Niemalże wszyscy badani nauczyciele (ponad 96% z 10 142 nauczycieli szkół podstawowych oraz analo-gicznie 97% spośród 12 780 nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych) deklarują, że prowadzą diagnozę możliwości edukacyjnych swoich uczniów. 86% nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimna-zjalnych i 90% nauczycieli szkół podstawowych deklaruje, że robi to w odniesieniu do wszystkich ucz-niów, z którymi pracuje. To perspektywa samych nauczycieli. Warto zobaczyć, jak wyglądają działania podejmowane przez szkołę z punktu widzenia rodziców5.
Zestawiając wskazania „zdecydowanie tak” i „raczej tak”, widzimy, że 73% rodziców uczniów uczęsz-czających do gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych uważa, że szkoła jest miejscem oferującym wspar-cie ich dzieciom. Pozostałe 26% rodziców nie ma takiego poczucia (z czego 4% odpowiedziało „zdecy-dowanie nie”). Rodzice uczniów szkół podstawowych wyżej oceniają wsparcie udzielane przez szkołę ich dzieciom – 78% uważa, że szkoła podejmuje starania, aby ich dziecko miało poczucie sukcesu na miarę własnych możliwości. 22% nie dostrzega tego wsparcia. Warto podkreślić, że porównując te wyniki ze wskazaniami z roku szkolnego 2011/2012, widać wzrost liczby pozytywnych wskazań rodziców – 69%
rodziców uczniów uczęszczających do gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych oraz odpowiednio 74%
rodziców uczniów szkół podstawowych dostrzegało wsparcie.
5 W pierwszych 48 ewaluacjach analizowane tu pytanie brzmiało: „Czy szkoła podejmuje wystarczające starania, aby umoż-liwić Pana(i) dziecku odniesienie sukcesu szkolnego na miarę jego/jej możliwości?” – wówczas spośród 2465 badanych rodziców 78% przyznało, że tak. Jednocześnie 22% rodziców uważa, że szkoła nie podejmuje wystarczających starań, aby umożliwić taki sukces.
Wykres 2. Zestawienie odpowiedzi rodziców uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych „W szkole po-dejmuje się starania, by moje dziecko miało poczucie sukcesu w nauce na miarę jego możliwości”
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z platformy NPSEO.
Ogólnie, zestawiając wyniki z poszczególnych lat oraz typów szkół, można stwierdzić, iż pomimo że bardziej krytyczny stosunek mają rodzice uczniów na wyższych etapach edukacyjnych, dominuje pozy-tywny odbiór działań szkoły.
Przyjrzyjmy się teraz, jakie działania dające poczucie sukcesu zdaniem rodziców realizują szko-ły. Typologizując wskazania rodziców z pytań otwartych, widać, że podobnie jak w roku szkolnym 2010/2011 i 2011/2012 przykładami takich starań są głównie aktywności pozalekcyjne prowadzone przez szkoły (zajęcia pozalekcyjne, organizacja konkursów i przygotowanie do nich, udział w projektach czy koła zainteresowań). Rodzice wskazują również na indywidualny kontakt uczniów z nauczycielem i za-interesowanie ich problemami, wpływ uczniów na zakres prowadzonych zajęć oraz pomoc nauczycieli w rozwijaniu przez uczniów ich własnych pomysłów – jako na czynniki wzmacniające osiąganie sukcesu.
Jak wygląda postulat „prowadzenia działań służących wyrównywaniu szans edukacyjnych” z perspek-tywy samego ucznia? Jakie jest samopoczucie uczniów związane z procesem osiągania wyników w na-uce? Monica Boekaerts, w ramach analizy roli motywacji i emocji w uczeniu się w szkole, podkreśla, że: „uczniowie są bardziej zmotywowani, by zaangażować się w naukę, jeśli między innymi odczuwają pozytywne emocje w stosunku do działań związanych z uczeniem się i na odwrót – zniechęcają się do uczenia, jeśli doświadczają emocji negatywnych”6.
Analizując odpowiedzi uczniów, widać, że na każdym etapie edukacyjnym dominuje przeświad-czenie, że „wszystko jest w porządku” (tak deklaruje 46% uczniów szkół podstawowych i 56% uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych). Jednocześnie więcej niż 1/3 uczniów szkół podstawowych, gdy myśli o swoich wynikach w nauce, „czuje radość” (37%). Ich koledzy z wyższych etapów edu-kacyjnych są o wiele bardziej krytyczni w tym zakresie – co czwarty/a uczeń/uczennica gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej deklaruje, że „czuje niezadowolenie, że nie mógł/mogła zrobić więcej”.
Co interesujące, uczniowie szkół podstawowych częściej czują radość w tym zakresie, ale i dla dużej grupy jest to kwestia obojętna (46%). W tym sensie ich starsi koledzy bardziej przejmują się własnymi wynikami w nauce.
6 M. Boekaerts, Kluczowa rola motywacji i emocji w uczeniu się szkole, [w:] Istota uczenia się. Wykorzystanie badań w praktyce, red. H. Dumont, D. Istance, F. Benevides, OECD, Warszawa 2013.
Wykres 3. Odpowiedzi uczniów szkół podstawowych (n = 17 289) i ponadpodstawowych (n = 35 035) na pytanie o samopoczucie związane z osiąganiem wyników w nauce. Ankieta „Moja szkoła”
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z platformy NPSEO.
WNIOSKI
Analiza wyników ewaluacji w badanych szkołach pozwala na sformułowanie następujących wniosków (nadal jednak nie są to dane reprezentatywne na poziomie kraju, niemniej pokazują pewne tendencje – szczególnie gdy porównamy dane uzyskane w kolejnych latach wdrażania ewaluacji zewnętrznej):
1) Wymaganie „Prowadzone są działania służące wyrównywaniu szans edukacyjnych” badane było w roku szkolnym 2012/2013 w 1062 szkołach.
2) Podobnie jak w roku szkolnym 2010/2011 i 2011/2012 także w roku szkolnym 2012/2013 we wszystkich typach szkół dominuje wysoki poziom spełniania wymagania (65% wszystkich ewalu-owanych szkół osiągnęło poziom B).
3) W odniesieniu do wymogu diagnozowania uczniów sformułowanego w rozporządzeniu o pomo-cy psychologiczno-pedagogicznej z przeprowadzonej ewaluacji wynika, iż niemal wszyso pomo-cy (96%) nauczyciele deklarują, że prowadzą diagnozę możliwości edukacyjnych swoich uczniów. 86% na-uczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych i 90% nana-uczycieli szkół podstawowych zapew-nia, że robi to w odniesieniu do wszystkich uczniów, z którymi pracuje. Ten bardzo wysoki wskaź-nik jest jeszcze wyższy niż w poprzednim roku szkolnym, gdzie 79% nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych i 85% nauczycieli szkół podstawowych oświadcza, że robi to w stosunku do wszystkich uczniów, z którymi pracuje (ten obowiązek dotyczy wszystkich nauczycieli).
4) Podobnie jak w poprzednich latach rodzice stosunkowo wysoko oceniają działania szkoły mające na celu rozwój ich dzieci. Rodzice uczniów uczęszczających do szkół podstawowych wyżej ocenia-ją działania szkoły zmierzaocenia-jące do indywidualnego sukcesu ich dzieci (78%). Na wyższych etapach edukacji rodzice rzadziej dostrzegają te działania (73%).
5) Pomimo wysokiego poziomu spełniania wymagania w szkołach jedna czwarta uczniów gimna-zjów i szkół ponadgimnazjalnych, oceniając własne wyniki w nauce, stwierdza: „czuję niezadowo-lenie, że nie mogłem/mogłam zrobić więcej”. Widać rozbieżność oceny ze względu na etap eduka-cyjny – 36% uczniów szkół podstawowych deklaruje, że „czuje radość”, myśląc o swoich wynikach w nauce.
REKOMENDACJE
Powyższa analiza pokazuje, że im wyższy etap edukacyjny, tym uczniowie mają poczucie, że nauczy-ciele w mniejszym stopniu wierzą w ich możliwości. Jeżeli wziąć pod uwagę, że to poczucie przekłada się na motywację do nauki (która wpływa na osiąganie określonego efektu edukacyjnego), to zasadne wydaje się podejmowanie działań w tym zakresie. Na poziomie systemowym warto podczas konstruo-wania oferty szkoleniowej dla nauczycieli uwzględniać bloki dotyczące motywokonstruo-wania oraz kształtokonstruo-wania pozytywnego klimatu w klasie. Na poziomie konkretnych szkół warto inicjować dyskusję o tym, co to znaczy wierzyć w możliwości uczniów – jaki jest tu zakres odpowiedzialności nauczycieli, a jaki samych uczniów i ich rodziców.