ADVANCED AIR-TO-AIR VISUAL
A/G RANGE (LIMITED)
2 SHIP TLL NVG
BASIC AIR-TO-AIR
BVR 1V1/2V2 2 SHIP
ADVANCED LL
ADVANCED AIR-TO-AIR LL
CAS AIM-120C
AIM-9X GUN
2 SHIP BASIC TLL
NEW ELEMENTS
ADVANCED AIR-TO-AIR
BVR 1V1/2V2 4 SHIP TLL
EW ELEMENTS NEW ELEMENTS
BASIC AIR-TO-AIR
VISUAL SMART/PREC.
AMO TARG POD NVG AIR-TO-AIR
Opracowanie własne. SZKOLENIE NA SYMULATORACH LOTU
W Aviation English Training Center w Loreto piloci uczestniczyli w wielu zajęciach teoretycznych, któ-rych celem było utrwalenie znajomości wyrażeń i zwrotów specjalistycznych z zakresu angielskiego języka lotniczego (Aviation English). Dzięki temu uzyskali certyfikaty3 znajomości języka angielskiego, wymagane zgodnie z międzynarodowymi przepisami Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilne-go, niezbędne do kontynuowania szkolenia.
Drugi etap obejmował zagadnienia teoretyczne oraz praktyczne pilotowanie samolotu M-346. Szkolenie prowadzono na wojskowym lotnisku Lecce-Galatina, należącym do 61 Skrzydła włoskich sił powietrznych.
Tam polscy piloci przeszli najpierw szkolenie teore-tyczne na temat budowy, eksploatacji i funkcjonowania systemów pokładowych samolotu zaawansowanego szkolenia lotniczego. Następnie, po pozytywnym za-kończeniu tej części szkolenia i zdaniu egzaminów teo-retycznych, rozpoczęli szkolenie z wykorzystaniem sy-mulatorów lotu. Ostatnią część kursu poświęcono szko-leniu praktycznemu z elementami taktyki i zakończono szkoleniem instruktorskim. Dzięki temu piloci uzyska-li ogólny nalot na M-346 wynoszący 65 godzin4.
System zaawansowanego szkolenia lotniczego pro-ponowany przez stronę włoską zakłada, że oprócz sa-molotu używanego do zasadniczego szkolenia ważne jest zastosowanie innych urządzeń szkoleniowych po-zwalających zintensyfikować przygotowanie pilota i zrealizować je efektywnie w możliwie najkrótszym czasie. W związku z tym dla M-346 opracowano zin-tegrowany system szkolenia (Integrated Training Sys-tem – ITC). W proponowanej organizacji zaawanso-wanego szkolenia lotniczego istotne znaczenie mają trzy elementy, czyli samolot zaawansowanego szkole-nia lotniczego, naziemny system szkoleniowy (Gro-und Based Training System – GBTS) oraz odpowied-nio zintegrowane wsparcie logistyczne.
Dlatego też zaproponowano, by szkolenie zawanso-wane na samolocie M-346 Master składało się z dwóch zasadniczych części: szkolenia teoretyczne-go oraz szkolenia praktyczneteoretyczne-go. Koncepcję organiza-cji takiego szkolenia wraz z podziałem na fazy i mo-duły przedstawiono w tabeli 3.
Mając na uwadze doświadczenie pilotów biorą-cych udział we Włoszech w szkoleniu na samolotach M-346 Master, zaproponowano, by szkolenie teore-tyczne było prowadzone z wykorzystaniem systemów CBT i CBI (Computer Based Training, Computer Based Instruction – szkolenie wspomagane kompute-rowo). Dzięki temu uczniowie-piloci mieliby możli-wość szybkiego wglądu i zapoznania się z elementa-mi konstrukcyjnyelementa-mi samolotu, jego podstawowyelementa-mi układami i zasadami działania oraz z przeznacze-niem poszczególnych przyrządów znajdujących się
w obszary tematyczne prezentacje multimedialne umożliwiłyby przekazanie podchorążym niezbędnej wiedzy o systemach statku powietrznego w ramach samokształcenia lub w czasie zajęć planowych bez udziału prowadzącego. W ten sposób każdy z nich mógłby przyswoić wiedzę we własnym zakresie, a na spotkaniach z instruktorem tylko ją pogłębić i wy-mienić poglądy oraz spostrzeżenia. Następnie, po zdaniu egzaminu z wiedzy teoretycznej, podchorążo-wie rozpoczęliby szkolenie praktyczne. Zasadniczy-mi jego elementaZasadniczy-mi byłyby fazy: konwersji (prze-szkolenia na nowy typ samolotu – Conversion to Type – CT) oraz przygotowawcza do szkolenia tak-tycznego. Istotną rolę odgrywałoby szkolenie symu-latorowe. Ponadto założono, że proces konwersji po-winien trwać około 15–20 godzin. W tym czasie pod-chorążowie zostaliby przeszkoleni na ten typ samolotu, to jest AJT. W okresie tym powinno odbyć się wiele ćwiczeń prowadzonych w dzień i w nocy, które pozwoliłyby opanować sztukę pilotażu tego statku powietrznego. Mogłyby to być loty typu VFR, w czasie których doskonaliliby umiejętność wykony-wania startów i lądowań, a także loty po trasie czy do strefy. Ponadto moduł ten zawierałby ćwiczenia z lotów według wskazań przyrządów IFR5.
Najbardziej rozbudowane przygotowawcze szkole-nie taktyczne składałoby się z kilkunastu bloków szkoleniowych obejmujących ćwiczenia z taktyki lot-nictwa. Mając na uwadze przygotowanie pilota do działań bojowych, powinno ono swoją strukturą na-wiązywać do szkolenia początkowego (Introduction to Fighter Fundamentals – IFF) – tabela 4.
Warto zaznaczyć, że proponowane rozwiązanie opie-ra się na podstawach progopie-ramowych szkolenia za gopie-rani- grani-cą naszych pilotów z walki powietrznej na samolotach T-38 oraz M-346. Biorąc to pod uwagę, podczas szko-lenia Air-to-Air (powietrze–powietrze) podchorążowie uczestniczyliby w ćwiczeniach z podstaw walki po-wietrznej 1v1 czy też z walki w ugrupowaniu i na ma-łej wysokości [Basic Air-to-Air Visual: BFM (Basic Fighter Maneuvers – podstawowe manewry myśliw-ców) 1v1, Advanced Air-to-Air Visual: ACM 1v1, 2v2+, Air-to-Air Low Level]. Szkolenie to obejmowa-łoby również podstawowe i zaawansowane ćwiczenia z walki z wykorzystaniem radaru [Basic Air-to-Air BVR (Beyond Visual Range – poza zasięgiem radaru) 1v1 oraz Advanced Air-to-Air BVR 2v2+]. Szkolenie w module Air-to-Ground (powietrze–ziemia) byłoby realizowane na poligonie (A/G Range) z użyciem pre-cyzyjnego uzbrojenia. Ponadto zawierałoby podstawo-we i zaawansowane ćwiczenia z lotów taktycznych w formacji pary lub klucza z uwzględnieniem małej wysokości [Basic 2 Ship Basic TLL (Tactical Low Level), Advanced 2 Ship Basic TLL, 4 Ship LL].
3 ICAO Operational English Level 4. http://www.icao.int/safety/airnavigation/Pages/peltrgFAQ.aspx#anchor11/. 14.11.2016.
4 M. Kowalska-Sendek: Master. „Polska Zbrojna” 2016 nr 7, s. 54–57.
5 Kabiny polskich M-346 zostały wyposażone w specjalne zasłony umożliwiające wykonywanie lotów według wskazań przyrządów.
6 W nomenklaturze stosowana jest również nazwa FAC – Forward Air Controller.
7 2nd Tactical Air Wing F-16 Initial Qualification Training Syllabus. Krzesiny 2016, s. 5.
sonelu Taktycznych Zespołów Kontroli Obszaru Po-wietrznego (OSzP TZKOP) Wyższej Szkoły Oficer-skiej Sił Powietrznych podchorążowie mogliby realizo-wać zadania na korzyść wysuniętych nawigatorów naprowadzania lotnictwa (Joint Terminal Attack Con-troller – JTAC6), wykonujących zadania bezpośrednie-go wsparcia lotniczebezpośrednie-go (Close Air Support – CAS).
Ostatnia część przygotowania dotyczyłaby szkolenia podstawowego w nocy z wykorzystaniem gogli nokto-wizyjnych (Night Vision Goggles – NVG) oraz szkole-nia na małej wysokości w składzie pary (2 Ship TLL NVG). W ich trakcie warto byłoby również wykorzy-stać wyświetlacz nahełmowy (Helmet Mounted Di-splay – HMD) do nauki celowania oraz zwalczania ce-lów powietrznych i naziemnych, a całość szkolenia wesprzeć szkoleniem symulatorowym.
SZKOLENIE TAKTYCZNE
Zakłada się, że kurs podstawowy (Basic Course) bę-dzie realizowany w ramach określonych dni szkolenio-wych. Program przewiduje, że szkolenie teoretyczne potrwa 21 dni. Ponadto szkolenie wspomagane kompu-terowo oraz na symulatorach – 37 dni, planowanie mi-sji – 14 dni, a szkolenie w powietrzu – 58 dni. Na pozo-stałe przedsięwzięcia przewidziano 20 dni7. Na tym etapie szkolenia teoretycznego przewiduje się naukę ta-kich elementów, jak: budowa i wyposażenie samolotu, procedury awaryjne, uzupełnianie paliwa, formacje taktyczne, zastosowanie uzbrojenia oraz sposoby wy-konywania misji.
Kurs trwa około 530 godzin, z czego prawie 270 jest przeznaczonych na szkolenie teoretyczne, tzw. Acade-mic Training Sessions. Są to wykłady, specjalistyczne szkolenia oraz egzaminy z budowy, eksploatacji i bo-jowego wykorzystania samolotu. Istotna jego część bę-dzie prowadzona z użyciem symulatorów. Cykl trwa około 92 godzin. Zasadniczą jego część stanowi szko-lenie w powietrzu. Opierając się na amerykańskich do-świadczeniach, podzielono je na trzy fazy: Transition (przejście), to-Air (powietrze–powietrze) oraz Air--to-Surface (powietrze–powierzchnia). W toku szkole-nia piloci zapoznają się z takimi elementami taktyki lotnictwa, jak defensywna walka ze środkami napadu powietrznego (Defensive Counter Air – DCA), ofen-sywna walka ze środkami napadu powietrznego (Of-fensive Counter Air – OCA), izolacja lotnicza (Air In-terdiction – AI) czy prowadzenie bezpośredniego wsparcia lotniczego. W ramach 95 godzin szkolenio-wych przewidziano loty zarówno w dzień, jak i w no-cy z użyciem różnorakiego uzbrojenia.
Piloci kierowani na taki kurs muszą znać język an-gielski na poziomie 3, mieć poświadczenie bezpieczeń-stwa o klauzuli NATO SECRET lub wyższej, aktualne badania lekarskie oraz ukończony kurs Introduction to Fighter Fundamentals albo wcześniejsze
zakwalifiko-nadto powinni mieć doświadczenie lotnicze, czyli 150 godzin lotów na samolotach wojskowych, z czego minimum 100 na odrzutowych.
Możliwości taktyczne i wyposażenie pokładowe M-346 pozwalają usprawnić i wspomóc szkolenie. Po pierwsze samolot ten może odgrywać rolę agresora i podgrywać przeciwnika zamiast samolotu F-16. Po drugie piloci WSB, którzy z różnych względów nie la-tali przez jakiś czas, mogliby rozpocząć wznawianie nawyków na samolocie AJT. Po trzecie część ćwiczeń zamiast na F-16 mogłaby zostać zrealizowana podczas szkolenia podstawowego z wykorzystaniem M-346.
Podsumowując, można stwierdzić, że w ramach szkolenia na M-346 piloci mają sposobność wykony-wania zadań przewidzianych dla WSB. Mogą to być na przykład ćwiczenia w lotach w ramach Basic Fighter Maneuvers, Air Combat Maneuveres i Tactical Inter-cepts, wykonywane pojedynczo bądź w grupie. Dzięki temu możliwe będzie ograniczenie liczby samolotów F-16 przewidzianych do wykorzystania w szkoleniu podstawowym. Dodatkowo takie rozwiązanie pozwoli zaoszczędzić środki oraz zminimalizować czas eksplo-atacji samolotów przeznaczonych do działań bojowych.
WIELE PRZED NAMI
Organizacja szkolenia lotniczego pilotów wielozada-niowych samolotów bojowych w naszym kraju z uży-ciem platformy M-346 zakłada przede wszystkim stop-niowe przejście od technologii analogowej do cyfrowej wraz z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi, takich jak symulatory lotu. Ponadto należy zwrócić szczegól-ną uwagę na fakt, że przyszłe programy szkolenia powinny uwzględniać ćwiczenia pozwalające na płyn-ne przejście do kolejpłyn-nego etapu szkolenia lotniczego, a w szczególności przygotowywać do działań na doce-lowym bojowym statku powietrznym. Przyszłościo-we – modułoPrzyszłościo-we podejście do realizacji szkolenia pozwoli zoptymalizować ten proces tak, by każdy jego etap umożliwiał pilotowi wykonywanie lotów na kolejnym typie statku powietrznego.
Konkludując, warto raz jeszcze przeanalizować programy szkolenia lotniczego na poszczególnych typach statków powietrznych, preferowanych do wy-szkolenia pilota WSB. Powinny się one uzupełniać, a nie prowadzić na przykład do dublowania się ćwi-czeń. Niepotrzebnie wydłuża to czas szkolenia i skutkuje powrotem pilota do nauki nabytych i utrwalonych wcześniej umiejętności. Poza tym ważne jest to, by ćwiczenia zawarte w programach szkolenia lotniczego stopniowały poziom trudności i gwarantowały postęp w pilotowaniu danego typu statku powietrznego, symulatory lotu zaś występo-wały na wszystkich etapach szkolenia lotniczego i wspomagały ten proces jako najbardziej
zaawanso-wane narzędzia dydaktyczne. n
Autor jest szefem Sztabu 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego.