Krzywa Laffera jako konstrukcja teoretyczna

Krzywa Laffera przedstawia zależności między wysokością stopy podatkowej i wielkością dochodów podatkowych wpływających do budżetu państwa² . Model opiera się na funkcji R(t), gdzie t to stopa podatkowa (od 0 do1), a R to wpływy z tytułu podatku . Kształt krzywej determinują skrajne stopy podatkowe – 0 % i 100 %³ . Wartość przychodów budżetowych przy stawce opodatkowania t równej 0 % jest zerowa . Zgodnie z teorią Laffera, kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują coraz mniejsze przyrosty przychodów podatkowych aż do momentu, w którym dalszy wzrost stawki będzie skutkował obniżeniem całkowitej wartości przychodów z tego tytułu . Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100 %, przychody znów będą zerowe (rysunek 1) . Przy stawce zerowej nie istnieją rządowe bariery rozwoju przedsiębior‑

czości, natomiast przy poziomie opodatkowania t = 100 % ustają wszelkie bodźce do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu . Nie mając motywacji, podmioty zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo są wytwarzane w szarej strefie) . W ten sposób przestaje istnieć przedmiot opodatkowania i dlatego przychody z tego tytułu mają wartość zerową⁴ .

Punkt na krzywej Laffera odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe jest nazywany punktem nasycenia . Z kształtu krzywej wynika, że ten sam poziom wpływów do budżetu z tytułu podatków rząd może osiągnąć w przypadku dwóch różnych stawek opodatkowania – t₁ i t₃ . Stąd, oprócz optimum, w konstruk‑

cji krzywej zawsze są dwa poziomy opodatkowania przynoszące państwu ten sam dochód: jeden przy wyższym, drugi przy niższym poziomie opodatkowania . Z tego powodu zakłada się, iż celem powinno być osiągnięcie dokładnie takiego punktu, w którym wysokość daniny jest optymalna, czyli punktu, w którym dochód spadnie zarówno wówczas, gdy podatki zostaną obniżone, jak i wtedy, gdy zostaną podwyż‑

szone⁵ .

Przy niskich stawkach podatkowych dochody państwa rosną, a niewielki ciężar fiskalny oddziałuje na wzrost aktywności gospodarczej . W miarę podnoszenia stawek dochody z tytułu podatków dalej rosną, ale coraz wolniej aż do punktu nasycenia (na wykresie odpowiadającemu stawce H), w którym osiągają maksimum, i po jego

2 A .B . Laffer, M .A . Miles, International Economics in an Integrated World, Glenview 1982 .

3 Przychód jako funkcja stawki podatku najpierw musi rosnąć, a potem spadać (może wzrastać i spadać kilka razy między dwoma skrajnymi stopami, ale tę możliwość pomija się w modelu Laffera) . Por . H .V . Varian, Mikroekonomia. Kurs średni – ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, War‑

szawa 2002, s . 304–305 .

4 J .E . Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s . 845–

846 .

5 R . Gwiazdowski, Krzywa Laffera, „Forum Doradców Podatkowych” 1999, nr 6, s . 43 .

przekroczeniu następuje spadek tych dochodów . Oznacza to, że dalszy wzrost stawki podatkowej ograniczy działalność gospodarczą i zmniejszy wpływy budżetowe . Nasili się też zjawisko ucieczki przed podatkiem⁶ . W krańcowym przypadku, przy stopie podatkowej równej 100 %, zupełnie zanikają dochody państwa .

Warto podkreślić fakt, iż w modelu teoretycznym, w którym wysokość przy‑

chodów w punkcie t₁ jest taka sama jak w punkcie t₂, interpretacja ekonomiczna wskazanych punktów jest odmienna, tak jak i skutki dla gospodarki . Obniżka stopy podatkowej (punkt t₁) spowoduje początkowo zmniejszenie dochodów państwa w związku z obniżką podatków, ale wzrośnie wówczas produkcja . Podwyżka stopy podatkowej (punkt t₂) wywoła taką samą redukcję wpływów budżetowych na skutek zmniejszenia produkcji, co jest niekorzystne dla gospodarki .

rysunek 1. Krzywa Laffera ukazująca zależność między wysokością zastosowanych stawek podatkowych i dochodami podatkowymi wpływającymi do budżetu państwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie: H .V . Varian, Mikroekonomia. Kurs średni – ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s . 305 .

W punktach o wyższej stawce podatkowej koszty administracji skarbowej są dużo większe, gdyż silniejsza jest także pokusa dla podatników wynikająca z chęci obniżenia deklarowanego dochodu do opodatkowania . Niektórzy argumentują, że dla aparatu urzędniczego może być korzystne utrzymywanie stawki wyższej, gdyż wiąże się to z zachowaniem wysokiego zatrudnienia w tym sektorze . Może to być

6 M . Dylewski, B . Filipiak, A . Szewczuk, Finanse publiczne. Instrumenty, struktury, procesy, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s . 332–333 .

jednak źródłem nieefektywnej optymalizacji stawki podatkowej, co dla gospodarki jest sytuacją niekorzystną⁷ .

Przychody państwa i produkcja są maksymalizowane w punkcie Max . Jeśli po osiągnięciu tego punktu nastąpi zmniejszenie stawki podatkowej, przychody państwa spadną . Nie pozostaje jednak bez znaczenia to, w którą stronę na krzywej Laffera przesunie się punkt styku współrzędnych . Obniżka podatków spowoduje, co prawda, zmniejszenie przychodów państwa, ale przy wzroście produkcji i mniejszych kosz‑

tach administracji publicznej . Podwyżka podatków spowoduje natomiast taką samą redukcję przychodów państwa wskutek zmniejszenia produkcji, ale właśnie przy spadku tejże produkcji⁸ .

W swojej koncepcji A . Laffer oparł się na założeniu, iż przy stawce opodatkowa‑

nia równej t = 0 % podatnicy nie płacą żadnych podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje dochodów podatkowych . Ponadto przyjął, że wzrost stawki opodatko‑

wania wyzwala dwa przeciwstawne efekty:

zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach podmiotów gospodar‑

• czych,

zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów gospo‑

• darczych .

Ten drugi efekt podniesienia stawki opodatkowania A . Laffer wyjaśnia:

zmniejszeniem motywacji do podejmowania pracy czy prowadzenia działalno‑

• ści gospodarczej – ograniczenie korzyści, jaką podmioty gospodarcze odnoszą ze swojej pracy i działalności gospodarczej, skłania je do ograniczenia swojej aktywności w tej dziedzinie;

zwiększeniem skłonności podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich docho‑

• dów i wchodzenia w szarą strefę – przy wyższej stawce opodatkowania podmioty gospodarcze odnoszą większe korzyści z niepłacenia podatków, co motywuje je do aktywności w sektorze nieoficjalnym;

zwiększeniem skłonności, zwłaszcza dużych przedsiębiorstw, do delokalizacji

• działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części czynników produkcji za granicę, do tzw . rajów podatkowych .

A . Laffer, tworząc swój model, przyjął, że wiele współczesnych krajów ma nad‑

miernie rozbudowaną administrację i wysokie stopy opodatkowania przekraczające punkt optimum na krzywej . W tej sytuacji wydaje się uzasadnione przypuszczenie, że obniżenie podatków przyniosłoby tym państwom korzyści w postaci zwiększonych

7 Według L . Filipowicza, podatki mają dwoisty charakter: z jednej strony wywołują efekt arytmetyczny (wyższe podatki – wyższe wpływy), z drugiej zaś efekt ekonomiczny (wyższe podatki – niższa produkcja – niższe wpływy) . Por . L . Filipowicz, Amerykańska ekonomia podaży, Poltext, Warszawa 1992, s . 68 .

8 R . Gwiazdowski, Podatek progresywny i proporcjonalny. Doktrynalne przesłanki, praktyczne konse‑

kwencje, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, s . 212 .

wpływów do budżetu . Zmniejszenie obciążenia podatkowego zostałoby skompenso‑

wane przez wzrost zatrudnienia i dochodów ze zwiększonej bazy podatkowej .

3. Zmienność krzywej Laffera w krótkim i długim