Bezrobotni w œwietle regulacji prawnych

Pomoc osobom bezrobotnym w Polsce realizowana jest przez s³u¿by socjalne, dzia³aj¹ce w oparciu o ustawê o pomocy spo³ecznej oraz przez publiczne s³u¿by zatrudnienia kieruj¹ce siê w pierwszym rzêdzie zapisami ustawy o promocji za-trudnienia i instytucjach rynku pracy. Obok tych dwóch podstawowych dokumentów reguluj¹cych status bezrobotnego w Pol-sce, zakres i formy pomocy do niego ad-resowane oraz funkcjonowanie instytucji pomagaj¹cych bezrobotnym, istnieje sze-reg innych sze-regulacji prawnych dotycz¹-cych bezrobotnych.

Bezrobocie w Polsce powojennej wyst¹-pi³o w 1989 roku jako konsekwencja wpro-wadzenia zasad gospodarki rynkowej.

Jako, ¿e by³o to zjawisko nowe i

wyst¹pi-³o nagle, zasz³a koniecznoœæ jego formal-nego usankcjonowania i uregulowania prawnego. Pierwszym dokumentem, w któ-rym takiej regulacji dokonano by³a usta-wa z dnia 29 grudnia 1989 roku o zatrud-nieniu. Ustawa ta po raz pierwszy wpro-wadzi³a okreœlenie „osoba bezrobotna”.

Zapisana w niej pierwsza prawna defini-cja osoby bezrobotnej by³a nastêpuj¹ca:

„bezrobotny – to osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjêcia w ramach sto-sunku pracy, pozostaj¹ca bez pracy i za-rejestrowana we w³aœciwym dla miejsca zamieszkania organie zatrudnienia stop-nia podstawowego, je¿eli:

Nie pobiera emerytury,

Nie jest w³aœcicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zale¿nym) gospodar-stwa rolnego,

Nie prowadzi dzia³alnoœci gospodar-czej lub nie podlega ubezpieczeniu spo³ecznemu z innego tytu³u (Dz.U.

Nr 75, poz. 446, z dnia 31 grudnia 1989 r.).

Wspomniana ustawa podlega³a licznym zmianom i uzupe³nieniom, jednak¿e obo-wi¹zywa³a do czasu wprowadzenia usta-wy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o pro-mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawa ta zgodnie z art. 1 okreœla zadania pañstwa w zakresie promocji za-trudnienia, ³agodzenia skutków bezrobo-cia oraz aktywizacji zawodowej. Wskazuje nastêpuj¹ce cele instytucji rynku pracy:

pe³ne i produktywne zatrudnienie, rozwój zasobów ludzkich,

osi¹gniêcie wysokiej jakoœci pracy, wzmacnianie integracji oraz

solidarno-œci spo³ecznej.

Wspomniana ustawa zosta³a zmieniona na mocy ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

W ustawie szczegó³owo okreœlono wszyst-kie przypadki pozwalaj¹ce zakwalifikowaæ dan¹ osobê jako osobê bezrobotn¹, a

tak-¿e osobê d³ugotrwale bezrobotn¹. Za tak¹ uwa¿a siê bezrobotnego pozostaj¹cego w rejestrze powiatowego urzêdu pracy

³¹cznie przez okres 12 miesiêcy w okre-sie ostatnich dwóch lat, z wy³¹czeniem okresów odbywania sta¿u i przygotowa-nia zawodowego doros³ych (art. 2 ust. 5).

Osoba d³ugotrwale bezrobotna jako klient oporuj¹cy

|

Bezrobotni jako kategoria spo³eczna

2

Regulacje prawne dotycz¹ce bezrobot-nych zawiera równie¿ ustawa o pomocy spo³ecznej z dnia 12 marca 2004 roku.

Ustawa ta zawiera przes³anie istoty po-mocy spo³ecznej, bêd¹ce w jej myœl

dzia-³aniem adresowanym do osób znajduj¹-cych siê w obliczu trudnoœci egzysten-cjalnych, których o w³asnych si³ach nie s¹ w stanie pokonaæ. Zasadniczym ce-lem pomocy spo³ecznej jest wsparcie umo¿liwiaj¹ce przywrócenie mo¿liwoœci samodzielnoœci ¿yciowej. Wœród grup osób, które wymienione s¹ w ustawie jako uprawnione do korzystania z pomocy spo³ecznej znajduj¹ siê te¿ bezrobotni.

W praktyce pomocowej niektóre regula-cje prawne utrudniaj¹ niekiedy niesienie pomocy, bowiem d³ugotrwale bezrobotni zazwyczaj zainteresowani s¹ przede wszystkim œwiadczeniami rzeczowymi, a szczególnie pomoc¹ finansow¹. Aktyw-ne formy przeciwdzia³ania bezrobociu, w tym poradnictwo zawodowe postrzega-ne s¹ czêsto jako te, z którymi wi¹¿¹ siê dodatkowe obowi¹zki, s¹ wiêc traktowa-ne jako uci¹¿liwe i mog¹ powodowaæ

dzia-³ania oporuj¹ce.

Ustawy s¹ dokumentami wiod¹cymi, przy czym szereg dodatkowych, szczegó³o-wych regulacji dotycz¹cych form i orga-nizacji pomocy bezrobotnym, g³ównie o charakterze wykonawczym, zawartych jest w rozporz¹dzeniach Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej.

Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 2 marca 2007 roku w sprawie szczegó³owych warunków pro-wadzenia przez publiczne s³u¿by

zatrud-nienia us³ug rynku pracy okreœla warunki, zasady i formy poœrednictwa pracy, za-sady i formy organizacyjne œwiadczenia us³ug EURES, zadania i sposoby realiza-cji poradnictwa zawodowego, zasady or-ganizacji szkoleñ oraz warunki uczestnic-twa w nich, a tak¿e formy aktywizuj¹ce ze szczególnym uwzglêdnieniem zadañ klubów pracy.

W rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polity-ki Spo³ecznej z dnia 2 marca 2007 roku w sprawie standardów us³ug rynku pracy okreœlone zosta³y: standard poœrednictwa pracy, standard us³ug EURES, standard poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, standard pomocy w aktyw-nym poszukiwaniu pracy oraz standard organizacji szkoleñ.

Z kolei w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 7 stycznia 2009 roku w sprawie organizowania prac inter-wencyjnych i robót publicznych oraz jed-norazowej refundacji kosztów z tytu³u op³aconych sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne, okreœlono kto i na jakich za-sadach mo¿e wykonywaæ takie prace.

W rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polity-ki Spo³ecznej z dnia 15 stycznia 2009 roku w sprawie szczegó³owych warunków i try-bu dokonywania refundacji ze œrodków Funduszu Pracy kosztów wyposa¿enia lub doposa¿enia stanowiska pracy dla skie-rowanego bezrobotnego, przyznawania bezrobotnemu œrodków na podjêcie

dzia-³alnoœci gospodarczej oraz form zabezpie-czenia zwrotu otrzymanych œrodków, przed-stawione zosta³y zasady pomocy bezro-botnym ze œrodków Funduszu Pracy.

W rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polity-ki Spo³ecznej z dnia 23 marca 2009 roku w sprawie programów specjalnych,

okœlono szczegó³owe zasady organizacji i re-alizacji programów specjalnych, zakres ich stosowania, sposób wy³aniania i doboru uczestników programów specjalnych oraz sposoby finansowania tych programów z Funduszu Pracy.

Programem specjalnym w myœl tego roz-porz¹dzenia obejmuje siê w pierwszej kolejnoœci bezrobotnych i osoby poszu-kuj¹ce pracy, w stosunku do których sto-sowane us³ugi i instrumenty rynku pracy okaza³y siê niewystarczaj¹ce do powrotu na rynek pracy, b¹dŸ utrzymania miejsca pracy. Jako, ¿e programy specjalne reali-zowane s¹ na poziomie powiatów, ich przydatnoœæ do pomocy osobom d³ugo-trwale bezrobotnym wydaje siê byæ znacz-na i daje du¿e mo¿liwoœci uwzglêdnienia indywidualnych i sytuacyjnych uwarunko-wañ trudnoœci wystêpuj¹cych na konkret-nym, lokalnym rynku pracy.

Bezrobotni stanowi¹ grupê szczególnie za-gro¿on¹ marginalizacj¹ spo³eczn¹. W celu ograniczenia tego zagro¿enia i wspiera-nia oraz aktywizowawspiera-nia osób zagro¿onych lub doœwiadczonych marginalizacj¹, w tym bezrobotnych, przez s³u¿by socjalne, w 2003 roku uchwalona zosta³a ustawa o zatrudnieniu socjalnym. W jej myœl za-trudnienie socjalne nie jest prac¹ zarob-kow¹, lecz aktywnoœci¹ zmierzaj¹c¹ do nabycia zdolnoœci zatrudnieniowej, odzy-skania godnoœci i wiary w siebie. Adre-satami tej ustawy s¹ te same grupy

spo-³eczne, których dotyczy ustawa o pomo-cy spo³ecznej, jednak¿e narzuca siê im

obowi¹zek podejmowania konkretnych dzia³añ, maj¹cych na celu usuniêcie lub pomniejszenie trudnoœci i problemów, z którymi siê zmagaj¹. Ustawa ta wpro-wadzi³a Centra Integracji Spo³ecznej, w których zespo³y specjalistów, w sk³ad których wchodz¹: pracownik socjalny, psy-cholog, doradca zawodowy, terapeuta i in-ni, w zale¿noœci od problemu nêkaj¹ce-go klienta, prowadz¹ systematycznie wspólne dzia³ania na jego rzecz. Ustawa wprowadza tzw. zatrudnienie wspierane, mo¿liwe w trzech wariantach: u praco-dawcy zewnêtrznego, w Centrum Integracji Spo³ecznej oraz poprzez za³o¿enie spó³-dzielni socjalnej przez grupê uczestników programu CIS. Dzia³alnoœæ spó³dzielni so-cjalnych regulowana jest odrêbn¹ usta-w¹ z 2006 roku.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytu-cjach rynku pracy oraz ustawa o pomocy spo³ecznej s¹ wiod¹cymi aktami prawny-mi wyznaczaj¹cyprawny-mi kierunki pomocy oso-bom bezrobotnym. Dotycz¹ tych samych zagro¿eñ i tej samej grupy spo³ecznej.

W przypadku osób bezrobotnych, a d³u-gotrwale bezrobotnych w szczególnoœci, doœwiadczane przez nich problemy czê-sto wymagaj¹ spójnych dzia³añ prowadzo-nych w myœl obu ustaw przez pomoc

spo-³eczn¹ i przez publiczne s³u¿by zatrud-nienia. Niestety w praktyce tak nie jest i zazwyczaj instytucje s³u¿b zatrudnienia i pomocy spo³ecznej funkcjonuj¹ odrêb-nie, nie wspó³dzia³aj¹c ze sob¹. Akty pra-we tego nie reguluj¹, co w konsekpra-wencji przyczynia siê do wystêpowania szkodli-wej luki.

Mechanizmy i typy oporu

W dokumencie Osoba d³ugotrwale bezrobotna jako klient oporuj¹cy (Stron 39-43)