Jeśli prowadzisz bibliotekę w małej lub średniej miejscowości, zapewne świetnie orientujesz się w mapie osób, grup i instytucji, które mają wpływ na działania biblioteki – wiesz, kto za co odpowiada, co robi i co może, regularnie bywasz w urzędzie.
W kontekście planowania działań rzeczniczych zachęcamy do świadomej refleksji, kto spośród osób oraz instytucji, z którymi na co dzień kontaktuje się biblioteka, mógłby być jej aktywnym sojusznikiem? Kto powinien się nim stać, a na razie nie jest? A także, z kim biblioteka powinna nawiązać relacje, aby jej działania rzecznicze (i jej rozwój) zakończyły się sukcesem. Przyjrzyjmy się grupom i instytucjom w otoczeniu biblioteki, które mogą stać się pośrednimi adresatami rzecznictwa.
Użytkownicy biblioteki – to priorytetowi adresaci pośredni, bez ich udziału biblioteka traci rację bytu, traci podstawowy argument do przekonywania innych do tego, że jest potrzebna. W rzecznictwie będzie się zatem liczyć przede wszystkim, ilu biblioteka ma użytkowników. Wykorzystaj prowadzone statystyki. Dla wójta, skarbnika i radnych liczyć się będą liczby – ale przedstawione tak, aby były znaczące, nawet jeśli nie są szczególnie wysokie, w każdym razie dające organizatorowi dowód na to, że bibilioteka jest potrzebna. W kontekście działań rzeczniczych liczyć się będą natomiast wszyscy ci, którzy są gotowi dobrze mówić o bibliotece. Dlaczego? Zdanie użytkowników liczy się zawsze bardziej niż zdanie bibliotekarzy – mówi Audra Caplan w wywiadzie otwierającym ten podręcznik. W działaniach rzeczniczych będzie chodziło o to, aby zamienić przywiązanie użytkowników i ich pozytywne nastawienie do biblioteki na aktywne popieranie planów rozwoju biblioteki.
Szkoły i przedszkola – instytucje priorytetowe dla samorządu i dla mieszkańców.
W małych miejscowościach szkoła to również ważny pracodawca, silną pozycję mają dyrektorzy tych placówek. Obie instytucje mają komplementarne misje, a uczniowie i uczennice to podstawowi użytkownicy biblioteki. Silny związek biblioteki ze szkołą jest zatem oczywisty.
Tak samo, jak potencjał: wówczas, kiedy uczniowie mają ambicję dostać się do szkoły w większym ośrodku, biblioteka staje się szansą na solidne przygotowanie i wyjście poza kanon szkolny. Biblioteka też często jest przystankiem w oczekiwaniu na autobus do domu, więc mogłaby współpracować ze szkołą w zakresie organizowania uczniom i uczennicom zajęć pozalekcyjnych. Z drugiej strony i szkoła, i biblioteka często ubiegają się o te same samorządowe pieniądze, na te same cele, na przykład biblioteka na rozwój czytelni internetowej, szkoła – na remont pracowni informatycznej. Będą więc udowadniać samorządowi, że oferują tej samej grupie (uczniowie) te same usługi (dostęp do wiedzy i usług IT). To potencjalnie konkurencyjne przekazy. Ważne będą zatem relacje bibliotekarzy ze szkołą i z nauczycielami. Szkoła ma również spore możliwości działania i pozyskiwania dodatkowych środków, dyrektorzy, dyrektorki, nauczyciele i nauczycielki to często lokalni liderzy z silną pozycją w samorządzie, warto, aby biblioteka postarała się o trwałe relacje i dobry wizerunek w tym środowisku.
Inne biblioteki – rzadko wymieniane przez biblioteki jako partnerzy – być może nieświadomie pomijane jako oczywiści sojusznicy – mają przecież podobne zadania, problemy i potrzeby.
Regularne i trwałe relacje z przedstawicielami i przedstawicielkami innych bibliotek pozwolą na prowadzenie działań rzeczniczych o charakterze ponadlokalnym oraz występowanie wspólnie w sprawie bibliotek oraz kwestii ważnych dla wszystkich użytkowników.
1. 77 organizacje pozarządowe – realizatorzy przedsięwzięć w tych samych, co biblioteka
dziedzinach, szczególnie edukacji i kulturze oraz inicjatorzy działań integrujących mieszkańców. Adresaci ich działań to również twoi użytkownicy. Ich moc sprawcza wobec samorządu jest bardzo różna (raczej słaba), ale wpływ na własnych członków i członkinie może być znaczący. Ważne na mapie twoich adresatów będą zatem wszystkie aktywne organizacje, które integrują mieszkańców twojej miejscowości: ochotnicze straże pożarne, koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia lokalnych twórców i artystów, stowarzyszenia rodziców itp. Jeżeli ich członkowie i członkinie znają bibliotekę i korzystają z niej, ich głos dla samorządu, poświadczający, że biblioteka jest ważna, może mieć znaczenie.
ośrodki kultury – są w podobnym co biblioteka formalno-prawnym związku z samorządem, mają podobny status ustawowy (i biblioteki, i ośrodki to zgodnie z ustawą o prowadzeniu działalności kulturalnej samorządowe instytucje kultury) oraz wypełniają podobne zadania w dziedzinie edukacji, animacji i kultury. Dodatkowo, do niedawna 22 procent gminnych bibliotek działało przy domu lub ośrodku kultury, bez osobowości prawnej, co często utrudniało bibliotece rozwój i samodzielność.
Wyobrażamy sobie, że w związku z tym relacje między biblioteką, ośrodkiem kultury i samorządem mogą być trudne (potencjalna konkurencja o te same środki). Nawet jeśli faktycznie tak jest w przypadku twojej biblioteki, to podczas planowania działań rzeczniczych nie wolno pomijać przedstawicieli i przedstawicielek ośrodków kultury.
Jeśli nie możesz zmienić ich nastawienia i pozyskać szefowej lokalnego domu kultury jako aktywnej sojuszniczki – przynajmniej neutralizuj zagrożenia (więcej o badaniu i zmianie nastawienia w dalszej części rozdziału).
Instytucje pomocy społecznej – ich pracownicy i pracownice, a także, co ważniejsze, klienci i klientki to nieoczywiści, potencjalni sojusznicy biblioteki. Instytucje pomocy społecznej działają na rzecz wyrównywania szans mieszkańców, w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym: dzieci, seniorów, osób z niepełnosprawnościami, najuboższych mieszkańców, którzy z racji swojego statusu mają mniejszy dostęp do kultury, wiedzy, informacji – a więc usług publicznych, które świadczy biblioteka.
Klienci i klientki tych instytucji to również potencjalni użytkownicy biblioteki – dlatego jej funkcjonowanie staje się tak ważne. Instytucje pomocy społecznej rozwiązują często problemy ubóstwa. Robi to również biblioteka, bo gwarantuje dostęp do dóbr i usług, które – patrząc z perspektywy samorządu – powinny być dostępne dla wszystkich. Jeśli tak jest w przypadku twojej biblioteki – będzie to ważny argument w rozmowach z samorządem, istotny atut rzeczniczy. Ponadto, więcej niż połowa gminnych i miejskich ośrodków pomocy społecznej oraz domów pomocy społecznej prowadzi działania integracyjne i animacyjne na rzecz mieszkańców (ponad sto ośrodków pomocy społecznej w Polsce jest Centrami Aktywności Lokalnej), są to zatem potencjalni partnerzy biblioteki w przedsięwzięciach animacyjnych.
Muzea i galerie – oraz inne instytucje kultury w twoim otoczeniu. Część z nich, podobnie jak biblioteka, jest utrzymywana przez samorząd. Macie wówczas podobne interesy, ale uzupełniające się, niekonkurencyjne zadania. To dobry punkt wyjściowy do planowania wspólnych przedsięwzięć rzeczniczych wobec samorządu. Jeśli twoja biblioteka już prowadzi wspólne działania z lokalnym muzeum (na przykład: wystawy lokalnych twórców, utworzenie archiwum lokalnego), to ma do dyspozycji naturalnego koalicjanta w budowaniu kampanii rzeczniczej na rzecz kultury.
Media lokalne – jeśli uznamy, że rzecznictwo to nagłaśnianie spraw ważnych dla biblioteki i jej użytkowników, media stają się sojusznikiem koniecznym. Rezultat dobrych relacji z mediami na co dzień będzie oznaczać, że można w nich przeczytać, co organizuje i czym zajmuje się biblioteka. To w kontekście rzeczniczym ważne, bo będzie mógł o tym przeczytać również wójt, burmistrz i urzędnicy. Badanie wizerunku bibliotek w mediach lokalnych dowodzi na razie, że co prawda biblioteki są w mediach obecne, ale w postaci
1. 78
informacji o odnowionych lub nieodnowionych budynkach. Jednym z rzeczniczych zadań związanych z mediami będzie to, aby pojawili się w tych relacjach również bibliotekarze, bibliotekarki i użytkownicy, aby móc skuteczniej udowadniać, że biblioteka jest ważna, bo faktycznie korzystają z niej czytelnicy.
Uniwersytety trzeciego Wieku – w Polsce działa w tej chwili kilkadziesiąt uniwersytetów trzeciego wieku: samodzielnych, stowarzyszonych, powołanych przez wyższą uczelnię, mobilnych albo posiadających własną placówkę. Uczestnicy ich warsztatów i zajęć to również najczęściej użytkownicy biblioteki – z nieregularnych badań czytelników bibliotek wynika, że związek z biblioteką najczęściej odbudowują osoby na emeryturze. Uniwersytety będą ważne dla bibliotek w większych miejscowościach, tam gdzie są najczęściej ulokowane UTW. Jeśli już współpracujesz z lokalnym UTW, na przykład przy organizacji zajęć, czy spotkań dla słuchaczy i słuchaczek – to jest to twój rzeczniczy atut. Uniwersytety mają często rozbudowaną sieć relacji z otoczeniem. Jeśli będą przekonane do tego, że biblioteka jest ważnym i wartościowym partnerem ich działań, będzie można te kontakty wykorzystać.
Firmy – z relacji bibliotekarek i bibliotekarzy wynika, że lokalni przedsiębiorcy występują od czasu do czasu w roli sponsorów imprez bibliotecznych, szczególnie konkursów skierowanych do najmłodszych czytelników. Sponsoring to zatem podstawowa rola, w jakiej mogliby wspierać bibliotekę właściciele i właścicielki firm. Muszą być jednak przekonani, że warto. Ich związek z biblioteką może być słaby: osoby pracujące, w średnim wieku, o ile nie są rodzicami dzieci w wieku szkolnym, praktycznie nie zaglądają do biblioteki, informacji szukając w internecie, dysponując również czasem wolnym w innych godzinach niż godziny otwarcia biblioteki. Interesującą propozycją dla tej grupy mogłaby być, na przykład, oferta audiobooków, które można słuchać podróżując.
adresaci obszary zależności Możliwe formy zaangażowania osoby informujące o istnieniu
i ofercie biblioteki.
Dyrektorzy i dyrektorki mają silną pozycję w samorządzie
i duże możliwości działania.
Inne biblioteki Mają komplementarne zadania, problemy i potrzeby.
1. 79 adresaci obszary zależności Możliwe formy
zaangażowania seniorów i seniorek – częstych
użytkowników biblioteki.
1. 80
ćWiczenie
Poniższa tabela pomoże ci sprecyzować, kim są główni i pośredni adresaci działań rzeczniczych twojej biblioteki. Postaraj się identyfikować zarówno grupy i instytucje, jak i konkretne osoby, z którymi relacje są ważne z punktu widzenia rozwoju biblioteki i sukcesu rzecznictwa.
tabela adresatów działań rzeczniczych mojej biblioteki adresaci główni – samorząd
Instytucja Osoba/osoby związane z instytucją
adresaci pośredni Użytkownicy
Grupa Przedstawiciele (osoby)
pozostali adresaci pośredni
Instytucja/grupa Przedstawiciele (osoby)