Kategoryzatory szczegółowe przetworzenia (KT)

Kategorie obiektów sygnalizowane przez kategoryzatory tego typu są se­

mantycznie motywowane przez jakąś manualną czynność dokonywaną na obiekcie w celu jego uformowania, nadania mu żądanego kształtu, uzyskania oczekiwanego rezultatu lub określonego usytuowania, toteż pod względem słowotwórczym wywodzą się one często z nominalnych postaci czasowników czynnościowych, takich jak kasaneru ^{重 ね な} ‘nakładać jedno na drugim, warstwami’. W odróżnieniu od przywołanego we wstępie naszej książki ujęcia S. Martina większą część takich jednostek zaliczyliśmy do enumeratorów, gdyż służą one do kwantytatywnego opisu porcji (np. nigiri 握り），umownych miar (np. tsumami 摘み）i oddzielanych części (np. kire 切れ) . W związku z tym taka przetworzeniowa kategoria obiektów w ścisłym sensie jest w języku ja ­ pońskim znacznie ograniczona.

k a k e 掛け

Kategoria pojęciowa: ELEMENTY STROJU Kategorialne działanie przetwarzające:

Umieszczenie obiektu na ciele człowieka lub na innej części stroju w taki sposób, żeby się zwieszały, np. przez owinięcie, zawiązanie np. wokół szyi itd.

Zakres pojęciowy:

Należą tu „zawieszane na ciele części stroju, dodatki do ubioru, takie jak krawaty, szaliki, fartuchy.

Przykłady:

nekutai hitokake ネクタイ一掛け jeden krawat’, epuron hitokake ェプロ ンー 掛け ‘jeden fartuch’.

k^asane重 ね .襲

Kategoria pojęciowa: WARTSWY OBIEKTÓW Kategorialne działanie przetwarzające:

Układanie obiektów jeden na drugim w celu zmniejszenia zajmowanej przez nie przestrzeni, często połączone ze składaniem rękawów bądź innych wy­

stających części ubiorów.

Zakres pojęciowy:

W kategorii tej mieszczą się różnorodne przedmioty dające się układać war­

stwami jeden na drugim, takie jak koszule, ubrania, pościel, gazety,

czaso-pisma, oraz układane warstwami jeden na drugim zapakowane w pudełka posiłki bento 弁当.

Przykłady:

shatsu hitokasane ^{ン ヤ フ} 一 4 ね jedna koszula , futon hitokasane 布団一重ね ‘jeden materac do spania’, jubako hitokasane 重箱一重ね

‘jedno składane pudełko’, bento hitokasane 弁当 一 重 ね jeden posiłek bento .

k a t t o カット

Kategoria pojęciowa: UJĘCIA FILMOWE, ILUSTRACJE Kategorialne działanie przetwarzające:

Wybieranie i oddzielanie (pierwotnie dokonywane nożyczkami, dziś rozu­

miane wyłącznie metaforycznie) od reszty.

Zakres pojęciowy:

Kategoria specjalistyczna, wyraźnie ograniczona pod względem zakresu wyłącznie do dziedziny filmu, telewizji, radiofonii, reżyserii dźwięku oraz grafiki (współcześnie głównie komputerowej), obejmująca „wycinane”

sceny w filmie czy ilustracje w tekście.

Przykłady:

sashie ichikatto 掃绘一力ット jeden obrazek (w książce)’, eiga ichikatto 映画一力ット ‘jeden kadr z filmu’.

m a k i 巻き

Kategoria pojęciowa: OBIEKTY ZWIJANE Kategorialne działanie przetwarzające:

Zwijanie lub owijanie obiektu (najczęściej długiego i elastycznego, zwykle nici, sznura, paska tkaniny) na jakimś, niewskazanym tu wyraźnie, przed­

miocie.

Zakres pojęciowy:

W kategorii tej mieszczą się długie, elastyczne obiekty uformowane w zwoje, takie jak nici, taśmy klejące, tkaniny.

Przykłady:

ito hitomaki 糸一巻き ‘jeden zwój nici ’, setchaku tepu hitomaki 接看テ— プ 一巻き ‘jedna taśma klejąca’.

m u r a 匹 • 疋

Kategoria pojęciowa: TKANINY, MATERIAŁY Kategorialne działanie przetwarzające:

Zwijanie obiektu w belę przez rolowanie.

Zakres pojęciowy:

Kategoria specjalistyczna odnosząca się w zasadzie wyłącznie do zwojów tkanin bądź bel materiału w handlu, transporcie bądź magazynowaniu.

Przykłady:

kinu hitomura 絹一匹 ‘jeden zwój jedwabiu’, orimono hitomura 織物一匹

‘jeden zwój materiału’.

o r i 折

Kategoria pojęciowa: OBIEKTY SKŁADANE Kategorialne działanie przetwarzające:

Zginanie na pół, składanie.

Zakres pojęciowy:

Bardzo wąska kategoria obiektów, obejmująca składane w pół bądź nadające się do składania kartki papieru, arkusze oraz składane pudełka.

Przykłady:

kami hitoori 紙 一 折 ‘jedna kartka papieru’, oribako hitoori 折 箱 一 折

‘jedno składane pudełko’.

róru ロ一ル

Kategoria pojęciowa: OBIEKTY ZROLOWANE Kategorialne działanie przetwarzające:

Zwijanie w rolki.

Zakres pojęciowy:

Mieszczą się tu różnego rodzaju obiekty zwijane w rolki w celu ułatwienia korzystania z nich lub przechowywania, np. różnego rodzaju taśmy, rolki papieru.

Przykłady:

toiretto pepa ichiróru ^{ト イ}レ ツト ぺ 一パ ^{■ ロ 一 ル} ‘jedna rolka papieru toaletowego , tepu ichiróru ^厂— ノー ^{ロ 一 ル} jedna rolka taśmy .

s u e 据え

Kategoria pojęciowa: SPRZĘTY, ELEMENTY WYPOSA之ENIA DOMU Kategorialne działanie przetwarzające:

Ustawianie, osadzanie na podłożu, czasem połączone z przytwierdzeniem.

Zakres pojęciowy:

Do tej kategorii są zaliczane większych rozmiarów elementy wyposażenia domu, w tym szczególnie łazienki, kuchni, spiżarni, takie jak wanny, sedesy czy stępy.

Przykłady:

yokusó hitosue 浴槽ー据え ‘jedna wanna’, benki hitosue 便 器ー据 え

‘jeden sedes’.

suri 刷

Kategoria pojęciowa: WYDRUKI Kategorialne działanie przetwarzające:

Drukowanie.

Zakres pojęciowy:

Należą tu różnego rodzaju druki, publikacje, wydawane książki.

Przykłady：

shosetsu issuri 小説一刷 ‘jeden wydruk powieści’.

t a r e 垂れ

Kategoria pojęciowa： PLANY

Kategorialne działanie przetwarzające：

Wieszanie, zawieszanie.

Zakres pojęciowy：

Do kategorii tej są zaliczane wszelkiego rodzaju obiekty zawieszone i zwi­

sające, takie jak firany, zasłonki, kurtyny (zawieszane od góry), żaluzje, moskitiery.

Przykłady：

kaya hitotare 蚊帳一垂れ ‘jedna moskitiera’，buraindo hitotare ブフインド 一垂れ ‘żaluzje’.