Na koniec przedstawione zostaną uwagi na temat formułowania tekstów wyroków sądowych. Są to uwagi istotne dla tłumacza dokonującego przekładu z języka węgierskiego na język polski. Znajomość zasad obowiązujących przy formułowaniu tekstów polskich moŜe zapobiec popełnieniu przez niego błędów stylistycznych, które nie wynikają z właściwości języka źródłowego, tylko z braku wiedzy na temat właściwości tekstów sądowych. PoniŜej przytoczono w punktach kilka zasad:
(i) Sąd ma obowiązek eliminowania z treści zarzutów formułowanych w akcie
oskarŜenia słów wulgarnych i obelŜywych, niedopuszczalne jest umieszczanie tego rodzaju słów w wyroku, jak równieŜ w uzasadnieniu wyroku. Niedopu-szczalne jest uŜywanie zwrotów o wyraźnie subiektywnym zabarwieniu, które mogłyby być odebrane jako zniewaga, drwina lub Ŝart. Język nie moŜe być patetyczny czy moralizatorski i nie powinien zawierać pytań retorycznych albo wyszukanych zwrotów i słów.
(ii) Część wstępna i część dyspozytywna wyroku w zasadzie powinny zamykać się
w jednym zdaniu złoŜonym, rozpoczynającym się od wyrazów Sąd w..., przez kwalifikację prawną przyjętą w akcie oskarŜenia – tj. o czyn wyczerpujący
dyspozycje art. ... i dalej – uznaje go za winnego itd. Uznając winę oskarŜonego,
sąd powinien uŜyć prawidłowego zwrotu uznaje za winnego albo uznać za
winnego, a nie uznaje winnym albo uznać winnym.
(iii) W części dyspozytywnej naleŜy, według Samborskiego (2005: 354) unikać
powtórzeń wyrazów oskarŜony w róŜnych przypadkach oraz jego imienia i nazwiska. W dalszej części odnoszącej się do tego samego oskarŜonego, naleŜy uŜywać zaimków w rodzaju go, mu itp. Jest to uwaga dość kontrowersyjna, gdyŜ wielu prawników uwaŜa, Ŝe ze względu na komunikatywność tekstu słowa naleŜy powtarzać.
(iv) Nie naleŜy naduŜywać zwrotów obcojęzycznych albo obcobrzmiących.
(v) Od strony merytorycznej język powinien być powaŜny, jasny i prosty,
a jednocześnie stanowczy. Nie naleŜy uŜywać zwrotów w rodzaju
prawdo-podobnie, moŜliwe, Ŝe itp. Nie moŜna wypowiadać się w trybie warunkowym co
do winy oskarŜonego, która została ustalona w wyroku.
(vi) WyraŜenia ustawowe powinny być przełoŜone na argumenty, które wynikają
z ujawnionych w sprawie okoliczności.
(vii) Uzasadnienie powinno rozpoczynać się od ogólnego stwierdzenia odnoszącego
się do wyników postępowania albo od razu do przedstawienia ustaleń np. na
podstawie dowodów zebranych w sprawie sąd ustalił albo sąd ustalił nastę-pujący stan faktyczny (por. Samborski 2005: 354).
26 Zdania i zwroty z węgierskich dokumentów prawnych
Celem egzemplifikacji poniŜej umieszczony został zbiór wybranych zwrotów z pism sporządzonych przez prokuraturę na Węgrzech. Z kilkunastu wzorów pism sporządzonych przez prokuraturę węgierską wybrane zostały te zdania i zwroty, które mogą być wykorzystane wielokrotnie i w róŜnego rodzaju dokumentach prokuratorkich. Wszelkie zdania i mniejsze jednostki pierwotnie umieszczone były w konkretnym tekście, a więc miały pewien kontekst, który został wzięty pod uwagę przy tłumaczeniu. Umieszczenie poniŜszych zwrotów w rozdziale o dokumentach prokuratorskich nie oznacza, Ŝe nie mogą one wystąpić równieŜ w dokumentach innych instytucji, w innym kontekście. Wyodrębnione zostały następujące charakterystyczne struktury:
(i)
alapján / na podstawie,(ii)
szerint / według, w myśl,(iii)
felhívja vkinek figyelmét vmire / zwracać uwagę (kogoś na coś),(iv)
vmire sor került / nem került sor, mert / (czynność) nastąpiła / nie nastąpiła, poniewaŜ,(v)
vmi következik vmibıl / (coś) wynika z (czegoś),(vi)
amennyibe... úgy... / jeŜeli... to...PoniŜej podano przykłady zastosowań wymienionych zwrotów: (i) alapján / na podstawie,
Zwrot ten jest bardzo często wykorzystywany w róŜnego rodzaju dokumentach. W analizowanych w tej części pracy wzorach pism wystąpił m.in. w poniŜszych wyraŜeniach:
ezen tényállás alapján na podstawie niniejszego
mindezek alapján na podstawie powyŜszych
a fenti tényállás alapján na podstawie powyŜszych
a nyomozás során beszerzett adatok, illetıleg a kirendelt igazságügyi szakértık véleménye
alapján kizárható volt az, hogy
na podstawie danych zebranych w trakcie śledztwa oraz opinii powołanych biegłych sądowych moŜna było wykluczyć, Ŝe
(ii) szerint / według, w myśl,
Zwrot ten równieŜ pojawia się bardzo często. W analizownych dokumentach wystąpił m.in. w następujących kontekstach:
a hivatkozott rendelkezés szerint w myśl przywołanego przepisu
a nyomozás adatai szerint według danych ze śledztwa
a fentiekben írták szerint według treści zapisanych powyŜej
a korábban hivatkozottak szerint według treści przywoływanych wcześniej
(iii) felhívja vkinek figyelmét vmire / zwracać uwagę (kogoś na coś),
ugyanakkor felhívom K. J. gyanúsított
164
(iv) vmire sor került / nem került sor, mert / (czynność) nastąpiła / nie nastąpiła,
poniewaŜ,
a nyomozás megindulását követıen nem került
K.J. gyanúsítottkénti kihallgatására sor, mert po wszczęciu śledztwa, nie nastąpiło przesłuchanie J.K. jako podejrzanego, poniewaŜ
(v) vmi következik vmibıl / (coś) wynika z (czegoś),
Jest to kolejny zwrot, który pojawia się stosunkowo często. Wystąpił on m.in. w następujących kontekstach:
mindezekbıl következik, hogy z powyŜszych (faktów) wynika, Ŝe
a fentiekbıl következik, hogy z powyŜszych (faktów) wynika, Ŝe
W tłumaczeniach zastosowanych w powyŜszych wyraŜeniach akcentuje się wystę-powanie liczby mnogiej. Zwroty te moŜna by równieŜ przetłumaczyć, akcentując formę rzeczownikową, np.: z powyŜszego wynika, Ŝe. Wtedy jednak zrezygnować trzeba by było z liczby mnogiej.
(vi) amennyiben... úgy... / jeŜeli... to...
WyraŜenia przedstawione poniŜej wyjątkowo pochodzą z jednego tylko dokumentu. Jest to pismo prokuratora omawiane wcześniej, w którym chodzi o źle przeprowadzone
śledztwo (Nemes, Hadler 2002: 152n). Prokurator wymienia w kolejnych zdaniach, w jakich
warunkach naleŜy podjąć poszczególne czynności. Zdania zbudowano według jednego schematu, wykorzystując konstrukcję: Amennyiben... úgy... (JeŜeli... to...):
amennyiben a gyanúsított változatlanul tagadja
ezen cselekmények elköveteléset, úgy jeŜeli podejrzany niezmiennie zaprzecza, Ŝe popełnił dany czyn to
amennyiben a szakértı igényli, úgy jeŜeli biegły tego wymaga to
amennyiben felmerül a szükségessége, úgy o ile pojawi się potrzeba to
amennyiben sor kerül a szakértı kirendelésére,
úgy
jeŜeli zostanie powołany biegły to
Niektóre zdania z analizowanych tekstów przytoczono w całości ze względu na bogactwo zawartej w nich terminologii prawniczej. Pod względem gramatycznym zdania te mogą być proste, np.:
K.J. azonnali szabadon bocsátását rendelem el. Zarządzam natychmiastowe zwolnienie K.J. K.J. a bőncselekmény elkövetését beismerte. K.J. przyznał się do popełnienia przestępstwa. A tárgyaláson az ügyész és védı részvétele
kötelezı. Udział prokuratora i obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy.
A Be. 47. § b) pontja alapján a tárgyaláson a
védı részvétele kötelezı. Na podstawie § 27 pkt. b k.p.k. udział obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy.
Bardzo często jednak zdania są syntaktycznie skomplikowane, złoŜone i wielokrotnie złoŜone, mogą zawierać zdania wtrącone:
Przykład 111. J.ź.: W.
A gyanúsított a bőncselekmény elkövetését részben beismerte, a bőncselekmény alapos gyanúját bizonyítják a kihallgatott tanúk vallomásai.
Podejrzany częściowo przyznał się do winy, uzasadnione podejrzenie potwierdzają zeznania przesłuchanych świadków.
A bőncselekmények elkövetési helye ..., így a Be.23. § (2) bekezdése alapján – figyelemmel a Be 28. § (1) bekezdése – az eljárásra a ... Városi Ügyészség illetékes. Miejsce popełnienia przestępstwa to ..., dlatego na podstawie § 23 ust. 2 k.p.k. – z uwzględnieniem § 28 ust. 1 k.p.k. – organem właściwym dla przeprowadzenia postępowania jest Prokuratura Rejonowa.
Aby tekst stał się bardziej zrozumiały, w tłumaczeniu moŜna jedno długie zdanie rozbić na dwa, tak jak zrobiono to w następującym przykładzie:
Przykład 112. J.ź.: W.
Határozatom ellen a Be. 148. § (1) és (4) bekezdése értelmében a határozat kézbesétésétıl számított 8 napon belül a... Megyei Fıügyészséghez panasz jelenthetı be, amit célszerő a... Városi Ügyészségen benyújtani.
Przeciwko decyzji w myśl § 148 ust. 1 i 4 k.p.k. moŜna zgłosić skargę do Prokuratury Wojewódzkiej w ciągu 8 dni od dnia doręczenia. Skargę naleŜy złoŜyć w Prokuraturze Rejonowej.
27 Dokumenty w międzynarodowym postępowaniu karnym
W kolejnej części zostaną omówione pisma, które sporządzono w ramach międzynarodowej współpracy dotyczącej postępowania karnego. W pierwszej kolejności przedstawiony zostanie dokument sporządzony przez stronę polską. Spośród kilku pism wybrano dokument istotny dla sprawy i ciekawy z punktu widzenia badań językowych, tj. wniosek o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej. Następnie przedstawione zostaną pisma, jakie sporządziła strona węgierska w odpowiedzi na ten wniosek.
Przed przejściem do analizy polskiego pisma warto zapoznać się z treścią kilku przepisów prawa karnego, które określają, w jakich warunkach moŜna i naleŜy podjąć określone czynności w zakresie współpracy międzynarodowej. W art. 227 k.p.k. stwierdza się, Ŝe wniosek o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej w sprawie karnej sporządza się wtedy, gdy zachodzi konieczność dokonania za granicą czynności procesowych lub uzyskania niezbędnego materiału dowodowego. Artykuł 228 k.p.k. określa natomiast formę pisma. Według tego przepisu wniosek powinien być sporządzony w języku polskim, podpisany przez prokuratora okręgowego i opatrzony pieczęcią urzędową prokuratury. NaleŜy w nim przytoczyć dane personalne podejrzanych i świadków, określić stan sprawy ze wskazaniem kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu i wskazać czynności, które mają być przeprowadzone. W myśl art. 233 k.p.k. obywateli państw obcych, występujących w charakterze stron, poucza się o obowiązku wynikającym z art. 138 k.p.k. Artykuł 585. k.p.k. mówi, Ŝe w drodze pomocy prawnej mogą być dokonywane niezbędne czynności postępowania karnego. Do tych
166
czynności naleŜy w szczególności doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym siedzibę za granicą, przesłuchiwanie osób w charakterze oskarŜonych, świadków lub biegłych, udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarŜonych, oraz udzielanie informacji o prawie danego kraju.