Agresja internetowa

Problematyka agresji słownej w Internecie bywa wiązana z występowa-niem „mrocznej triady”  – połączenia osobowości antyspołecznej, nar-cystycznej i  makiawelicznej, determinującego zachowania agresywne w cyberprzestrzeni.

Mówiąc o agresji, należy pamiętać o rozróżnieniu agresji reaktywnej – emocjonalnej, w której dominują gniew i złość jako reakcje na doznaną szkodę, zablokowanie i frustrację potrzeb – oraz agresji instrumentalnej, stanowiącej narzędzie zaspokojenia ważnych potrzeb jednostki (Frączek, 1993). Aktualnie bywa stosowany termin przemocy – „wpływu przymu-szającego”; James Tedeschi i Richard B. Felson (1994) wskazują główne strategie stosowania przemocy: wyrządzanie krzywdy, zmuszanie do ule-głości, kontrolowanie innych w celu umacniania własnego Ja i zaspokaja-nia jego potrzeb. O agresji instrumentalnej można również mówić w od-niesieniu do motywów zwracania na siebie uwagi i odwoływania się do nieakceptującego otoczenia; stanowi ona wówczas swoiste wołanie o ratu-nek. Motywy te wiążą się z mechanizmami typu narcystycznego (Kubac-ka-Jasiecka, 2006).

44 Dorota Kubacka-Jasiecka

Inne formy agresji spotykane w Internecie to: agresja ekspresywna, impulsywna, odreagowująca i regulująca przeżywane napięcie emocjo-nalne oraz agresja spontaniczna, stanowiąca narzędzie aktywnego po-szukiwania stymulacji – „agresja dla przyjemności immanentnie moty-wowana” (Reykowski, Kochańska, 1980, s. 75). Generalnie zachowanie agresywne służy podtrzymaniu poczucia żywotności, intensyfikacji przeżyć, zaprzeczaniu wewnętrznej pustce i martwocie. Jak pisze Erich Fromm (1994, s. 40): „Tak w przyjemności, jak i w bólu szuka się silnych emocji, które choć na chwilę poszerzą granicę własnej osoby, przeżyć, które nadadzą życiu sensu, niezwykłości […] ponad ograniczeniami co-dziennej egzystencji”.

Akty hejtu w Internecie mogą być także wyrazem agresji destruktyw-nej, wrogiej: „tworzą one odrębną grupę zachowań agresywnych, któ-rych bezpośrednim celem jest ekspresja negatywnych stanów emocjo-nalnych oraz postaw nieufności, wrogości i nienawiści wobec świata, jak również samego siebie” (Kubacka-Jasiecka, 2006, s. 36). Stanowią wów-czas wynik urazowych, przytłaczających doświadczeń (być może wcze-snodziecięcych), kształtujących utrwaloną tendencję będącą źródłem impulsów niszczenia otoczenia, jak własnego Ja odrzucanego przez zna-czących innych (por. Kernberg, 1995; Sokolik, 1993; Lowen, 1995). Ko-rzenie tej zdecydowanie patologicznej formy agresji sięgają pierwszych miesięcy życia, nierozwiązanych relacji z wczesnymi obiektami miłości (Laing 1978, 1995).

Agresja słowna w Internecie charakteryzuje się zdaniem Jacka Pyżal-skiego (2012) następującymi cechami: permanentną wiktymizacją (osoba nie może się uwolnić od agresora), anonimowością, niejawnością komu-nikacji online, niewidzialną publicznością, „efektem kabiny pilota”. Agre-sja słowna bywa przekazywana w  sposób bezpośredni, konfrontacyjny, prezentujący własne nienawistne poglądy. Pośrednio może przekazywać podobne treści w formie niejasnej, ukrytej, zawoalowanej przez pozornie „obiektywne” fakty czy komentarze rozpowszechniane na cudzych stro-nach lub profilach w mediach społecznościowych.

45

DORASTANIE WE WSPÓŁCZESNOŚCI: PROBLEMY I NIEPOKOJE POKOLENIA „CZASU ONLINE”

6.5. Autodestrukcja

Reakcje na agresję internetową mogą się różnić w zależności od jej form i nasilenia: od nadmiernej wrażliwości z depresją i rozpaczą, przez obo-jętność, nieprzejmowanie się atakami, aż do całkowitego znieczulenia. Michał Wawrzyniak (2015) przedstawia kolejne fazy, etapy reagowania na doświadczanie hejtu: strach, uginanie się przed krytyką, chwilowa od-porność, czerpanie korzyści dzięki przepracowaniu i przetworzeniu kry-tycznych uwag w taki sposób, aby pracowały na naszą korzyść(np. wzrost popularności). Reakcje typu strach–lęk wydają się wyjątkowo istotne z uwagi na ich konsekwencje. Wiążą się bowiem z problematyką odrzu-cenia rówieśniczego, jak również możliwością wystąpienia zachowań au-todestruktywnych.

Odrzucenie rówieśnicze występuje wówczas, gdy osoba zostaje wy-kluczona z grupy, do której należała i którą nadal uważa za swoją gru-pę odniesienia. Krytykowana i odrzucona przez rówieśników przeżywa gwałtowne, negatywne uczucia: złość, gniew, irytację, chęć odwetu, któ-rym towarzyszy silne pobudzenie zaburzające procesy poznawcze. Prze-żywa ból, poczucie nieszczęśliwości, staje się przewrażliwiona, obwinia innych – przede wszystkim siebie samą za doznawane odrzucenie i wy-kluczenie (Urban, 2012).

Jednym z  potencjalnych tragicznych skutków występowania nega-tywnych myśli i uczuć u młodzieży jest rozwijanie się tendencji autode-struktywnych; piśmiennictwo przedmiotu zwraca uwagę na dostępność w sieci informacji propagujących drastyczne diety i fascynację samooka-leczeniami (wraz z proponowanymi narzędziami, sposobami ukrywania blizn itp.), a  przede wszystkim treści podżegających do samobójstwa. W ostatnim czasie statystyki odnotowują stały wzrost zamachów samo-bójczych wśród młodzieży (co roku ponad 100 nastolatków w wieku 13– 18 popełnia samobójstwo, ponad 400 podejmuje takie próby, tym samym samobójstwo pozostaje pierwszą przyczyną zgonów w tej grupie wieko-wej). Znaczący wpływ na młodzież wywiera pod tym względem świat Internetu, w którym funkcjonują grupy planujące wspólne samobójstwo

46 Dorota Kubacka-Jasiecka

(Witkowska; za: Listoś, 2017). Nośnikiem autodestruktywnych treści by-wają gry internetowe (np. słynny „Błękitny Wieloryb”), w oddziaływanie których wbudowane są mechanizmy nawiązywania relacji patologicz-nej zależności od instruktora-opiekuna, intensyfikującej zaangażowanie uczestników gry. Niektóre portale społecznościowe czy gry internetowe wprost zachęcają do destruktywnej aktywności, wykorzystując psycho-logiczny mechanizm konsekwencji zaangażowania – każdy kolejny krok ośmiela gracza i izoluje go od otoczenia, wzmacniając pragnienie spełnia-nia zlecanych przez opiekuna destruktywnych zadań, silnie sensorycznie deprymujących i dehumanizujących (Kicińska; za: Listoś, 2017). Często mimo świadomości bycia manipulowanymi młodociani nie potrafią wy-cofać się z autodestruktywnych zobowiązań. Istotną rolę może odgrywać fakt, że osoby młodociane nie w pełni zdają sobie sprawę z nieodwracal-ności i ostatecznego charakteru zachowań samobójczych. Podłożem zaan-gażowania i podejmowania internetowych propozycji mogą być problemy nieprzystosowania, najczęściej na tle niezadowalających relacji rodzin-nych i partnerskich (Kubacka-Jasiecka, 1975).