P u nk tem w yjścia tego p ro g ram u je s t n o w a sytuacja d e m o g ra ficzna. W najbliższy ch p ięcioleciach n astąpi spad ek ludn ości
5 Szerzej: M. Kabaj, Ekonomia tworzenia i likwidacji miejsc pracy. Dezaktywi- zacja Polski?, Wyd. IPiSS, Warszawa 2004.
114
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych w w iek u p ro d u k cy jn y m w w ieku 18-59/64 lat i w z ro st liczby osób w w iek u em ery taln y m , co ilustruje tabela 5.
Z p ro g n o zy ludności w edług w iek u w y n ik a ją w ażne w nioski dla n aszych ro zw ażań . W okresie 25 lat (2 0 0 6 -2 0 3 0 ) ludność w w ieku p rze d p ro d u k cy jn y m (0 -1 7 ) lat z m n iejszy się o 2,6 m in osób, tj. o 33% . W rezultacie w ystąpi głęboki spad ek liczby lu d n o ści w w iek u p ro d u k cy jn y m (18—59/64) aż o 3,6 m in osób, tj. o 15%. N ajszyb ciej w zro śn ie liczba ludności w w iek u p o p ro d u k cy j
nym (60/65 i w ięcej lat), o 3,7 m in osób, tj. o 62% .
P ro g n o za d em o g raficzn a nie u w zg lęd n ia n iezw ykle w ażnego c zy n n ika - em igracji zarobkow ej Polaków . O b ecn ie około 2 m in P olaków pracu je zagranicą, a w ięc lu dność pro d u k cy jn a p racująca w P o lsce z m n iejszy ła się aż o 8,2% . W iększość P o lak ó w pracu ją
cych za g ra n ic ą je s t w w iek u m ob iln y m ( 1 8 ^ 4 ) lat.
O cena u b y tk u zaso b ó w p racy w y m ag a p ro g n o zy em igracji zarobkow ej P o lak ó w w okresie najb liższy ch 1 5 -2 0 lat. P rog no za em igracji zaro b kow ej n asuw a w iele tru d no ści. W ielko ść em igracji zarobkow ej z d e te rm in u ją trzy trudno p rzew id y w aln e czynniki:
a) P ie rw sz y to, p o zio m płac w P o lsce i w k rajach U nii E u ro p ej
skiej;
b) D rugi to, sy tu acja d em o g raficzn a w k rajach UE;
c) T rzeci to, o d p o w ied ź na p ytan ie - ja k i p ro cen t obecny ch i p rzy sz ły ch em igran tó w zarob k o w y ch p o strz e g a ten w yjazd j a ko em ig rację d e fin ity w n ą lub stałą. W ied za n a tem at tych trzech c z y n n ik ó w je s t bardzo uboga. P łace w P olsce ro sn ą i b ę d ą ro sły szybkiej niż w krajach U E , ale o becn ie luka je s t z by t w ielk a, ab y oczekiw ać, że w o k resie 1 5 -2 0 lat nastąpi ich zró w n anie. W k rajach Europy, a w U E w szczególności, w ystąpi szybki sp ad ek liczby ludności w w iek u p ro d u k cy jn y m (o 60 m in o só b ) i w z ro st ludności w w iek u p o p ro d u k cy jn y m (o 44 m in osób, tj. o 38% ). K raje U E b ę d ą d ąż y ły do „ u zu p ełn ien ia” z a so b ó w p rac y p rze z im ig rację (patrz z a łączn ik 1). I w reszcie, cz ąst
k o w e b a d a n ia p lanów em ig ran tó w z a ro b k o w y ch nie s ą k o rzy st
ne dla p o lsk ieg o rynku pracy. S zacunki s u g e ru ją że około p o
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych (w iększe w ydatki i m niejsze dochody ze składek i podatków ).
W arto dodać, że d otychczas przy sp ieszo n e p ro cesy p rze c h o
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
w aru n k ach starzejąceg o się sp o łeczeń stw a do p ro w ad ziło b y to do kry zy su sy stem u u b ezp ieczeń społecznych.
D o d atk o w y m czy n n ik iem będ zie p rzed łu żan ie się p rze c ię tn e go dalszeg o trw an ia życia, co w y d łu ża okres p o b ieran ia em erytury.
Już ob ecnie k o b ieta p rzech o d ząca n a em ery tu rę w w iek u 56,1 la t7 b ęd zie j ą p o b ierać średnio p rzez 25,6 lat, a m ężczy zn a p rz e c h o d z ą cy na e m ery tu rę w w iek u 59,4 lat8 będ zie j ą pob ierał średnio p rzez
18,1 lat.
D o d atko w y m , p o zy ty w n y m sp ołeczn ie, czy nn ikiem , ale w p ły w ający m n egaty w nie n a stan fin an só w system u u b e z p ie c ze ń społeczn ych , będ zie dalsze p rzed łu żen ie przeciętn ej długości życia.
P ro g n o za d em o g raficzn a p rzew id u je trzy scenariu sze dług ości ż y cia ludności. Scenariusz p o d staw o w y przew id u je, że d ługość życia o bu płci łączn ie zw ięk szy się z 75,1 lat w 2005 r. do76,9 lat w 201 0 r., do 78,7 lat w 2020 r. i 80,3 lat do 2030 r.9.
N eg aty w n e skutki p rzed staw io n y ch pow yżej p ro ce só w m o ż n a o g ran iczyć przez ra d y k a ln ą z m ia n ę p o lity k i zatru d n ie n ia i a k ty w izację z a w o d o w ą ludzi starszych w w ie k u p rze d e m e ry ta l
n y m i em erytalnym .
P raw idłow ością jest, że w m iarę przedłużania się długości ży cia zw iększa się okres aktyw ności zaw odow ej ludności. Jest to k o nieczne, gdyż średni okres pobierania em erytury przedłuży się o 5,2 lat w 2030 r. w porów naniu z 2005 r.; ten dodatkow y okres trzeba sfinansow ać dłuższym okresem płacenia składki em erytalnej.
Pon adto, starsi p raco w n icy m u sz ą zastąp ić część m ło dszego p o k o lenia, k tó ra w y em ig ro w ała z P olsk i oraz zm n iejszen ia się lic z by osób w w iek u zd olno ści do pracy.
N iezb ęd n e je s t w ięc częścio w e zrek o m p en so w an ie luki p o k o leniow ej w system ie u b e z p ie c ze ń sp ołeczn y ch w rezu ltacie w y ja z du za g ranicę 2 -3 m in osób, które b ę d ą p łacić, składki p o za P olską.
Z w ięk szen ie akty w no ści zaw odow ej ludzi starszych m oże z m n ie j
szy n ieb ezp ieczeń stw o k ry zy su system u u b e z p ie c ze ń społecznych.
7 Średni rzeczywisty wiek przechodzenia kobiety na emeryturę w Polsce.
Średni rzeczywisty wiek przechodzenia mężczyzny na emeryturę w Polsce.
9 GUS, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Warszawa 2004, s. 23.
118
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych
10 Europejska strategia pełnego zatrudnienia i lepszej pracy dla wszystkich.
Decyzja Rady z dnia 22 lipca 2003 r. (2003/578/UE).
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych osób. W 2015 r. p o w in n iśm y w tym celu osiągnąć w sk a ź n ik z a tru d n ien ia p rzew id zian y p rzez Strategią L iz b o ń sk ą na 2010 r. dla 27 k rajó w U E (o p ó źnienie p ięcioletn ie). Ł ączny przyrost z a tru d n ien ia osób starszy ch do 2015 r. po w in ien w ynieść 1,6 m in, czyli p raw ie d w u k ro tn ie w ięcej n iż zak ład a p ro jek cja rządow a. S zy b szy w zro st zatru d n ien ia osób starszy ch je s t n iezbędny z w ażn y ch p o w od ów , które p rzed staw iono w yżej.
C zy o siąg n iecie takiego w zro stu zatrudnienia akty w izacji zaw odow ej ludzi starszych (55-64), em erytó w i rencistów b ęd zie m o żliw e w dużym sto p niu zad ecy d u je system zachęt. A le w y stę p u j ą b ariery n a tej drodze. Stąd p ro b lem ten w ym aga oceny.
Polskie regulacje praw n e nie stw arzają w iększy ch b arier z a tru d n ien ia em ery tów i rencistó w . U staw a o em ery turach i re n ta c h "
stw ierd za, że em eryci, k tó rz y u k oń czy li 60 lat (kobiety) lub 65 lat (m ężczy źn i) m o g ą p o d ejm o w ać p racę zaro b k o w ą bez żad n y ch og ran iczeń (art. 103). W o d n iesie n iu do p ozostały ch e m ery tó w (tzw . w czesny ch ) u staw a w p ro w ad ziła pew n e ogran iczen ia d o c h o dow e: w razie o siąg n ięcia p rzy ch o d u w kw ocie p rzek raczającej 70% p rzeciętneg o m iesięczn eg o w y n a g ro d z en ia 12, ostatnio o g ło szoneg o p rze z P rezesa G łó w n ego U rzędu S tatystycznego, św ia d c zenie u leg a zm n iejszen iu o k w o tę p rz e k ro c z e n ia 1’.
U stalon o je d n a k m ak sy m aln e k w o ty zm niejszeń, które w y n o szą:
a) dla em ery tu ry i ren ty z tytułu całkow itej n iezd o ln o ści do p rac -41 3 .3 7 zł,
b) dla renty z tytułu częścio w ej n iezd o lno ści do pracy - 310,05 zł, c) dla renty rodzinnej, do której u p raw n io na je s t je d n a o so b a
-351.38 zł.
Jeżeli n ato m iast em ery t lub ren cista osiągnie p rzy ch ó d p rz e k raczający 130% p rzeciętneg o w y n ag ro d zen ia, je g o em ery tu ra lub ren ta u leg a zaw ieszeniu .
11 Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez
pieczeń Społecznych (Dz.U. z dnia 30 grudnia 1998 r., nr 162, poz. 1118).
¡2 Aktualnie 1896,46 zł.
13 Ustawa o emeryturach i rentach, art. 104, pkt 8.
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
W p rzy p a d k u osób do rab iający ch do z asiłk ó w i św iad czeń p rze d e m e ry ta ln y c h d o p u szczaln a k w o ta p rzy ch o d u w ynosi 1190 zł m iesięczn ie, a g ran iczn a kw o ta w y n osi 1662 zł.
O cen a sk u teczn o ści tych zachęt i o g ran ic ze ń je s t utrudniona, gdyż o zatru d n ien iu em erytów nie d e c y d u ją tylko em eryci, ale głów n ie p rzed sięb io rcy . W 1995 r. p raco w ało legalnie 304 tys., a w 2005 r. ju ż ty lko 222 tys. em erytów i ren cistó w , czyli 2,8% z a tru d nio n y ch n a p o d sta w ie stosunku p racy w pełn y m i n iep ełny m w y m iarze czasu; n a jw y ższy ud ział za tru d n ie n ia em erytów o d n o to w a no w o b słu d ze nieru ch o m o ści i firm (9 ,8 % ) i w ochronie zdrow ia (3 % )14.
L ic zb a pracu jący ch em erytó w i ren c istó w w edług B A E L (B ad an ia ak ty w n o ści ekonom icznej lu dn o ści) je s t w P olsce także bardzo n iska. W 200 6 r. praco w ało (w ed łu g B A E L ) 339 tys. em e rytó w i ren cistó w . S tanow iło to tylko 2 ,3 % ogólnej liczby p ra c u ją cych w g o sp o d arce n arodow ej. Co w ięcej, o d w ielu lat ob serw u je
m y m a le ją c ą liczb ę p racu jących em ery tó w i ren cistów . W 1992 r.
praco w ało 764 tys. osób, w 1998 r. je s z c z e 604 tys. o s ó b 15. L iczba p racu jący ch em ery tó w i ren cistó w o b n iży ła się m niej w ięcej o p o łow ę.
Je st rz e c z ą naturalną, że część e m ery tó w i ren cistó w p o d e j
m uje p rac ę tak że w szarej strefie. W 20 04 r. w szarej strefie p ra c o w ało w P o lsce ogółem 1317 tys. osób, a 33% m iało 45 lat lub w ię c e j16. W e d łu g m o ic h przy b liżo ny ch sz acu n k ó w około 22% p rac u ją cych w szarej strefie, czyli blisko 300 tys. osób, to em eryci i re n c i
ści. A w ięc liczb a p racu jący ch w szarej strefie b y ła zb liżo n a do liczb y e m ery tó w i ren cistó w pracu jący ch legalnie.
B adan ie G U S u jaw n ia pięć p o w o d ó w p o d ejm o w an ia p racy nie rejestro w an ej p rzez em ery tó w i ren c istó w (w w ieku 60 lat lub w ięcej). S ą to:
a) b rak m o żliw o ści zn alezien ia p ra c y rejestrow anej (63% w s k a zań),
14 GUS, Roczniki Statystyczne 2001 i 2006.
15 GUS, Aktywność Ekonomiczna Ludności Polski 1993-2006 (dane za IV kwartał).
16 GUS, Praca nierejestrowana w Polsce w 2004 r., Warszawa 2005.
122
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych b) n iew y starczające d o ch o d y (49% ),
c) w y so ka sk ład k a u b ezp ieczen io w a (em ery taln a i ren to w a - 17%),
d) podatk i z n iech ęcające do rejestro w an ia do chodów ,
e) m ożliw ość u traty n iek tó ry ch d o ch o d ó w i św iad czeń (np. m o ż liw ość zm n ie jsz e n ia lub u traty całej em erytury).
S pośród blisko 6 m in osób p o b ierających em e ry tu ry i re n ty z Z U S , co najm niej co cz w a rty m ó g łb y pracow ać. O zn acza to m niej w ięcej 1,5 m in d o d atk o w y ch praco w n ik ó w . P o w ró t takiej arm ii em erytó w i ren cistó w do czy n neg o życia z aw o d o w eg o m o że w y elim ino w ać w iele p o jaw iający ch się o b ecnie n ied o b o ró w p rac o w ników , szczeg óln ie m ają cy c h w y k ształcen ie zaw o d o w e, zasad n icze i średnie. A k ty w iz a cja e m ery tó w i ren cistó w w y m ag a u su n ięcia w szystk ich b a rie r i stw o rzen ia m o cn y ch zachęt do p o d e jm o w a n ia p rzez nich pracy, a tak że dla p rzed sięb io rców , aby sięgnęli po ten w ielki p o ten cjał ludzki. P o w staje w ięc py tan ie, ja k ie u ru ch o m ić środki, aby zw ięk szy ć znacząco zatru d nien ie ludzi w starszy m w ieku?
3. Siedem g łó w n y ch elem en tó w p rogram u
W p ro jekcie p rzy sz łeg o p ro g ram u trzeba u w z g lę d n ić co n a j
m niej 7 g łów nych je g o części składow ych.
a) Z w ięk szen ie d o stęp n o ści m iejsc pracy dla osób starszy ch W o statnich d w ó ch latach n astąp iła rad y k a ln a p o p raw a na rynku p rac y w P olsce. Z m n iejszy ło się bezro bo cie. Z w ię k sz y ła się liczb a d ostępnych m iejsc pracy, a w ięc p o p raw iły się tak że w arun ki z atru dnien ia ludzi starszych. Jed n ak że w sk aźn iki z a tru d n ie n ia osób w w ieku 5 5 -6 4 lat nie tylko nie w zro sły, ale sp ad ły z 29,1% w 2005 r. do 2 8 ,1 % w 2006 r. T rzeba pam iętać, że sy tu acja na rynku p rac y w P o lsce je s t w ielce zró żnicow ana. W 200 7 r.
w 80 p o w iatach sto pa b ez ro b o c ia p rzek roczy ła 20% , a w ięc była w ysoka. Z kolei tak że w 80 po w iatach stopa b e z ro b o c ia b yła n iższa niż 10%.
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa program ie zw iększenia liczby dostępnych m iejsc pracy. O siągnięcie celów Strategii Lizbońskiej w ym aga bow iem u tw o rzenia do 2010 r.
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
C o czw arta o so b a w ty m w iek u m a w y k ształcenie w yższe. Je st to w ięc w ażn y p o ten c jał w y k ształcen ia, k w alifik acji i d o św iadczenia.
S zczeg ó ln ą ro lę w zw ięk szan iu szans zatrudnienia ludzi star
szych m oże odeg rać szk o len ie i k ształcen ie ustaw iczn e w sy stem ie pozaszk o ln y m . L iczb a p racu jący ch objętych szk o len iem je s t w P olsce z n aczn ie m n iejsza niż w innych krajach O E C D . T a b e la 5 o b ejm u je o siem k rajó w k tó re p u b lik u ją info rm acje o liczbie o b ję tych k ształcen iem (szk o len iem ) u staw iczn y m w okresie ro k u p o p rzed zający m badanie. N a jw ię k sz ą ran g ę k ształceniu u sta w ic z n e m u nad aje F inland ia (4 6 % ), S zw ajcaria (38% ), U S A (38% ) i N o rw e g ia (37% ). W k rajach ty ch p racu jący m ają szanse p rze sz k o lenia (p rzek w alifik o w an ia raz na 2 do 3 lat. W Polsce szan se te m a ją p racu jący raz na 6 lat.
T ab ela 7. P ro cen t p rac u jąc y c h o b jęty ch k ształcen iem u sta w ic z n ym (Jo b -related train in g ) w g o spodarce w w yb ran y ch _________ krajach*____________________________________________
Kraj Grupy wieku
15-24 25-34 35^14 45-64 ogółem
Finlandia 51 49 40 46
Francja 43 27 11 27
Kanada 32 35 23 30
Niemcy 33 29 21 27
Norwegia 40 42 30 37
Szwecja 36 33 41 36
Szwajcaria 42 41 34 38
USA 37 43 33 38
Polska** 39 15 11 8 15
* Procent pracujących objętych dokształcaniem (job-related training) w okresie roku poprzedzającego badanie.
** 2005 r.; szacunek własny na podstawie GUS, Aktywność ekonomicz
na ludności Polski w IV kwartale 2005 r.
Źródło: OECD, Education and Employment, Paris 1999, s. 51.
W yniki bad ań sug erują, że o dsetek u c zestn iczący ch w k ształceniu u sta w ic z n y m w w iek u m niej m obilnym (4 5 -6 4 )
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych zm niejsza się, ale nie w sposób zn aczący . Ś rednio ob n iża się on z 35% do 29% . W P olsce szanse p rze sz k o le n ia osób w w ieku m niej m o bilny m s ą dw u k ro tn ie n iższe n iż średnie. Jed yn ie co ó sm y p ra cujący m a szanse p rzeszk o lenia w ciąg u roku, w p o zo stały ch k ra jac h - co trzeci. Istnieje ścisły z w iązek m ię d z y o d setkiem p rac o w ników u c zestn iczący ch w k ształcen iu u staw iczn y m , a śre d n ią rz e cz y w istą w iek u przech o d zen ia na e m ery tu rę oraz w sk aźn ik iem zatru d n ien ia osób starszych. W ięk szo ść k rajó w o w y so kim u d ziale kształcen ia u staw iczn eg o osób starszych n ależy do pierw szej (n a j
w yższej) g rup y aktyw n o ści zaw od o w ej. K raje te p ro w a d z ą p o lity k ę aktyw izacji osób starszy ch (u trzy m an ie w y so k ich w sk aźn ik ó w z a tru dnian ia osób starszych i zn iech ęcen ie do p rzech o d zen ia na w cześn iejsze em ery tu ry - szerzej p a trz z ałączn ik 2).
c) Z w ięk szen ie roli u rzęd ów pracy
W ram ach rządo w eg o p ro g ram u ak ty w izacji ludzi w w iek u 50 i w iecej lat p rzew id zian o z w ięk szen ie śro d k ó w na szk o len ia i k ształcen ie ustaw iczn e. P oza tym b e z ro b o tn y m pow yżej 50. ro ku życia u rzą d p rac y p o w in ien w o kresie 6 m ie się c y p rzed staw ić p ro p o zy cję zatrudn ien ia, innej p racy zaro b k o w ej, szk o len ia, z a tru d nienia w ram ach prac interw en cy jn y ch lub ro b ó t pu b liczn y ch (art.
50 U staw y o pro m o cji zatru d n ien ia i in sty tu cjach ry n k u p racy , (D z.U . z dnia 1 m aja 2004 r., n r 99).
U łatw ien ia te b y ły b y k o rzy stn e dla ludzi starszych, g d y b y je realizo w an o w p rak ty ce, ale w szerszy m zakresie.
L iczb a zarejestro w an y ch b ezro b o tn y ch pow yżej 50. ro ku ży cia w e w rześniu 2007 r. w y n o siła 375 tys. S topa b ez ro b o c ia b y ła zb liżo n a do średniej dla całej p o p u lacji b ezro b o tn y ch (11,6% ). Ist
nieje kilk a p o w o dów , aby tę gru pę b e z ro b o tn y ch trakto w ać w sp o sób szczególny.
W ed łu g szacu nkó w , op artych na d an y ch u rzęd ó w p racy , m o żn a ocen iać, że tylko 12% zare je stro w an y c h b e z ro b o tn y ch w w iek u 50 i w ięcej lat o trzym ało o fertę ak ty w izacji zaw odow ej
127
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
w ok resie 6 m ie się c y 18. B y ł to n iezw y k le niski sto pień realizacji tej ustaw o w ej zasady.
P o w staje p ytanie - ja k to je s t m ożliw e, że u staw o w e o b o
w iązki w ład z p ub liczn y ch nie b y ły w do stateczn y m stopniu reali
zow an e? O d p o w ied ź na to p y tan ie m o że być z w iązan a z tym , że u rzęd n icy b yłego M in isterstw a G ospo d ark i i P racy (M G iP ) p o p ra w ili tę u staw ę „w d rodze interp retacji” . W d ok u m en cie p o w ie lo nym pt. „P y tania i o d p o w ie d z i” d o ty czący m u staw y (z dnia 20 .0 4 .2 0 0 4 r .) 10 „złag o d zo n o ” te z ap isy w n a stęp u jący sposób:
„zw ro t p o w in ien należy rozu m ieć ja k o p ew n e w sk azan ie dla p o w iato w y ch u rzęd ó w pracy , nie je s t to p o d staw a do ew entualnych ro szczeń w ob ec u rzęd u p rac y ” (s. 22). W ten sposób M G iP p o in form ow ało u rzę d y p racy w Polsce, że m o g ą ale nie m u sz ą rea liz o w ać w y ty czn y ch u staw y o p rom ocji z atru d n ien ia i instytucjach ry n k u pracy!
A b y zw ięk szyć zatru d nien ie osób starszych, u rzę d y pracy p o w in n y spełnić trz y w arunki.
P ierw szy to p o w in n y być zo b o w iązan e do przed staw ian ia bezro b o tn y m w w iek u 50 i w ięcej lat o ferty aktyw izacji w okresie 6 m iesięcy. O d setek b ezro b o tn y ch o b jętych tą z a sa d ą pow inien osiąg n ąć do 2010 r. 8 0 % -9 0 % , tak ja k w inn ych k rajach „ sta rej”
UE;
D rugi to - o bjęcie szko len iam i co najm niej 50% b e z ro b o t
nych w ty m w iek u i o rg an izo w an ie ty ch szk oleń na p o dstaw ie tró j
stro n n y ch u m ó w szko len io w y ch, tzn. w ścisłej w sp ó łp racy z p ra c o daw cam i;
T rzecie to - g łębok a refo rm a u rzęd ó w pracy. T rzeb a dokonać zm ian stru k turaln ych tak, aby co najm niej 50% praco w n ik ó w z a j
m o w ało się po śred n ictw em p racy i p o rad n ictw em zaw odow ym .
18 Warto dodać, że w krajach „starej” Unii 80-90% bezrobotnych otrzymuje oferty pracy zgodnie z wytycznymi Traktatu Amsterdamskiego (tzn. w okresie 6 miesięcy).
19 MGiP, Departament Rynku Pracy, Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pro
mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Pytania i odpowiedzi. Stan prawny na dzień 30.09.2004 r.
Mieczysław Kabaj Aktywność zawodowa i zatrudnienie ludzi starszych W ted y zaś k o n sty tu cy jn e praw o o byw ateli do d o rad ztw a z a w o d o w ego będ zie realizo w an e.
d) U su n ięcie b arier p raw n y ch za tru d n ien ia ludzi starszych Je d n ą z b arier zatru d n ian ia osób starszych je s t ro zszerzen ie (usztyw nienie) o c h ro n y p raco w n ik ów w w ieku p rzed em ery taln y m przed zw o ln ien iem z pracy. D o k o ń ca m aja 20 04 r. o b o w iązy w ała zasada, że p raco d aw ca nie m o że w y p o w iedzieć u m o w y o p racę praco w n ikow i, k tó rem u braku je nie w ięcej niż 2 lata do nab y cia praw a do em e ry tu ry z F un d u szu U b ezp ieczeń S p o łeczny ch (K o deks pracy, art. 39).
O d 1 czerw ca 2004 r. ok res och ro n n y zw ięk szo n o do c z te rech lat, a w ięc p rac o d a w c a nie m o że zw o ln ić k o b iety w iek u 5 5 -5 9 lat, a m ężczy zn y w w ie k u 6 0 -6 4 lata. Z tych p o w o d ó w p raco d aw cy niech ętnie p rz y jm u ją do p rac y o so b y starsze, k tó re z b liż a ją się do akcen to w an ego w yżej w ieku p rzed em ery talnego. W arto d odać, że o ch ro n a osób w w iek u p rzed em ery taln y m nie je s t sto so w an a w razie o gło szen ia u p adło ści lub likw idacji firm y (art. 41). Łagodzi to nieco negatyw ny w pływ nadm iernej ochrony przed zw olnieniem . Jednakże czteroletnia ochrona pracow ników w w ieku p rzedem ery
talnym je st głów nym czynnikiem ograniczającym szanse zatru d n ie
nia osób w w ieku 5 5 -6 4 lata. T rzeba ten przepis zm ienić, jeżeli chcem y zw iększyć zatrudnienie osób starszych.
e) Elastyczna granica wieku emerytalnego - zachęty dla osób starszych
A n alizy p o ró w n aw cze u staw o w eg o i rzeczy w isteg o w iek u p rzech o d zen ia n a e m ery tu rę sugerują, że w w ięk szo ści k rajó w w y stęp u ją różn e fo rm y w cześn iejszy ch lub o p ó źn ionych em e ry tu r (patrz załączn ik 3). Je st to w ażne z p u n k tu w id zen ia in d y w id u al
nych m o żliw o ści i zdo ln ości do pracy, preferen cji itd. Jest to tak że korzy stn e dla gospodark i. N astęp u je b o w iem natu raln a selek cja praco w n ik ó w z p u n k tu w id zen ia zdoln o ści i m o tyw acji do dalszej pracy.
W P olsce nie trzeb a p rzed łu żać ustaw o w eg o w iek u e m e ry ta l
nego, aby zw ięk szy ć zatrud n ienie osób starszych. N ależy je d n a k 129
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa
zm ien ić przep isy reg u lu jące i m oty w u jące do w cześniejszej lub opó źn io nej em erytury.
O soby, które o sią g a ją u staw o w y w ie k em erytalny pow inny b y ć zach ęco ne do przed łu żen ia aktyw ności zaw odow ej przez z w ięk szen ie przyszłej em erytury, nie tylko dzięki w iększej liczbie lat pracy, ale także przez zw ięk szen ie jej p rzyrostu, np. z 1,3% do 3% lub 5% za każd y d o d atk o w y rok pracy. N ato m iast o so b y od ch o d zące na w cześn iejsze em ery tu ry (p oza g órnikam i i niektórym i n ieliczn y m i grupam i zaw o d ów ) p o w in n y u zysk iw ać em ery turę o b n iż o n ą np. o 3 % -5 % za każd y rok w cześniejszej em e ry tu ry 20.
S tw o rzy to n a tu ra ln ą m o ty w ację do p rzed łu żen ia aktyw n ości za
w odow ej ludzi starych, n iezw y k le w a ż n ą w w aru n k ach m niejszeg o p rzy ro stu (lub spadku) z a so b ó w pracy.
N ależy także całk o w icie zw o ln ić o so b y starsze, szczególnie
N ależy także całk o w icie zw o ln ić o so b y starsze, szczególnie