
1973
j 16 (1973) n r 1—2
SPRA W OZDA NIA
K U R S POSOBOROW EGO PR A W A K A N O N ICZN EG O D L A SĘDZIÓW I PRA CO W NIK Ó W SĄ DO W YC H
(R zym , 15.X. — 15.XII. 1971)
W obec w zro stu sp ra w m ałżeńskich ,oraz fa k tu , że w iele T ry b u n ałó w kościelnych je s t nieo p eraty w n y ch , a liczne istn ie ją tylk o w schem atach o rganizacyjnych K u rii — ja k to zaznaczył P apież P aw eł VI w przem ó w ieniu do Roty R zym skiej w 1966 r., gdyż oficjałow ie nie p o trafią , lub b o ją się prow adzić sp raw y m ałżeńskie, pojaw iły się głosy o zaradzeniu te j sytuacji. W celu p rzy jścia z pom ocą p racow nikom T ry b u n ałó w koś cielnych postanow iono zorganizow ać studium , tym b ardziej, że po Sobo rze W aty k a ń sk im II d okonują się w ażne zm iany w m ałżeńskim praw ie kanonicznym , którego re w iz ja je st zadaniem szczególnie kom pleksow ym , gdzie p raw o d aw c a m u si uw zględniać czynniki różnej n a tu ry i w artości, by in sty tu c ji m a łże ń stw a dać norm y ad e k w atn e w ym ogom dzisiejszym .
Z organizow ania k u rsu po d jął się W ydział P ra w a K anonicznego P a pieskiego U n iw ersy te tu G regoriańskiego przy szczególnym pop arciu Ks. K a rd y n a ła Dino S taffa , P re fe k ta S y g n atu ry A postolskiej.
K u rs trw a ł od 15 paźd ziern ik a do 15 g ru d n ia 1971 ro k u i obejm ow ał 120 godzin w y kładów w języku łacińskim i w łoskim , nie licząc d o d atk o w ych zajęć w W ikariacie M iasta i poszczególnych K ongregacjach dla bliższego zapoznania się z p rac ą ty c h D ykasteriów . T reścią w ykładów były inno w acje dotyczące sp ra w m ałżeńskich w sądach kościelnych w aspekcie su b stan cjaln y m p ra w a i p ro ce d u araln y m ,oraz norm y p ostę po w an ia n iek tó ry ch D ykasteriów Rzym skich.
T em a ty k a w y kładów zestaw io n a w czterech gru p ach p rze d staw ia się następująco:
I. W s p ó ł c z e s n e z a g a d n i e n i a d o t y c z ą c e m a ł ż e ń s t w a i p r a w o s o b o w y c h .
Ks. U. N a v a r r e t e, P rof. P.U.G.,
„Aktualne problemy prawa mał
żeńskiego”
(Cele m a łże ń stw a w św ietle S oboru W atykańskiego II i E n cykliki„Humanae vitae”
— B ona m a trim o n ii — Isto ta i przym ioty m a ł że ń stw a — M om ent m iłości m ałżeńskiej w stru k tu rz e p ra w n e j m ałżeń stw a — Miłość a przeszkoda im potencji — Miłość a dokonanie m ałżeń stw a — O ta k zw anej im potencji m oralnej — K w estie kanoniczne m a ł żeństw m ieszanych — F o rm a kanoniczna m.)Ks. S. G a r o f a l o , P ro f. P.U.G.,
„Węzeł małżeński w Nowym Testa
mencie”
(Normy: I K or. 7, 10—U ; Łuk. 16, 18; Mt. 5, 32; Mt. 19, 1—9, Mk. 10, 1—12. — E kscepcje odnośnie k lauzul M ateuszow ych i privilegium P aulinum ).304 S p ra w o z d a n ia [2] Ks. P. A d n è s, P rof. P.U.G. „W ęzeł m a łże ń sk i u O jców Kościoła” (K lasyczne in te rp re ta c je nierozerw alności m ałżeń stw a w h isto rii p ie rw szego tysiąclecia — In te rp re ta c ja nierozerw alności m ałżeń stw a u Ojców K ościoła w opinii najnow szych autorów ).
Ks. U. N a v a r r e t e, „W ęzeł m a łże ń sk i w praw ie ka n o n iczn y m o k re
su p o patrystycznego do czasów d zisiejszych ”.
V. V i s e n t i n, A dw okat, „O rozw odzie w u sta w o d a w stw ie poszcze
gólnych narodów , a zw łaszcza w n o w y m praw ie w ło sk im ”.
Ks. R. B a r t o l o t t i , P rof. P.U.G., „ K onkordat i rozw ód w e W ło
szech”.
Ks. V. F a g g i o 1 o, A ud y to r R oty Rzym. i Ks. Ch. L e f e b r e, W ice dziekan R oty R zym skiej, „N ajnow sza ju ry sp ru d e n cja S. R oty R zy m sk ie j
w spraw ach o niew ażność m a łże ń stw a ” (Konsens i m iłość m ałżeńska —
im p o ten c ja m o ra ln a — im p o ten cja organiczna — poczytalność praw na). M. B a r t o l o n i , Prof., „ P roblem atyka m edyczna chorób u m y sło
w y c h ”.
C. E n d e r 1 e, Prof., „ K w estia im p o te n cji organicznej m ężc zyzn ”. D r C. L u t r a r i o , „ Im potencja k o b ie t”.
Ks. I. В e y e r, P rof. P.U.G., „O ochronie pra w osobow ych”. II. P r a w o p r o c e s o w e m a ł ż e ń s k i e .
Ks. Ch. L e f e b r e, „ W prow adzenie do n a jn o w szych zm ia n w pro
c e s ie m a łże ń sk im ”.
Ks. I. E z q u e r r a , A dw okat, ,,A pelacja i re w izja procesu”.
Ks. O. R o b 1 e d a, P rof. P.U.G., „De querella n u llita tis et de re sti
tu tio n e in in te g ru m ” (w system ie K.P.K. i przygotow anym now ym p r a
w ie kanonicznym ).
Ks. I. G o r d o n , Prof. P.U.G., „Poszczególne działy procedury” (Teo r ia St. J. K ellehera, a kom isje zastęp u jące try b u n ały m ałżeńskie — w łaś ciwość sądow a w sp raw ach m ałżeńskich w sta ry m i now ym p raw ie — p rzenoszenie in stan c ji — skład try b u n a łó w — zeznania stro n , ze spe cjalnym uw zględnieniem upow ażnień udzielonych przez Stolicę A postol- .ską dla U.S.A., A nglii, Belgii, Szw ecji — p resu m p cja kan. 1040 i p ew
ność m o raln a w y m ag an a od sędziego przy w ydaw aniu w y ro k u i m iejsce I I I In sta n c ji — reguły w odniesieniu do specjalnych w ypadków ).
Ks. I. С a s o r i a, S e k re ta rz K ongregacji S ak ram en tó w i Ks. I. G or- •don, „Proces o dysp en sę od m a łże ń stw a niespełnionego”.
Ks. U. N a v a r r e t e, „ Postępow anie w spraw ach d o m n iem a n ej śm ierci”.
Ks. I. T o m k o , Ofic. K ongregacji N auki W iary, „ Spraw y rozw iązania
m a łże ń stw prze z p rzy w ile j P aw łow y.”
Ks. I. E z q u e r r a , „ Spraw y separacyjne w są dow nictw ie kościel
n y m ”.
A. V i s e n t i n, „ Spraw y separacyjne w sądow nctw ie c y w iln y m ”, Ks. I. E z q u e r r a , „ N ajczęstsze niepraw idłouiości w postępow aniu
K s. A rcybiskup A. S a b b a t a n i , S ek reta rz S y g n atu ry A postolskiej, Ks. I. G ordon, „O zadaniach S y g n a tu ry A p o sto lskie j odnośnie spraw
m a łżeń skich ". (T rybunały reg io n aln e-rek u rsy ).
III. I n n e p r o c e s y .
Ks. K ard y n a ł D. S t a f f a P re fe k t S y g n atu ry A postolskiej i Ks. G o r d o n , „Sądow nictw o sp o rn o -a d m in istra cy jn e” (w ogólności — działalność II S ekcji S y g n atu ry A postolskiej — przygotow yw anie rozbudow y sy ste m u try b u n ałó w adm in istracy jn y ch ).
Ks. I. В e y e r, „Proces o dyspensą od obow iązków w y n ik ły c h ze
św ięceń kapła ń skich ".
IV. O p o s z c z e g ó l n y c h D y k a s t e r i a c h K u r i i R z y πι ε к i e j
Ks. I. T o m k o, „O K ongregacji N a u k i W ia ry”.
Ks. J. P a p o u s e k , Ofic. K ongregacji Biskupów , „Kongregacji B i
skupów ".
Ks. K ard y n a ł S a m o r é , P re fe k t K ongregacji S ak ram en tó w , „O K o n
gregacji S a k r a m e n tó w ” (Obraz ak tu aln y c h prac).
K s. K a rd y n a ł I. W r i g h t , P re fe k t K ongregacji S praw D uchow ień stw a, „O K ongregacji S p ra w D uchow ieństw a”.
Ks. F. R o m i t a, P o d sek reta rz K o ngregacji S p ra w D uchow ieństw a,
„W ybrane zagadnienia z prac K ongregacji S p ra w D uchów ."
O. E. G a m b a r i, Ofic. K ongregacji S p ra w Z akonów ' In sty tu tó w Ś w ieckich, oraz O. F. M a r l o t , Ofic. tejże K ongregacji, O K ongregacji
S p ra w Z a ko n ó w i In s ty tu tó w Ś w ie c k ic h ”.
W ykłady m iały c h a ra k te r te o rety czn o -p rak ty czn y z m ożliw ością dy skusji, także i poza w y k ład am i n a g ru p ac h językow ych i w spotkaniach okolicznościow ych o ch a ra k te rz e to w arzy sk im z w ykładow cam i. U czest nikom stu d iu m sta ra n o się pokazać ja k w spółczesny Kościół p ra c u je na te re n ie p ra w a kanonicznego, ja k p o w sta ją now e przepisy, w któ ry ch u staw o d aw ca bierze pod uw agę a k tu a ln ą d o k try n ę kato lick ą i psychikę w spółczesnego człow ieka żyjącego w społeczeństw ie p luralistycznym , w kontekście historycznym , socjologicznym , z uw zględnieniem dorobku ustaw odaw czego i dośw iadczeń ju ry sp ru d e n c ji ,oraz n au k i p asto ra ln e j o m ałżeństw ie. U w idocznionym został rów nież w pływ d o k try n y o ek u - m eniźm ie '1 wolności relig ijn ej n a kształto w an ie się nowego p ra w a m a ł żeńskiego, podobnie ja k zasady n a u k i o m ałżeństw ie głoszonej przez K o n sty tu c ję „G audium est spes”.
M iędzy innym i zajęciam i, dla o rien tacji ja k w poszczególnych re jo nach K ościoła przep ro w ad za się próby zarad zen ia brak o m n a polu m a ł żeńskiego sąd o w n ictw a kościelnego, np. w U.S.A., gdzie z b ra k u dosta tecznej ilości sp raw n ie działających sądów, p o w sta ją „m ałżeńskie tr y b u n ały podziem ne” w yśw ietlono film . Ten film d o k u m en taln y n a k rę cony w czasie pracy try b u n a łu kościelnego w B rooklyn, przyw ieziony przez tam tejszego o ficjała pokazyw ał ja k w ygląda u nich skrócony p ro
306 S p ra w o z d a n ia [4]
ces m ałż. T rzech sędziów, oraz O brońca w ęzła m ałżeńskiego w raz z ad w okatem siedzą razem w obecności stro n i św iadków . Nic nie je st no tow ane, w szystkie zeznania reje stro w an e są n a taśm ie m agnetofonow ej. N otariusz (kobieta) dla zachow ania pozoru przepisów p o d aje d w ustronny fo rm u larz z d anym i personalnym i, n a k tó ry m strony i św iadkow ie pod pisu ją, że zeznaw ali pod przysięgą.
Do p y ta ń w czasie p rzesłu ch an ia w łączają się na żywo obrońcy w ęzła m ałżeńskiego i ad w o k a t zrów nany z nim w p raw ach. P oniew aż w p rze d sta w ian e j spraw ie zachodziła potrzeba opinii biegłego dla zaoszczędzenia czasu i kosztów zatelefonow ano do niego. W toku n ag ry w an e j rozm ow y telefonicznej, słyszanej przez w szystkich, w szyscy m ogli się w nią w łą czać. T aśm ę przechow uje się w archiw um , po bezw łocznym w ydaniu w yroku. Istn ie je możliwość dyspensy od a p e la cji obrońcy w ęzła m ałż. K iedy w dyskusji zapytano n a ja k iej podstaw ie stosują ta k ą procedurę, odpow iedziano, że w y ro k sa n u je d efekty procesu. Z w y jątk o w ej zasady robi się cały proces. N a tle sy tu a cji am ery k ań sk iej ek sp ery m en t te n zo sta ł oceniony pozytyw nie.
W zrastające zainteresow anie D ykasteriów R zym skich k ursem św iad czyło o jego znaczeniu. Szeroko o tw ierały one sw e b iu ra um ożliw iając k u rsan to m zapoznanie się z ich codzienną pracą, d ając też możliwość p rak ty k i, n aw e t dopuszczano m ałym i gru p am i do obecności w czasie sesji „In C ongressu” K o ngregacji S ak ram e n tó w w spraw ach de ra to non consum m ato. Szkoda że k u rs nie został zaproszony do Roty R zym skiej. G ru p a polska złożyła w izytę Ks. D ziekanow i S. Roty R zym skiej, gdzie w rozm ow ie poruszano załatw ian ie sp ra w z naszego terenu. W szędzie sta ra n o się pokazać ja k dalece poszły zm iany w K urii R zym skiej na lepsze po Soborze W atykańskim II.
W pokłosiu ku rsu , w k ry ty ce zw rócono uw agę na zbyt w ielk ą ilość godzin w ykładow ych pośw ięconych p ra w u rozw odow em u i se p a ra c y j nem u, spraw om n ie ak tu a ln y m w w ielu rejo n ach K ościoła w św iecie. Z a znaczono też potrzebę rozbudow ania p rak ty c zn e j części w ykładów i p o stulow ano urządzenie dalszego ciągu k u rsu , a także potrzebę zorgani zow ania podobnych w innych k ra ja c h . W czasie k u rsu m ożna było na m iejscu zaopatrzyć się w n ajnow szą lite ra tu rę fachow ą, p otrzebne p o zycje w razie potrzeby sprow adzano z innych krajów . PU G w ydaw ał też dla stu d iu m sp ecjalne b iu lety n y i konspekty w ykładów . U czestnicy re k ru to w a li się spośród duchow nych i św ieckich (w tym je d n a kobieta), przybyłych z różnych k ra jó w E uropy, A m eryki P ółnocnej i P o łudnio w ej, A fry k i i Azji. P olaków było siedm iu.
N a specjalnej audiencji w d niu 13. X II. 1971 Ojciec św. P aw eł VI p rz y ją ł organizatorów , w ykładow ców i uczestników „C ursus ren o v atio - nic canonicae” w S ala dei P ap i, gdzie w przem ów ieniu publikow anym przez „L ’O sservatore R om ano” zaznaczył że „k u rs n ap ra w d ę odpow ie dział p o trzebie” dokształcenia i pogłębienia wiedzy, gdyż praw o k an o niczne jako ludzkie nacechow ane je st postępem i rozw ojem , zw łaszcza
w obliczu zm ian i przygotow aniu dalszych w m yśl zaleceń S oboru W a ty kańskiego II, k tó re w y m ag a ją szczególnych studiów czem u zaradził k u rs zorganizow any przez P.U.G. Szczególną uw agę zw rócił O jciec św. n a soborow y p o stu lat ochrony p ra w osobow ych, co zapoczątkow ane zo sta ło się przez pow ołanie II S ekcji S y g n atu ry A postolskiej, poprzez k tó rą u staw odaw stw o otrzym ało now y im puls w ty m k ie ru n k u .
J a k dochodzą w iadom ości in ic ja ty w a p o d ję ta przez W ydział P ra w a K anonicznego P apieskiego U n iw ersy te tu G regoriańskiego zn a jd u je n a śladow ców w innych k raja ch .
Ks. C zesław Ś w in ia rsk i
S E S JA N A U K O W A K A N O N ISTO W
D n i a 10 s t y c z n i a 1972 r. odbyła się w A kadem ii Teologii K a to lickiej w W arszaw ie se sja n au k o w a k anonistów zorganizow ana przez W ydział P ra w a K anonicznego ATK. U czestniczyło w niej 73 osób z całej
Polski.
S esji przew odniczył ks. prof, d r Ignacy S ubera, D ziekan W ydziału P ra w a K anonicznego ATK.
P rzedm iotem sesji był r e fe r a t ks. d r F ra n cisz k a К am i ń s к i e g о n a te m a t „G w arancje k o n s ty tu c y jn e wolności su m ienia i w yzn a n ia aa P R L ”. G łów ne tezy re f e ra tu b y ły następujące:
1. K o n sty tu c ja P R L g w a ra n tu je w olność sum ienia i w yznania; sfo rm u ło w an ia K o n sty tu c ji są pod tym w zględem ja sn e i nie m ogą budzić zastrzeżeń.
2. W p ra k ty c e a d m in istra cy jn e j p ow staw ały niekiedy trudności, w y n i k ając e z n iew łaściw ej w yk ład n i przepisów K o n sty tu c ji i b ra k u p o p raw nego ich stosow ania.
3. O rgany a d m in istra cy jn e przy p odejm ow aniu k o n k retn y c h decyzji w in n y zgodnie z duchem K o n sty tu c ji k o rzystać z pozostaw ionego im przez u sta w y szerokiego m a rg in esu sw obodnego uznania.
4. Z asady organizacyjno-polityczne s tru k tu ry i fu n k cjo n o w an ia a p a ra tu państw ow ego w p ań stw ie socjalistycznym w y k lu cz ają w tej dziedzi nie a rb itra ln o ść urzędniczą.
5. O sta tn ie zm iany polityczne w Polsce s tw a rz a ją korzystny i niezbędny k lim a t dla pop raw n ej rea liza cji zasad k onstytucyjnych.
D yskusję nad re fe ra te m otw orzył ks. prof, d r Ignacy S u b e r a , zw ra cając uw agę n a potrzebę jasnego uśw iadom ienia sobie k o n k retn y c h dróg p ro ce d u ra ln y ch , ja k im i m ożna zabezpieczyć efe k ty w n e p rzestrzeganie k o n sty tu cy jn e j zasady w olności su m ien ia i w y znania w ak tac h niższego rzędu, zaczynając od ustaw y.
W śród głosów w dy sk u sji n a szczególną uw agę zasługują n astęp u jące w ypow iedzi:
P rof. d r Z y g m u n t I z d e b s k i w ypow iedział się za b ardziej k o n k re tn y m i raczej p ro ce d u ra ln y m niż filozoficzno-praw nym tra k to w a n ie m kw estii w olności su m ien ia i w yznania w d y sk u sjach p raw nych. W n a
