Kategoryzatory szczegółowe metonimiczne (KM)

Kategoryzatory takie służą do wyodrębniania obiektów nie poprzez wyznaczanie ich szczegółowych cech gatunkowych bądź jakichś bardziej ogólnych własności, lecz sygnalizują tę kategorię za pomocą wykorzystania metonimii. Metonimia może być związana ze znaczeniem partytywności, gdy obiekt stanowi część jakiejś większej całości i całość ta staje się podstawą wydzielenia kwantytatywnej kategorii. Partytywność tego rodzaju może być oparta również na kategorialnym przechodzeniu od pojęcia obiektu do pojęcia opakowania, pojemnika. Tak więc jako kategoryzatory metonimiczne będziemy tutaj traktować następujące jednostki:

d a 朶

Kategoria pojęciowa: KWITNĄCE KWIATY

Metonimiczna geneza kategorii:

Wyróżniane obiekty są częścią większej całości, do której są przytwierdzone bądź z której wyrastają. Przeniesienie: obiekt (kwiat) -> podłoże (gałąź).

Zakres pojęciowy:

Jest to kategoria o charakterze poetyckim, stylistycznie podniosłym, obej­

mująca kwiaty rozkwitłe bądź zakwitające, zerwane razem z gałązkami i wykorzystywane w celu udekorowania pomieszczeń bądź też obserwowane na gałęziach drzew, szczególnie kwiaty typowe dla pejzażu japońskiego (np.

w ogrodzie).

Przykłady:

hana ichida 花一朶 ‘jedna gałąź kwiatów’, sakura ichida 桜一朶 ‘jedna gałązka z kwiatami sakury (japońskiej wiśni) ’.

e d a 枝

Kategoria pojęciowa: KWITNĄCE KWIATY Metonimiczna geneza kategorii:

por. wyżej kategoryzator da 朶 Zakres pojęciowy:

Jest to kategoria oboczna i całkowicie niemal synonimiczna z omówioną wcześniej kategorią wyznaczaną przez kategoryzator da 朶, różniącą się od niej typem łączliwości z liczebnikami (da 朶 wymaga użycia liczebników sinojapońskich, a eda 枝 rodzimych).

Przykłady:

ume hitoeda 梅一枝 ‘jedna gałązka z kwiatami moreli japońskiej’, sakura hitoeda 桜一枝 ‘jedna gałązka z kwiatami sakury (japońskiej wiśni) ’ f u 封

Kategoria pojęciowa: LISTY, PRZESYŁKI Metonimiczna geneza kategorii:

Obiekty traktowane jako przesyłki lub podarunki wkładane do koperty po to, aby zabezpieczyć je przed ujawnieniem zawartości. Przeniesienie: obiekt (list) -> opakowanie (koperta).

Zakres pojęciowy:

Jest to kategoria przesyłek w postaci listów, życzeń, powiadomień oraz datków pieniężnych przekazywanych w zaklejonych kopertach ze względu na wymogi elegancji (wręczanie pieniędzy bezpośrednio do ręki uchodzi w Japonii za zachowanie nieakceptowalne). Na zasadzie poszerzenia kate­

goria ta obejmuje niekiedy inne, większe przedmioty przesyłane w opako­

waniu.

Przykłady:

tegami ippu 手 紙 一 封 ‘jedna koperta z listem’, okane ippu お金一封

‘jedna koperta z pieniędzmi’.

ho 包

Kategoria pojęciowa： ZAWINIĄTKA, TOREBKI Metonimiczna geneza kategorii：

Obiekty zawijane w papier bądź w tkaninę, czasem w niewielkie papierowe, niezaklejane zawiniątka. Przeniesienie： obiekt -> opakowanie (zawiniątko).

Zakres pojęciowy：

Kategoria obejmuje przedmioty owijane tkaniną bądź papierem, aby chronić je w trakcie przenoszenia w ręku, a także aby opakowanie mogło być od­

bierane jako ozdobna dekoracja, czyli jako gest szacunku ze strony ofiaro­

dawcy. Do kategorii tej należą także sproszkowane lekarstwa medycyny chińskiej (dawniej zwijane lub składane w papierki, dzisiaj wydawane pa­

cjentom w zamkniętych torebkach).

Przykłady：

omiyage ippo お 土產ー包 ‘jeden prezent w opakowaniu’, kusuri ippo 藥 一包 ‘jedno lekarstwo w opakowaniu’.

jik u 抽

Kategoria pojęciowa： ZWOJE Metonimiczna geneza kategorii：

Obiekty nawinięte na jakiś przedmiot o kształcie drążka, szpuli lub koło­

wrotka, ułatwiającego jego magazynowanie lub transport, stanowiące cha­

rakterystyczną „odwrotność opakowania, gdyż przedmiot zawierający dany obiekt mieści się w jego środku, a nie na zewnątrz (jest przezeń otoczony).

Przeniesienie： nawijany obiekt -> miejsce osadzenia (szpula).

Zakres pojęciowy：

Należą tu wszystkie obiekty długie, niesztywne, nadające się do zwijania, nawijania na różnego rodzaju „trzony w postaci szpuli czy kołowrotków, takie jak nici, taśmy, tkaniny, kable i inne.

Przykłady：

ito hitojiku 糸ー抽 ‘jedna szpula nici’, tepu hitojiku テ一プー抽 ‘jeden zwój taśmy’, hariganehitojiku 針金ー抽 ‘jeden zwój drutu’.

koshi 腰

Kategoria pojęciowa： OBIEKTY PRZYPASANE Metonimiczna geneza kategorii：

Obiekty przytroczone do pasa, przymocowane do bioder człowieka. Prze- niesienie： obiekt -> miejsce umocowania, przytwierdzenia (biodro).

Zakres pojęciowy：

Do kategorii tej należą różnego rodzaju obiekty noszone przy biodrach, przytroczone do pasa, np. kołczany lub wiązki strzał przechowywane w kołczanach, sakiewki, przypasana broń lub jakieś jej części. Jest to kate­

goria historyczna, współcześnie rzadko używana.

Przykłady：

ebira hitokoshi 菔ー腰 ‘jeden kołczan’, tachi hitokoshi 太刀一腰 ‘jeden miecz (noszony przy boku)’.

kushi 串

Kategoria pojęciowa： SZASZŁYKI Metonimiczna geneza kategorii：

Przeznaczone do jedzenia obiekty nanizane, wbite na drewniane patyczki (pojedyncze lub podwójne) w celu ułatwienia ich pieczenia. Przeniesienie：

obiekt -> miejsce osadzenia (patyczek).

Zakres pojęciowy：

Do kategorii tej są zaliczane różne potrawy bądź ich składniki przyrządzane poprzez osadzenie ich na długim patyczku i pieczenie na ruszcie lub bezpo­

średnio na ogniu, takie jak yakitori 燒き鳥 ‘kurczaki pieczone w postaci szaszłyków’, kabayaki 淘-燒 ‘małe węgorze pieczone w podobny sposób , d a n g o 団子.

Przykłady：

yakitori hitokushi 燒き鳥一串 ‘jeden patyczek dania y a kito ri, babekyu hitokushi バーべキユ ■串 ‘jeden szaszłyk’.

m o n 門

Kategoria pojęciowa： DEKORACJE PRZY BRAMIE Metonimiczna geneza kategorii：

Obiekty, najczęściej gałęzie sosny, służące jako noworoczne dekoracje domu, wieszane bądź ustawiane przy bramie lub drzwiach. Przeniesienie： obiekt ->

miejsce osadzenia (brama, drzwi).

Zakres pojęciowy：

Jest to bardzo wąska kategoria obejmująca matsukazari 松 飾 り ，czyli ozdobne kompozycje z gałęzi sosny ustawiane na Nowy Rok przed domem japońskim, stanowiące rodzaj dużych stroików oraz inne ozdoby i dekoracje

zawieszane na drzwiach.

Przykłady：

matsukazari ichimon 松飾一門 ‘jedna ozdoba noworoczna matsukazari,.

tsutsumi 包み

Kategoria pojęciowa： ZAWINIĄTKA, PAKUNKI Metonimiczna geneza kategorii：

Obiekty zawijane w papier bądź w tkaninę, czasem w niewielkie papierowe, niezaklejane zawiniątka. Przeniesienie： obiekt -> opakowanie (zawiniątko).

Zakres pojęciowy：

Jest to kategoria zbliżona do tej, której wykładnikiem jest kategoryzator hó 包，obejmująca takie obiekty jak przedmioty opakowane w ozdobne ga­

tunki papieru czy specjalnie zapakowane w tkaninę w celu ochrony bądź dekoracji, także dekoracyjnie pakowane w papier pieniądze w celu wręczenia

ich z jakiejś szczególnej okazji (np. jako prezent ślubny bądź datek pogrze­

bowy) . Przykłady:

okashi hitotsutsumi お果子ー包み ‘jedno ładnie opakowane pudełko cia­

steczek’, okane hitotsutsumi お 金 一 包 み ‘jedna koperta (dekoracyjne opakowanie) z pieniędzmi’.