Do wa¿nych, w wielu przypadkach nie-zbêdnych róde³ informacji nale¿¹ doku-menty. Dokumentem jest ka¿da rzecz mog¹ca stanowiæ ród³o informacji, na podstawie której mo¿na wydawaæ uzasad-nione s¹dy o przedmiotach, ludziach i pro-cesach. Jak z tego wynika dokument ma formê zmaterializowan¹. Mo¿na wyró¿niæ dokumenty pisane, do których zalicza siê sprawozdania, opinie, wiadectwa, orze-czenia lekarskie i psychologiczne, notat-ki, listy, pamiêtninotat-ki, prace pisemne. S¹ te¿
dokumenty cyfrowe, czyli opracowania statystyczne, zestawienia ocen, wyników sportowych, wyniki badañ lekarskich.
W tych dokumentach g³ówne informacje wyra¿one s¹ liczbowo. Trzeci¹ grupê sta-nowi¹ dokumenty obrazowo-dwiêkowe, czyli zdjêcia, rysunki, zapisy filmowe i na-grania dwiêkowe, wytwory materialne.
Mo¿na równie¿ spotkaæ siê z podzia³em dokumentów na zastane, czyli te które w trakcie badania ju¿ by³y, które s¹ nie-zale¿ne od zbieraj¹cego informacje i do-kumenty tworzone intencjonalnie, czyli ta-kie, które powsta³y z jego inspiracji, w zwi¹zku ze zbieraniem danych niezbêd-nych do postawienia diagnozy.
Dokumenty s¹ trwa³e, mo¿na wiêc wielo-krotnie do nich powracaæ, wykorzystywaæ je w ró¿nych okolicznociach. Mog¹ byæ bardzo przydatne przy formu³owaniu dia-gnozy fazy, ale te¿ przy szacowaniu aktu-alnej sytuacji klienta i jej uwarunkowañ, przy czym w ka¿dym przypadku doradca mo¿e odwo³ywaæ siê do innych dokumentów.
Diagnostyka wymaga najczêciej ró¿nych sposobów zbierania informacji, przy za-stosowaniu zasady, ¿e najwa¿niejsze jest zdobycie rzetelnych przes³anek umo¿li-wiaj¹cych postawienie trafnej rozbudowa-nej diagnozy. Tylko wówczas mo¿na bê-dzie prawid³owo realizowaæ postêpowa-nie pomocowe i rzeczywicie pomóc klientowi. Niew³aciwa diagnoza mo¿e pro-wadziæ do niew³aciwych dróg rozwi¹zy-wania le rozpoznanych problemów i grozi szkodliwymi dla klienta konsekwencjami.
Z tego wzglêdu na diagnozowanie i
w³a-ciwe rozpoznawanie sytuacji klienta na-le¿y powiêciæ wiele uwagi. W niektórych przypadkach jest to proces d³ugi i ¿mud-ny, wymagaj¹cy wielu dzia³añ. Jest jed-nak¿e konieczny i nie mo¿e podlegaæ ¿ad-nym uproszczeniom. Klienci d³ugotrwale bezrobotni mog¹ wykazywaæ niechêæ i opór wobec postêpowania diagnostycz-nego. Opór ten mo¿e byæ wywo³ywany obawami przed rezultatami diagnozy, jak te¿ przed samym postêpowaniem diagno-stycznym. Klient mo¿e obawiaæ siê d³u-gich i ¿mudnych badañ wywo³uj¹cych zmêczenie oraz koniecznoci powiêce-nia na nie swojego czasu i uwagi. W zwi¹z-ku z tym klienta nale¿y przygotowaæ do procedur diagnostycznych, nakreliæ mu ich cele oraz wyjaniæ znaczenie poszcze-gólnych form zbierania danych, wyt³uma-czyæ stosowane techniki diagnostyczne oraz rozwiaæ ewentualne podejrzenia o dokonywanie manipulacji. Opór klienta na etapie diagnozowania mo¿e doprowa-dziæ do wiadomego utrudniania zbiera-nia danych oraz do wiadomych niekie-dy przek³amañ w uzyskiwanych informa-cjach. Mo¿e te¿ byæ wykorzystany przez
Osoba d³ugotrwale bezrobotna jako klient oporuj¹cy
|
Poradnictwo zawodowe wobec oporu bezrobotnych klientów6
doradcê do w³aciwego wprowadzania klienta w sytuacjê poradnicz¹. Nie mo¿e wiêc byæ niezauwa¿ony ani bagatelizo-wany. Liczenie siê przez doradcê z opo-rem klienta na etapie formu³owania dia-gnozy, a potem na kolejnych etapach po-stêpowania pomocowego, stanowiæ mo¿e dobr¹ drogê do budowania prawid³owej relacji klient-doradca i do wzmacniania motywacji klienta.Doradzanie w poradnictwie zawodowym, podobnie jak ma to miejsce w innych ob-szarach pomagania, wymaga aktywnoci ka¿dej strony relacji pomocowej, czyli klienta i doradcy. Czêsto bywa tak, ¿e klient przerzuca na doradcê ca³y ciê¿ar dzia³a-nia i odpowiedzialnoci za siebie uwal-niaj¹c siê od wszelkich zwi¹zanych ze swoj¹ sytuacj¹ problemów, co jest nastêp-stwem ró¿nych motywów od ucieczki od odpowiedzialnoci do roszczenia
za-³atwienia sprawy bo od tego jest do-radca i za to mu p³ac¹. Sprawcze,
¿¹dane podejcie klienta do procesu po-mocowego mo¿na wyzwoliæ poprzez kontrakt poradniczy. Pomimo, ¿e kontrakt jest czêsto uto¿samiany z umow¹ pomiê-dzy stronami, warto zwróciæ uwagê na szereg innych jego znaczeñ, wa¿nych dla procesu poradniczego realizowanego wobec osób bezrobotnych i dla jego sku-tecznoci.
Spisanie kontraktu sprawia, ¿e wyranie okrelone zostaj¹ zobowi¹zania ka¿dej ze stron, zarówno doradcy, jak i klienta. Na-zwane zostaj¹ cele oraz okrelony udzia³ stron umowy w ich realizacji. Mo¿na wy-ró¿niæ dwie g³ówne funkcje kontraktu:
Doprecyzowanie i okrelenie rezulta-tów wspó³pracy i drogi ich osi¹gania;
Uczynienie klienta stron¹ wspó³aktyw-n¹ w rozwi¹zywaniu problemu.
W pracy z klientem oporuj¹cym wa¿ne s¹ obie przedstawione funkcje, które przy-czyniæ siê mog¹ do zredukowania lub nawet wyeliminowania oporu.
W przypadku rozmowy poradniczej nie wieñczonej kontraktem lub nawet ich cy-klu, klient mo¿e trwaæ w swoim oporze, braku zaanga¿owania, liczyæ na przetrwa-nie bez koniecznoci dokonywania jakich-kolwiek zmian w swojej sytuacji. Ju¿ sama
wiadomoæ spisania kontraktu czyni re-lacjê poradnicz¹ bardziej wyran¹, kla-rown¹. Gotowoæ do podpisania kontrak-tu wyra¿a zgodê na udzia³ w procesie poradniczym i na zastosowanie ewentu-alnych zmian w swoim ¿yciu.
Klient wyra¿aj¹c zgodê na udzia³ w kontr-akcie przyjmuje na siebie czêæ odpo-wiedzialnoci za rozwi¹zanie swojego pro-blemu. Zmienia siê wiêc jego nastawie-nie do procesu pomocowego i do doradcy.
Problem otrzymuje w jego mniemaniu wiêk-sz¹ rangê i staje siê wa¿niejszy. Klient bêdzie musia³ w zwi¹zku z przyjmowany-mi na siebie zobowi¹zaniaprzyjmowany-mi sam zaan-ga¿owaæ siê w dzia³ania prowadz¹ce do rozwi¹zania swojej sprawy, byæ mo¿e, ¿e bêdzie to zwi¹zane z poniesieniem przez niego dodatkowych nak³adów, kosztów materialnych i innych. Wraz z tym spra-wa, wobec rozwi¹zania której wyra¿a³ opór, staje siê jego inwestycj¹, zawieraj¹c¹ poniesione nak³ady, których wartoæ bê-dzie podnosi³a rangê tej sprawy. Oporu-j¹cy klient stanie siê sojusznikiem dorad-cy, wyka¿e wiêksz¹ gotowoæ do wspó³-pracy, stanie siê bardziej otwarty i wspó³pracuj¹cy. S¹ to niezbêdne aspekty procesu pomocowego. Pozwalaj¹ na lep-sze poznanie klienta, pe³niejsz¹ diagno-zê, na uzyskanie dodatkowej wiedzy na temat problemu, z którym sobie nie ra-dzi.
6.3 Kontrakt poradniczy
Osoba d³ugotrwale bezrobotna jako klient oporuj¹cy
|
Poradnictwo zawodowe wobec oporu bezrobotnych klientów6
Kontrakt poradniczy z klientem d³ugotrwale bezrobotnym, wykazuj¹cym opór w rela-cji poradniczej, jest typowy dla innych form pomocowych, przy czym powinien byæ realny, szczegó³owy, przejrzysty, jedno-znaczny, zrozumia³y i jasny, a tak¿e powi-nien zawieraæ wyranie okrelone zada-nia i zobowi¹zazada-nia ka¿dej ze stron oraz terminy ich realizacji. Ponadto wa¿ne jest okrelenie sankcji wynikaj¹cych z niewy-wi¹zania siê ze swoich zobowi¹zañ.Przyst¹pienie do kontraktu powinno byæ
wiadome i dobrowolne, wiêc jeli klient oporuje, nie nale¿y zmuszaæ go do przyj-mowania na siebie zobowi¹zañ. Koniecz-na staje siê w takich sytuacjach praca nad uzyskaniem przez niego akceptacji wejcia w sytuacjê poradnicz¹ oraz ak-ceptacji doradcy.
W zasadzie kontrakt powinien byæ spisa-ny i podpisaspisa-ny przez strospisa-ny. W inspisa-nym przy-padku z czasem mo¿e dojæ do przein-terpretowywania dokonanych ustaleñ, zarówno zamierzonych, jak te¿ niezamie-rzonych. Równie zobowi¹zuj¹ca jak pisem-na jest umowa ustpisem-na i w sytuacjach po-radniczych niekiedy nie ma potrzeby przy-gotowywania kontraktu w formie pisemnej.
Gdy jednak mamy do czynienia z klien-tem, z którym wspó³praca rozci¹ga siê w czasie i konieczne s¹ z jego strony pew-ne dzia³ania, umowa pisemna jest przy-datna, podnosi rangê sprawy i samego klienta, czyli przyczynia siê do jego wzmocnienia wartociowania siebie.
Wskazane jest, aby klient uczestniczy³ w przygotowaniu kontraktu. Niekiedy for-mu³owanie kolejnych zapisów wymagaæ mo¿e ich negocjowania. To wa¿ny ele-ment pomagania. Uwiadamia klientowi jego rolê, upodmiotawia go. W³aciwie pro-wadzone negocjacje prowadz¹ do nowych rozwi¹zañ, a osoby uczestnicz¹ce w nich anga¿uj¹ siê emocjonalnie w podejmo-wane problemy. Podobnie jest w przypad-ku procesu poradniczego.
Kontrakt u³atwia ledzenie postêpów w procesie rozwi¹zywania problemu, jego ewaluacjê. Mo¿e te¿ przyczyniaæ siê do zacieniania wiêzi w zakresie wspó³pra-cy pomiêdzy klientem i doradc¹, do bu-dowania strategii wygrana-wygrana, czyli takiej, której celem jest satysfakcja i suk-ces ka¿dej ze stron. Odwo³ywanie siê do zapisów w kontrakcie mo¿e te¿ sprzyjaæ odbudowywaniu przez klienta wiary we w³asne si³y i w nastêpstwie realizacji ko-lejnych celów szczegó³owych w samo-dzielnoæ.
Zapis kontraktu mo¿e mieæ ró¿n¹ formê w zale¿noci od sprawy, z³o¿onoci jej rozwi¹zania, jak te¿ od cech klienta jego kompetencji, wykszta³cenia, podejcia do procesu pomocowego. Poni¿szy przyk³ad uk³adu tekstu kontraktu nie ma charakte-ru standardowego. Zosta³ przedstawiony w celu ukazania ram, jakie taki dokument okrelaj¹. Formularz kontraktu w proce-sie poradniczym zazwyczaj powinien za-wieraæ:
Okrelenie uczestników kontraktu Okrelenie celów porozumienia (g³ów-nych i szczegó³owych)
Przedstawienie planu dzia³ania Okrelenie harmonogramu pracy Wyodrêbnienie zobowi¹zañ stron kon-traktu
Okrelenie zasad ewaluacji
Okrelenie warunków dokonywania zmian w zapisach kontraktu
Okrelenie sposobów rozliczania siê z przyjêtych zadañ
Okrelenie sankcji zwi¹zanych z nie-wywi¹zywaniem siê z kontraktu Okrelenie warunków zakoñczenia zadania
Samo wejcie w sytuacjê poradnicz¹ mo¿na traktowaæ jako zobowi¹zanie klienta do aktywnego uczestnictwa w procesie poradniczym, jednak nie zawsze tak jest, zw³aszcza w przypadku klientów oporu-j¹cych. Umowa jest wiêc po¿¹dana, przy czym jej spisanie mo¿e nastêpowaæ na ró¿nym etapie procesu poradniczego.
Czêsto przygotowanie umowy stanowiæ mo¿e istotn¹ jego czêæ.
Osoba d³ugotrwale bezrobotna jako klient oporuj¹cy
|
Poradnictwo zawodowe wobec oporu bezrobotnych klientów6
W literaturze powiêconej praktycznym rozwi¹zaniom prowadzenia poradnictwa zawodowego wystêpuj¹ ró¿ne podejcia do systematyzowania metod pracy porad-niczej. Metoda stanowi swoist¹ strategiê postêpowania, wyra¿a sposób podejcia do rozwi¹zania wystêpuj¹cego problemu.Mo¿na uznaæ, ¿e w odniesieniu do tej sfery pomagania maj¹ zastosowanie trzy me-tody sformu³owane na gruncie pedago-giki spo³ecznej. S¹ to: