5. PROBLEM KONKURENCYJNOŚCI NA ZDEREGULOWANYCH RYNKACH LOTNICZYCH
5.2. Alianse lotnicze
5.2.5. Alianse globalne
Powstające w latach 80. i 90. XX wieku alianse miały charakter mało stabil-ny (Oum, Zhang 2001). Bardzo często zmieniał się ich skład, wiele z nich nie prze-trwało, zwłaszcza alianse o charakterze handlowym. Według P. Hanlona (2007) w 1994 r. istniało ok. 280 aliansów, a w 1998 r. ponad 500. Liczby te świadczą, że wiele linii równocześnie uczestniczyło w kilku aliansach. Na początku lat 90. umo-wy o współpracy podpisały SAS, Swissair, Austrian Airlines, Finnair, Lufthansa z Air France i Sabeną, natomiast holenderski KLM z British Airways. Sądzono, że porozumienia te będą miały charakter bardziej trwałych powiązań, jednak grupy te rozpadły się w wyniku zmian polityki handlowej i marketingowej linii lotniczych (Grzywacz i in. 2003). Pod koniec lat dziewięćdziesiątych powstały cztery alianse lotnicze o charakterze ogólnoświatowym. Były to Star Alliance, Oneworld, Wings (obejmujący KLM, Northwest oraz Alitalię) oraz sojusz Delty i Air France, który dał początek późniejszemu aliansowi Sky Team. W roku 2003 doszło do połączenia aliansów Wings i Sky Team. Rozszerzony alians pozostał przy nazwie Sky Team.
W 1998 r. powstał alians o europejskim zasięgu – Qualiflyer, skupiony wokół Swis-sair. Do sojuszu tego przystąpiły linie Sabena, TAP Portugal, Polskie Linie Lotnicze LOT, Air Europe, Air Liberté, Air Littorale, AOM French Airlines, Balair, Crossair, Turkish Airlines, Volare i Austrian Airlines (linie te w 2000 r. przeszły do aliansu Star) (Burghouwt 2007). Udział aliansu Qualiflyer w przewozach pasażerskich na koniec 2000 roku wynosił około 3,6%, czyli około 52 mln pasażerów (Marciszew-ska 2001). Sojusz ten rozpadł się w 2002 r. w wyniku bankructwa linii Swissair i Sabena.
Obecnie na świecie funkcjonuje około 300 aliansów lotniczych (Ruciński 2009), ale tylko 3 mają charakter aliansów globalnych, obejmujących swoją siecią połączeń cały świat. Alianse globalne są aliansami strategicznymi, działającymi pod wspólną marką.
Sojuszami o światowym zasięgu są Star Alliance, Oneworld i Sky Team.
Skupiają one aż 73% przewozów pasażerskich, mają charakter bardziej stabilny i w przyszłości będzie raczej dochodziło do dalszego rozszerzania tych aliansów niż tworzenia nowych. Według wielu analityków rynku lotniczego (Ruciński 2006b, Hanlon 2007, Radomyski 2007) alianse są najszybszym i najtańszym sposobem zdobycia pozycji przewoźnika globalnego. Transport lotniczy niewątpliwie przy-czynia się do procesów globalizacyjnych, ale równocześnie sam tym procesom pod-lega. W sytuacji pełnej liberalizacji rynku tylko możliwość działania w skali global-nej zapewnia przewagę konkurencyjną na światowych rynkach. Podstawową zasadą tworzenia aliansów globalnych jest taki dobór partnerów strategicznych, aby umoż-liwić powstanie jak największej w sensie przestrzennym sieci połączeń, zapewniają-cej połączenia pomiędzy wszystkimi zamieszkałymi kontynentami.
Strategiczne alianse globalne dotyczą nie tylko transportu pasażerskiego, ale również transportu towarowego. Do największych aliansów cargo o zasięgu global-nym należą WOW, Sky Team Cargo i ANA-UPS (Holloway 2008). Procesy konso-lidacji, a wraz z nimi tworzenie aliansów strategicznych mogą dotyczyć również rynku usług infrastruktury transportu lotniczego. Duże porty lotnicze mogą budować alianse strategiczne z mniejszymi portami, oferując nowe technologie i nowoczesne metody zarządzania, wspólne wdrażanie nowych systemów czy wspólne zakupy (Kaliński 2005).
5.2.5.1. Alians Star
Alians Star jest najstarszym globalnym aliansem. Powstał 14 marca 1997 r.
w wyniku porozumienia pomiędzy liniami Lufthansa, Air Canada, Scandinavian Airlines System (SAS), Thai Airways i United Airlines. Jednak jego historia jest znacznie dłuższa i sięga 1959 r., kiedy to SAS i Thai Airways założyły Thai Air-ways International (Marciszewska 2001). Od początku lat 90. XX w. późniejsi part-nerzy grupy podpisywali umowy dwustronne (Air Canada i United Airlines – 1993, Lufthansa i Varig – 1993, Lufthansa i SAS – 1995, United Airlines i SAS – 1995, Lufthansa i Air Canada – 1996, SAS i Air Canada – 1996).
W 1997 r. do aliansu dołączyły linie brazylijskie Varig (ze względu na pro-blemy finansowe wykluczone z aliansu 31 stycznia 2007). W 1999 r. alians został rozszerzony o linie Ansett Australia (zbankrutowały w 2001 r.), All Nippon Airways i Air New Zealand.
Już w pierwszych latach działalności sieć połączeń współpracujących linii miała globalny zasięg. W 2000 r. do sojuszu przystąpiły linie Singapore Airlines oraz Austrian Airlines, które zdecydowały się na opuszczenie sojuszu Qualiflyer oraz British Midland. W 2003 r. alians powiększył się o Polskie Linie Lotnicze LOT, Spanair i Asiana Airlines.
W marcu 2010 r. członkami aliansu było 23 przewoźników: Air Canada, Air China, Air New Zealand, ANA, Asiana Airlines, Austrian Airlines, British Midland, Brussels Airlines, Continental Airlines, Egypt Air, LOT, Lufthansa, SAS, Shanghai Airlines8, Singapore Airlines, South African Airways, Spanair, Swiss, TAP Portugal, Thai Airways, Turkish Airlines, United Airlines i US Airways. Członkami regional-nymi są Adria, Blue 1 i Croatia Airlines. Do aliansu mają dołączyć także linie Air India9, brazylijski TAM oraz greckie Aegean Airlines10. W 2008 r. linie należące do
8 Linie Shanghai Airlines opuściły sojusz w związku z fuzją z China Eastern Airlines, nale-żącym do sojuszu Sky Team.
9 Przystąpienie linii Air India do aliansu Star zostało odroczone ze względu na nie spełnienie wymaganych procedur przystosowawczych.
10 TAM i Aegean stały się członkami Star Alliance w 2010 r.
aliansu Star przewiozły prawie 587 milionów pasażerów, oferując połączenia z 1071 lotnisk położonych w 175 krajach (tab. 5).
Za zarządzanie aliansem odpowiedzialny jest Zarząd Rozwoju Aliansu, składający się z reprezentacji każdej linii (2 reprezentantów każdej linii, w tym pre-zes) oraz Komitet Rozwoju Aliansu (po 2 reprezentantów).
5.2.5.2. Alians Oneworld
We wrześniu 1998 r. pięć dużych linii lotniczych – American Airlines, Bri-tish Airways, Canadian Airlines, Cathay Pacific i Qantas Airways ogłosiły, że chcą utworzyć alians lotniczy, który w domyśle miałby być przeciwwagą dla aliansu Star.
Oficjalnie za datę rozpoczęcia działalności tego aliansu uznaje się datę 1 lutego 1999 r. W tym samym roku do aliansu dołączyły linie Iberia i Finnair. W marcu 2010 r. alians Oneworld zrzeszał 11 linii lotniczych: American Airlines, British Airways, Cathay Pacific, Finnair, Iberia, JAL, Lan Chile, Malev, Mexicana, Qantas, Royal Jordanian. W najbliższych latach do aliansu mają przystąpić rosyjskie linie S711 i indyjskie Kingfisher Airlines.
W 2008 r. linie aliansu obsługiwały ponad 800 lotnisk w 150 krajach i przewiozły 340 milionów pasażerów (tab. 5). Jako jedyny alians globalny miały w swoich szeregach przewoźnika z Ameryki Południowej.
5.2.5.3 Alians Sky Team
Najmłodszy z globalnych sojuszy powstał 22 czerwca 2000 r. Został utwo-rzony przez przewoźników Aeromexico, Air France, Delta Airlines i Korean Air.
W następnym roku dołączyły do niego Czech Airlines i Alitalia. W 2003 r. sojusz został rozszerzony o KLM i Northwest Airlines, dotąd tworzące alians Wings, a 13 września 2004 r. o Continental Airlines (przewoźnik wystąpił z aliansu w 2009 r.).
Od 14 kwietnia 2006 jego członkiem jest także Aeroflot. W 2007 do sojuszu przy-stąpiły linie China Southern Airlines. W 2008 r. linie aliansu Sky Team przewiozły ponad 384 miliony pasażerów, oferując połączenia do 856 lotnisk w 169 krajach (tab. 5).
Łącznie 3 globalne alianse obsłużyły w 2008 r. 1 miliard 377 milionów pa-sażerów. W ostatnich latach doszło do kilku ważnych zmian uczestników w tych trzech aliansach globalnych. Jedną z nich było wystąpienie linii Continental12 z aliansu Sky Team i przejście do aliansu Star. Oznacza to, że ostateczna konfigura-
11 Linie S7 przystąpiły do aliansu Oneworld w 2010 r.
12 4 maja 2010 r. doszło do połączenia linii Continental z United Airlines. Nowy przewoźnik używa nazwy United Airlines.
Tab.5. Porównanie globalnych aliansów lotniczych.
Nazwa aliansu Star Oneworld Sky Team
Rok powstania 1997 1999 2000
Kingfisher Airlines Tarom (jako członek stowa-rzyszony)
1 Przewoźnik zbankrutował w 2001 r.
2 Dobrowolne wystąpienie
3 Wykluczenie z aliansu
4 Dobrowolne wystąpienie, w 2009 wejście w skład aliansu Oneworld
5 Przejęcie przewoźnika przez Air Canada – członka aliansu Star
6 Dobrowolne wystąpienie, w 2009 wejście w skład aliansu Star
7 Dobrowolne wystąpienie
8 Połączenie z Delta Airlines w 2009 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych aliansów: www.staralliance.com, www.oneworld.com, www.skyteam.com; dane liczbowe za rok 2008 (data dostępu: 18.04.2010).
cja aliansów nie jest jeszcze określona. Wszystko wskazuje jednak, że w najbliższej przyszłości to nie poszczególni przewoźnicy, ale wielkie grupy strategiczne będą walczyć o podział światowego rynku lotniczego (Marciszewska 2005, Fyall, Garrod 2006).