JĘZYKOWE ODZWIERCIEDLENIA KATEGORYZACJI OBIEKTÓW
A. ŚRODEK LOKOMOCJI B. POCIĄG
C. INTERCITY pol.
A. ROŚLINA A. ZWIERZĘ A. POJAZD B. KWIAT B. KOT B. SAMOCHÓD C. RÓ之A C. KOT BIRMAŃSKI C. TRABANT jap.
A. SHOKUBUTSU 植物 ‘roślina’ A. SHOKUBUTSU 植物 ‘roślina’
B. HANA 花 ‘kwiat’ B. KI 木 ‘drzewo’
C. SAKURA 桜 ‘ kwiat wiśni piłkowanej ’ C. SUGI 杉 ‘szydlica japońska’
A. DOBUTSU 動物 ‘zwierzę’ A. PETTO ペット ‘zwierzę chowane w domu’5 B. NEKO 猫 ‘kot’ B. NEKO 猫 ‘kot’
C. BAMAN バーマン ‘kot birmański’ C. BAMAN バーマン ‘kot birmański’
A. DOBUTSU 動物 ‘zwierzę’
B. KEMONO 獸 ‘dzikie zwierzę’
C. TANUKI 狸 ‘jenot’
A. NORIMONO 秉り物 ‘pojazd’
B. KURUMA 車 ‘samochód’
C. KUMITORISHA 汲み取り車 ‘wóz asenizacyjny’
W przedstawionych wyżej przykładach trójpoziomowych schematów kate- goryzacyjnych dla języka japońskiego trzeba było wyróżnić dodatkowy schemat uwzględniający kategorię zwierzęcia domowego szczególnego rodzaju. Chodzi tu dokładnie o kategorię „zwierząt maskotek , które ludzie lubią trzymać w swoich domach i do których się przywiązują, gdyż ich obecność jest dla nich samych lub dla ich małych dzieci przyjemnością, cenną wartością. Kategoria ta nie jest zamknięta, gdyż poza tak typowymi okazami z poziomu B jak np. koty, psy, papugi, chomiki czy rybki mogą tu należeć, zależnie od stopnia egzotyczno- ści upodobań ludzkich, takie okazy fauny jak anakondy, aligatory, tarantule i inne.
W różnych przykładach zdaniowych, które przytaczymy niżej, widać wy
raźnie, że nazwy z poziomu podstawowego (czyli poziomu B) są najmniej nacechowane, tworzą najbardziej wyraziste i naturalne konteksty użycia w codziennych sytuacjach, nie wymagają od słuchacza szczególnej więzi ko
munikacyjnej z mówiącym ani szczególnej kompetencji konsytuacyjnej:
5 Wyraz ten jest zapożyczeniem od angielskiego pet, analogicznie jak baman バ一マン po
chodzi od angielskiego wyrazu birman ‘birmański’ (jako określenie cenionej rasy kotów).
P O A .B . c .
A. Ano hito wa norimono ni hikareta.
あ の 人 は 秉 り 物 に 櫟 か れ た 。
‘Potrącił go (jakiś) pojazd.’
B. Ano hito wa kuruma ni hikareta.
あ の 人 は 車 に 櫟 か れ た 。
‘Potrącił go samochód.’
c . Ano hito wa Honda Shibikku ni hikareta.
あ の 人 は ホ ン ダ. シ ビ ッ ク に 櫟 か れ た 。
‘Potrąciła go honda civic.’
ja p.
A. Mado kara koen no shokubutsu ga mieru.
窓 か ら 公 園 の 植 物 が 見 え る 。 B. Z okna widać roślinność w parku.
Mado kara koen no ki ga mieru.
窓 か ら 公 園 の 木 が 見 え る 。 Z okna widać drzewa w parku.
し. Mado kara koen no sugi ga mieru.
窓 か ら 公 園 の 杉 が 見 え る 。 Z okna widać szydlice w parku.
し. Mado kara koen no tohi ga mieru.
窓 か ら 公 園 の 唐 檜 が 見 え る 。 Z okna widać świerki w parku.’
Podane tu jako ostatnie nazwy drzew z poziomu C są bardziej nacechowane i zwracają uwagę swoją niezwykłością sytuacyjną, jeżeli ich desygnaty są w danym środowisku nietypowe (przykład C1 w środowisku polskim i C2 w środowisku japońskim), desygnaty prototypowe natomiast tworzą konteksty jak najbardziej naturalne (przykład C1 w środowisku japońskim i C2 w środo
wisku polskim).
Skupienie uwagi czytelnika na problematyce kategoryzacji językowej przed przystąpieniem do analizy klas rzeczownikowych wskazywanych w języku japońskim przez tzw. klasyfikatory (a konkretniej przez pewną ich grupę wy
dzielaną w naszym ujęciu i określaną jako kategoryzatory) przyliczebnikowe ma istotne uzasadnienie, gdyż tego rodzaju rozróżnienie znaczeniowe o nie
zwykle rozbudowanej geometrii wewnętrznej powinno być, w przekonaniu autora, traktowane jako szczególny rodzaj kategoryzacji. Co więcej, w świetle obserwacji dokonanych przez E. Rosch możemy przyjąć założenie, że właśnie kategorie poziomu podstawowego (poziomu B) stanowią podstawę kwantyta- tywnych rozróżnień klas obiektów i są punktem wyjścia w procesie przypisy
wania im poszczególnych morfologicznych wykładników kategorii. Można to
j a p.
ukazać najpełniej na przykładzie dwóch wybranych przykładów japońskich klas rzeczownikowych. Zgodnie z tym więc klasa WOLUMINY obejmuje różne rzeczowniki, których desygnatami są obiekty wykazujące najważniejsze atry
buty tego typu kategorii (prototypem jest tutaj zszyty na jednym z grzbietów wolumin o postaci książki, czasopisma lub grubego zeszytu). Kategoria ta mo
że być podzielona na trzy poziomy reprezentowane przez trzy szeregi rzeczow
ników:
poziom nadrzędny (poziom A) shoseki 書籍 ‘woluminy’6 tosho 図書 ‘ książki i materiały wielkoarkuszowe ’
shomotsu 書物 ‘książki’
insatsubutsu 印刷物 ‘druki’
shoshi 書 語 ‘książki’
tenseki 典 籍 ‘książki’
poziom podstawowy (poziom B) hon 本 ‘książka’
zasshi 雜 語 ‘czasopismo’
noto ノート ‘zeszyt’
karenda カ レ ン ダ 一‘kalendarz’
arubamu ノルバム ‘album (np. ze zdjęciami) ’
techo 手 帳 ‘notes’
poziom szczegółowy (poziom C) jiten 辞 典 słownik shosetsu 小 説 ‘powieść shukanshi 週 刊 語 ‘tygodnik’
gekkanshi 月 刊 語 ‘miesięcznik’
kyokasho 教 科 書 ‘podręcznik’
bunkobon 文 庫 本 ‘tania książka wydawana w serii wydawniczej w formacie
kieszonkowym’
Możemy tutaj zauważyć, że przypisywany tej klasie rzeczowników katego
ryzator generyczny satsu 冊 （odsyłający do kategorii WOLUMINY) odnosi się przede wszystkim do najbardziej prototypowego i zarazem najbardziej central
nie umiejscowionego w obrębie danej kategorii podzbioru obiektów, a więc do obiektów poziomu podstawowego, zgodnie z regułą:
6 Podane tutaj dla poziomu nadrzędnego nazwy mają charakter gatunkowy, odnoszą się do zbiorów obiektów bądź te之 wskazują obiekt jako generyczną egzemplifikację całej kategorii, z gramatycznego punktu widzenia jednak są one rzeczownikami neutralnymi pod względem wartości liczbowej, gdy之 wszystkie rzeczowniki japońskie nie mają zgramatykalizowanej katego
rii liczby. Nie nale之y ich zatem uto之samiać wyłącznie z jedną, pojedynczą lub mnogą, wartością tej opozycji, gdy之 w polskim przekładzie tych wyrazów musimy użyć formy liczbowej.
hon 本 ‘książka’ -> issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
zasshi 雜 語 ‘czasopismo’ み issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
noto ノート ‘zeszyt’ -> issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
karenda カ レ ン ダ 一‘kalendarz’ -> issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
arubamu アルバム ‘album (np. ze zdjęciami)’ -> issatsu 一 冊 ‘jeden WO
LUMIN’
techd 手 帳 ‘notes’ -> issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
O tym, że pozostałym nazwom z poziomu nadrzędnego i szczegółowego przysługuje ten sam kategoryzator, użytkownik japońszczyzny dowiaduje się w pewien sposób pośrednio, dzięki skojarzeniu tych nazw z pojęciami poziomu podstawowego:
shoseki 書籍 ‘książki’（み hon 本 ‘książka’）-> issatsu 一 冊 ‘jeden WOLU
MIN’
gekkanshi 月 刊 為 ‘miesięcznik’ (み zasshi 雖 就 ‘czasopismo’) み issatsu 一 冊 ‘jeden WOLUMIN’
W ten sposób w opisie wewnętrznej struktury generycznej kategorii obiektów odzwierciedlanej w pojedynczej formie liczebnikowo-kategoryzatorowej może
my mówić o szczególnym typie kognitywnego dystansu, większego w odniesieniu do kategorii poziomu nadrzędnego (poziomu A) i szczegółowego (poziomu C), a mniejszego w odniesieniu do kategorii poziomu podstawowego (poziomu B). Analogiczne obserwacje można byłoby poczynić w wypadku kate
gorii MASZYNY I URZĄDZENIA. Przykładowe rzeczowniki reprezentujące tę kate
gorię po rozmieszczeniu na trzech poziomach przedstawiają się następująco:
Poziom nadrzędny (poziom A) kikai 機 械 ‘maszyna’
setsubi 設 備 ‘wyposażenie; urządzenie’
kiki 機 器 ‘aparatura’
denki seihin 電 氣 製 品 ‘sprzęt AGD’
Poziom podstawowy (poziom B) sentakuki 洗 濯 機 ‘pralka’
sojiki 掃 除 機 ‘odkurzacz’
konpyuta コ ン ピ ュ ー タ 一‘komputer’
renji レンジ ‘kuchenka’
Poziom szczegółowy (poziom C) desukutoppu デ ス ク ト ッ プ ‘komputer sta
cjonarny’
denshirenji 電 子 レ ン ン ‘kuchenka mikrofalowa’
monita モ ニ タ 一‘monitor’
kopiki コ ピ ー 機 ‘kopiarka’
Także w tym wypadku możemy sformułować hipotezę, iż najważniejsze kryteria przynależności obiektów do tak wyróżnionej klasy są zawarte w zna
czeniu nazw zaliczanych do poziomu podstawowego i nazwy z tego poziomu
stanowią punkt wyjścia w procesie przypisywania całej tak wyróżnionej klasie kategoryzatora dai 台 ：
sentakuki 洗 濯 機 ‘pralka’ -> ichidai 一台 ‘jedno URZĄDZENIE’
sójiki 掃 除 機 ‘odkurzacz’ -> ichidai 一台 ‘jedno URZĄDZENIE’
konpyUti コ ン ピ ュ ー タ 一‘komputer’ -> ichidai 一台 ‘jedno URZĄDZENIE’
renji レンジ ‘kuchenka’ -> ichidai 一台 ‘jedno URZĄDZENIE’
Natomiast nazwy z poziomu nadrzędnego obrazują proces kategoryzacji
„ zapośredniczonej ” w analogiczny sposób w zbiorze nazw z poziomu podsta
wowego, gdyż zdecydowanie bardziej abstrakcyjny poziom tej kategorii utrud
nia bezpośrednie przypisywanie jej kategoryzatora dai 台.
denki seihin 電 氣 製 品 ‘sprzęt AGD’ ( ^ sójiki 掃 除 機 ‘odkurzacz’）-> ichi- dai — 台 ‘jedno URZĄDZENIE’
Z kolei nazwy z poziomu szczegółowego są nieco łatwiej identyfikowane z kategoryzatorem dai 台 niż nazwy z poziomu nadrzędnego, ale pośrednicząca rola poziomu podstawowego także tutaj wydaje się nie podlegać wątpliwości:
denshi renji 電 子 レ ン ジ ‘mikrofalówka’ ( ^ renji レンジ ‘kuchenka’） ->
ichidai 一台 ‘jedno URZĄDZENIE’
Mówiąc o kategoriach poziomu podstawowego i ich prototypowej roli dla ustanawiania klas obiektów i klas wyrazowych w kwantytatywnej kategoryza
cji w języku japońskim, nie możemy zapominać, że kategorie poziomu pod
stawowego są na ogół własnością jednego tylko języka w rozumieniu kulturo
wym i etnolingwistycznym. W szczególności zaś można zauważyć, że niektóre nazwy, które odzwierciedlają kategorie poziomu podstawowego w języku ja pońskim, są w polszczyźnie usytuowane na niższym (a więc szczegółowym) szczeblu kategorialnym. Najłatwiej zjawisko to można zilustrować na przykła
dach nazw fauny, toteż odwołamy się do nich także tym razem. Decydującą rolę odgrywa tutaj niewątpliwie swojskość bądź też egzotyczność gatunku zwierzęcego w środowisku danego języka. Zwierzę, ptak czy owad dobrze osadzony w rodzimym środowisku przyrodniczym (znany mówiącym bezpo
średnio z codziennych, pozytywnych bądź negatywnych doświadczeń), z regu
ły jest kojarzony z poziomem podstawowym kategorii odzwierciedlonej w danym języku. Stąd też takie nazwy gatunkowe jak kot (jap. neko 猫)，pies (jap. inu 犬)，koń (jap. uma 馬)，koza (jap. yagi 山平)，owca (jap. hitsuji 午), mucha (jap. hae 遇） czy komar (jap. ka 蚊） są sytuowane zarówno przez użytkowników języka japońskiego, jak i użytkowników języka polskiego na poziomie podstawowym. Takich przypadków jest jednak stosunkowo niewiele, gdyż między tak odległymi geograficznie językami zauważyć można wiele rozbieżności kategorialnych. Pod tym względem bowiem bliskość geograficzna języków i podobieństwo ich otoczenia przyrodniczego są znacznie ważniejsze niż systemowe czy uniwersalne mechanizmy kategoryzacji. Z tego właśnie
powodu odpowiedniki polskich rzeczowników, takich jak pszczoła, osa oraz szerszeń, w języku japońskim są sytuowane na poziomie szczegółowym, mają charakter słowotwórczo pochodny, a ich podstawą słowotwórczą jest gatunko
wa nazwa z japońskiego poziomu podstawowego7, a mianowicie hachi 蜂, który w związku z tym nie ma swojego synonimu w języku polskim (ani w innych językach europejskich). Schematycznie sytuację tę możemy przed
stawić następująco:
POZIOM SZCZEGÓŁOWY (poziom し) mitsubachi 蜜蜂
suzumebachi 雀 蜂 kumabachi 熊 蜂
Obserwacje te możemy uzupełnić o kilka innych przykładów tego typu:
pol.
POZIOM SZCZEGÓŁOWY (poziom C) w atarigarasuワ タ リ ガラ ス
7 Znaczy to tym samym, że dla rodowitych użytkowników japońszczyzny synonimy polskie
go wyrazu pszczoła, osa albo szerszeń mają charakter naukowy, nale之ą bardziej do systematyki entomologicznej niż do potocznego zasobu wiedzy przyrodniczej. Jeszcze wyraźniej zjawisko to widać w przypadku synonimów polskich nazw kruk, wrona, gawron czy kawka, podanych w następnym przykładzie. Dla przeciętnego Japończyka takie terminy jak watarigarasu czy nis- hikokumarugarasu należą zdecydowanie do terminologii ornitologicznej.
p o l. j a p.
(brak odpowiednika)
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B) i k a烏賊
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B) POZIOM SZCZEGÓŁOWY (poziom C)
Można przy tym zauważyć, że analizowane tutaj i zarazem kulturowo uwarunkowane kierunki kategoryzacji jako charakterystyczna własność systemu leksykalnego języka pozwalają nam łączyć z sobą takie języki jak polszczyzna i inne języki słowiańskie czy też, szerzej, (indo)europejskie z jednej strony, oraz japoński, koreański i, szerzej, języki wschodnioazjatyckie - z drugiej. Stąd też tłumaczenie takich nazw z języka japońskiego na koreań
ski, chiński bądź wietnamski daje rezultat stosunkowo wierniejszy oryginalnej zawartości znaczeniowej wyrazu wyjściowego, gdyż o wiele łatwiej można tutaj odnaleźć ścisłe odpowiedniki różnych pojęć, usytuowane w dodatku na tych samych poziomach co w japońszczyźnie, przy czym poziom podstawowy jest zawsze najważniejszy. Natomiast w językach europejskich, w których od
powiedniki takie nie występują bądź są usytuowane poza poziomem podsta
wowym, przekład różnych pojęć japońskich staje się już o wiele trudniejszy i wymaga częstego sięgania do metajęzyka bądź też do kategorii poziomu ogólnego, stanowiących bardziej definicję tłumaczonego pojęcia niż jego sytu
acyjny ekwiwalent.
Etnolingwistyczne uwarunkowania mogą służyć jako wytłumaczenie od
miennego układu kategoryzacyjnego w odniesieniu do odpowiedników pol
skiego pojęcia ryż w języku japońskim. Jak pisze R. Kasza (1999: 34-35) w języku japońskim pojęcie to jest reprezentowane przez cztery różne wyrazy:
ine 稻 （ryż jako roślina, również jako botaniczna nazwa gatunkowa), kome 米 (ryż jako zebrane ziarno, np. w worku, jako surowiec do gotowania posiłku), gohan 御 飯 （jako ryż ugotowany, gotowy do spożycia, stanowiący główny element posiłku japońskiego) oraz meshi 飯 （o takim samym znaczeniu jak gohan, ale wyraz ten jest, w odróżnieniu od gohan, o wiele bardziej potoczny).
Równie potoczny charakter ma używane obecnie określenie anglojapońskie raisu フイス nazywające ryż jako składnik dań kuchni niejapońskiej, podany na talerzu osobno lub razem z główną częścią dania (a nie jak w wypadku po
siłku japońskiego w miseczce zwanej wan 碗) . Wszystkie te rzeczowniki two
rzą w języku japońskim rozbudowane pola leksykalne odzwierciedlające ich odrębność kategorialną. Tak więc rzeczownik ine 稻 występuje w charakterystycznych złożeniach, takich jak inekari 稻刈り ‘żniwa (ryżu) ’, inekoki 稻极き ‘łuszczenie (młócenie) ryżu’, inaho 稻 德 ‘kłos ryżu’, inada 稲田 ‘ (nawadniane) pole ryżowe’. Sakralne odniesienia ryżu reprezentują takie złożenia jak inari 稻 荷 ‘bóstwo urodzaju’, inazuma 稻 妻 ‘błyskawica’ (dosł.
mątwa kałamarnica
k ó i k a甲烏賊 y a r iik a搶 烏 賊
żona ryżu). Podobnie, rzeczownik kome 米 pojawia się w takich charaktery
stycznych złożeniach jak: komegura 米 蔵 ‘spichlerz’，komedawara 米 依
‘worek ryżu’, kometsubu 米 粒 ‘ziarenko ryżu’, komebitsu 米ネ匱 ‘pudło (skrzynia) do przechowywania ryżu’. Dla wyrazu meshi 飯 możemy wymie
nić następujące złożenia: asameshi 朝 飯 ‘posiłek poranny; śniadanie’, hiru- meshi 昼 飯 ‘posiłek (po)południowy; obiad’, mudameshi 無 狄 飯 ‘próżniak (ten, który nie pracuje, a je ) ’, yakimeshi 燒 き 飯 ‘ryż smażony’, meshiya 飯 屋
‘jadłodajnia’, meshitaki 飯坎さ ‘gotowanie ryżu’. Oprócz tego nie możemy zapominać, iż pole leksykalne wyrazu ‘ryż’ w języku japońskim jest także wy
pełnione licznymi wyrażeniami sinojapońskimi, w których rodzimemu rze
czownikowi kome 米 odpowiadają dwa równolegle używane, niesamodzielne morfemy -bei- oraz -mai-, występujące w takich formacjach słowotwórczych jak np. beikoku 米毅 ‘ryż (jako ziarno)’, beika 米俩 ‘cena ryżu’, beishoku 米 食 ‘pożywienie oparte głównie na ryżu’, beien 米 塩 ‘CZYJ chleb powsze
dni’ (dosł. ryż i sól), komai 古 米 ‘stary ryż, ryż z ubiegłorocznych zbiorów’, gaimai 外 米 ‘ryż importowany’, seimai 精 米 ‘ryż płukany, ryż czyszczony’, sukuimai 救 い 米 ‘ryż ofiarowany ubogim jako jałmużna’, shinmai 新 米 ‘ryż z nowych zbiorów’.
W kulinarnej tradycji japońskiej ryż jest hierarchicznie najważniejszym elementem posiłku, któremu towarzyszą zwykle rozmaite dodatki nazywane okazu お 米. W daniach kuchni europejskiej hierarchia ta układa się - jak wia
domo - odwrotnie, gdyż dania mięsne czy rybne stanowią tu podstawę posiłku, a ryż jest jej uzupełnieniem. Tego rodzaju kulturowe wyniesienie hierarchiczne ryżu jako fundamentu tradycji kulinarnej z wyraźnymi pierwiastkami jego sa
kralizacji - co odzwierciedla ofiarna i rytualna symbolika ryżu oraz jego cha
rakterystycznych przetworzeń, takich jak sake 酒 ‘alkohol ryżowy’, mochi 餅
‘ciasto ryżowe’, senbei 规 餅 ‘ciasteczka ryżowe’ - sprawia, że w języku ja pońskim pojęcie ryżu jest podstawą rozmaitych kategoryzacji tworzących nie
zwykle złożoną i wielowarstwową strukturę wewnętrzną. Przede wszystkim musimy podkreślić, że występują tu trzy typy pojęć, które w świadomości użytkowników języka japońskiego nie są powiązane z sobą żadną kategorią nadrzędną. Są to pojęcia: ryż-roś lina, ryż-ziarno oraz ryż-jedzenie, którym od
powiadają kolejno wymienione wcześniej jednostki leksykalne: ine 稲 ，kome 米 oraz para (lub nawet trójka) bliskich sobie, choć nie całkowicie, synoni
mów: gohan 御 飯 ，meshi 飯 i raisu フ イ ス. Tworzą one zatem trzy odrębne kategorie należące w dodatku do poziomu podstawowego, na którym np. kate
goria ryż-jedzenie sytuuje się w odrębnym układzie trzech omawianych tu po
ziomów kategorialnych.
p o l. j a p.
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B)
ryż (brak odpowiednika)
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B) (brak odpowiednika)
(brak odpowiednika) (brak odpowiednika) (brak odpowiednika)
i n e稻 kome 米 g o h a n御 飯 r a i s uライス
Dla jednostki leksykalnej ine 稻 ， reprezentującej kategorię poziomu podstawowego, możemy przedstawić następujący schemat jej związków z kategoriami poziomu szczegółowego:
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B) i n e稻
POZIOM SZCZEGÓŁOWY (poziom C)
i^ase 早 稻 ‘wczesny (wcześnie dojrzewający) ryż’
nakate 中稻 ‘ryż dojrzewający w okresie środkowym (nie wczesny i nie póź
ny)’
okute 晚稻 ‘późny (późno dojrzewający) ryż’
suito 水 稻 ‘ryż uprawiany na polach nawadnianych’
rikutó 陸稻 ‘ryż uprawiany na polach nienawadnianych’
okabo 陸稻 ‘ryż uprawiany na polach nienawadnianych’
uruchi 粳 ‘ryż niekleisty’
mochi ネ需 ‘ryż kleisty’
Natomiast dla jednostki leksykalnej kome 米 schemat związków z kategoriami poziomu szczegółowego układa się w następujący sposób:
POZIOM PODSTAWOWY (poziom B) kome 米
POZIOM SZCZEGÓŁOWY (poziom C)
mochigome 餅 米 ‘ryż kleisty używany do robienia ciasta mochi 餅’ kogome 粉 米 ‘ryż kruszony’
genmai 玄 米 ‘ryż niełuskany (dosł. ryż ciemny) ’ hakumai 白米 ‘ryż łuskany (dosł. biały ryż)’
senmai 洗 米 ‘ryż płukany’
homai 棒 米 ‘ryż jako zapłata należności’
Nie jest też niczym dziwnym fakt, że pod względem kategoryzacji kwanty- fikatywnej, która jest naszym głównym przedmiotem analizy, nazwy ryżu jako rzeczowniki leksykonu języka japońskiego należą do różnych klas rzeczowni
kowych i przysługują im różne kategoryzatory:
kategoria kategoryzator ine 稻 1 . CAŁE ROŚLINY WRAZ Z KORZENIAMI kabu 株
2. OBIEKTY DŁUGIE I CYLINDRYCZNE hon 本
kome 米 OBIEKTY DROBNE, ZIARENKA tsubu 粒
gohan 御 飯 GOTOWANY RY之 PODAWANY W MISECZCE zen 膳 raisu ライス DANIA PODAWANE NA TALERZACH sara 孤 ■盤
Językowe odzwierciedlenie takich kategoryzacji może ujawniać rozmaite drogi poznawczej interpretacji świata zewnętrznego, którego obiekty występują w różnych powiązaniach uwzględniających odmienne widzenie ich podstawo
wych atrybutów i odmienne perspektywy obserwacyjne. Taka wielość sposo
bów kategoryzacji i jej uzasadnień poznawczych jest niezwykle ważna dla omawianego tutaj szczególnego trybu kategoryzacji, dla którego podstawą jest atrybut kwantytatywności obiektów. Kategoryzacja tego typu jest, jak stwier
dziliśmy wcześniej, jedną z wielu odzwierciedlonych w systemie japońszczy- zny za pomocą środków formalnych kategoryzacji obiektów i ich nazw.
W dalszym ciągu niniejszego opisu będziemy zajmować się nie tylko seman
tycznymi, ale również gramatycznymi aspektami kategoryzacji na podłożu kwantytatywnym.
Oprócz tego jednak nawet niekwantytatywne sposoby kategoryzacji są od
zwierciedlone w języku w tak silnie zróżnicowany i wieloraki sposób, że moż
na powiedzieć, iż nawet kategorie poziomu podstawowego są powiązane z różnymi (i zapewne stosunkowo licznymi) kategoriami poziomu ogólnego i szczegółowego, występującymi w pozycji nadrzędników i podrzędników kategorialnych, np.:
A. DOBUTSU 動物 ‘zwierzę’ A. IKIMONO 生き物 ‘istota żywa’
B. KEMONO 獸 ‘zwierz’ B. DOBUTSU 動物 ‘zwierzę’
C. TANUKI 狸 ‘jenot’ C. TANUKI 狸 ‘jenot’
Domeny pojęciowe mogą być w charakterystyczny sposób zrelatywizowane w odniesieniu do różnych sfer kulturowych, które w swoich doświadczeniach potrafią wydzielać użytkownicy języka. W języku japońskim zatem kategorie poziomu podstawowego mogą obejmować różnego typu układy wyrazów roz
różniane m.in. za pomocą opozycji swojskości, rodzimości oraz obcości kultu
rowej, innej tradycji, np.:
A. NOMIMONO 飲み物 ‘napój’
B. SAKE 酒 ‘alkohol’
C. UMESHU 梅酒 ‘nalewka morelowa’
C. UMESHU 梅酒 ‘nalewka morelowa’