Streszczenie
Celem badań przedstawionych w artykule jest poszukiwanie mechanizmów psychologicz-nych, które ograniczają nasilenie zaburzeń depresyjnych i lękowych. Porównano występo-wanie lęku i depresji w grupie 60 młodych dorosłych w wieku od 23 do 34 lat (M = 25,73; SD = 2,41) oraz 60 seniorów w wieku od 60 do 97 lat (M = 74,78; SD = 9,96), w każdej grupie po 30 kobiet i 30 mężczyzn. Postawiono pytanie o współzależność pomiędzy lę-kiem i depresją a poczuciem sensu życia oraz prężnością psychiczną. Poczucie sensu życia zdefiniowano, nawiązując do koncepcji libertalno-walorycznej (Ostrowski, 2008), zgodnie z którą jest ono uwarunkowane poczuciem wolności podmiotowej oraz wrażliwością wo-bec wartości. Do pomiaru tych trzech zmiennych egzystencjalnych zastosowano metody własne, a mianowicie: Kwestionariusz Stosunku do Życia, Kwestionariusz Poczucia Wol-ności oraz Kwestionariusz Wartości. Zbadano również prężność psychiczną w ujęciu teo-retycznym Ogińskiej-Bulik i Juczyńskiego (2008) oraz ich metodą: SPP-25. Skalę HADS (Hospital Anxiety and Depression Scale) zastosowano do pomiaru lęku oraz depresji, a właściwie anhedonii. W wyniku badań stwierdzono, że zaburzenia depresyjne występują
132 Tadeusz Marian Ostrowski
częściej u seniorów – w porównaniu z młodymi dorosłymi – jednakże różnica nie jest istotna. Zaburzenia lękowe natomiast występują w nasileniu znamiennie większym w gru-pie młodych dorosłych w porównaniu z seniorami. Potwierdzono rolę sensu życia, które w obydwu grupach wiekowych obniża prawdopodobieństwo wystąpienia depresji. Wyka-zano także znaczenie poczucia wolności osobowej które, niezależnie od wieku, zmniej-sza zagrożenie wystąpienia zaburzeń lękowych. Prężność psychiczna ma znaczenie jako dyspozycja ograniczająca występowanie zaburzeń lękowych i depresyjnych, ale jej rola jest znacznie mniejsza w porównaniu z mechanizmami psychologicznymi o charakterze egzystencjalnym. Koncepcja Frankla, dotycząca roli wartości postawy wobec cierpienia jako mechanizmu generującego sens życia, została potwierdzona w wynikach seniorów, natomiast nie znajduje potwierdzenia we wczesnej dorosłości. Okres wczesnej dorosłości jest zatem czynnikiem ryzyka zaburzeń lękowych. Młodzi dorośli przepracowują poznaw-czo trudne wydarzenia, ale nie wykorzystują tej kompetencji do obniżenia poziomu lęku. Słowa kluczowe: lęk, depresja, sens życia, wartości, wolność podmiotowa, prężność psy-chiczna, młodzi dorośli, seniorzy
Abstract
The aim of the research presented in the article is to look for psychological mechanisms that limit the intensity of depression and anxiety disorders. The occurrence of anxiety and depression were compared in a group of 60 young adults aged 23 to 34 (M = 25.73; SD = 2.41) and 60 seniors aged 60 to 97 (M = 74.78; SD = 9.96), 30 women and 30 men in each group. A question was asked about the correlation between anxiety and depression, and the sense of the meaning of life and mental resilience. A sense of the meaning of life was defined, referring to the libertial-value grounded theory of the meaning of life (Os-trowski, 2008), according to which the sense of life is conditioned by a sense of subjective personal freedom and sensitivity to values. Own methods were used to measure these three existential variables, namely the Relationship to Life Questionnaire, the Sense of Freedom Questionnaire and the Sensitivity to Values Questionnaire. Resilience was also examined in Ogińska-Bulik and Juczyński’s (2008) theoretical terms and by their SPP-25 method. The Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) was used to measure anxiety and depression, actually anhedonia. The results of the research have shown that depressive disorders are more common in seniors compared to young adults, but the difference is not significant. Anxiety disorders, however, occur at a significantly higher intensity in the group of young adults compared to seniors. The role of the meaning of life was confirmed, which in both age groups decreases the likelihood of depression. The role of a sense of personal freedom has also been demonstrated, which, regardless of age, reduces the risk of anxiety disorders. Psychological resilience is important as a disposition limiting the occurrence of anxiety and depression, but its role is much smaller compared to existen-tial psychological mechanisms. Frankl’s concept of the role of value of attitudes towards
133
POCZUCIE SENSU ŻYCIA I WRAŻLIWOŚĆ WOBEC WARTOŚCI A LĘK I DEPRESJA…
suffering, as a mechanism that generates meaning of life, has been confirmed in the group of seniors, but it has not been confirmed in the early adulthood group. Early adulthood is a risk factor for anxiety disorders. Young adults cognitively work through difficult events, but do not use this competence to reduce the level of anxiety.
Key words: anxiety, depression, sense of life, values, subjective personal freedom, mental resilience, young adults, seniors
Wprowadzenie
Wiek XX w mediach oraz piśmiennictwie naukowym został określony jako „wiek depresji”. Przegląd aktualnej literatury przedmiotu pozostawia silne przekonanie, że wiek XXI jest nim tym bardziej. Naukowe i popu-larnonaukowe źródła zgodnie alarmują, przedstawiając dane dotyczące epidemii depresji, a także zburzeń lękowych w Europie i na świecie.
Regionalne Biuro Światowej Organizacji Zdrowia w Europie podaje, że w roku 2012 cierpiało na depresję 350 mln ludzi na świecie. Wielu z nich unika rozpoznania, które oceniają jako wstydliwe albo nieprawdziwe (wy-pieranie choroby) i nie zwraca się o specjalistyczne leczenie – ponadto sam brak motywacji do działania należy do objawów depresji. W rezulta-cie osoby chore zmagają się z W rezulta-cierpieniem bez fachowej opieki, co obniża ich efektywność jako pracowników i przekłada się na trudne relacje w ro-dzinie. Szacuje się, że 50% przypadków depresji pozostaje nieleczonych. Są to osoby, które demonstrują objawy depresji u lekarza rodzinnego i nie zgłaszają się na dalsze leczenie (Marcus, Yasamy, van Ommeren, Chi-sholm, Saxena, 2012; WHO 2012).
W Europie 19,5% populacji choruje na depresję, w Unii Europejskiej wskaźnik ten wzrasta do 26%. W niektórych krajach, takich jak Dania czy Niderlandy, depresja jest przyczyną długotrwałych zwolnień lekarskich w ponad 50% przypadków. Co więcej: depresja komplikuje przebieg sze-regu chorób somatycznych, takich jak choroby nowotworowe, nadciśnie-nie, zawał mięśnia serca (Appels, 1988), udar i cukrzyca.
Dane raportu „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp-ność psychiatrycznej opieki zdrowotnej – EZOP Polska”, sporządzone-go w roku 2012 przez Katedrę Psychiatrii Uniwersytetu Medycznesporządzone-go we
134 Tadeusz Marian Ostrowski
Wrocławiu, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie oraz Państwowy Zakład Higieny w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego. oparte są na badaniu próby 10 tys. osób w wieku 18–64. Wykazano, że w Polsce naj-częściej występują problemy związane z nadużywaniem alkoholu, wystę-pujące u 10,9% badanych (z kolei uzależnienie od alkoholu stwierdzono u 2,2%) następnie, zaburzenia lękowe – 10% badanych oraz depresja – 3% (Kiejna et al., 2015).
Hierarchię częstości zaburzeń psychicznych przedstawiono również w raporcie o stanie zdrowia Europejczyków, sporządzonym w roku 2018 przez OECD przy współpracy Unii Europejskiej (OECD/EU, 2018). Na pierwszym miejscu plasują się w roku 2016 zaburzenia lękowe (25 mln osób, czyli 5,4% populacji), na drugim miejscu depresyjne (21 mln osób, tj. 4,5% populacji), a na trzecim uzależnienie od alkoholu i narkotyków (11 mln osób – 2,4% populacji). Wyliczono, że zaburzenia lękowe i na-stroju pociągają za sobą w Unii Europejskiej koszt 170 bln euro rocznie, co oznacza, że problem zdrowotny ma również znaczący wymiar gospo-darczy. Aby zilustrować tę kwotę, można wskazać, że Europejski Fundusz Rozwoju (The European Development Fund – EDF), przeznaczony na pomoc gospodarczą dla Afryki, Karaibów oraz krajów Pacyfiku w latach 2014–2020, dysponował budżetem w wysokości 30,5 bln euro, czyli ok. 4,3 bln euro rocznie.
Należy zauważyć, że w raporcie OECD z roku 2018 dane dotyczące Polski napawają optymizmem. Gdy w państwach Unii w roku 2016 za-burzenia psychiczne ogółem wystąpiły u 17,3% populacji, w Polsce było to 14,9%, przy czym zaburzenia lękowe objęły 5,4% populacji w Europie i 3,9% w Polsce, depresja – 4,5% i, odpowiednio w Polsce, 2,9%, proble-my związane z używaniem alkoholu i narkotyków – 2,4% i 2,9% (zatem w Polsce więcej), psychozy dwubiegunowe i schizofrenia – 1,3% i 1% oraz w kategorii „inne” – 3,8% i 4,2%.
W rezultacie na liście 28 państw Unii Polska zajmuje bardzo niską, trzecią lokatę od końca, co oznacza, że odsetek zaburzeń psychicznych w naszym kraju należy do najniższych w Europie. Porównując ten raport w wynikami EZOP, można stwierdzić, że częstość występowania depresji
135
POCZUCIE SENSU ŻYCIA I WRAŻLIWOŚĆ WOBEC WARTOŚCI A LĘK I DEPRESJA…
w Polsce jest podobna – około 3%, natomiast liczba zaburzeń lękowych jest według OECD ponad dwukrotnie niższa. Rodzi to podejrzenie, że być może w tej kategorii dane OECD dotyczące Polski są niedoszacowane.
W podsumowaniu danych epidemiologicznych należy stwierdzić, że występowanie zaburzeń psychicznych o charakterze lękowym oraz depre-syjnym stanowi poważny problem społeczny, który uzasadnia prowadze-nie interdyscyplinarnych badań, dotyczących ich prewencji, diagnostyki, leczenia i rehabilitacji.