Analiza dotychczasowych upadłości banków

W ostatnim dziesięcioleciu nie wystąpiła w Polsce żadna upadłość instytu‑

cji przyjmującej depozyty . Były to zjawiska znacznie częstsze w latach 90 . XX w ., gdy pomimo licznych działań restrukturyzacyjnych w sektorze bankowym konieczne

38 Zakładając wypłaty w przypadku pojedynczej upadłości .

39 Reguluje to porozumienie w sprawie ustalenia ramowych warunków, na jakich Narodowy Bank Polski będzie udzielał Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu kredytów krótkoterminowych na wypłatę środków gwarantowanych z dnia 19 lipca 2012 r .

40 Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 23 kwietnia 2013 r . o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, uporządkowanej likwidacji banków oraz o zmianie niektórych innych ustaw, s . 5–7 .

było zastosowanie wobec niektórych banków procedury upadłościowej . Pierwsza upadłość banku została ogłoszona przez sąd w 1992 r . i dotyczyła banku spółdziel‑

czego, wówczas rozpoczęła się fala kolejnych upadłości . Od momentu transformacji ustrojowej do powołania BFG w Polsce miały miejsce 44 upadłości banków, z czego jeden z nich był bankiem komercyjnym . Od wejścia w życie ustawy o BFG, czyli od 17 lutego 1995 r ., fundusz zrealizował gwarancje depozytów dla deponentów 94 banków postawionych w stan upadłości (5 banków komercyjnych i 89 banków spółdzielczych) . Dokonane przez BFG wypłaty środków gwarantowanych wyniosły łącznie 814,4 mln zł i objęły prawie 319 tys . uprawnionych deponentów . Przyczyną tak licznych upadłości w przeszłości było naruszanie przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych przez banki, a także nierzetelna sprawozdawczość finansowa . Z tego powodu nadzór bankowy nie miał zwykle podstaw do podjęcia na czas stosow‑

nych interwencji, a skala ukrywanych nieprawidłowości w praktyce uniemożliwiała restrukturyzację banków⁴¹ . Szczegółowe dane na temat liczby upadłości oraz wypłat prezentuje tabela 3 .

tabela 3. upadłości banków w Polsce w latach 1989–2013

Rok Upadłości banków Liczba

deponentów Środki przeznaczone na wypłaty ogółem (w mln zł) komercyjnych spółdzielczych

1989–1991 – – – –

1992 – 1 – –

1993 – 10 – –

1994 – 23 – –

1995* 3 57 89 939 105,0

1996 1 30 59 420 50,8

1997 – 6 10 418 6,4

1998 – 4 6 775 8,2

1999 1 – 1 572 4,7

2000 1 – 147 739 626,0

2001 – 1 2 658 12,5

2002–2013 – – 302** 0,8**

łącznie 6 132 318 826 814,4

* ochrona BFG obowiązuje od 17 lutego 1995 r .

** dotyczy wcześniejszych upadłości banków

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BFG (2013) i NBP (2006) .

Należy zaznaczyć, że w każdym z 94 przypadków upadłości instytucji finansowych (czyli od 17 lutego 1995 r .) objętych gwarancjami BFG fundusz spełnił swoje zobo‑

41 Nadzór bankowy 1989–2006, NBP, Warszawa 2006, s . 38 .

wiązanie wobec deponentów, a łącznie w okresie jego funkcjonowania wypłacono ponad 814 mln zł prawie 319 tys . chronionych deponentów .

5. Zakończenie

Poziom oszczędności gospodarstw domowych w Polsce systematycznie wzrasta . Coraz większa część zaoszczędzonych środków transferowana jest do systemu finan‑

sowego pod różnymi postaciami . Najbardziej popularną formą oszczędzania są lokaty pieniężne w bankach . Sprzyja temu rozwój rynku usług finansowych w Polsce oraz lepszy dostęp do instytucji przyjmujących depozyty . Można szacować, że przeciętne gospodarstwo domowe w Polsce przechowuje w banku jako swoje oszczędności środki w wysokości od 2 tys . zł do 30 tys . zł . W porównaniu do krajów UE‑15 nie jest to wiele, jednakże można się spodziewać, że trend rozwoju bankowości oraz ubankowienia gospodarstw domowych utrzyma się, a przeciętne saldo na rachunku depozytowym w banku również będzie ulegało zwiększeniu .

Ze względu na znaczenie oszczędności dla gospodarstw domowych wprowa‑

dzono w Polsce od 1995 r . prawną ochronę deponentów na wypadek zawieszania działalności instytucji przyjmującej depozyty . Wysokość takiej gwarancji została zharmonizowana na jednolitym dla Unii Europejskiej poziomie i wynosi 100 tys . euro . Jest to pułap ochrony wysoki zwłaszcza dla państw UE‑13 . Dzięki tak wyso‑

kim poziomom gwarancji niemal wszystkie oszczędności gospodarstw domowych w Polsce są objęte gwarancjami BFG, z niewielkimi włączeniami podmiotowymi . Ochrona prawna oszczędności w Polsce nie różni się od europejskiej, a urealniona perspektywa ochrony depozytów w Polsce, czyli spojrzenie przy uwzględnieniu takich wskaźników, jak średnie zarobki, przeciętne przychody gospodarstwa domowego czy poziom PKB per capita, powoduje, że ochrona ta jest realnie wyższa niż w większości bardziej zamożnych krajów Unii Europejskiej .

Oprócz gwarancji formalno ‑prawnych, ważną kwestią są fundusze zgromadzone w systemie gwarancyjnym w celu dokonania wypłat . Bankowy Fundusz Gwarancyjny należy do najlepiej skapitalizowanych funduszy w Unii Europejskiej . Po odniesieniu zakumulowanych środków do struktury depozytów sektora instytucji przyjmują‑

cych depozyty okazuje się, że na 668 chronionych instytucji BFG nie jest w stanie, korzystając z dostępnych środków standardowych, dokonać całości wypłat zaledwie w odniesieniu do 9 z nich . Są to największe banki komercyjne, które zgromadziły największą wartość depozytów . Na wypadek braku wystarczającej ilości środków przewidziano jednak tzw . finansowanie akcesoryjne (ratunkowe), z którego fun‑

dusz może skorzystać, jeżeli uzna to za stosowne (np . pożyczka od Skarbu Państwa lub NBP) .

Aby odpowiedzieć na nowoczesne trendy w zakresie kształtowania bezpieczeń‑

stwa finansowego, konieczne są jednak prace nad stosowanymi już na świecie roz‑

wiązaniami pozwalającymi na przeprowadzenie uporządkowanej likwidacji dużych instytucji finansowych . Wprowadzenie w prawie zmian pozwalających na szersze spektrum działania BFG niż jedynie wypłata środków i działalność pomocowa ułatwi postępowanie z dużymi instytucjami finansowymi bez naruszania bezpieczeństwa deponentów oraz bez akumulowania nadmiernych środków w systemach gwaran‑

towania depozytów, co niewątpliwie obciążałoby banki .

Od 1995 r . BFG interweniował przy upadłości 94 banków . W każdym z przy‑

padków wypłaty odbyły się na zasadach przewidzianych w ustawie . Można ocenić, iż oszczędności gospodarstw domowych w Polsce są chronione w sposób pewny i sku‑

teczny, zarówno dzięki nowoczesnym rozwiązaniom formalnoprawnym, jak i przez jeden z najlepiej skapitalizowanych i finansowanych systemów w Unii Europejskiej, natomiast w odniesieniu do największych banków uzasadnione będą zmiany prawne pozwalające na stosowanie przez system gwarantowania depozytów innych narzędzi niż zwykła wypłata środków gwarantowanych .

Bibliografia

Bafia P .S ., Kazus Icesave. Problem gwarancji depozytów gromadzonych w zagranicznych oddziałach instytucji kredytowych na podstawie sporu brytyjsko ‑islandzkiego, „Bez‑

pieczny Bank”, nr 2 (44), Warszawa 2011 .

Banking Sector Statistics Database 2012, EBF, http://www .ebf‑fbe .eu .

Czapiński J ., Panek T ., Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, Warszawa 2013 .

Dane miesięczne sektora banków na koniec listopada 2013 r., KNF, Warszawa 2014 . Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/19/WE z dnia 30 maja 1994 r . w sprawie

systemów gwarancji depozytów .

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/14/WE z dnia 11 marca 2009 r . w spra‑

wie systemów gwarancji depozytów .

Financial Sector Assessment Program. Poland. BCBS‑IADI Core Principles for Effective Deposit Insurance Systems. Detailed Assessment of Observance, The World Bank, May 2013 . Financial Security in Later Life, National Institute of Food and Agriculture, United States

Department of Agriculture, www .csrees .usda .gov .

Informacja dla Komisji Nadzoru Finansowego. Raport o sytuacji spółdzielczych kas oszczędnościowo ‑kredytowych w 2012 roku, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa, maj 2013 .

Iwanicz ‑Drozdowska M ., Zalecenia Forum na Rzecz Stabilności Finansowej w zakresie systemów gwarantowania depozytów, „Bezpieczny Bank”, nr 4 (11), Warszawa 2000 . Klienci banków i kas, BFG, www .bfg .pl .

Koźliński T ., Ubankowienie w Polsce, „Gazeta Bankowa” 2010, nr 5 . Koźliński T ., Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP, Warszawa 2013 . Nadzór bankowy 1989–2006, NBP, Warszawa 2006 .

Narodowy Spis Powszechny 2002, GUS . Polak oszczędny 2013, BGŻ, Warszawa 2013 .

Porozumienie w sprawie ustalenia ramowych warunków, na jakich Narodowy Bank Polski będzie udzielał Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu kredytów krótkotermino‑

wych na wypłatę środków gwarantowanych z dnia 19 lipca 2012 r . Raport roczny 2012, BFG, Warszawa, październik 2013 .

Systemy gwarancyjne w sektorze finansowym i ich znaczenie dla stabilności finansowej, Bada‑

nia statutowe pod kierunkiem M . Iwanicz ‑Drozdowskiej, SGH, Warszawa 2013 . Sytuacja gospodarstw domowych w 2012 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw

domowych, Informacja sygnalna, GUS, 29 maja 2013 .

Trela M ., Studenci o znaczeniu systemu gwarantowania depozytów w czasach kryzysu – wyniki badań własnych, „Bezpieczny Bank”, nr 1 (40), Warszawa 2010 .

Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r . o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz . U . z 2009 r . Nr 84, poz . 711 z późn . zm .) .

Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 23 kwietnia 2013 r . o zmianie ustawy o Banko‑

wym Funduszu Gwarancyjnym, uporządkowanej likwidacji banków oraz o zmianie niektórych innych ustaw .

Grzegorz Gołębiowski

Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie Piotr Russel

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Zmiany w systemie emerytalnym