Abstrakcyjność i generalność w normie prawnej

Cecha abstrakcyjności normy prawnej oznacza, Ŝe wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie konkretnych cech tego zachowania. Chodzi więc o wskazanie takiego zachowania, które moŜe się zdarzyć w nieokreślonej z góry liczbie przypadków. W związku z tym określenie wzoru zachowań nie powinno być nadmiernie szczegółowe, lecz bardziej ogólne, tak aby objąć duŜą liczbę przypadków naleŜących do danego typu zachowań, np. sformułowanie zawarte w kodeksie karnym: kto zabija

człowieka (aki mást megöl) obejmuje róŜne sposoby zabijania. Z cechą abstrakcyjności

wiąŜe się cecha generalności. Oznacza ona, Ŝe norma skierowana jest do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów następuje przez powołanie się na ich cechy rodzajowe, np.: obywatele, studenci, właściciel rzeczy (Stawecki, Winczorek 2002: 62). W pierwszej części przytoczonego poniŜej przepisu adresatem normy są wszyscy ludzie, znajdujący się na obszarze obowiązywania danego prawa. Od tej zasady są pewne wyjątki. W myśl prawa karnego, kaŜdy, kto zabija, podlega karze – ale nie dyplomata, poniewaŜ chroni go immunitet. Podobnie prawo upadłościowe dotyczy kaŜdego dłuŜnika, ale tylko tego, który moŜe być upadły itd. W drugiej części przepisu adresat jest określony nieco bardziej precyzyjnie. Jest nim ten, który popełnił opisany wcześniej czyn.

Przykład 14. J.ź.: P.

Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania,

54

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

JeŜeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Aki jogosultság nélkül vagy a jogosultságnak nem megfelelı módon terjeszt idegen szerzeményt eredeti verzióban, vagy feldolgozott, mővészi elıadás változatban, pénzbüntetéssel, szabadságkorlatozással vagy két évig terjedı szabadságvesztéssel büntetendı.

Ha a tettes, aki az 1. bekezdésben leírt cselekményt önkéntelenül követi el, pénzbüntetéssel, szabadságkorlatozással vagy egy évig terjedı szabadságvesztéssel büntetendı.

W przytoczonym poniŜej przepisie węgierskim adresat jest równieŜ nieco szczegółowiej określony. Jest nim mianowicie samorząd mniejszości narodowej.

Przykład 15. J.ź.: W.

A helyi kisebbségi önkormányzat szervezeti és mőködési rendjét szabályozó határozatában dönt:

(i) szervezetének és mőködésének részletes szabályairól,

(ii) a helyi kisebbségi önkormányzat részére elkülönített vagyon használatáról,

(iii)a helyi kisebbségi önkormányzati társulás létrehozásáról.

Lokalny samorząd mniejszości w uchwale o swym regulaminie organizacyjnym i działania decyduje o:

(i) szczegółowych regulacjach organizacji i działania,

(ii) wykorzystaniu majątku wydzielonego dla lokalnego samorządu mniejszości,

(iii)powołaniu zrzeszenia z innym lokalnym samorządem mniejszości.

W poniŜszym przepisie Unii Europejskiej adresaci są określeni precyzyjnie jako rybacy Wspólnoty:

Przykład 16. J.ź.: A.

Under the Protocol, Community fishermen enjoy fishing opportunities in waters under the sovereignty or jurisdiction of Côte d'Ivoire from 1 July 2004 to 30 June 2007.

Do celów niniejszego protokołu rybacy Wspólnoty zachowują moŜliwość dokonywania połowów na wodach podlegających władzy lub jurysdykcji WybrzeŜa Kości Słoniowej w okresie od dnia 1 lipca 2004 roku do dnia 30 czerwca 2007 roku. E jegyzıkönyv értelmében a Közösség halászai, az Elefántcsontpart felségjoga, illetve fennhatósága alá tartozó vizeken rendelkeznek halászati lehetıségekkel a 2004. július 1-jétıl 2007. június 30-ig terjedı idıszakra vonatkozóan.

Pomimo pewnego uszczegółowienia, jakie wystąpiło w drugiej części przepisu polskiego oraz w przepisie węgierskim i unijnym, normy te zachowały charakter generalny. Chodzi bowiem o wszystkich sprawców spełniających wymienione warunki,

o wszystkie samorządy mniejszości na Węgrzech i o wszystkich rybaków Wspólnoty, a nie o adresata indywidualnego.

Nie naleŜy mylić abstrakcyjności i kazuistyczności norm. Wzór zachowania moŜe być kazuistyczny, tzn. określony w sposób bardzo szczegółowy, wręcz dro-biazgowy. Dopóki jednak moŜliwe jest wielokrotne spełnienie tego wzoru przez adre-satów, dopóty norma zachowuje charakter normy abstrakcyjnej (Stawecki, Winczorek 2002: 62). Generalność i abstrakcyjność norm prawnych odróŜnia je od postanowień będących aktami stosowania prawa, np. orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych itp., które mają charakter norm konkretnych i indywidualnych. Zdarza się, Ŝe w tekstach aktów normatywnych występują takŜe reguły konkretne i indywidualne, jednak są to przypadki wyjątkowe, bowiem zakłada się, Ŝe normy prawne powinny znajdować wielokrotne zastosowanie. Przykładem takiego wyjątku moŜe być przepis ustawy o Węgierskim Banku Rozwoju SA, w którym stwierdza się, Ŝe Az MFB Rt. részvényeinek száz százaléka a Magyar Állam tulajdonában van. (100 % akcji WBR SA znajduje się w posiadaniu Państwa Węgierskiego).

Stosunkowo niewielka część norm w przepisach adresowana jest do wszystkich ludzi, czy nawet do wszystkich obywateli danego kraju. Przepisy takie znajdują się głównie w kodeksie karnym, w związku z tym szczególne często stosowana jest tam formuła rozpoczynająca się słowem kto. Podobne rozwiązanie stosuje się w kodeksie węgierskim, z tym, Ŝe zaimek aki (kto) przyjmuje róŜną formę w liczbie pojedynczej i jak mnogiej w poniŜszych wyraŜeniach:

aki jogalap nélkül kto bez podstawy prawnej

akiknek olyan joga van, amely kto posiada takie prawo, które

Poza tym ustawodawca wyróŜnia po prostu człowieka w przepisach związanych z wolnościami i prawami człowieka (Wronkowska, Zieliński 1997: 154n). PoniŜsze przepisy przedstawiają, w jaki sposób moŜna sformułować normę odnoszącą się do wszystkich. W przytoczonych przepisach w języku źródłowym polskim i węgierskim występują formy z uŜyciem słowa kto. Generalność wyraŜaną w przepisie unijnym w poniŜszym przypadku ukazuje forma przecząca zwrotu: no one, czego odpowie-dnikiem translatywnym w języku polskim będzie zaimek nikt, a w języku węgierskim zaimek senki (nikt).

Przykład 17. J.ź.: P.

Kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu.

Aki tiltott cselekmény által szerzett tárgyra tesz szert, vagy segédkezik az attól való megválásban, vagy ilyen tárgyat magánál tart illetve segédkezik annak rejtegetésében, három hónaptól öt évig terjedı szabadságvesztéssel büntetendı.

Przykład 18. J.ź.: W.

Aki a fegyverszünet feltételeit megszegi, bőntettet követ el, és egy évtıl öt évig terjedı szabadságvesztéssel büntetendı.

Kto narusza warunki zawieszenia broni, popełnia przestępstwo i podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat pięciu.

56

Przykład 19. J.ź.: A.

Article 4 of the said Charter states that no one shall be subjected to torture or to