S t r e s z c z e n i e:
• Ewaluacja zewnętrzna przeprowadzona w roku szkolnym 2012/2013 wykazała wysoki poziom spełniania wy-magań „Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycieli” oraz „Funkcjonuje współpraca w zespo-łach” wśród badanych szkół: podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych.
• Zdecydowana większość (87,6%) badanych szkół spełnia wymaganie „Procesy edukacyjne są efektem współ-działania nauczycieli” na wysokim (B) lub bardzo wysokim poziomie (A). Wraz ze wzrostem poziomu kształ-cenia spada liczba szkół osiągających najlepszy wynik i rośnie liczba szkół na poziomie B. Dwie szkoły spełniły wymaganie na niskim poziomie.
• Poziom A lub B wymagania „Funkcjonuje współpraca w zespołach” osiągnęło ponad trzy czwarte (77%) szkół.
Wraz z przechodzeniem przez cykle kształcenia rośnie poziom spełniania tego wymagania. Dziesięć szkół spełniło to wymaganie na poziomie niskim (2,4%).
• Najczęściej wskazywanymi rodzajami wsparcia przez nauczycieli były: „wymiana doświadczeń” (97,5%), „wy-miana pomocy dydaktycznych i informacji ze szkoleń” (67%), „rozwiązywanie problemów dydaktyczno-wy-chowawczych” (61%). Zdecydowana większość badanych (99,3%) uważa to wsparcie za wystarczające.
• 89,3% nauczycieli deklaruje, że „często” albo „bardzo często” zwraca się do innych nauczycieli o pomoc. Liczba odpowiedzi „rzadko” wzrasta wraz ze stażem pracy i przechodzeniem przez kolejne cykle kształcenia.
• Nauczyciele najczęściej angażują się w pracę zespołów: wychowawczo-profilaktycznego, zajmującego się orga-nizacją imprez oraz zespołu do spraw ewaluacji wewnętrznej.
• 89,1% badanych uważa, że zespoły są pomocne w rozwiązywaniu problemów. Grupa osób przeciwnego zdania rośnie wraz ze stażem pracy.
• Większość nauczycieli (71,1%) wspólnie analizuje procesy edukacyjnie. 0,3% deklaruje, że w ich szkołach nie prowadzi się tego typu działań.
• Do najczęstszych wspólnie wprowadzonych zmian w procesie edukacji należą: udział w projektach, działania skierowane na bezpieczeństwo uczniów oraz zmiana planu pracy szkoły.
• Rośnie poziom nauczycieli z poczuciem braku wpływu na decyzje podejmowane w szkole. Największy procent takich deklaracji przypadł na licea ogólnokształcące.
WPROWADZENIE
Zgodnie z rozporządzeniem1 charakterystyka wymagania „Procesy edukacyjne są efektem współdziała-nia nauczycieli” na poziomie D wygląda następująco: „Nauczyciele współdziałają w tworzeniu i analizie procesów edukacyjnych”. Na poziomie B: „Nauczyciele wspomagają siebie nawzajem w organizowaniu i realizacji procesów edukacyjnych. Wprowadzenie zmian dotyczących przebiegu procesów edukacyj-nych następuje w wyniku wspóledukacyj-nych ustaleń między nauczycielami”.
W przypadku wymagania „Funkcjonuje współpraca w zespołach” na poziomie D: „Nauczyciele pra-cują zespołowo i analizują efekty swojej pracy”, a na poziomie B: „Nauczyciele wspólnie planują działania podejmowane w szkole lub placówce, rozwiązują problemy i doskonalą metody i formy współpracy”.
Poziom A (bardzo wysoki) przypisuje się szkole, która spełniła wszystkie kryteria na poziomie wyż-szym niż B (wysokim), a poziom C (średni), jeśli spełniła je na poziomie wyżwyż-szym niż D (podstawo-wym). Poziom E oznacza niski stopień wypełniania wymagania.
Jak widać, wymagania „Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycieli” oraz „Funkcjonuje współpraca w zespołach” są z sobą ściśle powiązane. Oba dotyczą współpracy nauczycieli: w pierwszym przypadku odnoszącej się do procesów edukacyjnych, które służą realizacji koncepcji pracy szkoły, a w dru-gim – do współdziałania w zespołach zadaniowych, czyli związanych z zarządzaniem pracą szkoły.
Wyniki ewaluacji zewnętrznej pozwalają poznać sposoby realizowania tych wymagań przez na-uczycieli zarówno w formalny, jak i nieformalny sposób. Nauczyciele współtworzą procesy edukacyjne w działaniach indywidualnych oraz w zespołach zadaniowych. Oznacza to, że analiza pierwszego wyma-gania pozwoli w dużej mierze zbadać drugie wymaganie.
Poniższa analiza skupia się na wybranych problemach spełniania wymagań: współpracy w kształto-waniu, realizacji i analizie procesów edukacyjnych, wzajemnym wsparciu nauczycieli w rozwiązywaniu problemów oraz wpływie nauczycieli na zmiany zachodzące w koncepcji pracy szkoły.
POZIOMY SPEŁNIANIA WYMAGAŃ
W roku szkolnym 2012/20132 wymaganie „Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycie-li” poddano ewaluacji zewnętrznej w 690 szkołach objętych poniższą analizą (szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych) (Wykres 1). Zdecydowana większość (87,6%) badanych szkół spełnia to wymaganie na wysokim poziomie (B) lub bardzo wysokim poziomie (A).
Wraz ze wzrostem poziomu kształcenia spada liczba placówek osiągających najlepszy wynik (A) i rośnie liczba szkół na poziomie B spełniania wymagania. 85,3% szkół podstawowych spełniło wymaganie na poziomach A i B, czyli niemal tyle samo, ile zasadniczych szkół zawodowych na poziomie B. Wizytatorzy do spraw ewaluacji nie przypisali najwyższego poziomu spełniania wymagania (A) żad-nemu technikum ani zasadniczej szkole zawodowej. Biorąc to pod uwagę, należałoby uznać, że najlepszy wynik osiągnęły licea ogólnokształcące (A – 3,6%, B – 89,1%, łącznie – 92,7%), a najsłabszy – zasad-nicze szkoły zawodowe.
Podobnie jak w zeszłym roku szkolnym 2011/20123 poniżej wymaganego poziomu D jako pro-gramowe znalazły się dwie szkoły (0,3%) (szkoła podstawowa i gimnazjum). W porównaniu z po-przednim rokiem można także zaobserwować niewielki wzrost spełniania wymagania na poziomach A i B (z 86,7% do 87,6%).
1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U.
z 2009 r., Nr 168, poz. 1324).
2 Poniższa analiza obejmuje badania prowadzone w pierwszym semestrze, od 1 września 2012 r. do 30 marca 2013 r. w szko-łach podstawowych, gimnazjach i szkoszko-łach ponadgimnazjalnych. W skład szkół ponadgimnazjalnych weszły licea ogólnokształcą-ce, technika i zasadnicze szkoły zawodowe.
3 Por. J. Kołodziejczyk, Współpraca i praca zespołowa nauczycieli. Analiza wybranych aspektów spełniania wymagań: Funkcjo-nuje współpraca w zespołach i Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycieli, www.npseo (dostęp: maj 2013).
Wykres 1. Poziomy spełniania wymagania „Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycieli” w przekro-ju ze względu na typy szkół, n = 690
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych SEO.
Wymaganie „Funkcjonuje współpraca w zespołach” poddano ewaluacji zewnętrznej w 1032 szkołach (Wykres 2). Podobnie jak w przypadku poprzedniego wymagania badane szkoły osiągnęły wysoki wy-nik. Ponad trzy czwarte (77%) spełniło je na wysokim (B) lub najwyższym poziomie (A).
Analiza przekrojowa ze względu na typy szkół wskazuje na wzrost spełniania tego wymagania wraz z przechodzeniem przez poziomy kształcenia. Najsłabiej pod tym względem wypadły szkoły podsta-wowe. 21,6% nie spełniło przynajmniej jednego kryterium z poziomu B, uzyskując tym samym poziom C, a 1,5% (7 szkół) spełniło wymaganie na poziomie niskim. 77,4% gimnazjom wizytatorzy przypisali poziomy A lub B, a w 0,9% (3 szkoły) poziom E. Tak jak w przypadku procesów edukacyjnych najle-piej wypadły licea (81,6%), w których wizytatorzy odnotowali największy odsetek najwyższego poziomu spełniania wymagania – 12,8%. Sytuacja w technikach (81,2% – poziomy A i B) i zasadniczych szko-łach zawodowych (82,5% – poziomy A i B) jest lepsza niż w gimnazjach i szkoszko-łach podstawowych.
Wykres 2. Poziomy spełniania wymagania „Funkcjonuje współpraca w zespołach” w przekroju ze względu na typy placówek, n = 690
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych SEO.
W porównaniu z poprzednim rokiem poziom spełniania wymagania na poziomach A i B wzrósł o prawie 2 punkty procentowe (z 75,1% do 77%).
Podsumowując, na podstawie analizy poziomów spełniania wymagań można powiedzieć, że w szko-łach biorących udział w ewaluacji zewnętrznej współdziałanie nauczycieli w realizacji procesów eduka-cyjnych oraz współpraca w zespołach oceniane są wysoko i wykazują tendencję wzrostową. Aby zwery-fikować to twierdzenie, należy przyjrzeć się analizie poszczególnych kryteriów precyzujących warunki spełniania wymagań.