P ła sz c z y zn a ak ty w n o ści k u ltu ra ln e j7 staje się w śró d ludzi starszy ch w ro z w in ię ty c h g o spo d arczo o b szarach św iata g łó w n ą d o m e n ą ich ż y c ia i zap ew n e stanow i, w raz z rek reacją, istotny czy n n ik ja k o ś c i ich życia.
a) Z n a c ze n ie akty w n o ści kulturalnej i rek reacyjno-lu d ycznej system aty czn ie w z ra sta i będ zie je sz c z e szybciej ro sło w m iarę stab ilizacji na co raz w y ższy m p o zio m ie w a ru n k ó w bytu ek o n o m iczn eg o tej k ateg o rii społecznej. B ęd zie też je d n ą z d o n io ślej
szych p o staci rep u lsji na zag ro żen ia m en taln e, em o cjo n aln e i sp o łeczn e, k tóre n iesie ze so b ą t e c h n o p o t .
Je d n ak w y ż sz a ja k o ś ć ży cia p o p rzez cz y n n ik aktyw ności kulturaln ej nie d o k o n a się, gdy nie zapew n i się w sp o łeczeństw ie ro zw o ju tej aktyw ności. Im w y ższy będ zie tre śc io w y i fo rm alny je j p o zio m , tym d on io ślejsze b ęd zie jej zn aczenie w ży ciu ludzi
starszych.
E d u k acy jn a fu n kcja całej tej sfery ak ty w n o ści zależy w d u żym sto p niu od je j p o ziom u . Jej zn aczen ie dla ro zw o ju w iedzy, p rzek ształceń m en taln y ch i o so b o w o ścio w y ch ludzi starszych, a z w łaszcza dla p o b u d z e n ia i dy n am izo w an ia aktyw n ości auto- edu kacy jnej, k tó ra dla czło w iek a do ro słeg o je s t g łó w n ą o sn o w ą
7 D. Jankowski, Aktywność kulturalna a edukacja kulturalna w perspektywie permanencji procesów rozwoju człowieka, w: Rocznik Pedagogiki Kultury, 2005, Lublin, Wydawnictwo UMCS; Idem, Aktywność kulturalna dorosłych w sytuacji potężnienia rynku kultury i bezwładu edukacji ogólnej, op. cit.; Idem, Pedagogika kultury. Studia i koncepcja. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kra
ków 2006, zwłaszcza rozdz. II: Aktywność kulturalna jako składnik stylu życia.
Interesującą analizę aktualnych koncepcji, projektów i działań w Polsce i w Niemczech przedstawia Sylwia Słowińska (Edukacja kulturalna w Polsce i Niemczech. Inspiracje, propozycje, koncepcje, Kraków 2007, Oficyna Wydaw
nicza IMPULS).
8 N. Postman, Technopol. Triumf techniki nad kulturą. Tłum. A. Tanalska- Dulęba, PIW, Warszawa 1995; J. Baudrillard, Symulakry i symulacja. Tłum. S.
Królak, „Sic”, Warszawa 2005.
203
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
i s z a n są o so b o w eg o ro zw o ju , m o że być fu n k cją p o c h o d n ą tylko in ten sy w n y ch i tw ó rczy ch p rocesó w recepcji p rzek azó w sy m b o liczny ch o raz w łasnej kreatyw n ej d ziałaln o ści w tym obszarze.
W sp o łeczeń stw ie trzeb a u ru ch am iać społeczne i ek o n o m iczn e sty m u lato ry o raz u łatw ien ia o rg an izo w an ia aktyw ności k ulturalnej ludzi starszych. Dni b ezpłatn ego w stęp u do m uzeów , b ezp łatn e lub za z n iż k o w ą o p ła tą k o rzy stan ie z b ib lio tek , kin , te
atrów , p u b liczn y ch im p rez, p rzejazd ó w środkam i publicznej k o m u nik acji m iejsk iej, d o stęp n o ść zn iżk o w y ch opłat za przejazd y k o lejo w e, itp., są ju ż szero k o p rak ty ko w ane; p o w in n y być nie tylko u trzy m an e, ale sy stem aty czn ie ro zszerzan e nie tylko w sy s
tem ie św iad czeń p u b lic z n y ch , ale też d ziałaln o ści p rzed sięb io rstw pry w atnych .
b) D o w alo ry zacji całej sfery akty w ności kulturalnej ogółu ludzi starszy ch p ro w a d z ić m oże k o n tak t z litera tu rą p ięk n ą i sztu k ą „w y so k ą ” , w ie d z ą h isto ry cz n ą i k u ltu ro zn aw czą, społeczną, etyczną, czy n n e u c z estn ic tw o w życiu k u ltu ra ln y m społeczności lok aln ej, k rajo zn aw stw o , am ato rskie ro zw ijan ie w łasnej d z ia łal
n o ści tw órczej - arty sty czn ej, pisarskiej, h o b b y sty czn ej, publicz- no -kry tycznej i afirm aty w n ej, p o litech n iczn ej i dom ow o- g o spo darczej, anim acy jn ej w różn ych g ru pach i k ręgach sp o łe c z ności: w ro d zin ie, k ręg u sąsied zkim i sp ołeczności lokalnej, ruch w o lo n tariatu sp o łeczn o -k u ltu raln eg o i rozw ój instytucji ośw iato- w o -k u ltu raln y ch. T ak p o m y ślan a ak ty w izacja m usi być o rg an iz a cyjnie w sp ieran a p rzez sam o rząd y i in sty tucje p u b liczn e, a także p o p arta sy stem aty czn ie ro zb u d ow yw an y m i działan iam i ed u k a cy j
nym i, m .in. p rzez szeroki system k ształcen ia an im ato ró w k u ltu ry . P o w in n a być w sp ieran a także p rzez ro z w ija n ą w środow isku życia ludzi starszy ch zab ieg am i terap eu ty czn y m i (arteterapeu- tycznym i, biblio terap ety czn y m i, tera p ią rem in iscen cy jn ą, n iek ied y także tera p ią m e d y c z n ą o ró żn y m profilu, u sp ra w n ia jąc ą p o sz cz e gólne o rg an y ruchu, w zro k u i słuchu). T ow arzy szy ć tem u p o w in n y o d p o w ied n ie d zia łan ia ko m p ensacyjn e, gdyż zn aczna część
9 Por. m.in. D. Kubinowski (red.), Kultura współczesna a wychowanie człowie
ka. Verba, Lublin 2006; D. Jankowski (red.), Edukacja kulturalna w życiu czło
wieka, Instytut Pedagogiczno-Artystyczny UAM, Kalisz 1999.
Dzierżymir Jankowski Edukacja, aktywność kulturalna, rekreacja ludzi ludzi starszy ch u jaw n ia isto tn e brak i w ro zw o ju o k reślo n y c h d y s p o zycji o so b o w o ścio w y ch , w ie d z y i w zaso b ie p o siad an y ch d o św iad czeń (d y sp o n u je u b o g im i w y u czo n y m i sp osobam i z a sp o k a ja n ia p o trzeb, a często p o zio m ich p o trzeb je s t b ard zo niski).
U n ie m o ż liw ia to bo g atszy u d ział w ży ciu k u ltu ralny m . Z rz esz e n ia em ery tó w , p rzy zak ład o w e k o ła b y ły ch p raco w n ik ó w , k lub y se n io ra, sto w arzy szen ia ch a ry taty w n e , fund acje p ry w a tn e i spo łeczn e u z y sk u ją w tej d zied zin ie w d z ię cz n e p o le dla ro zw ija n ia bogatej i niezw y k le potrzeb n ej d ziałaln o ści, pozw alającej u cz estn ik o m p rzekraczać b a rie ry w d o stęp ie do d ó b r k u ltu ry i b o g aty ch form aktyw no ści kulturalnej.
c) D o stęp do u c z estn ic tw a w in sty tu cjach k u ltu ry je s t często u tru d n io n y lu d ziom starszy m w sk u tek n ied o sto so w an ia ro z w ią zań arch itek to n iczn y ch , tec h n iczn y ch , np. b rak m o żliw o ści sie
dzącego o d p o czy n k u w salach m u zealn y ch czy w y staw o w y ch , fu n k cjon aln y ch san itariató w , p o d jaz d ó w itp., czy w sk u tek n ie d o m og ów o rg an izacy jn y ch i k o m u n ik acy jn y ch , np. b raku śro d kó w w zm acn iający ch o d b ió r słu ch o w y c zy w zro k o w y , ja k też osób u d zielający ch in fo rm acje i d orad zający ch w w y b o rze zajęć lub środ k ó w kultury. S ą tu n iezb ęd n e in icjaty w y i n a k ła d y fin a n sow e ze strony instytucji p u b liczn y ch oraz p ry w atn y ch , ale z a ra zem potrzeb n a je s t d o b ra in fo rm a c ja p u b liczn a i p ro m o c y jn a u słu g ku ltu raln y ch o raz m o żliw o śc i sam o o rg anizacji, tw o rzo n y ch p rzez po szczeg ó ln e in sty tu cje o raz zrz e sz en ia społeczne.
d) M ark etin g u słu g k u ltu raln y ch w sferze k u ltu ry m aso w ej sprzyja przede w szy stk im sp ek tak u larn y m w ielk im p rz e d się w z ię ciom i je s t zo rien to w an y n a p ro m o w an ie p rod uk tu, a nie n a z a sp okajanie po trzeb. T y m czasem zasp o k ajan ie p o trzeb k u ltu ra l
nych ludzi starszych m usi p rzy b ierać fo rm y bardziej z in d y w id u alizow ane, zarów no co do ro d zaju , treści, ja k i sposobu.
M ech an izm y ek o n o m ic zn e tej sfery d ziałaln o ści m u sz ą z o stać skojarzone z in teresem społeczny m . To w y m ag a w sp ó łd z ia łan ia instytucji p u b liczn y ch z rynkiem , a tak że fo rm u ło w an ia przez instytucje p u b liczn e (też sam o rządo w e) zam ó w ień a d re so w anych zarów no do zrzeszeń , o sób pry w atn y ch, ja k też p rz e d się biorstw .
205
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
C ały te n system m usi u lec u sp o łe c z n ie n iu w strukturze de
m o k raty czn eg o p ań stw a oraz ży cia sam o rząd o w eg o społeczności teryto rialn y ch . S p raw o w an ie p rzez p rze d sięb io rstw a i ich z rz e sz e n ia czy p rze z w o jew o d ó w , p rez y d e n tó w m iast, w ójtów i innych p rze d staw ic ieli stru k tu r sp o łeczn y ch b e z p o śred n ieg o m ecenatu nad p rzed sięw zięciam i k u ltu raln y m i je s t tu w y so ce n iew y starcza
ją c e . R ó w n ie w ażn e je s t w b u d o w an ie w system fu nk cjonow an ia tych in sty tu cji d ziałań k u ltu raln y ch o b ejm u jący ch rzesze także w łasn y ch sp o łeczn o ści zak ład o w y ch czy tery torialn ych (spotk ań p raco w n ik ó w , czło n k ó w ich ro d zin i b y ły ch p racow nik ów - e m ery tó w n a spek tak lach teatraln y ch , k o n certach , org an izo w an ia w y cieczek krajo zn aw czy ch , im prez p len ero w y ch , itp.).