23 Uwagi wprowadzające
W kolejnej części pracy przedstawiono wybrane pisma, które powstają w trakcie prowadzenia postępowań karnych i cywilnych w Polsce i na Węgrzech oraz materiał językowy orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w obu krajach. Wykorzystano zarówno autentyczne dokumenty policyjne, prokuratorskie oraz sądowe, jak i wzory dokumentów zawarte w opracowaniach. Wybrane zostały takie pisma, które zostały uznane za szczególnie waŜne i podstawowe w praktyce tłumacza sądowego lub interesujące z językowego punktu widzenia. Celem analizy było m.in.:
(i) ustalenie szablonu, według którego skonstruowano tekst,
(ii) ustalenie propozycji translatywnych dla poszczególnych wyrazów w kontekście
całego tekstu,
(iii) weryfikacja tłumaczenia ze względu na wymagania gramatyczne i leksykalne
obu rozwaŜanych języków.
Z uwagi na cenny i bogaty materiał leksykalny tekstów i ich tłumaczeń, przedstawiono szerokie fragmenty tekstów oraz podano propozycje ekwiwalentów tłumaczeniowych, biorąc pod uwagę aspekt pragmatyczny i semantyczny. Teksty podzielono na kilka części. Podział ten przeprowadzono z jednej strony na podstawie wskazówek zawartych w przepisach prawnych i źródłach prawniczych, z drugiej strony w taki sposób, aby moŜliwe było porównanie poszczególnych zdań w języku polskim z odpowiednikami translatywnymi w języku węgierskim. Wyodrębniono takŜe części tematyczne, ustalając tym samym schemat, według którego zbudowany został dany rodzaj tekstu. W przypadku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego ich obszerna forma nie pozwoliła na przytoczenie całego tekstu czy teŜ jego fragmentów. Dlatego dokonano segmentacji tekstu na główne części, a następnie wybrano tylko niektóre zwroty i zdania występujące w tych częściach. Podstawowym kryterium doboru wyraŜeń i zdań była moŜliwość ich wielokrotnego wystąpienia równieŜ w innych orzeczeniach, w takiej samej lub podobnej formie.
24 Pisma w postępowaniu karnym
W pierwszej kolejności przedstawione zostały pisma, które sporządzane są w trakcie postępowania karnego. Analizie poddano zarówno dokumenty powstałe na terenie Polski w języku polskim, jak i dokumenty w języku węgierskim sporządzone na terenie Węgier. JeŜeli obywatel węgierski popełni przestępstwo na terenie Polski, to całe postępowanie karne przeprowadzane jest w języku polskim, natomiast obywatel
144
węgierski ma zapewnione tłumaczenie na swój język. Podobnie w § 8 ust. 1 węgierskiego kodeksu postępowania karnego czytamy, Ŝe językiem postępowania sądowego jest język węgierski, natomiast nikt nie moŜe być poszkodowany z powodu nieznajomości języka węgierskiego. W ust. 2 uściślone jest, Ŝe w postępowaniu sądowym kaŜdy uŜywa swojego języka ojczystego, a w § 184 nakazuje się zatrudnienie tłumacza, jeŜeli osoba przesłuchiwana w trakcie procesu nie zna języka węgierskiego.
W poniŜszym rozdziale w pierwszym rzędzie będą nas interesować dokumenty, z którymi ma doczynienia tłumacz na terenie Polski. Wszelkie pisma sporządzone w trakcie postępowania sądowego w Polsce formułuje się w języku polskim, następnie tłumacz dokonuje przekładu tych dokumentów, które zostają wręczone oskarŜonemu. JeŜeli przestępstwo zostało popełnione na terenie Polski, sprawca podlega prawu polskiemu. Dlatego jako prawo wyjściowe traktuje się prawo polskie. W pismach węgierskich w wielu przypadkach wystąpiły podobne komponenty jak w analogicznych dokumentach polskich. Zalecenie dotyczące kaŜdego dokumentu procesowego zawarte jest w art. 119 k.p.k. Zgodnie z tym artykułem kaŜde pismo procesowe powinno zawierać:
(i) oznaczenie organu, do którego jest skierowane oraz sprawy, której dotyczy,
(ii) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
(iii) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,
(iv) datę i podpis składającego dokument.
Przedmiotem analizy będą następujące pisma z postępowania karnego:
(i) polski akt oskarŜenia,
(ii) węgierski akt oskarŜenia,
(iii) postanowienie prokuratury polskiej,
(iv) postanowienie prokuratury węgierskiej,
(v) polski wyrok sądowy,
(vi) węgierski wyrok sądowy,
(vii) wniosek o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej,
(viii) węgierskie pismo przewodnie,
(ix) protokół z przesłuchania świadka,
(x) pismo z wyjaśnieniami.
24.1 Akt oskarŜenia
Akt oskarŜenia to jeden z najwaŜniejszych dokumentów w postępowaniu karnym. W piśmie tym zawarta jest finalna decyzja podjęta w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez prokuratora lub inny uprawniony organ.
24.1.1Polski akt oskarŜenia
Oprócz ogólnych warunków, jakie powinno spełniać kaŜde pismo procesowe (art. 119 § 1 i 2 k.p.k.) kodeks precyzuje szczególne wymogi formalne, które polski akt oskarŜenia powinien spełniać. Szczególne wymogi ustawowe ujęte zostały w art. 332 i 333 k.p.k., które, uzupełnione przez przepisy regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek prokuratury, stanowią, Ŝe prokuratorski akt oskarŜenia powinien zawierać następujące komponenty:
(i) tytuł (akt oskarŜenia) oraz datę,
(ii) w nagłówku – imię i nazwisko osoby objętej oskarŜeniem ze wskazaniem
kwalifikacji prawnej zarzucanego jej czynu,
(iii) oznaczenie oskarŜonego z podaniem dalszych danych identyfikacyjnych
oskarŜonego oraz danych dotyczących zatrzymania, zastosowania tymcza-sowego aresztowania lub innego środka zapobiegawczego,
(iv) dokładne określenie zarzucanego czynu (konkluzja aktu oskarŜenia),
(v) kwalifikację prawną czynu,
(vi) określenie właściwości sądu oraz trybu postępowania,
(vii) uzasadnienie aktu oskarŜenia.
Akt oskarŜenia moŜe przybrać formę zwykłą, gdy odpowiada warunkom ujętym w art. 332–335 k.p.k. lub formę uproszczoną, gdy nie zawiera uzasadnienia (Grajewski 2005: 72n, Bulsiewicz i in. 2003: 73n, Światłowski (red.) 1999: 91).
Tekst 1
Akt oskarŜenia przeciwko Kiss Zoltan
o czyn z artykułu 177 paragraf 1 Kodeksu karnego Vádirat Kiss Zoltán ellen
a Büntetıtörvénykönyv 1. paragrafus 177. cikkelyében szereplı tett ügyében
W miejscu tym zamieszcza się imię i nazwisko oskarŜonego, inne dane o jego osobie: wszystkie imiona oskarŜonego i ewentualny pseudonim, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców i rodowe nazwisko matki, stan cywilny i miejsce zamieszkania lub pobytu, w stosunku do cudzoziemca adresata do doręczeń w kraju, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, stan rodzinny z zaznaczeniem osób będących na jego utrzymaniu, stan majątkowy i dochody, stan zdrowia oskarŜonego, stosunek do obowiązku słuŜby wojskowej, informacje o uprzedniej karalności oraz nazwę i numer dokumentu, na podstawie którego ustalono dane personalne oskarŜonego, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego i wskazanie, czy sprawca działał w warunkach recydywy (por. Samborski 2005: 99n).
OskarŜam: Kiss Zoltan9 – syna Szabolcs i Erzsebet10 z domu Nagy urodzony 29 października 1959 roku w Dorog, obywatelstwa węgierskiego, o wykształceniu zawodowym, rozwiedzionego, ojca jednego dziecka w wieku 13 lat, posiadającego na utrzymaniu dziecko, z zawodu mechanika samochodowego, zatrudnionego w firmie [nazwa i adres firmy] jako kierowca, osiągającego dochód w wysokości około ... euro to jest około ... złotych, bez majątku, nie karanego [...].
9 W polskim tekście nie zastosowano węgierskiej czcionki, więc imię napisane jest błędnie. NaleŜało równieŜ w pierwszej kolejności umieścić imię, a potem nazwisko. Imienia i nazwiska oskarŜonego nie odmieniono, co spowodowało nieprawidłową budowę zdania. Jak wiadomo w dokumentach sądowych dane osobowe mają fundamentalne znaczenie. Być moŜe dlatego, w celu uniknięcia błędu, pozostawiono formę nieodmienioną. Uzyskano tekst niepoprawny gramatycznie, natomiast nie zmieniło to znaczenia leksykalnego tekstu. Zgodnie z zasadami języka polskiego naleŜało napisać: OskarŜam Zoltána Kissa.
146
Vádolom: Kiss Zoltánt – született 1959. október 29., apja neve: Szabolcs, anyja lánykori neve: Nagy Erzsébet; állampolgársága: magyar, iskolai végzettsége: szakmunkás, családi állapota: elvált, egy 13 éves gyermek apja, a gyermek eltartója, képzettsége: autószerelı, munkahelye:... – gépkocsivezetı, jövedelme... euro, vagyis kb.... zloty; vagyona nincs, büntetlen elıélető [...].
Następuje dokładne określenie zarzucanego oskarŜonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia. Część tę nazywa się konkluzją aktu oskarŜenia lub zarzutem. Opis czynu powinien być przedstawiony w miarę dokładnie, w skondensowanej formie (por. Samborski 2005: 100). Najpierw nastąpi więc opis przestępstawa, a następnie jego skutków. Opis czynu:
[...] o to, Ŝe naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, powodując nieumyślnie wypadek drogowy w ten sposób, Ŝe kierując samochodem marki MAN, o numerze rejestracyjnym BBB 222 z przyczepą o numerze rejestracyjnym AA AA 1 nie zastosował się do wskazania sygnalizacji świetlnej i wjechał na sygnalizator przy palącym się czerwonym świetle nadawanym dla jego kierunku ruchu skutkiem czego zderzył się z samochodem marki CC 33 o numerze rejestracyjnym DD D 44 DD.
[...] azzal, hogy megszegte a közúti közlekedés szabályait, amikor MAN típusú, BBB 222 forgalmi rendszámú pótkocsis, AA-AA-1 forgalmi rendszámú tehergépkocsijával nem vette figyelembe a közlekedési lámpa jelzését, és a haladási irányát megszabó piros fényjelzés mellett hajtott a keresztezıdésre, aminek következtében összeütközött a CC 33 márkájú, DD D 44 DD forgalmi rendszámú személygépkocsival.
Opis skutków czynu, w tym wysokości powstałej szkody:
W wyniku przedmiotowego zdarzenia kierowca samochodu CC-33 Jan Kowalski doznał obraŜeń ciała w postaci złamania prawej kości promieniowej w miejscu łupowym, co naruszyło czynności narządów ciała na czas powyŜej siedmiu dni11[...].
A baleset következtében a CC 33 gépkocsi vezetıje, Kowalski Jan testi sérülést szenvedett jobb ízületi alkarcsont-törés formájában, amely 7 napon túl gyógyuló testi sérülést eredményezett [...].
Wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada:
[...] to jest o przestępstwo z art. 177 § 1 k.k.
[...] ami a Büntetıtörvénykönyv 1. § 177. cikkelyében foglaltaknak felel meg.
Stwierdzenie przez oskarŜyciela, o jaki wymiar kary prosi i na jakiej podstawie prawnej:
11