Analiza luki innowacyjnej pomiędzy MSP w Polsce i w krajach Unii Europejskiej

Luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami jest to wystę-pująca pomiędzy tymi podmiotami różnica w poziomie ich nowoczesności czy też liczbie i jakości zaawansowanych technologii, które są w ich dyspozycji. Odnosi się bezpośrednio do dystansu pomiędzy podmiotami cechującymi się wyższym poziomem innowacyjności a podmiotami znajdującymi się na niższym poziomie innowacji.

Wykorzystując powyżej zarysowane założenia metodologiczne, w niniejszym rozdziale dokonano próby pomiaru i analizy porównawczej luki innowacyjnej pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami krajów Unii Europejskiej. Tabela 1 zawiera dane (udział procen-towy MSP przedstawiony jako wartość znormalizowana) na temat innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz małych i średnich podmiotów gospodarczych krajów Unii Europejskiej. Określają one liczbę małych i średnich przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe, procesowe, marketingowe lub organizacyjne jako udział procentowy MSP.

Dla 2004 r. powyższe dane wskazują na znacząco niższy od standardów Unii Euro-pejskiej poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. Złożony Wskaźnik Innowacyjności SMEsII dla polskich małych i średnich przedsiębiorstw wyniósł 0,227, podczas gdy jego średnia wartość obliczona dla wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej ukształtowała się na poziomie 0,510. Oznacza to, że średnia wartość wskaźnika innowacji wdrożonych przez małe i średnie przedsiębior-stwa Unii Europejskiej była ponad dwa razy (2,24) wyższa od wskaźnika innowacji wprowadzonych przez te podmioty w Polsce. W przypadku analizy miar składowych Złożonego Wskaźnika Innowacyjności MSP, tj. z uwzględnieniem podziału na rodzaj innowacji, różnice pomiędzy polskimi przedsiębiorstwami a średnią Unii Europejskiej są odmienne. Dla innowacji o charakterze produktowym lub procesowym różnica ta jest wyższa od różnicy w ogólnym poziomie innowacyjności, który jest wyrażony wskaźnikiem SMEsII i wynosi 2,43. Natomiast dla innowacji marketingowych i orga-nizacyjnych jest ona równa 2,09. Oznacza to, że udział polskich małych i średnich

Edyta Zduńska-Leseux

188

przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje niemające charakteru technologicznego, przyjmuje wartość nieco bardziej zbliżoną do średniej Unii Europejskiej, aniżeli ma to miejsce w przypadku innowacji technologicznych. Niemniej wszystkie te różnice świadczą o dużym dystansie w poziomie innowacyjności pomiędzy polskimi małymi i średnimi przedsiębiorstwami a jego średnią wartością obliczoną dla krajów Unii Europejskiej.

Tabela 1. MSP, które wprowadziły innowacje produktowe, procesowe (SMEsPPI), MSP, które wprowadziły innowacje marketingowe, organizacyjne (SMEsMOI) i Złożony Wskaźnik Innowacyjności MSP (SMEsII) dla Polski i UE – wartości znormalizowane (w latach 2004–2013)

Rok Polska Unia Europejska

SMEsPPI SMEsMOI SMEsII SMEsPPI SMEsMOI SMEsII

2004* 0,206 0,248 0,227 0,501 0,520 0,510

2005 0,206 0,248 0,227 0,501 0,520 0,510

2006 0,165 0,324 0,245 0,459 0,571 0,515

2007** 0,165 0,324 0,245 0,459 0,571 0,515

2008 0,100 0,101 0,100 0,479 0,540 0,509

2009 0,100 0,101 0,100 0,479 0,540 0,509

2010 0,027 0,129 0,078 0,577 0,566 0,571

2011 0,027 0,129 0,078 0,577 0,566 0,571

2012 0,027 0,129 0,078 0,577 0,566 0,571

2013 0,027 0,129 0,078 0,577 0,566 0,571

*UE-25 dla 2004–2006.

**UE-27 dla 2007–2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie European Innovation Scoreboard 2004–2009 i Innovation Union Scoreboard 2010–2014.

Najczęściej wskazywanymi przyczynami tak dużego dystansu pomiędzy poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce a w Unii Europejskiej, widocznego w 2004 r., są przede wszystkim czynniki ekonomiczne: niedostateczny kapitał własny, utrudniony dostęp do zewnętrznego finansowania, wysokie koszty działań podejmowanych w celu utworzenia czy też implementacji nowoczesnych rozwiązań. Akcesja Polski do Unii Europejskiej, która umożliwiła dostęp polskim podmiotom gospodarczym do jednolitego rynku europejskiego, a także szeregu różnych programów pomocowych (doradczych, finansowych itp.), może stanowić ogromną szansę dla rozwoju działalności innowacyjnej małych i średnich przedsię-biorstw w Polsce i w konsekwencji przyczynić się do zmniejszenia luki innowacyj-nej pomiędzy ich poziomem innowacyjności a poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw Unii Europejskiej.

Luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce... 189

Wykres 1. MSP, które wprowadziły innowacje produktowe i procesowe (w % MSP), MSP, które wprowadziły innowacje marketingowe i organizacyjne (w % MSP), Złożony Wskaźnik Innowacyjności SMEsII dla Polski i UE (w latach 2004–2012)

Źródło: opracowanie własne na podstawie European Innovation Scoreboard 2004–2009 i Innovation Union Scoreboard 2010–2014.

Zilustrowane na powyższym wykresie miary innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i Unii Europejskiej wskazują na ogólne zmniejszenie liczby polskich małych i średnich przedsiębiorstw, które wdrożyły innowacje w analizowa-nym okresie. Najwięcej tendencji spadkowych wykazują podmioty, które wprowadziły innowacje o charakterze technologicznym (produktowe, procesowe). Lepsze wyniki osiągnęły małe i średnie przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje nietechnolo-giczne (marketingowe, organizacyjne). Niemniej ich udział nie jest na tyle duży, aby mógł zniwelować negatywne skutki niskiego udziału przedsiębiorstw wprowadzających innowacje technologiczne i tym samym przyczynić się do wzrostu ogólnego poziomu innowacyjności tych podmiotów. Od 2010 r. Złożony Wskaźnik Innowacyjności MSP w Polsce jest ponad siedem razy (7,3) niższy od tego wskaźnika obliczonego dla średniej Unii Europejskiej. Zatem różnica pomiędzy poziomem innowacyjności polskich podmiotów a poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw Unii Europejskiej (średnia UE) uległa znacznemu powiększeniu w stosunku do roku bazowego, tj. 2004.

Edyta Zduńska-Leseux

190

Wykres 2. Analiza trendu zakresie rozmiaru luki innowacyjnej pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami Unii Europejskiej w latach 2004–2012

Źródło: opracowanie własne na podstawie European Innovation Scoreboard 2004–2009 i Innovation Union Scoreboard 2010–2014.

Na podstawie analizy powyższego wykresu należy stwierdzić, że w badanym okresie, wyłącznie w latach 2006–2007 odnotowano niewielkie zmniejszenie dystansu pomiędzy poziomem innowacyjności polskich przedsiębiorstw a poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw Unii Europejskiej. W pozostałych latach nie zaob-serwowano procesu jego zmniejszenia się, a wręcz przeciwnie, widoczne jest znaczne jego zwiększenie w 2008 r., a następnie w niewielkim stopniu w 2010 r. w stosunku do 2008 r. Luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a tymi podmiotami w Unii Europejskiej w większości badanego okresu wykazuje zatem tendencję rosnącą. Biorąc pod uwagę jej strukturę, za negatywny trend powiększania się luki w dużej mierze jest odpowiedzialny utrzymujący się spadek liczby polskich przedsiębiorstw, które wdrożyły innowacje produktowe lub procesowe. Spadek ten okazał się tak znaczący, że pomimo wzrostu liczby przedsiębiorstw wprowadzających innowacje o charakterze marketingowym i organizacyjnym w latach 2006–2007 i od 2010 r. nie doszło do odwrócenia trendu powiększania się luki innowacyjnej,

Podsumowanie

Zaprezentowane powyżej dane wskazują na utrzymujący się niższy poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce od średniej jego wartości obliczonej dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Wykorzystując do pomiaru poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw Złożony Wskaźnik

Luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce... 191 Innowacyjności MSP (Small Medium Enterprises Innovation Index) możemy stwierdzić, że polskie małe i średnie przedsiębiorstwa wprowadzają znacznie mniej innowacji od tej grupy podmiotów w Unii Europejskiej (średnia UE). Różnica w poziomie innowacyjności czy też dystans, jaki je dzieli, jest określany mianem luki innowa-cyjnej. Zjawisko wystąpienia luki innowacyjnej i jej rozmiar jest wypadkową dwóch procesów, tj. procesu częstej i zakończonej sukcesem implementacji innowacji (proces tworzenia lub narastania luki) przez tzw. liderów innowacji oraz procesu cechującego się skromną liczbą wprowadzanych innowacji (proces domykania luki).

Dokonując zatem pomiaru luki innowacyjnej i porównując jej rozmiar w czasie należało wziąć pod uwagę osiągnięcia polskich małych i średnich przedsiębiorstw, jak również osiągnięcia tej grupy podmiotów obliczonych jako średnia wartość Unii Europejskiej. Na tej podstawie i opierając się na powyżej przeprowadzonej analizie, można wywnioskować, że luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami Unii Euro-pejskiej, która występowała w 2004 r. nie uległa zmniejszeniu w 2013 r. Przeciwnie, można zaobserwować znaczne jej powiększenie, co może skutkować oddaleniem się perspektywy konwergencji innowacyjnej polskich przedsiębiorstw ze średnim wynikiem Unii Europejskiej.

Wydaje się zatem, że pomimo możliwości, jakie daje polskim przedsiębiorstwom członkostwo Polski w Unii Europejskiej, tworzenie i wdrażanie przez te podmioty innowacji nie jest łatwym zadaniem. Wynika to z wielu różnych czynników zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, które warunkują innowacyjne zachowania tej grupy przedsiębiorstw. Do wewnętrznych czynników stanowiących barierę w rozwoju innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce niewątpliwie można zaliczyć: niedostateczne zasoby rzeczowe, kapitałowe i ludzkie, brak doświadczenia i umiejętności zapewniających zdolność do absorpcji i zasto-sowania innowacji oraz bierną postawę i ogólną niechęć do podejmowania działań innowacyjnych. Natomiast wśród czynników zewnętrznych wyróżnia się przede wszystkim niekorzystną strukturę sektora i/lub rynku, w którym funkcjonują przed-siębiorstwa, nieodpowiednie otoczenie naukowe, prawne i ekonomiczne, jak również niezbyt sprzyjające założenia w zakresie polityki wspierania innowacji. Wszystkie te czynniki mogą w różnym stopniu determinować zdolność innowacyjną danego podmiotu gospodarczego. Jednak najczęściej występującą barierą, która ogranicza tworzenie i implikowanie innowacyjnych rozwiązań przez polskie małe i średnie przedsiębiorstwa, jest brak kapitału własnego i ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Prowadzenie działalności innowacyjnej wymaga od przedsię-biorcy zaangażowania dużych zasobów kapitałowych, które w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw zazwyczaj są niewystarczające. Wynika to głównie z braku lub niewielkich rezerw finansowych, w szczególności na wczesnym etapie rozwoju

Edyta Zduńska-Leseux

192

przedsiębiorstwa, który wymaga dużych nakładów finansowych. Ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (brak zdolności kredytowych, wysokie zabezpieczenie kredytu, marginalna krajowa pomoc publiczna lub jej brak czy też nadal słabo rozwinięty w Polsce rynek venture capital) znacznie hamują tworzenie i utrzymywanie potencjału innowacyjnego tych podmiotów w Polsce. W konsekwencji prowadzi to do zahamowania rozwoju przedsiębiorstwa i ogranicza jego możliwości do konkurowania na rynku.

Uogólniając: jeżeli przyjmiemy, że kluczową determinantą wystąpienia i nara-stania luki innowacyjnej pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a średnim poziomem innowacyjności tych podmiotów Unii Europejskiej jest liczba wprowadzanych przez te podmioty innowacji, można stwierdzić, że przebieg procesu tworzenia i implementacji innowacji przez podmioty o małej i średniej skali w pol-skiej gospodarce jest niewłaściwy i zakłócany wieloma negatywnymi czynnikami.

Ponadto warto podkreślić, że dane dotyczące innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, które są dostępne w ostatniej publikacji Innovation Union Scoreboard, tj. z 2014 r., to są dane z 2010 r. Oznacza to, że nie obrazują aktualnej sytuacji i poziomu innowacyjności przedsiębiorstw. Dlatego też na ten moment nie jest możliwe doko-nanie pomiaru luki innowacyjnej pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce ze średnią Unii Europejskiej występującej w 2014 r. (po dziesięcioletnim okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej) i porównania jej z 2004 r.

Bibliografia

Bach L., Matt M., From Economic Foundations to S&T Policy Tools: A Comparative Analysis of the Dominant Paradigms, w: Innovation Policy in a Knowledge-Based Economy: The-ory and Practice, red. P. Llerena, M. Matt, A. Avadikyan, Springer-Verlag, Berlin 2005.

Beck T., Demirguc-Kunt A., Levine R., SMEs, Growth and Poverty: Cross-Country Evidence,

„Journal of Economic Growth” 2005, vol. 10, issue 3.

Blaug M., Teoria ekonomii: Ujęcie retrospektywne, PWN, Warszawa 1994.

Commission Europeenne, Europa 2020: Une strategie pour une croissance inteligente, durable et inclusive, COM (2010) 2020, Bruxelles 2010.

The Handbook of Industrial Innovation, red. M. Dodgson, R. Rothwell, Edward Elgar Publishing Ltd., Aldershot-Brookfield 1994.

Drucker P. F., Innowacja i przedsiębiorczość: Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.

European Communities, European Innovation Scoreboard 2004: Comparative Analysis of Innovation Performance, Brussels 2004.

European Communities, European Innovation Scoreboard 2005: Comparative Analysis of Innovation Performance, 2005.

Luka innowacyjna pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce... 193

European Communities, European Innovation Scoreboard 2006: Comparative Analysis of Innovation Performance, 2006.

European Communities, European Innovation Scoreboard 2007: Comparative Analysis of Innovation Performance, 2007.

European Communities, European Innovation Scoreboard 2008: Comparative Analysis of Innovation Performance, Office for Official Publications of the European Communi-ties, 2009.

European Union, European Innovation Scoreboard 2009, Belgium 2010.

European Union, Innovation Union Scoreboard 2010, Belgium 2011.

European Union, Innovation Union Scoreboard 2011, Belgium 2012.

European Union, Innovation Union Scoreboard 2012, Belgium 2012.

European Union, Innovation Union Scoreboard 2013, Belgium 2013.

European Union, Innovation Union Scoreboard 2014, Belgium 2014.

Freeman Ch., The Economics of Technical Change, „Cambridge Journal of Economics”

1994, vol. 18, no. 5.

GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych 1998–2000, Warszawa 2001.

GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych 2002–2004, Warszawa 2006.

Kline S. J., Rosenberg N., An Overview of Innovation, w: The Positive Sum Strategy: Harnessing Technology for Economic Growth, red. R. Landau, N. Rosenberg, National Academy Press, Washington D. C. 1986, s. 275–306.

PARP, Stan sektora MSP w 2004 roku, Warszawa 2006.

Schumpeter J. A., Teorie rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.

Schumpeter J. A., Kapitalizm, socjalizm, demokracja, PWN, Warszawa 1995.

Smith K., Innovation as a Systemic Phenomenon: Rethinking the Role of Policy, „Enter-prise & Innovation Management Studies”, vol. 1, no. 1.

Poznańska K., Uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998.

Stawasz E., Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999.

OECD, Manuel d’Oslo, 2005.

Weresa M. A., Systemy innowacyjne we współczesnej gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Zduńska-Leseux E., Rola funduszy strukturalnych UE w wspieraniu konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w: Strategie działań w warunkach kryzysu, red. S. Partycki, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013.

Zduńska-Leseux E., Polityka innowacyjna a małe i średnie przedsiębiorstwa, w: Gospodarka w sieciach relacji, red. R. Sobiecki, Wydawnictwo KUL, Lublin 2014.

Edyta Zduńska-Leseux

194

THE INNOVATION GAP BETWEEN SMES IN POLAND