zdiagnozowanych trudności logopedycznych przeprowadzonych na terenie ich szkoły z osobą dorosłą
Analiza przebiegu rozmowy Ani lat 6;2 z osobą dorosłą
Osoba dorosła rozpoczyna fazę otwarcia rozmowy z dzieckiem poprzez polecenie: Aniu weź do ręki książkę i otwórz ją na pierwszej stronie. Dziew-czynka w odpowiedzi na komunikat werbalny dorosłego kieruje do niego py-tanie, łącząc je z komunikatem niewerbalnym: Co będziemy robić z książką?
[Patrzy na dorosłego]. Dorosły w odpowiedzi na komunikat Ani, kieruje do niej dwa pytania, starając się zachęcić ją do odpowiedzi: A jak myślisz? Co można robić z książką? [Dorosły patrzy na Anię]. Dziewczynka odczytując intencje dorosłego udziela odpowiedzi w formie werbalnej, jednocześnie sto-sując komunikat niewerbalny: Można czytać i oglądać – otwiera książkę na pierwszej stronie. Dodatkowo wyraża zdziwienie, które łączy z komunika-tem niewerbalnym, a następnie stosuje stwierdzenie: O, ale tu nie ma liter [uśmiech]. No to będziemy oglądać i opowiadać [Ania patrzy na obrazki, nic nie mówi]. W tej sekwencji dziecko reaguje na komunikaty współrozmówcy i wykazuje intencję współdziałania. Dorosły w odpowiedzi na komunikaty Ani dokonuje wskazania, zwracając uwagę dziewczynki na ilustrację, która stanowi temat ich rozmowy: Na tym obrazku jest bardzo dużo narysowanych rzeczy, np. drzewo z czereśniami. Po tym następuje przejście do fazy głównej rozmowy. Ania w odpowiedzi na komunikat werbalny dorosłego w formie stwierdzenia, potwierdza wielość elementów, wykazując zaciekawienie, do-konuje wskazań określonych elementów z obrazka: Tak, tu jest bardzo dużo fajnostek: ludzie, zwierzęta, dom, a nawet pole i krowy [Ania wskazuje palcem wymieniane przez siebie elementy].
W kolejnej sekwencji dorosły zadaje dziewczynce pytanie ze wskaza-niem: Aniu, zobacz, co znalazły zwierzęta wędrujące po ulicy? Ania w odpo-wiedzi na komunikat werbalny dorosłego kieruje do niego prośbę: Proszę o chwilkę muszę je odnaleźć. Przed chwilką je widziałam. W dalszej części swojej wypowiedzi dziewczynka dokonuje opisu ze wskazaniem, łącząc go z włas ną interpretacją: O są, jakie fajniutkie, malutkie. Jest jeżyk, ptak, to chyba sroka i ślimaczek, jakie ma malutkie różki. Hmm… te zwierzęta znalazły cze-reśnie i je sobie zajadają, ale dziwne, że ślimaki jadają czecze-reśnie. Myślałam, że jedzą muszki i liście kapusty. Sroki, to interesują się wszystkim, lubią też cacka, różne świecidełka. A ten jeżyk, skąd on się tu wziął i się nie boi, że tu tyle ludzi i wszedł na ulicę. Jeże to wędrują nocą, a w dzień śpią. On jest odważny, nie boi się ulicy. Jest sam bez mamy. Wszyscy muszą na niego uważać, by nie zro-bić mu krzywdy. Dodatkowo dziewczynka wykazuje zainteresowanie wspólną rozmową: Fajną masz książkę, oglądajmy dalej [Ania patrzy na obrazki], co również można uznać za przejaw jej aktywnego uczestniczenia w wymianie komunikacyjnej z dorosłym.
Dalszą sekwencję rozpoczyna dorosły, zmieniając formę kierowanego pytania do Ani, by zachęcić ją do rozbudowanej interpretacji: Aniu, a co robi siedzący na poręczy czarny kot?. Ania w odpowiedzi wysyła komunikat w formie niewerbalnej: śledzi wzorkiem obrazek, szukając kota, a następnie w formie werbalnej dokonuje wskazania: O jest i kot. Dziewczynka dokonuje interpretacji elementu wskazanego przez dorosłego: On może myśli, co zjeść na śniadanie, uśmiecha się. O jest i mysz. Może on chce ją zjeść, ale zobacz, jak ona ucieka po schodach. Nie, nie, kot nie jest nią zainteresowany, on jest chyba leniwy, bo się nie wyspał. Dorosły nie kontynuuje tej sekwencji, zmieniając te-mat rozmowy poprzez kierowanie do Ani kolejnego pytanie ze wskazaniem:
Aniu, a jak myślisz, dokąd biegnie po chodniku pies z podniesionym ogonem?.
Dziewczynka wykazuje zdziwienie w kierunku dorosłego, formułując komu-nikat werbalny: Jak to nie wiesz?, a następnie stosuje wyjaśnienie w formie werbalnej i pozawerbalnej, połączone z interpretacja, w której odnosi się do własnych doświadczeń: on biegnie za swoim panem – biegaczem. Są na szybkim spacerze. Widzę takich ludzi w parku, jak jestem z mamą na placyku i czasami biegają ze swoimi piesami [Ania patrzy na obrazek, a potem na dorosłego].
Ania w swojej wypowiedzi nie dokonuje poprawnej odmiany przez przypa-dek wyrazu: pies. Dorosły w odpowiedzi wysyła komunikat w formie stwier-dzenia, dokonując korekty odmiany wyrazu: pies, włączając go do swojej wypowiedzi, w której mówi o swoich doświadczeniach: Ja też obserwuję ludzi biegających ze swoimi psami. Dziewczynka stosuje stwierdzenie, w którym na-tychmiast zauważa właściwie użytą formę wyrazu pies w jej wypowiedzi (od-miana wyrazu pies), dokonaną przez dorosłego: No tak, z psami nie piesami.
Zawsze zapominam. Dodatkowo wysyła do dorosłego uśmiech.
III.1. Analiza przebiegu rozmów dzieci bez zdiagnozowanych trudności…
Przechodząc do kolejnej sekwencji, dorosły ponownie formułuje pytanie do dziewczynki o nowy element z obrazka, chcąc jeszcze bardziej zachęcić ją do interpretacji: Aniu, zastanawiam się, co robi dzięcioł siedzący pod budką dla ptaków? Dziewczynka stosuje komunikat niewerbalny: śledzi wzorkiem obrazki, szukając dzięcioła, a następnie dokonuje wskazania i interpretacji, w której ujawnia swoją wiedzę na temat dzięciołów i korników: Jest do góry nogami, ale sprytny. Nigdy takiego nie widziałam. Fajny jest, nawet nie spadnie.
On zjada robaczki z drzewa. Wiesz, mówi się o nich, że to lekarze drzew, a wcale nie mają słuchawek [śmiech]. Dzięcioły zjadają korniki, ale ja ich nie widziałam.
Warto zaznaczyć, że w wypowiedzi Ani zawarty jest żart, który wzmacnia śmiechem. Co więcej w tej sekwencji Ania wyznacza temat do kontynuacji rozmowy z dorosłym, powielając schemat jego sposobu kierowania pytań ze wskazaniem: Nie wiem, dlaczego jedna wiewiórka siedzi na drzewie, a druga pod parasolem?. Ania swoją wypowiedź wzmacnia komunikatem niewerbalnym:
wskazuje palcem wiewiórki na obrazku. Dorosły podążając za dzieckiem udziela odpowiedzi i dokonuje interpretacji wskazanego elementu przez dziewczynkę: Wydaje mi się, że one zajadają orzechy i mają przerwę w zabawie.
Ania podążając za wypowiedzią współrozmówcy, wysyła do niego komuni-katy, w których aprobuje jego wypowiedź, dokonując jej uszczegółowienia:
Zgadzam się z tobą, mają przerwę na posiłek [Ania patrzy na dorosłego].
Następną sekwencję rozmowy otwiera dorosły stwierdzeniami, połą-czonymi z pytaniami, próbując zachęcić dziewczynkę do wyboru przez nią elementu z obrazka, który będzie tematem ich dalszej rozmowy: Aniu, zo-bacz w tym domu mieszka dużo ludzi. Wszyscy się czymś zajmują. O kim sobie możemy opowiedzieć?. Dziewczynka podejmuje zachętę ze strony dorosłego.
Formułuje komunikat niewerbalny i werbalny w formie stwierdzenia, łącząc go z interpretacją: Oj jest tu dużo do opowiadania, ale tak dużo ludzi to tu nie ma. Chyba wyszli do pracy, albo są na wakacjach [Patrzy na obrazek].
Dorosły wyznaczając nowy wątek poprzez wskazanie wybranego ele-mentu, motywuje Anię do rozmowy: Może sobie opowiedzmy o tych panach, co oni robią, jak myślisz? [Dorosły wskazuje palcem malarzy]. Dziewczynka podążając za dorosłym, dokonuje opisu, łącząc go z własnymi doświadcze-niami: To ekipa remontowa, malują ściany na żółto. Jeden pali papierosa. Mają pędzel i wałek. Mój tata tak malował babci mieszkanie na zielono, ale ja nie mo-głam mu pomóc, bo jestem jeszcze za mała. Nie zakleili regału z rzeczami, mogą pochlapać farbą i nie zejdzie. Na podłogach mają tylko gazety, a nie folie, taką specjalistyczną. Więcej w tym domu nie widzę ludzi tylko ich pokoje.
Kontynuując rozmowę z dzieckiem, dorosły stosuje propozycję w formie pytania do dalszej rozmowy: A może zobaczymy, o kim jeszcze możemy sobie opo-wiedzieć. Dziewczynka w odpowiedzi na zachętę dorosłego wysyła komunikat werbalny, połączony ze wskazaniem i ponownie jak w poprzednich sekwencjach
dokonuje interpretacji, łącząc ja z własnymi doświadczeniami: Popatrz [Wska-zuje palcem] po chodniku pani w dziwnej czapce pcha wózek z balonami i chyba lo-dami, bo jest napis lody. Spieszy chyba do ZOO, bo tam kiedyś jadłam od takiej pani lody, jak byłam z babcią. I nawet też tam były takie kolorowe baloniki, ale babcia nie kupiła mi ich wtedy. Fajną ma ta pani torebeczkę, ja takiej nie mam. Ania w formie stwierdzenia powoli przechodzi do fazy zakończenia rozmowy: Fajnie tak sobie opowiadać, może jutro dokończymy, bo przecież zaraz mamy iść na plac zabaw [Pa-trzy na dorosłego]. Dorosły w swoim komunikacie wykazuje aprobatę, mówiąc:
Dobrze Aniu. Dziewczynka w odpowiedzi stosuje komunikat niewerbalny, który kończy ich rozmowę: zamyka książkę i wstaje z krzesła.
Ania już w fazie otwarcia wykazuje zainteresowanie rozmową z doro-słym, włączając się w proponowany przez niego wspólny temat. Dziewczyn-ka reaguje na polecenie dorosłego, zadaje mu pytanie o wspólne działanie, odczytuje jego sugestie i podąża za jego linią działania, w swoich odpo-wiedziach na komunikaty dorosłego stosuje komunikat werbalny łącząc go z komunikatem pozawerbalnym. W fazie głównej dziewczynka wykazuje zaciekawienie wspólną rozmową, dokonuje wskazań określonych elementów z obrazka, reaguje na pytania dorosłego, podąża za jego zachętą do kontynu-acji rozmowy, dokonuje wskazań określonych elementów z obrazka, dokonuje ich interpretacji, odwołując się przy tym do własnych doświadczeń. Sama także podejmuje nowe wątki, zachęcając dorosłego do włączenia się w jej pole uwagi. Jednakże robi to tylko raz i nie wykracza przy tym poza obrazek.
Warto także wspomnieć, że Ania w swoich wypowiedziach stosuje komuni-kat w formie żartu, który wzmacnia śmiechem. Elementem, który wskazuje na intencję współdziałania jest fakt, że Ania w jednej z sekwencji sama wy-znacza temat do kontynuacji rozmowy z dorosłym, powielając schemat jego sposobu kierowania pytań ze wskazaniem. W ostatniej sekwencji dziewczyn-ka bardzo powoli przechodzi do fazy zamknięcia, wydziewczyn-kazując jednocześnie chęć kontynuacji rozmowy, ale w innym czasie.
Jeśli zaś chodzi o czynniki wpływające na jej przebieg nie wystąpiły znaczące zakłócenia. Tylko w jednej sekwencji dziewczynka w swojej wy-powiedzi nie dokonuje poprawnej odmiany przez przypadek wyrazu: pies.
Jednakże nie wpłynęło to w żaden sposób na stopień spójności wypowiedzi współrozmówców.
Analiza przebiegu rozmowy Antka lat 6;6 z osobą dorosłą
Fazę otwarcia rozmowy rozpoczyna osoba dorosła poleceniem kierowa-nym do chłopca, prosząc, aby wziął do ręki książkę i otworzył ją na pierwszej stronie. Odpowiedzią Antka na zachowanie werbalne dorosłego jest pyta-nie, połączone z komunikatem niewerbalnym: A mogę na inną? [Patrzy na
III.1. Analiza przebiegu rozmów dzieci bez zdiagnozowanych trudności…
dorosłego]. Osoba dorosła kieruje do chłopca prośbą, aby otworzył książ-kę na pierwszej stronie. Antek reagując na komunikat dorosłego, otwiera książkę na danej stronie. Następnie dorosły dokonuje wskazania, aby zwró-cić uwagę chłopca na obrazek, który widzi wspólnie z nim: Na tym obrazku jest bardzo dużo narysowanych rzeczy, np. drzewo z czereśniami [Dorosły ręką wskazuje ilustrację]. Dziecko wysyła komunikat niewerbalny: palcem wska-zuje drzewo z czereśniami i dokonuje opisu ze wskazaniem: no tak, ono jest bardzo duże, siedzi na nim wiele ptaków, wiewiórka, dzięcioł i nawet jest sroka [Chłopiec wskazuje każdy z elementów, o którym mówi].
Dalej dorosły inicjuje przejście do fazy głównej pytaniem wskazującym do dziecka: Zobacz, co znalazły zwierzęta wędrujące po ulicy? Chłopiec na-tychmiast w odpowiedzi interpretuje dane obiekty z obrazka: Ale tu dużo, na tej ulicy to w ogóle jest straszny bałagan, a te zwierzęta, czyli jeż, ptak i śli-mak znalazły czereśnie. Jednocześnie w swojej wypowiedzi, kieruje pytanie ze wskazaniem do dorosłego, włączając go w swoją linię działania: Proszę pani, a jak nazywa się ten ptak, co dziobie obok jeża czereśnie? Dorosły przyjmując zachętę dziecka do kontynuacji danego wątku, udziela odpowiedzi w formie stwierdzenia: Wiesz co, wydaje mi się, że ten ptak to wrona. Chłopiec wyka-zuje zainteresowanie danym tematem i ujawnia zachowanie komunikacyjne w formie stwierdzenia, w którym nie tylko odwołuje się do swojej wiedzy, ale także dokonuje oceny: No tak – wrony żyją w dużych miastach, ale nie tylko.
Ja nie lubię wron. Wydaje mi się, że są to ptaki złośliwe [Antek patrzy na doro-słego]. Dorosły w odpowiedzi kieruje do chłopca pytanie, zachęcając go, aby podzielił się z nim swoją opinią na wspólnie poruszany temat: A dlaczego An-toś uważasz, że wrony są złośliwe?. Antek podążając za zachętą osoby dorosłej, opowiada mu pewne wydarzenie ze swojego życia: Bo kiedyś, jak byłem z bab-cią w parku i karmiliśmy kaczki, to taka wielka złośliwa wrona chciała kaczce i gołębiom zabrać kawałki chleba i strasznie krakała i dziobała mniejsze ptaki [Odwraca twarz w stronę dorosłego]. Dorosły wysyła komunikat dziecku, w którym zapewnia go o tym, że słucha wypowiedzi chłopca: Aha, a następ-nie przechodzi do kolejnej sekwencji poprzez kierowanastęp-nie pytania ze wskaza-niem o nowy element, aby zachęcić chłopca do kontynuacji rozmowy: Antek, a powiedz mi, co robi siedzący na poręczy czarny kot? Antek wysyła komunikat niewerbalny: siada prosto, a następnie dokonuje interpretacji, połączonej ze wskazaniem określonych elementów. Chłopiec dodatkowo swoją wypowiedź wzbogaca, stosując żart, który wzmacnia śmiechem: On jest bardzo leniwy.
Mysz jego smakołyk ucieka po schodach a on się uśmiecha. Aż patrzy na niego ten pan ze zdziwieniem – o ten tu [Wskazuje palcem], bo to nie jest naturalne, że kot siedzi na poręczy, a mysz schodzi po schodach jak modelka [śmiech].
Dalej osoba dorosła rozpoczyna kolejną sekwencję, kierując pyta-nie do Antka, rozszerzając jego treść, by zmotywować go do pogłębionej
interpretacji: A jak myślisz, dokąd biegnie po chodniku pies z podniesionym ogo-nem? Chłopiec swoją wypowiedź rozpoczyna pytaniem kierowanym do do-rosłego, próbując odnaleźć wskazany element na obrazku: Chwila, gdzie on jest?, a następnie dokonuje interpretacji, połączonej ze wskazaniem. Dodat-kowo odnosi się do swoich doświadczeń: O jest tu. On biegnie za swoją panią.
Oni uprawiają razem poranne biegi. Ja to nie lubię biegać – okropieństwo [Patrzy na obrazek i wskazuje palcem psa].
Po tym dorosły pytaniem ze wskazaniem zachęca dziecko do podjęcia kolejnego wątku: Zastanawiam się, co robi dzięcioł siedzący pod budką dla pta-ków?. Antek w odpowiedzi stosuje komunikat werbalny w formie stwierdze-nia, w którym dokonuje opisu, połączonego z interpretacją, a także włącza komunikat niewerbalny: No jak to co – on szuka korników, czyli takich małych robaczków, którymi się żywi. Ale ptaki to są dziwne – ten to stoi do góry nogami i nawet nie spadnie [Wskazuje palcem ptaka na obrazku]. Co także jest wy-razem chęci współdziałania w rozmowie z dorosłym. Niestety dorosły nie kontynuuje wątku i formułuje stwierdzenia do dziecka, do których dołącza pytanie, dając chłopcu możliwość samodzielnego wyboru elementu z ob-razka do dalszej rozmowy. Antek przyjmując propozycję dorosłego, wska-zuje wybrany przez siebie element. Jego wypowiedź ma formę żartu, który wzmacnia śmiechem. Dodatkowo zawiera potoczne określenie sedesu: O tu na górze [Wskazuje palcem] siedzi dziewczyna [śmiech] chyba na klopie, ale jej majtki spadły [śmiech]. Dorosły parafrazuje wypowiedź Antka, używając sformułowań, które nie mają charakteru określeń potocznych: No faktycznie dziewczynka siedzi w toalecie na sedesie. Chłopiec reagując na komunikat do-rosłego formułuje stwierdzenie: No przecież mówię [Spogląda na dodo-rosłego].
Dorosły kończąc dany wątek, przechodzi do kolejnej sekwencji w tej fazie, kierując do chłopca pytanie w formie propozycji: A może sobie opo-wiedzmy o tych panach, co oni robią, jak myślisz?. Chłopiec dokonuje opisu, w którym zawiera wiele szczegółów, odnosząc się do własnych doświadczeń, wykraczając poza wspólny obszar obrazka: Oni malują pokój, właściwie to jeden maluje ściany, a drugi framugi. Kiedyś mój tata też zatrudnił taką ekipę remontową, ale musiał ją zmienić, bo byli bardzo wolni. Ta kolejna wreszcie przy-szła i wyremontowała nasze mieszkanie, ale mama była niezadowolona, bo sami bez uzgodnienia pomalowali ściany na różowo [Patrzy na obrazek].
W dalszej części rozmowy osoba dorosła stosuje propozycję do jej kon-tynuacji w formie pytania: To może zobaczymy, o kim jeszcze możemy sobie opo-wiedzieć?, starając się zwrócić uwagę Antka na obrazek poprzez komunikat niewerbalny: wzrok kieruje na ilustrację. Chłopiec przyjmując zachętę, doko-nuje wyboru elementu, a następnie ponownie, jak w poprzedniej sekwencji używa w swojej wypowiedzi opisu, połączonego ze wskazaniem, odwołując się do swoich doświadczeń: Jeszcze interesujące są tutaj ryby w akwarium. To
III.1. Analiza przebiegu rozmów dzieci bez zdiagnozowanych trudności…
jest mała i duża. Też bardzo chciałbym mieć ryby, ale raczej to niemożliwe – tata nie chce żadnych zwierząt w domu. Dodatkowo zwracając się do dorosłego wy-biera kolejny element, o którym komunikuje mu w formie wskazania i opisu:
O a tu niech Pani zobaczy [Pokazuje palcem] jedzie straż pożarna i rolnik jedzie w pole, o i tutaj dwóch turystów. Następnie nie czekając na odpowiedź dorosłego przechodzi do fazy zakończenia rozmowy: zamyka książkę i zaczyna na głos czytać okładkę Lato na ulicy Czereśniowej. Dalej w formie stwierdzenia komu-nikuje dorosłemu chęć do podjęcia innego działania: Chciałbym teraz skończyć mojego robota, którego zacząłem budować, definitywnie zaś wykazuje odmowę na kontynuację rozmowy, mówiąc: Już nie opowiadajmy – na dziś dość. Swój komunikat werbalny wzmacnia komunikatem niewerbalnym: wstaje z krzesła.
Analizując poszczególne fazy rozmowy, zauważa się, że dziecko najpeł-niej wykazuje zainteresowanie rozmową w fazie rozpoczęcia i fazie głównej.
Na początku chłopiec reaguje na komunikaty dorosłego, w swoich odpowie-dziach stosuje interpretację danych obiektów z obrazka. Dodatkowo kieruje pytanie ze wskazaniem do dorosłego, włączając go w swoją linię działania, a także odwołuje się do swojej wiedzy oraz dokonuje oceny pewnych sytu-acji. W fazie głównej wykracza poza wspólny obszar z obrazka, podążając za zachętą osoby dorosłej opowiada mu pewne wydarzenie ze swojego życia, a także dokonuje interpretacji, połączonej ze wskazaniem określonych ele-mentów. Antek w swoich wypowiedziach używa także opisu, połączonego ze wskazaniem, odwołując się do swoich doświadczeń; wyraża komunikat werbalny w formie żartu, który dodatkowo wzmacnia śmiechem. W omawia-nych fazach rozmowy dziecka i osoby dorosłej nie wystąpiły żadne czynniki mogące wpłynąć na jej przebieg.
W fazie zamknięcia chłopiec nie wykazuje już zainteresowania rozmo-wą. Antek ignoruje dorosłego, używając komunikatów werbalnym i niewer-balnych. Poprzez zamknięcie książki dziecko zmienia kierunek swojej uwagi.
Nie czeka na wypowiedź dorosłego, co świadczy o tym, że w tej sekwencji chłopiec nie stosuje zasady naprzemienności wypowiedzi. Jedynie informuje dorosłego o chęci zmiany działania. Wyraża także brak gotowości do konty-nuowania kontaktu z dorosłym, stosuje odmowę, wyrażaną słowami: Już nie opowiadajmy – na dziś dość. Wstanie z krzesła wyraźnie świadczy o opusz-czeniu wspólnej przestrzeni trwającej rozmowy i stanowi o jej zakońopusz-czeniu przez chłopca.
Analiza przebiegu rozmowy Edyty lat 6;4 z osobą dorosłą
Rozmowę otwiera dorosły, kierując do dziewczynki polecenie: Edytko, weź do ręki książkę i otwórz ją na pierwszej stronie. Odpowiedzią dziecka jest złożone zachowanie komunikacyjne. Najpierw stosuje komunikat niewerbalny:
otwiera książkę na wskazanej stronie, podpiera się rękoma o twarz i w milcze-niu patrzy na ilustrację, zaś po chwili wysyła do dorosłego komunikaty werbal-ne w formie stwierdzenia, gdzie wyraża swój zachwyt obrazkiem, a następnie dokonuje opisu ze wskazaniem, mówiąc: Ojejku, ale ładne obrazki i dużo róż-nych ludzi i robią różności i są też zwierzątka. O zobacz, tu stoi krowa i jej siostry dwie. Dziewczynka wskazuje palcem na krowy. A tu jest wiewiórka [Wskazu-je palcem] nazywa się Basia, wiesz? A tu sroczka siedzi. Zobacz, i ona patrzy na dom. Stosuje przy tym zwroty do osoby dorosłej, poprzez które stara się utrzymać jej uwagę, co jest wyrazem chęci kontynuacji wzajemnej wymiany.
Dorosły w odpowiedzi dokonuje stwierdzenia, a następnie wskazania, chcąc zwrócić uwagę dziewczynki na obrazek, który wspólnie z nią ogląda: No tak, na tym obrazku jest bardzo dużo narysowanych rzeczy np. drzewo z czereśniami [Dorosły wskazuje dłonią obrazek]. Edyta wysyła komunikat werbalny, który jest odpowiedzią na komunikat dorosłego. Ma on formę opisu ze wskazaniem, połączonego z interpretacją: „Na tym drzewie [Wskazuje palcem] jest dużo pta-ków, a jeden je czereśnie, a dwa się patrzą, bo chcą mu zabrać. A ten czarny to
Dorosły w odpowiedzi dokonuje stwierdzenia, a następnie wskazania, chcąc zwrócić uwagę dziewczynki na obrazek, który wspólnie z nią ogląda: No tak, na tym obrazku jest bardzo dużo narysowanych rzeczy np. drzewo z czereśniami [Dorosły wskazuje dłonią obrazek]. Edyta wysyła komunikat werbalny, który jest odpowiedzią na komunikat dorosłego. Ma on formę opisu ze wskazaniem, połączonego z interpretacją: „Na tym drzewie [Wskazuje palcem] jest dużo pta-ków, a jeden je czereśnie, a dwa się patrzą, bo chcą mu zabrać. A ten czarny to