Kategoryzatory szczegółowe funkcji (KF)

Kategoria ta jest w świadomości językowej mówiących wyznaczana z zu­

pełnie innej perspektywy niż kategorie omówione dotychczas, gdyż głównym kryterium wydzielania obiektów jest tutaj ich stałe bądź też doraźnie ustalane przeznaczenie. Są to zatem obiekty, nieraz zupełnie do siebie nieprzystawalne pod względem obiektywnych własności fizycznych, ale służące do jakiegoś celu pojmowanego utylitarnie, przydatne szczególnie do jakiejś funkcji bądź do takiej funkcji przeznaczone, niekiedy też szczególnie istotne, doniosłe w jakiejś dziedzinie (bez jej identyfikacji).

fuku 幅

Kategoria pojęciowa: OBRAZY, KALIGRAMY DO ZAWIESZANIA

Przypisywana funkcja użytkowa:

zawieszanie na ścianie jakiegoś pomieszczenia w celach dekoracyjnych.

Zakres pojęciowy:

Charakterystyczne elementy dekoracyjne pomieszczeń japońskich w postaci zwojów kaligraficznych kakemono 掛 け物，kakejiku 掛け抽 bądź obra­

zów reprezentujących tradycyjne gatunki malarstwa tuszem, połączonego z cytatami z literatury i innymi ozdobnymi kaligrafami, zawieszane w wy­

eksponowanym miejscu w domu japońskim, np. w tokonoma 床の間.

Przykłady:

kakemono ippuku 掛け物一幅 ‘jeden kaligram kakemono’ kaiga ippuku 绘画一幅 ‘jeden obraz’, sho^oga ippuku 肖像画一幅 ‘jeden portret’.

k a 架

Kategoria pojęciowa: SZAFKI, WIESZAKI Przypisywana funkcja użytkowa:

sprzęty zawieszane na ścianie (przytwierdzenie na stałe w jedynym lub kil­

ku punktach.

Zakres pojęciowy:

Kategoria ta obejmuje wszelkiego rodzaju sprzęty domowe zawieszane wyżej na ścianie, takie jak półki, szafeczki, wieszaki na ubrania, a także trofea zwierząt.

Przykłady:

tana ikka 棚一架 ‘jedna półka; jedna szafka’, hondana ikka 本棚一架

‘jedna półka na książki’, tenuguikake ikka 手拭い掛け一架 ‘jeden wie­

szak na ręczniki’, shur^o kinenhin ikka 梓 撒 ść念品一架 ‘jedno trofeum myśliwskie (np. rogi jelen ia).

kashira 頭

Kategoria pojęciowa: NAKRYCIA GŁOWY Przypisywana funkcja użytkowa:

ochrona głowy.

Zakres pojęciowy:

Należą tu części stroju nakładane na głowę lub wiązane wokół głowy, słu­

żące do jej ochrony przed zimnem, deszczem bądź przed uderzeniem, takie jak czapki, chusty, hełmy.

Przykłady:

boshi hitokashira 帽子一頭 ‘jedna czapka’, berebo hitokashira ベレ一帽 一頭 ‘jeden beret’, herumetto hitokashira ヘルメ ツト一頭 ‘jeden kask’, zukin hitokashira 頭巾一頭 jedna chusta na głowę .

k o 個 .箇

Kategoria pojęciowa: POJEMNIKI Przypisywana funkcja użytkowa:

przechowywanie rzeczy, substancji.

Zakres pojęciowy:

Wszelkie przedmioty służące do przechowywania, umieszczania czy cho­

wania posiadanych rzeczy bądź magazynowania substancji, takie jak pudła, pudełka, naczynia, pojemniki.

Przykłady:

yóki ikko 容器一個 ‘jeden pojemnik’, hako ikko 箱一個 ‘jedno pudło;

jedno pudełko’, bouru ikko ボウル一個 ‘jedna miska’, tsubo ikko 壺一個

‘jeden słój’.

k o 戶

Kategoria pojęciowa: MIESZKANIA, POKOJE Przypisywana funkcja użytkowa:

sprzedaż lub wynajem.

Zakres pojęciowy:

Mieszkania, pokoje przeznaczone pod wynajem, z których właściciel czer­

pie korzyści.

Przykłady:

apato ikko アパ一ト一尸 ‘jedno mieszkanie w Dloku (pod wynajem) ’, heya ikko 部屋一尸 ‘jeden pokój (pod wynajem)’, manshon ikko マンションー尸

‘jedno mieszkanie (pod wynajem) ’.

k o ta i個休

Kategoria pojęciowa: ORGANIZMY 之YWE Przypisywana funkcja użytkowa:

przeprowadzanie eksperymentów i badań, poznawanie.

Zakres pojęciowy:

Organizmy żywe traktowane instrumentalnie jako przedmiot badań nauko­

wych, zwierzęta doświadczalne, takie jak szczury, króliki, psy laboratoryjne.

Przykłady:

nezumi ikkotai ネスこ一個休 ‘jeden szczur laboratoryjny’, usagi ikkotai ウサキ一個休 ‘jeden królik doświadczalny’.

kyaku 客

Kategoria pojęciowa: U之YCZANE SPRZĘTY Przypisywana funkcja użytkowa:

korzystanie przez gości bądź klientów.

Zakres pojęciowy:

Kategoria ta obejmuje różnego rodzaju przedmioty stanowiące wyposażenie wynajmowanych lub użyczanych pokoi czy pomieszczeń (najczęściej w hotelu, restauracji, gospodzie) i używane przez gości bądź klientów za­

trzymujących się na noc bądź stołujących się.

Przykłady:

beddo ikkyaku ベ ッ ド 一 客 ‘jedno łóżka (dla gościa) , kappu ikkyaku 力ップー客 ‘jedna filiżanka (dla gościa)’, mófu ikkyaku 毛布一客 ‘jeden

koc (przeznaczony dla gościa)’, taoru ikkyaku タ刁ルー客 ‘jeden ręcznik (dla gościa)’.

m e n 面

Kategoria pojęciowa: MASKI, LORNETKI Przypisywana funkcja użytkowa:

przykładanie do twarzy bądź do oczu.

Zakres pojęciowy:

Należą tu przedmioty zasłaniające twarz w celu jej ukrycia, takie jak maski, bądź też przedmioty służące do obserwacji, trzymane w ręku i przykładane do oczu, takie jak lornetki, binokle czy lornetki teatralne.

Przykłady:

kamen ichimen 仮卸一面 ‘jedna maska’, sógankyó ichimen 双眼鏡一卸

‘jedna para lornetek’, operagurasu ichimen オペラグラス一面 ‘jedna para lornetek teatralnych .

n a g a r e 流れ

Kategoria pojęciowa: POWIEWAJĄCE OZDOBY, SYMBOLE Przypisywana funkcja użytkowa:

powiewanie na wietrze na wysokości umożliwiającej dostrzeżenie obiektu z większej odległości.

Zakres pojęciowy:

Do kategorii tej zalicza się wszelkiego rodzaju elementy dekoracyjne umieszczane wysoko na drzewcu lub kiju, wykonane z tkaniny i trzepoczą­

ce na wietrze. Należą tutaj wszelkiego rodzaju chorągwie, proporce, sztan­

dary oraz bardzo charakterystyczne dla Japonii tzw. koinobori I里 幟 （wi- zerunki karpi wykonane z tkaniny i wywieszane przed domem w święto chłopców).

Przykłady:

hata hitonagare 旗一洗れ ‘jedna chorągiew; jeden sztandar’, kokki hito- nagare 国 旗 一 流 れ ‘jedna flaga’, koinobori hitonagare I里幟一流れ

‘jedno koinobori’.

soku 疋

Kategoria pojęciowa: OBUWIE Przypisywana funkcja użytkowa:

ochrona stóp ułatwiająca człowiekowi chodzenie (po to, aby nie chodzić boso).

Zakres pojęciowy:

Należą tu części stroju zakładane na stopy: buty, kozaki, skarpety, pończo­

chy, sandały, a przede wszystkim typowo japońskie „obuwające elementy ubioru, takie jak tabi 足袋 ‘jednopalczaste skarpety z grubej tkaniny na­

kładane do kimona’, zóri 早履 ‘podtrzymywane jednym paskiem ozdobne

sandały nakładane do kimona’ czy geta 下狄 ‘drewniane sandały na po­

dwójnych drewnianych obcasach’.

Przykłady：

kutsu issoku 軌一足 ‘jedna para butów’, undógutsu issoku 運動軌一疋

‘jedna para butów sportowych’, kutsushita issoku 軌下一足 ‘jedna para skarpet’, sutokkingu issoku ストッキングー足 ‘jedna para pończoch’, tabi issoku 足袋一疋 jedna para japońskich skarpet, zóri issoku 早履一足

‘jedna para japońskich sandałów’, geta issoku 下狄一足 ‘jedna para ja ­ pońskich trzewików’.

s o n 尊

Kategoria pojęciowa： WIZERUNKI BUDDY Przypisywana funkcja użytkowa：

prezentowanie wiernym postaci Buddy.

Zakres pojęciowy：

Do kategorii tej należą wszelkiego rodzaju wizerunki Buddy rzeźbione w drzewie lub kamieniu bądź malowane na ścianie lub papierze, które służą celom rytualnym w świątyni buddyjskiej, przed którymi mnisi i wierni od­

prawiają modły bądź oddają cześć.

Przykłady：

butsuzó isson 仏像一尊 ‘jeden posąg Buddy; jedna statua Buddy’, Amida Butsu isson 阿弥陀仏一尊 ‘jeden wizerunek Buddy Amidy’.

yoroi 具

Kategoria pojęciowa： SPRZĘTY I NARZĘDZIA Przypisywana funkcja użytkowa：

istotna w danej dziedzinie funkcja odnosząca się do najważniejszego jej środka, elementu, sprzętu, charakterystycznego wyposażenia.

Zakres pojęciowy：

Do kategorii tej należą obiekty symbolicznie reprezentujące daną dziedzinę aktywności człowieka, takie jak strzały w łucznictwie, tuszownice suzuri- b a k o 規箱 w kaligrafii, skrzynie przeznaczone do przechowywania szat dworskich w dziedzinie ubioru, podstawki domowych ołtarzyków buddyj­

skich zushi 厨子 w domowym obrządku religijnym.

Przykłady：

ya hitoyoroi 矢一具 ‘jedna strzała’, suzuribako hitoyoroi 現相一具 ‘jed ­ na tuszownica; jeden pojemnik do rozcierania tuszu’, zushi hitoyoroi 厨子一具 ‘jeden domowy ołtarzyk buddyjski’.

3.3.3. Kategoryzatory szczegółowe charakterystycznego atrybutu (KP)

W dokumencie Kategoryzacja kwantytatywna w języku japońskim (Stron 147-152)